Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin Rusiya jurnalistlərinin böyük bir qrupu ilə görüşdə söhbəti - Prezident sarayı, 4 mart 2000-ci il


Heydər Əliyev: Bu gün mən bütün günü müxtəlif nümayəndə heyətləri ilə görüşmüşəm. Sizdən sonra daha bir görüşüm var. Tez-tez belə olur. Bizə çoxlu adam gəlir və təbii ki, hamı da prezidentlə görüşmək istəyir. Mən imtina etmirəm, ancaq bu, olduqca çox vaxt aparır. Əlbəttə, bu, sizə aid deyil, sadəcə olaraq, mən iş günümün necə keçdiyi barədə məlumat verirəm.

Mən sizi salamlayıram. Şadam ki, Rusiyanın bir çox mətbu orqanlarını təmsil edərək, ölkəmizin həyatı ilə tanış olmaq üçün belə böyük heyətlə Azərbaycana gəlməyə təşəbbüs göstərmisiniz. Prinsipcə biz buna çox maraq göstəririk, çünki istəyirik ki, Rusiya ictimaiyyətində Azərbaycan haqqında təsəvvür obyektiv olsun. Bundan ötrü isə hər şeyi gərək özün görəsən, eşidəsən, hiss edəsən. Amma təəssüf ki, heç də həmişə belə olmur. Rusiyanın bəzi qəzetləri bilmirsən haradan götürülmüş və nə üçün götürülmüş materiallar dərc edirlər. Son bir neçə ayda Rusiyanın kütləvi informasiya vasitələrində Çeçenistan hadisələri ilə və ümumən digər hadisələrlə bağlı Azərbaycan haqqında dezinformasiya, mənfi xarakterli materiallar xüsusilə tez-tez dərc olunmağa başlanmışdır. Təkrar edirəm, biz sizin köməyinizi istəyirik, təşəbbüsünüzü alqışlayaraq böyük məmnuniyyətlə görüşə gəldim. Əgər bu görüş bir qədər əvvəl başlasaydı, onda, əlbəttə, biz sizinlə daha çox ünsiyyətdə olardıq. Buna baxmayaraq, nə qədər lazımdırsa, o qədər də ünsiyyətdə olacağıq.

Mən sizin haraya getməyinizdən və nə kimi işlər görməyinizdən xəbərdaram. Doğrudur, bu, həm çoxdur, həm də azdır. Gördüklərinizin, keçirdiyiniz görüşlərin çox və ya az olmasının hər halda, fərqi yoxdur, siz yəqin şəhərə də baxmısınız, Naxçıvana gedib-gəlməyə də macal tapmısınız.Bu da çox maraqlı və vacibdir, çünki bizim bu muxtar respublikamız Azərbaycanın əsas hissəsindən ayrı düşmüşdür və onunla yalnız hava nəqliyyatı ilə əlaqə saxlanılır. Başqa heç nə yoxdur. Naxçıvana maraq göstərməyiniz çox yaxşıdır.

İndi deyin görək, söhbəti necə aparacağıq? Siz məndən soruşacaqsınız, yoxsa? Buyurun.

Vsevolod Boqdanov (Rusiya Jurnalistlər İttifaqının sədri): Hörmətli Heydər Əliyeviç, əvvəla, əlbəttə, bu nümayəndə heyəti çox məşhur nəşrlərin jurnalistlərindən ibarət çox geniş heyətdir. Düşündüm ki, bizi nümayəndə heyəti adlandırmaqda Siz bəlkə də tam haqlı deyilsiniz. Axı biz buraya öz adamımızın yanına gələn kimi gəlmişik. Biz Sizi gözəl tanıyırıq, Sizə hörmət edirik, Sovet İttifaqı dövründə Moskvadakı fəaliyyətinizi xatırlayırıq.

Jurnalistlərin Sizə münasibəti həmişə çox hörmətcil olubdur. Buna görə də istərdik ki, Siz bizi rəsmi nümayəndə heyəti kimi deyil, hər şeydən əvvəl dostlar, həmkarlar kimi qəbul edəsiniz. Moskvada kitab sərgi-yarmarkasını necə açdığımızı xatırlayıram. Sizin adınızla bağlı daha bir çox işləri də yada salmaq olar. Sizi görmək bizə çox xoşdur, bir də ona görə ki, Siz Moskvadakına nisbətən indi, hətta deyərdim, bir qədər cavan və enerjili görünürsünüz. Adam istər-istəməz belə qənaətə gəlir ki, yəqin yaşa dolduqca daha güclü və daha cavan olmağa imkan verən həyat yolu tapmaq olar.

Sizə olan münasibətimizi təsdiqləmək üçün, əvvəla, bizim müharibə iştirakçılarından marşal Jukov adına «Cəsurluğa və vətənə məhəbbətə görə» medalını Sizə təqdim etmək istərdim, çünki Moskvada Sizinlə işlədikləri günləri onlar da xatırlayırlar. Qələbənin qarşıdakı 55 illiyi ilə əlaqədar bunun xüsusi əhəmiyyəti var.

İkincisi, bizim Jurnalistlər İttifaqının bu yaxınlarda 80 illiyi tamam oldu və biz yubiley medalı buraxdıq. Mən onu Sizə bütün jurnalistlər adından təqdim edirəm. İcazə verin, kiçik bir suveniri - bizim gümüş jurnalist qələmini də yadigar olaraq Sizə təqdim edim. Bu qələm Moskvadakı jurnalist həmkarlarınızı Sizə xatırladacaqdır.

Burada təklif etmək istədiyimiz iki layihə barədə də bir neçə kəlmə demək istərdim. Birinci layihə jurnalistlərin Xəzər boyunca beynəlxalq avtoekspedisiyasına aiddir. Biz istərdik ki, Siz bu layihəni dəstəkləyəsiniz. Avtoyürüş YUNESKO-nun və BMT-nin himayəsi ilə may ayında keçiriləcək, biz Qazaxıstanda və İranda, buna böyük maraq göstərən Türkiyədə, Çeçenistanın döyüş əməliyyatları gedən rayonunda, habelə Dağıstanda olmaq fikrindəyik. Ekspedisiyadan məqsəd hər bir xalqda, hər bir ölkədə xeyirxah qəlbli insanlar tapmaqdır. Beləsi özgə uşaqlarını saxlayan qadın da ola bilər, Xəzər ətrafında sülh problemi sarıdan narahatlıq keçirən hər hansı bir siyasi xadim də ola bilər. Ekspedisiyada iştirak etmək üçün çoxlu müraciət, o cümlədən Yaponiya və Koreyadan da müraciətlər almışıq. Biz onu Kazanda böyük «Dəyirmi masa» arxasında görüşlə başa çatdırmaq istərdik. Şaymiyev orada toplaşmağa dəvət edir. Beləliklə, ekspedisiya bütün Xəzər ölkələrindən keçəcək və buna görə də Sizin dəstəyiniz bizim üçün çox vacibdir. Biz Sizə ətraflı məktub yazıb verəcəyik. Biz artıq yazmışıq, lakin hələlik cavab almamışıq, buna görə də daha ətraflı məktub yazıb Sizə göndərəcəyik.

İndi də ikinci layihə haqqında. Biz Bakıda sizin bir çox nazirliklərin, baş idarələrin rəhbərləri ilə görüşdük və onlar deyirlər çox pis haldır ki, Azərbaycanla Rusiya arasında nə isə bir ayrılıq düşübdür, biz əməkdaşlıq edə və bir-birimizə daha yaxın ola bilərdik. Məsələn, burada istehsal edilən mallardan söhbət getdi. Söhbət ən əvvəl kənd təsərrüfatı məhsullarından və başqa məhsullardan gedir. Azərbaycanda istehsal olunan və Moskvada, Rusiyada satıla biləcək bütün məhsulların Moskva Sənaye-Ticarət Palatasının, Bələdiyyə İdarəsinin Jurnalistlər Birliyinin himayəsi ilə Moskvada təxminən iki həftəlik böyük bir sərgisini təşkil etmək və keçirmək ideyası da məhz buradan yaranmışdır. Mənə elə gəlir ki, indiki halda bu, nəinki iqtisadiyyat üçün, həm də hansısa digər baxımdan da faydalı olardı. Çünki indi sizin ölkənizdən olan bir çox adamlar Moskvada işləyir, bazarlarda Afrika və Cənubi Amerika tərəvəzi və meyvələri satırlar. Bütün bunlarda bir mənasızlıq var. Zənnimcə, bütün bunları qarşılıqlı münasibətlərin, əməkdaşlığın, dostluğun və qarşılıqlı anlaşmanın normal məcralarına keçirmək lazımdır. Bu gün təklif etmək istədiklərimiz bax, bunlardır.

Heydər Əliyev: Əvvəla, respublikamıza gəlişinizdən məmnun qaldığımı bir daha bildirirəm. Dediyim kimi, biz bunu çox istəyirik, xüsusilə də şəxsən mən çox istəyirəm. İkincisi, bu medallarla, xüsusən Jukov medalı ilə - bu, mənim üçün çox əziz, çox xoşdur, - təltif etməklə mənə göstərdiyiniz diqqətə görə sizə təşəkkür edirəm. Əlbəttə, Jurnalistlər İttifaqının medalına görə də. Mən jurnalistləri həmişə sevmişəm, onlarla həmişə dost olmuşam. Amma jurnalistlərin medalını alıb-almadığım yadımda deyildir. Yəqin ki, almamışam və bu, ilk medaldır. Bütün bunlara görə sağ olun.

O ki qaldı təkliflərinizə, onlar tamamilə məqbuldur. Hesab edirəm ki, Xəzər boyunca avtosəyahət ideyası yaxşı ideyadır. Bizdən, Azərbaycandan nə asılıdırsa, biz hamısını etməyə hazırıq. Əgər daha ətraflı məktub göndərmək istəyirsinizsə, göndərin, mən sərəncam verərəm və öz hissəmizi tamamilə yerinə yetirmək üçün Azərbaycanda hər şeyi edərlər.

Kənd təsərrüfatı məhsullarının sərgisi haqqında təklifinizə gəldikdə isə, bu, yaxşı təklifdir. Azərbaycanda müxtəlif meyvələr, tərəvəzlər çoxdur və yeri gəlmişkən, onlar çox dadlıdır. Vaxtilə, Sovetlər İttifaqının tərkibində olduğumuz dövrdə Azərbaycan xüsusən mərkəzi Rusiyaya, Moskvaya, Leninqrada və başqa şəhərlərə bu cür məhsul göndərənlərdən biri idi. Xatirimdədir, o vaxtlar Azərbaycanı, xüsusən onun cənub, Lənkəran zonasını Ümumittifaq bostanı adlandırırdılar, çünki onda biz martda yetişən faraş kələm hasil edir və onu Moskvaya, Leninqrada, digər mərkəzi şəhərlərə göndərirdik. Doğrudur, bu, bizi çox zəhmətə salırdı, çünki bu məhsul tez xarab olur, vaqonlar, refrijeratorlar lazım idi. Biz onları alır, məhsulu yükləyib yola salırdıq. Haradasa, nəsə lazımınca olmurdu. Buna baxmayaraq, Azərbaycanda işlədiyim o illərdə biz Moskvaya, Leninqrada, Rusiyanın digər mərkəzi şəhərlərinə ildə 200, 250, bəzən isə 300 min ton faraş tərəvəz - əvvəlcə kələm, sonra xiyar, pomidor, badımcan göndərirdik. Bu, yaxşı idi. Əvvəla, biz bu şəhərlərdə adamların tələbatını ödəyirdik, ikincisi, adamlar bu məhsulu əkib-becərir və pul qazanırdılar. Yadımdadır, təkcə Lənkəran rayonunun təxminən 200 min ton faraş kələm yetişdirdiyi həmin zonada indi 15-20, bəlkə də uzağı 30 min ton faraş kələm istehsal edilir, çünki bu, Azərbaycanın tələbatını ödəyir. Doğrudur, son vaxtlar onlar birbaşa əlaqələr yaratmışlar və öz məhsulunu göndərirlər. Ona görə də bu sərgini keçirmək təbii ki, yaxşı olardı. Bax, siz dediniz ki, Cənubi Amerikadan gətirilmiş meyvə satılır. Bəli, bu isti ölkələrdə elə meyvələr var ki, onlar Azərbaycanda, digər Qafqaz, Orta Asiya ölkələrində yetişmir və təbii ki, onları gətirmək lazımdır. Bununla yanaşı, başa düşmək olmur ki, özümüzdə daha yaxşı meyvə və tərəvəz olduğu halda, onları haradansa uzaqlardan gətirməyə nə ehtiyac var. Mən bu işlərə belə baxıram: bu, hər şeyin təşəkkül tapmağa başladığı, bir növ, çalxalanma gedən dövrdür. Bu, keçib gedəcəkdir. Məsələn, bir vaxtlar Azərbaycan Rusiyaya şərab və şərab məhsulları göndərirdi. Hətta Sovet hökumətinin xüsusi təkidi ilə biz, əlbəttə, şərab üzümü yetişdirmək üçün burada çox geniş sahələrdə üzüm bağları salmışdıq.

Mən burada işləyərkən Aleksey Nikolayeviç Kosıginlə olmuş söhbətlərimizi xatırlayıram. O, mənə dəfələrlə demişdi: bu necə işdir, bizim şərab məhsullarına, təbii olaraq, üzümə tələbatımız 8-10 milyon tondur. Fransa 50 milyon ton üzüm istehsal edir, İtaliya da təxminən bir o qədər istehsal edir, biz isə cəmi 4-5 milyon ton. Buna görə də məsələ qaldırdılar, qərar qəbul etdilər, tapşırıq verdilər, təbii ki, bütün lazımi vasitələrlə təmin etdilər və biz qısa müddətdə, beş ildə burada üzüm plantasiyaları salınması işini genişləndirdik. Özü də, bunun məhz burada edilməsi təsadüfi deyildi. Alimlər, mütəxəssislər Sovetlər İttifaqının digər regionlarını öyrənərək belə bir qənaətə gəldilər ki, ən əlverişli torpaq-iqlim şəraiti Azərbaycandadır. Bir sözlə, bu, bizim icadımız deyildi. Biz bu işi yaxşı həyata keçirdik. Xatirimdədir, 1981-1982-ci ildə bütün Sovetlər İttifaqında istehsal olunan 6 milyon ton üzümün 2 milyon tonunu biz verdik. Çoxlu şərab zavodları, ilkin şərab emalı zavodları tikdik. Əlbəttə, adamlar bunun hesabına yaxşı qazanır və təbii ki, şərab məhsulları ilə təmin edirdilər. O vaxtlar biz hətta Sibirdə, İrkutskda, Altayda, Rostov vilayətində, digər yerlərdə çoxlu şərab zavodu tikdik. Biz oraya sisternlərlə şərab məhsulu göndərirdik, orada isə onları şüşələrə doldurub satırdılar.

Əlbəttə, Qorbaçov, Liqaçov və onun dəstəsi antialkoqol siyasətinə başlayaraq bu işə böyük zərbə vurdular. Burada bütün üzümlükləri kəsib doğradılar. Halbuki onlar çox böyük zəhmət bahasına və olduqca böyük vəsait hesabına yaradılmışdı. Yaxşı, əgər söhbət arağa qarşı mübarizədən gedirsə, bunun üzümə nə dəxli vardı. Yeri gəlmişkən, yenə də mərhum Aleksey Nikalayeviç Kosıgini xatırlayıram. O deyirdi, bilirsinizmi, əgər biz böyük miqdarda keyfiyyətli şərablar istehsal edib, ölkəmizin əhalisini onunla təmin etsək, onda əhaliyə araq içməyi tərgidərik. Zənnimcə, o, düzgün mühakimə yürüdürdü. Çünki şərab, hər halda, araq deyildir.

1985-ci ildə antialkoqol mübarizəsi deyilən mübarizə başlanan vaxtlarda mən Moskvada işləyirdim, Siyasi Büronun üzvü idim və hətta bu məsələ üzrə komissiyanın üzvü idim. Ona Rıjkov başçılıq edirdi. Bununla yanaşı, partiyanın Mərkəzi Komitəsində Liqaçovun rəhbərliyi ilə qrup fəaliyyət göstərirdi, bu qrupu alkoqolizmə qarşı mübarizənin necə həyata keçirildiyini yoxlamaq üçün hər 15 gündən bir respublikalara göndərirdilər. Onlar gəlib soruşurdular - nə üçün sizdə üzümlüklər qalır? Onları kəsib doğrayın. Onda mən Qorbaçova da, Liqaçova da deyirdim - bilirsinizmi, siz heç də lazımi istiqamətdə hərəkət etmirsiniz. Azərbaycanlılar dini əqidəyə görə, prinsipcə, alkoqollu içkilər içmirlər. Bir vaxtlar içmək qadağan olunmuşdu. Doğrudur, indi içirlər, lakin, hər halda, o qədər də yox. Siz isə hey oraya gedir, üzümlükləri məhv etdirirsiniz. Bu, birincisi. İkincisi isə, o vaxtlar mən bu ideyanı ümumən dəstəkləmirdim, hərçənd, onlara deyirdim ki, mənim üçün fərqi yoxdur - mən içki içən deyiləm, Azərbaycan xalqı da içki içməyən xalqdır və indiki halda onun üçün problem yoxdur. Buna baxmayaraq, siz inzibati metodlarla Rusiyanı araq içməkdən necə tərgitdirə bilərsiniz? Amma nə olsun, istədiklərini etdilər. İş hətta cəfəngiyata gəlib çıxırdı. O vaxtlar Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini kimi, mən ticarətə də kuratorluq edirdim, bu komissiyanın üzvü idim. Mənə müxtəlif yerlərdən materiallar gəlirdi, hətta bir növ konyunktura var idi - bir halda ki, alkoqolizmə qarşı mübarizə gedir, deməli, hər kəs özünü göstərmək istəyirdi, amma hamı yox. Bir dəfə Siyasi Büroda dedilər ki, pivə zavodlarını bağlamaq lazımdır, çünki pivədə alkoqol var. Həmin vaxt isə keyfiyyətli pivə istehsalı üçün xaricdən bir neçə pivə zavodu alınmışdı. Onları bağladılar.

Sonra Leninqraddan hansısa alimlər qrupu məktub yazmışdı ki, uşaq kefirində alkoloq var. Xatirimdədir, o vaxtlar Partiya Nəzarəti Komitəsinə başçılıq edən Solomentsev bu məktubu mənə göndərmişdi. Deyirəm - bilirsinizmi, axı mən mütəxəssis deyiləm, bununla belə, necə yəni uşaq kefirində də alkoqol var? Onu da qadağan etmək lazımdır? Yeri gəlmişkən, mən səhiyyənin də kuratoru idim və bu məktubu səhiyyə nazirinə, Tibb Elmləri Akademiyasının prezidenti Nikolay Nikolayeviç Bloxinə göndərdim. Əlbəttə, onlar güldülər. Bununla belə, nə etmək olar? Axı bu, MK-nın tapşırığı idi və məsələni aydınlaşdırmaq lazım idi. Onlar yığışıb müzakirə etdilər və yazdılar ki, bu, doğru deyildir. Mən məktub göndərdim ki, mütəxəssislər deyirlər, bu, həqiqətə uyğun deyildir. Amma yox ki, yox, dedilər ki, «alkoqol var, kefiri qadağan etmək lazımdır». Görün, necə cəfəngi bir zəmanə yaşamışıq.

Mən əsas mövzudan bir qədər yayındım, o mənada ki, bəli, indi biz bu imkandan məhrum olmuşuq. İndi Rusiyaya şərabı daha haralardan gətirmirlər, hətta, doğru dediniz ki, Cənubi Amerikadan da gətirirlər. Özü də, təkcə Rusiyaya yox. Bizə də şərab gətirirlər. Azərbaycana şərabı müxtəlif ölkələrdən gətirirlər. Halbuki özümüzün əla şərablarımız var. Bizim əla şampan şərabı istehsal edən şampan şərabları zavodumuz var. Amma kənardan gətirirlər. Azad ticarətdir, necə deyərlər, bazar iqtisadiyyatıdır. Bununla belə, hesab edirəm ki, hər halda, Azərbaycanda bu sahədə qayda-qanun yaratmaq lazımdır. Çünki əgər azərbaycanlılar Azərbaycan şərabı içsələr, elə bunun özü kifayətdir. Onların Fransa, Avstraliya və ya Kaliforniya şərabı içmələri vacib deyil. Yəni, sizin bu fikrinizi dəstəkləyirəm ki, bunu etmək olar. Sadəcə, bunu praktik olaraq necə təşkil etsək barədə düşünmək lazımdır. Əgər bu məsələ barədə də təkliflər varsa, mən bizim Nazirlər Kabinetinə tapşıraram, onlar bu işlə məşğul olarlar.

Vladimir Kuzniçevski («Rossiyskaya qazeta»): Cənab prezident, bu gün səhər biz Baş nazirin müavini Əli Həsənovun müşayiəti ilə qaçqınlar yaşayan rayona getdik. Təəssüratımız dəhşətlidir. Bu adamlar səkkiz ildir əsl ekstremal şəraitdə yaşayırlar. Biz özümüz gördük, bəziləri, obrazlı desək, bağlamalarını açmırlar, səkkiz ildir geriyə qayıdacaqları günü gözləyirlər. Bizə dedilər ki, qaçqınların ümumi sayı təqribən 950 min nəfərdir. Onların 50 mini Dağlıq Qarabağdan, 900 mini hazırda Ermənistan silahlı qüvvələrinin nəzarət etdikləri yeddi rayondandır. Bütün bunlara baxmaq ağırdır. Odur ki, belə bir sualım var: xahiş edirəm deyəsiniz, indi bu müşkül düyünü açmaq daha ağıllı bir iş olmazdımı? Yəni, Dağlıq Qarabağı Ermənistana vermədən, ona müstəqillik vermək və qaçqınların Ermənistan silahlı qüvvələrinin nəzarət etdiyi yeddi rayona qayıtmasından ötrü bu rayonların qaytarılması üçün erməni tərəfi ilə kompromisə getmək, sonra isə söhbəti Dağlıq Qarabağın statusuna dair siyasi danışıqlar müstəvisinə keçirmək daha ağıllı bir iş olmazdımı? Məsələn, Kuril adalarından dördü barədə Rusiyanın Yaponiya ilə apardığı danışıqlar kimi, bu söhbəti də illərlə aparmaq olar. Gördüklərimizdən və azərbaycanlılarla söhbətlərimizdən məndə belə bir təəssürat yarandı ki, Siz ölkədə xalq arasında olduqca böyük nüfuza maliksiniz. Təşəkkür edirəm, çox sağ olun.

Heydər Əliyev: Hər şeydən öncə, qaçqınlarımızın yaşadıqları yerlərə getdiyinizə görə sizə təşəkkür edirəm. Qaçqınlarımız burada, Bakıda çoxdur. Amma nəzərə alın ki, buradakı şərait daha yaxşıdır. Onlar ağır şəraitdə də olsa, hər halda, binalarda yaşayırlar. Sizdən çox xahiş edərdim ki, gələn dəfə qaçqınların çadır düşərgələrinə də gedəsiniz. Jurnalistlərin hamısına olmasa da, müəyyən qrupuna vertolyot verərəm, oraya maşınla da getmək olar. Onlar 8 ildir çadırlarda yaşayırlar. Axı çadır da tab gətirmir - gah qar, gah yağış yağır, gah da qızmar yay olur. Onların bu çadırlarda necə yaşadıqlarını təsəvvürə gətirmək çətindir. Mən vaxtaşırı bu düşərgələrə gedirəm və hər dəfə də oradan, demək olar, xəstə halda qayıdıram. Ölkəmizə gələn əcnəbilər bəzən oralarda olublar. Çoxlarından danışmayacağam. Bir dostum var - Rostropoviç, siz onu tanıyırsınız, onun özü bakılıdır, buraya gəlib-gedir. İki il əvvəl buraya gəldikdə məhz çadırlarda yaşayan qaçqınların yanına getmək istədiyini bildirdi. Təbii ki, biz ona kömək etdik, vertolyot verdik. O, oraya gedib qayıtdı, axşam isə mən onunla görüşdüm və gördüm ki, ağlayır, göz yaşları dayanmır. O deyirdi: mən heç təsəvvür etməzdim ki, adamlar bu cür şəraitdə yaşaya bilərlər, özü də illərlə.

Bilirsiniz, bu çadırlarda uşaqlar doğulur, insanlar həyatdan köçür, nikahlar bağlanılır. Bir dəfə orada olarkən gördüm ki, bir neçə qadın sacda çörək bişirir. Görürəm ki, çoxlu çörək bişiriblər. Soruşuram: bu qədər çörək nəyə lazımdır? Deyirlər: biz toya hazırlaşırıq. Soruşuram: bəs bəy kimdir, gəlin kimdir? Bir cavan oğlan yaxınlaşdı, yəqin 18-19 yaşında olardı, arıq idi. Deyirlər: bax, bəy bu oğlandır, bizim oğlumuzdur. Soruşuram: bəs gəlin hanı? Cavab verirlər ki, gəlin başqa rayondadır. O da çadırda yaşayır. Deyirəm: toy olacaq? O, cavab verir: biz bax burada hazırlaşırıq, sonra gedib gəlini gətirəcəyik və burada toy edəcəyik. Siz təsəvvür edirsinizmi, 3-4 adam üçün nəzərdə tutulan bir çadırda, bir damın altında on nəfər yaşayır. İndi görün təzə ailə quranlar nə etsinlər? Axı bir ailə çadırdan çıxmalıdır, onu, heç olmasa, ilk günlərdə cavanlara verməlidirlər ki, onlar normal yaşaya bilsinlər. Xahiş etdim ki, toy olanda məni də çağırsınlar. Axı toylar tez-tez olmur. Mən oraya getdim. Doğrudur, həmin vaxtadək burada bir neft şirkətindən xahiş etdim, bu şirkət çadır şəhərciyinin mərkəzində toy etmək, müxtəlif tədbirlər keçirmək mümkün olan ev tikdirdi. Mən oraya getdim. Bu ev təxminən yüz adam tuturdu, daha bir neçə yüz adam isə evin ətrafına, bu toya toplaşmışdı. Son 20 ildə və ya hətta 30 ildə toya getdiyim yadımda deyildir. Bu toyda isə oldum. Orada iki cüt gənc ailə qururdu. Belə ağır şəraitdə yaşamalarına baxmayaraq, qızlar da, oğlanlar da, valideynləri də xoşbəxt idilər. Mən onlarla birlikdə oldum, oxuduq, oynadıq. Yəni, başa düşürsünüzmü, insan ən ağır şəraitə alışır.

Təsəvvürə belə gətirmək çətin idi ki, insan bu cür şəraitdə yaşaya bilər, amma yaşayır. Lakin bu o demək deyil ki, onların bundan sonra da belə yaşaması ilə razılaşmalıyıq. Biz onları xilas etməli, bu vəziyyətdən çıxarmalıyıq. Biz məhz bu istiqamətdə işləyirik. Axı siz bilirsiniz ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında Dağlıq Qarabağla əlaqədar münaqişə hələ 1988-ci ildə yaranmışdı. O vaxt Sovetlər İttifaqı var idi, yeri gəlmişkən, onda bu münaqişəni dayandırmaq, onun böyüyüb müharibəyə çevrilməsinə yol verməmək tamamilə mümkün idi. Lakin o vaxt bunu etmədilər. Niyə? Başa düşmürəm. Bilmirəm, bəlkə də o vaxtlar bunu sovet rəhbərliyindən kimlərsə istəyirdi. Bilmirəm.

Hər halda, Sovet dövləti, - sizli-bizli hamımızın tanıdığı, xüsusən mənim tanıdığım, çünki mən bu dövlətin dövründə daha çox yaşamışam və onun ali orqanlarında işləmişəm, o, güclü dövlət idi, - bu cür halların qarşısını çox uğurla ala bilərdi.

Yeri gəlmişkən, bu, ermənilərin Dağlıq Qarabağ barəsində heç də ilk iddiası deyildir. Keçmiş vaxtlarda Ermənistanın, əsasən, ədəbiyyat, mədəniyyət xadimləri arasından ayrı-ayrı qruplar Moskvaya məktub göndərirdilər ki, Dağlıq Qarabağı Ermənistana birləşdirmək lazımdır. Həmin məktublara baxılırdı, ermənilərə izah edirdilər ki, bu qeyri-mümkündür, onlar bu məsələni əbəs yerə qaldırırlar, biz hamımız bir dövlətdə - Sovetlər İttifaqında yaşayırıq. Amma 1988-ci ildə bu məsələ ortaya çıxanda, ona başqa cür yanaşıldı. Bəziləri bu işi hətta təşviq edirdilər. Budur, indi Azərbaycan üçün də, Ermənistan üçün də belə bir müsibət var. Doğrudur,

Azərbaycan daha çox zərər çəkmişdir, çünki onun ərazisinin 20 faizi işğal altındadır və sizin dediyiniz kimi, işğal edilmiş bu rayonlardan təxminən bir milyon adam qovulmuşdur. Biz neçə illərdir danışıqlar aparırıq. Mən Azərbaycana rəhbərliyə qayıtdıqdan sonra ilk öncə müharibəni dayandırmağa çalışdım. 1994-cü ilin mayında biz müharibəni dayandırdıq, baxmayaraq ki, ərazimiz işğal edilib, bir milyon adam yaşayış yerlərindən qovulub, çoxlu insan həlak olmuşdur. Lakin o vaxt da düşünürdüm, indi də belə düşünürəm ki, müharibə bütün hallarda hamı üçün zərərlidir. Buna görə də biz müharibəni dayandırdıq, danışıqlar apardıq. Dağlıq Qarabağın statusuna, sizin dediyiniz məsələyə gəldikdə isə, biz artıq bir çox variantları müzakirə etmişik. Doğrudanmı siz düşünürsünüz ki, biz bu məsələnin həllini istəmirik? Amma Ermənistan tərəfi qeyri-konstruktiv mövqe tutur.

Bilirsiniz ki, ATƏT-in tərkibində Minsk qrupu var və o, həmin məsələ ilə məşğul olur. Minsk qrupuna Rusiya, Amerika Birləşmiş Ştatları və Fransa başçılıq edirlər. Bu ölkələr məsələnin həllinə, necə deyərlər, təsir etmək imkanına malikdirlər. Lakin bu, baş vermir. Yeri gəlmişkən, siz Rusiyadansınız. Ona görə də demək istəyirəm ki, ATƏT-ə və ya Minsk qrupuna daxil olan hər hansı digər ölkəyə nisbətən Rusiya bu məsələnin həlli üçün daha üstün mövqeyə malikdir. Ancaq bu iş görülmür.

Biz bəyan etmişik və bəyan edirik ki, Dağlıq Qarabağa Azərbaycanın tərkibində ən yüksək özünüidarə statusu verilə bilər. Amma Ermənistan tərəfi Dağlıq Qarabağa müstəqillik statusu verilməsini tələb edir. Əvvəla, Dağlıq Qarabağ kiçik bir yerdir, indi orada təxminən 60 min adam yaşayır. Ən yaxşı dövrlərdə orada 170 min adam yaşayırdı, onların 30 faizi azərbaycanlılar, 70 faizi ermənilər idi. Azərbaycanlıları oradan qovub çıxartmışlar, ermənilərin bir qismi oradan köçüb getmişdir. Orada ağır şəraitdə yaşayırlar, lakin buna baxmayaraq, müstəqil dövlət, beynəlxalq hüququn subyekti olmaq istəyirlər. Biz bunu edə bilmərik. Əgər indi biz bu statusla razılaşsaq, onda bu, məsələnin artıq qəti həlli olar və bundan sonra heç bir danışıq gedə bilməz.

Bax, Rusiya Çeçenistanda müharibə, özü də ağır, çox ağır müharibə aparır. Nəyin naminə? Öz ərazi bütövlüyünü qoruyub saxlamaq naminə. Bu prinsipi biz də dəstəkləyirik. Çünki beynəlxalq hüquq, xüsusən 1975-ci ildə qəbul olunmuş Helsinki aktı hər bir dövlətin ərazi bütövlüyünün toxunulmazlığını əsas prinsip hesab edir.

Dağlıq Qarabağa müstəqillik statusu verilsə, bu o deməkdir ki, Azərbaycan öz ərazisinin bir hissəsini itirir. Lakin ona yüksək özünüidarə statusu verilməsi o deməkdir ki, həm onlar özünüidarə hüququ alırlar, həm də Azərbaycanın ərazi bütövlüyü pozulmur. Özü də, biz onlara dünya praktikasında mövcud olan hər hansı ən yüksək statusu təklif etmişik. Məsələn, Rusiyanın tərkibində Tatarıstan var. Bir baxın, o, nə kimi böyük hüquqlara malikdir. Bununla belə, o, Rusiyanın tərkibindədir. Bir sözlə, biz bunu etmək istəyirik, amma Azərbaycan ərazisinin bir hissəsini müxtəlif səbəblərə görə ələ keçirmiş Ermənistan tərəfi, təəssüflər olsun, indi bundan öz məqsədinə nail olmaq üçün təzyiq vasitəsi kimi istifadə edir.Biz isə bununla razılaşa bilmərik. Düşünürəm ki, bu ağır şəraitdə yaşayaraq artıq səkkiz ildən bəri dözən qaçqınlarımız yenə də dözərlər ki, Azərbaycan özünün ərazi bütövlüyünün toxunulmazlığı barədə hüququnu, hər halda, qoruya bilsin.

Nikolay Tarasenko («Ekonomiçeskaya qazeta»): Hörmətli cənab prezident, biz bu siyasi problemləri əyani şəkildə görmüşük. Bilirik ki, Sovet hakimiyyətinin bütün illəri ərzində iqtisadiyyat, təəssüflər olsun, siyasətin girovu olmuşdur. Sizə elə gəlmirmi ki, iqtisadi problemləri həll etməklə siyasi problemləri də həll etmək mümkündür? Əgər belədirsə, onda xahiş edirəm, Azərbaycan iqtisadiyyatında islahatın öncül istiqamətlərindən, heç olmasa, tezis halında danışasınız. İqtisadiyyat nəyin hesabına dirçələ bilər, hansı sahələr öz sözünü deyə bilər?

Heydər Əliyev: Bilirsiniz ki, zənnimcə, bizim hamımızın, - mən Sovetlər İttifaqı dağıldıqdan sonra dövlət müstəqilliyi qazanmış ölkələri nəzərdə tuturam, - eyni problemlərimiz, eyni bir yolumuz var. Yəni, biz sosialist iqtisadi sistemindən imtina etdik, demokratiya, bazar iqtisadiyyatının inkişafı, özəlləşdirmə, sahibkarlar, mülkiyyətçilər yaranması yoluna qədəm qoyduq. Artıq başqa yol yoxdur.

Doğrudur, bu, xalqa ağır başa gəlir, çünki Oktyabr inqilabından, Sovetlər İttifaqının təşkilindən sonra qolçomaqlığın ləğv edilməsi, yəni, kəndlilərin əlindən bütün mülkiyyətin- torpağın da, mal-qaranın da alınması, bunların ictimailəşdirilməsi, dövlətə verilməsi üçün, hər halda, Azərbaycan şəraitində 10 ildən çox vaxt lazım olmuşdur. Azərbaycanda bütün bunlar çox ağır getmişdir. Bir çox adamlar bunun əleyhinə çıxış etdiklərinə görə repressiyaya məruz qalmışlar. Bir çox adamlar kolxoz quruluşu ilə razı olmadığına, öz torpağını, mal-qarasını vermək istəmədiyinə görə Azərbaycandan uzaq diyarlara - Qazaxıstana, Mərkəzi Asiyanın müxtəlif rayonlarına sürgün edilmişlər.

Lakin repressiya tədbirləri, necə deyərlər, inqilabi yol, kənd təsərrüfatının kollektivləşdirilməsi istədiyinə nail oldu. İnsanlar kollektiv təsərrüfata - kolxozlara, sovxozlara alışdılar. Ədalət naminə demək lazımdır, elə bir vaxt gəlib çatdı ki, insanlar xeyir görməyə, yaxşı yaşamağa başladılar. Mən keçmişdəki hər şeyin pislənməsi mövqeyini heç zaman dəstəkləmirəm. Hərçənd, keçmiş həm də faciəli hadisələrlə, ağır proseslərlə bağlıdır.

Buna baxmayaraq, nəhayət, 1935-1936-cı illərdə bərqərar olmuş sistem öz nəticələrini verdi, insanlar ona, kollektiv təsərrüfata, özlərinin heç nələrinin olmamasına, hər bir kəsin işləyib əmək haqqı aldığı dövlət zavodları və fabriklərinin, ticarət müəssisələrinin, nəqliyyatının olmasına alışdılar. İndi əks proses gedir. Ola bilsin, bu, elə bir proses deyil ki, burada hər hansı inzibati tədbirlər və ya repressiya tədbirləri tətbiq edilsin. Lakin bu, o qədər də asan deyildir. Sizə, məsələn, kənd təsərrüfatı barəsində deyə bilərəm. Biz torpaq islahatına, yəni kolxoz və sovxozların ləğv edilməsinə, mal-qaranın və torpağın kəndlilərə paylanmasına çox cəsarətlə getdik. Deməliyəm ki, bu, çox yaxşı nəticələr verir. Məsələn, ötən il bizdə kənd təsərrüfatı istehsalı 7 faiz artmışdır. Nəzərə alın ki, kənd təsərrüfatı istehsalının 98 faizi özəl sektorun, cəmi 2 faizi isə dövlət sektorunun payına düşür.

Xatirimdədir, 1981-1985-ci illərdə təkcə burada yox, Moskvada da ət, yağ çox qıt idi. Mən burada 1982-ci ilədək işləmişəm, biz hər adama talonla ayda yarım kiloqram yağ satırdıq. O vaxtlar mən birinci katib, respublikanın rəhbəri idim, bu işlə çoxlu məşğul olurdum ki, talonlar vaxtında verilsin, adamlar onlarla ərzaq ala bilsinlər. Bayramqabağı kolbasa və ət daha çox buraxılırdı, üstəlik, bu məhsulları oğurlayırdılar. Yadımdadır, bayramlar ərəfəsində mən mağazalara gedir və aydınlaşdırırdım ki, hamısını açıq satırlarmı, gizlətmirlər ki. Bu da olubdur.

İndi isə Azərbaycanda ət, yağ, çörək sarıdan problem yoxdur. Bunların hamısı var. Doğrudur, deməliyəm ki, 1993-cü ildə mən buraya gəldikdə vəziyyət ağır idi. 1994-cü, 1995-ci illərdə adamları çörəklə təmin etmək bizim üçün ağır idi. Dövlət vəsaiti az idi. Biz taxıl satın alıb gətirir, satırdıq, növbələr yaranırdı. Sonra biz bütün bunların hamısını sərbəst buraxdıq, taxıl istehsalı ilə bağlı bütün təsərrüfatı özəlləşdirdik və təxminən yarım ildən sonra bizdə bu sahədə problem olmadı. İndi bizdə nə qədər istəyirsən ət, eləcə də başqa məhsullar var. Doğrudur, qiymətlər bəlkə də hamı üçün münasib deyildir, hər halda, onlar Rusiyada olduğundan aşağıdır.

Bax, siz deyirsiniz ki, iqtisadi problemlərin həlli siyasi problemlərin də həllinə kömək edər. Bu düzdür. İqtisadi problemləri həll etmək lazımdır və biz onları bax, belə həll edirik. Bizdə ticarət tamamilə özəlləşdirilibdir. Bizdə nə kimi mağazaların meydana gəldiyini yəqin ki, gördünüz. Məgər o vaxtlar belə mağazalar vardı? Bu, təkcə bizdə deyil, Moskvada da, keçmiş Sovetlər İttifaqının bir çox regionlarında da belədir. Yadınızdadırmı, keçmiş vaxtlarda biz xaricə gedərkən oradan sovet mağazalarında olmayan şeylər almağa çalışırdıq. Yaxud mərhum Arkadi Raykinin çox gözəl dediyi qıtlıq məsələsini götürək: ən nüfuzlu adam kimdir? Əlbəttə, əmtəəşünas. Hə, yadınızdadırmı? Bəs nə üçün belə idi? Ona görə ki, mağazada əmtəəşünasın hər şeyi var idi və hər bir kəs qıt mal almaq istəyirdi. İndi isə qıtlıq yoxdur.

İri sənaye müəssisələrinin özəlləşdirilməsi daha çətindir. Nəyə görə? Ona görə ki, əvvəla, onlar iridir. Sanballı sərmayədarlar gərəkdir. İkincisi isə, o vaxt istehsal etdiklərimizin heç də hamısını  bu gün istehsal etmək mümkün deyildir, çünki bazar yoxdur. Yuri Mixayloviç Lujkov mənə söylədi ki, onlar ZİL zavodunu, daha hansısa zavodu alıblar. Bilmirəm, onlar nə qədər istehsal edirlər, hər halda, çox deyildir, sovet dövründəkinə nisbətən qat-qat azdır. Bizdə boruyayma zavodu var, orada 10 min adam işləyirdi. Bu zavod boru istehsal edir və onu Sovetlər İttifaqının hər yerinə göndərirdi. İndi isə, əvvəla, hətta neft çıxarılan Rusiyanı və başqa ölkələri də götürsək, bazar ümumən məhdudlaşıbdır, ikincisi isə avadanlıq köhnəlib və böyük sərmayə lazımdır. Yəni satış bazarı olmalıdır.

Bizdə, məsələn, böyük kimya var. Biz yarımfabrikatlar istehsal edir və son məhsul hazırlanması üçün Rusiyanın müxtəlif vilayətlərinə göndərirdik. Məsələn, biz apatiti Murmanskdan alırdıq. Bəs indi onu almaq sərfəlidirmi? Təkcə yol xərcləri neçəyə başa gələr? İstehsal etdiyimiz məhsuldan nə qazanacağıq? Doğrudur, kimya sənayemiz polietilen istehsalı üçün bir yapon şirkəti ilə müqavilə bağlamışdır. Bu şirkət 90 milyon dollar ayırmışdır. Nəzərdə tutulduğuna görə, bu, tamam yeni texnologiya olacaq, yüksək keyfiyyətli polietilen buraxılacaq, ondan yaponların özləri istifadə edəcək və ya onu satacaqlar. Bu var. Lakin malik olduğumuz nə varsa, onlar, - Azərbaycan isə böyük sənaye ölkəsidir, - indi bizə çətinliklər yaradır.

Rusiyada müdafiə sənayesinin nə qədər zavodları vardı. Misal üçün, götürək Zelenoqrad şəhərini, o vaxtlar bu şəhər möcüzə idi. Mən burada işləyərkən biz Zelenoqrada getmişdik və oradakı müəssisələrə, evlərə, necə yaxşı insanlar işlədiyinə heyran qalmışdıq. Bəs Zelenoqrad indi nə vəziyyətdədir. Hamısı ona görədir ki, tələbat yoxdur. O vaxt biz də burada elektron sənayesini inkişaf etdirməyə başladıq və yaxşı məhsul istehsal edir, onları yığmaq üçün digər zavodlara göndərirdik. İndi isə buna tələbat yoxdur. Buna baxmayaraq, bizdə iqtisadiyyatda da böyük nəticələr var. Əvvəla, neft sənayesini götürək. Biz xarici sərmayədarları cəlb edə bildik və artıq onlarla birlikdə neft çıxarırıq, onu gələcəkdə də çıxaracağıq. Yeri gəlmişkən, bu gün mən burada gündüz saat 1-dən düz üç saat oturaraq, şirkətlərimizin rəhbərlərinin Bakı-Ceyhan boru kəmərinin tikintisi, habelə qaz məsələsi barədə məlumatını dinlədim.

Bizdə böyük həcmdə neft və qaz ehtiyatları olan başqa yataqlar da var. Haqqında müqavilə imzaladığımız təkcə «Azəri», «Çıraq» və «Günəşli» yataqlarından təxminən 2008-ci ilədək 60 milyon ton neft çıxaracağıq. Lakin xarici sərmayələri cəlb etməyimiz sayəsində digər firmalar da Azərbaycana gəlir. Məsələn, imzaladığımız müqaviləyə 11 neft şirkəti daxildir və onlar işləməyə başlamışlar. İşləmək üçün onlar bir çox digər firmaları cəlb etməlidirlər. Bu firmalar buraya gəlir, işləyirlər. Azərbaycana isə əlavə sərmayələr yönəldilir. Məsələn, dərin qazma işləri aparılması üçün onlar bizim bir qazma qurğusunu yenidən qurmuş və buna 200 milyon dollar sərf etmişlər. Bizdə belə qurğular vardı. Sovet dövründə, mən burada işləyən vaxtlarda biz bu işlə məşğul olur. «Şelf» üzən qazma qurğuları yaradırdıq, bizdə beş belə qurğu var. Lakin onlar köhnəlib, tələb edilən standartlara cavab vermir. Onların modernləşdirdiyi qurğular isə dənizin 600-700 metr dərinliyində quyular qazır və özü də çox yaxşı qazır.

Təbii ki, bu, olduqca çox adama iş yeri açmışdır. Bütün bu şirkətlərdə işləyənlərin 90 faizi bizim adamlardır, bizim neftçilərdir, onlar isə çox təcrübəlidirlər. Onlar yaxşı əmək haqqı alırlar - ayda orta hesabla 700-800 dollar. Bizdə bu iş yaxşı gedir və hesab edirəm ki, yaxşı perspektivə malikdir. Lakin biz bu fikirdəyik ki, iqtisadiyyatımız yalnız neft-qaz sənayesi vasitəsilə inkişaf etməməlidir. Bizim digər imkanlarımız da çoxdur, biz onları inkişaf etdirəcəyik. Başlıcası, müharibəyə, münaqişəyə son qoymaqdır, qalan hər şey isə bir vəziyyətdədir ki, biz yaxşı iqtisadi nəticələrə malik ola bilərik və təbii ki, siyasi məsələləri həll edə bilərik. Əslində, münaqişəni aradan qaldıra bilsək, elə ciddi siyasi məsələlər də qalmır. Münaqişənin aradan qaldırılması isə təkcə bizə deyil, Ermənistana da lazımdır. Ermənistan olduqca çətin iqtisadi vəziyyətdədir, hərçənd, ona Rusiya, Amerika və başqaları çox kömək edirlər. Bundan əlavə, Ermənistan Cənubi Qafqazda ticarət prosesinə qoşulmaq imkanından məhrumdur. Əgər münaqişə aradan qaldırılarsa və Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh bərqərar edilərsə, onda əlbəttə, Cənubi Qafqaz respublikalarının ticarəti xeyli canlana bilər və bu, şübhəsiz, Azərbaycan üçün də, Ermənistan üçün də, Gürcüstan üçün də faydalı olar. Mən Sizə qənaətbəxş cavab verdimmi?

Qadilbek Şaləhmədov («Mir» DTRŞ): Heydər Əliyeviç, mən «Mir» Dövlətlərarası Teleradio Şirkətinin sədriyəm. Bildiyiniz kimi, iqamətgahımız Moskvada yerləşir. Moskvada həmkarlarımız bəlkə də bilirlər ki, Sizin fəal köməyinizlə 1997-ci ildə Bakıda «Mir»in milli müdiriyyəti və filialı açılmışdı.

Heydər Əliyev: Yeri gəlmişkən, yaxşı filialdır.

Qadilbek Şaləhmədov: Bu gün artıq biz həmin vaxt ərzində görülmüş işi araşdırırıq. Siz onda demişdiniz ki, bu filial, onun binası və peyk antennası Azərbaycan üçün dünyaya informasiya pəncərəsi olmalıdır. Əslində belə də olur. Azərbaycanda baş verən ən mühüm hadisələr, demək olar, hər gün Rusiya ictimai televiziyasının birinci kanalında görünür, Avropaya gedir, Amerikaya gedib çıxır. Əgər Amerikadan danışsaq, filial Si-En-En üçün xüsusi süjetlər hazırlayır. Yəni bu cür iş gedir.

Doğrudur, biz hesab edirik ki, bu azdır. Biz artıq qüvvə toplamışıq və daha çox işləməyə hazırıq. Biz Rusiya prezidentinin vəzifəsini icra edən Vladimir Putinə məktub hazırlamışıq, - düşünürəm ki, onu müvafiq xidmətlərə verəcəyik, - və ondan xahiş edirik ki, «Mir»in yayımlanma həcmləri digər MDB ölkələrində genişləndirildiyi kimi, Rusiya telekanallarında da genişləndirilməsinə imkan verilsin. Təbii ki, bizim hamımızı yaxınlaşdıran rus dilində. Zənnimcə, Siz bunu dəstəkləyəcəksiniz.

Heydər Əliyev: Bunun üçün siz Vladimir Vladimiroviç Putinə…

Qadilbek Şaləhmədov: Sizin adınızdan məktub göndərmək lazımdır.

Heydər Əliyev: Mən ona yazmalıyam?

Qadilbek Şaləhmədov: Bəli.

Heydər Əliyev: Nə üçün mən yazmalıyam?

Qadilbek Şaləhmədov: Bütün prezidentlər «Mir» teleradio şirkətinin təsisçiləridir və onlar birbirlərinə xahişlə müraciət edirlər. Zənnimcə, məktubda hər şey səliqə ilə dəqiq yazılıbdır.

Heydər Əliyev: Yaxşı, mən baxaram.

Qadilbek Şaləhmədov: Mən bir məsələ barəsində soruşmaq istərdim. Siz təcrübəli siyasətçisiniz. MDB-nin müqəddəratı əslində bütün birlik ölkələrinin sakinlərini narahat edir. Çünki iqtisadi, siyasi proseslər gah kəskinləşir, gah da zəifləyir. Bilmək istərdim Siz Rusiyada qarşıdakı seçkilərlə, yaxınlıqda gedən müharibə ilə, İpək yolu layihəsinə dair meydana çıxan bir çox problemlərlə əlaqədar MDB-nin taleyi barədə nə düşünürsünüz?

Heydər Əliyev: Deməliyəm ki, Müstəqil Dövlətlər Birliyi yaradılarkən, bildiyiniz kimi, Azərbaycan oraya daxil olmadı. Burada başqa hakimiyyət vardı, onlar MDB-yə daxil olmaqdan imtina etdilər. Mən Azərbaycanın rəhbəri olduqda, - bundan əvvəl parlamentin sədri idim və prezident vəzifəsini icra edirdim, - Azərbaycanda böyük təbliğat işi nəticəsində parlament vasitəsilə nail oldum ki, ölkəmiz MDB-nin üzvü olsun. 1993-cü ilin payızında Azərbaycan MDB-nin üzvü oldu. Yəni mən bunu istəyirdim və bundan çox şey gözləyirdim. Lakin deyə bilmərəm ki, MDB-nin fəaliyyətindən çox razıyam. Ona görə yox ki, Azərbaycan MDB-nin üzvü olmuşdur. Mən bu gün də belə bir fikirdəyəm ki, biz düzgün hərəkət etmişdik. Lakin mən MDB-dən narazıyam. Özü də təkcə mən yox, demək olar, hamı narazıdır. Birliyin üzvü olan ölkələrin prezidentləri arasında razı olanları tapmaq çətindir. Bu da əsaslıdır, çünki bütün bu illər ərzində MDB-nin işi heç cür qaydaya düşməmişdir.

Bilirsiniz ki, hamı kimi, biz də MDB-nin işlərində Rusiyaya, daha doğrusu, Rusiya hökumətinə üstünlük vermişik. Deməli, bu öhdəlikləri, məsuliyyəti öz üzərinə götürərək onları lazımi qaydada icra etmək gərəkdir. Amma, təəssüflər olsun ki, biz indiyədək bunu görmürük. Ona görə MDB hələ də bizim görmək istədiyimiz orqana çevrilməyibdir. Rusiyada seçkilərin nəticələrini gözləyək. Hesab edirəm ki, MDB-nin həyatında yeni mərhələ başlanacaqdır. Biz axırıncı dəfə toplaşarkən əslində bütün prezidentlər belə bir nikbin əhval-ruhiyyədə idilər ki, seçkilərdən sonra, yəni Vladimir Vladimiroviç Putin prezident seçildiyi təqdirdə, biz MDB-nin fəaliyyətində yəqin ki, yeni mərhələyə başlaya biləcəyik.

Yulian Lukasik («Meqapolis-kontinent»): Rusiya prezidentinin vəzifəsini icra edən Vladimir Putinlə görüşünüzdən sonra Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinin perspektivləri barədə fikrinizi eşitmək istərdim.

Heydər Əliyev: Bilirsiniz, Rusiya-Azərbaycan münasibətləri normaldır. Əgər siyasi perspektivlərdən danışsaq, biz MDB-yə daxilik, əlaqələr saxlayırıq. Başa düşürsünüzmü, MDB-də doğmalar və ögeylər olmamalıdır. Bir halda ki, Rusiya MDB-nin aparıcı ölkəsidir, onda bütün ölkələrə münasibət eyni cür olmalıdır. Əlbəttə ki, bu münasibətlər qarşılıqlı olmalıdır. Lakin bu, həmişə böyükdən çox asılıdır - o mənada böyük ki, biz Rusiya prezidentini artıq neçənci dəfədir birlik ölkələri dövlət başçıları şurasının sədri seçirik. Odur ki, MDB-nin bütün orqanları Rusiyanın ixtiyarındadır. Buna görə də bu işdə Rusiyanın siyasəti çox çevik və çox tarazlı olmalıdır. Bu və ya digər ölkəni özündən uzaqlaşdırmaq çətin deyil, amma bu boşluğu doldurmaq daha mürəkkəbdir. Bunu tarixi təcrübə sübut edir.

Azərbaycan həmişə istəmişdir və bu gün də, hər halda, mənim prezidentliyim dövründə istəyir ki, Rusiya ilə ən səmimi münasibətləri - həm siyasi, həm iqtisadi, həm də digər münasibətləri olsun. Çünki biz Rusiya ilə heç də bir il deyil, bir onillik deyil ki, bağlıyıq. Bizi Rusiya ilə iki yüz il bağlayır. XX əsrdə Azərbaycanda mədəniyyətin, elmin, iqtisadiyyatın və bütün həyatın inkişafı 20-ci ildən başlayaraq Sovet İttifaqının tərkibində birgə olmağımızla bağlıdır. Təbii ki, orada da əsas rol Rusiyaya mənsub idi. Biz bunu heç vaxt unuda və inkar edə bilmərik.

1919-cu ildə Azərbaycanda ilk universitet yaradıldı. O, cəmi 23 ay mövcud olmuş müstəqil hökumətin dövründə yaradılmışdı. O zaman rus alimlərini, professorlarını dəvət etmişdilər, çünki özümüzünkülər yox idi. Doğrudur, deyilənlərə görə, o vaxtlar mübahisələr gedirdi - necə yəni, biz müstəqil dövlət olmuşuq, odur ki, bütün müəllimlər azərbaycanlılar olmalıdır. Lakin baxıb gördülər ki, azərbaycanlı müəllimlər yoxdur, bir neçə adam var, amma universitet təhsilini təmin etmək üçün isə yoxdur. Azərbaycan universitetinin ilk prezidentini - Razumovskini və bir çox başqalarını bizdə indiyədək xatırlayırlar. Sonralar bu universitetin əsasında bizdə başqa ali məktəblər də meydana gəldi, indi onların sayı çoxdur.

Elmdə də belə olmuşdur. Əlbəttə, Azərbaycan xalqı bəşəriyyət tarixində çox görkəmli elm xadimlərinə malikdir. YUNESKO gələn ili Nəsirəddin Tusi ili elan edir - o, böyük riyaziyyatçı idi, rəsədxanası vardı. Bu rəsədxana indi İran ərazisindədir. O, dünya şöhrətli riyaziyyatçıdır. Lakin bunlar Şərqdə, o cümlədən Azərbaycanda tək-tək şəxsiyyətlər idi. Bu, orta əsrlər və  sonrakı dövrlərdir. Əgər XIX,XX əsrləri götürsək, onda görərik ki, Azərbaycanda mədəniyyət, elm, təhsil Rusiyanın təsiri ilə, Rusiya alimlərinin, mədəniyyət xadimlərinin və başqalarının iştirakı ilə inkişaf etmişdir. Təsəvvür edirsinizmi, Azərbaycanda - islam dininə etiqad olunan ölkədə 125 il əvvəl dünyəvi teatr yaradılmışdır. Heç bir müsəlman dövlətində belə bir şey yox idi. Elə bu gün də yoxdur. O, dünyəvi teatr idi, Avropa və Rusiya yazıçılarının, dramaturqlarının əsərlərini səhnəyə qoyurdu. 1908-ci ildə Azərbaycanda milli opera yaradıldı. Ona görə ki, görkəmli bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyov Sankt-Peterburqda çox yüksək musiqi təhsili almışdı və operalar yazırdı. Sonralar bizim opera sənətimiz inkişaf etdi, simfoniya sənəti də, qalan digər sənətlər də inkişaf tapdı. Bütün bunlar Azərbaycana Rusiya vasitəsilə gəlmişdir. Başa düşürsünüzmü, buna görə də indi Rusiyadan üz döndərməyimiz, ondan uzaqlaşmağımız heç cür mümkün deyildir, olmaz. Həm də ona görə mümkün deyil ki, bu, insanların qəlbində dərin kök atmışdır.

Nəhayət, Azərbaycanda əvvəllər çoxlu rus yaşayırdı, indi bəlkə o qədər deyildir. Bu gün isə rusdilli əhali Azərbaycanda gözəl yaşayır. Heç bir problem yoxdur. Amma başqa respublikalarda problemlər var. Bizdə rus dilində təhsil verən nə qədər orta məktəb vardısa, o qədər də qalmışdır, biz heç nəyi azaltmamışıq. Universitetlərimizdə rus və Azərbaycan sektorları var. Rusiyanın qalan bütün MDB ölkələri ilə müqayisədə özünə daha yaxın saydığı Ermənistanda orta və ali məktəblərdə rus dilində tədris qadağan edilmişdir. Bax, belə.

Buna görə də bu sahədə siyasətimiz birmənalıdır - biz Rusiya ilə dostluq münasibətləri, mədəniyyət, iqtisadiyyat, incəsənət xətti üzrə geniş əməkdaşlıq, hər cür əlaqələr olmasını istəyirik. Məsələn, apreldə biz «Dədə Qorqud» eposumuzun 1300 illiyini qeyd edəcəyik. Dünən mənə bildirdilər ki, bu yubiley münasibətilə martın 15-də İttifaqlar Evinin sütunlu salonunda yubiley şənlikləri keçirmək nəzərdə tutulmuşdur. Məgər bu, fakt deyilmi? Bu, bizim arzumuzdur? Təbii ki, bu, Rusiyanın mədəniyyət, ədəbiyyat xadimlərinin arzusudur. Hərçənd, deməliyəm ki, son illər Rusiya-Azərbaycan münasibətlərinə çox böyük ziyan vurmuş faktlar olmuşdur. Zənnimcə, siz Şəhidlər xiyabanında olmusunuz və bir gecədə - 1990-cı il yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə həlak olmuş gənclərin, günahsız insanların məzarlarını görmüsünüz. Bu vəhşilikdir və onu Azərbaycan xalqına qarşı, öz xalqına qarşı sovet rəhbərliyi törətmişdir. Xalqımız bunu sovet rəhbərliyinə, Qorbaçova bağışlaya bilməz. Mən bağışlaya bilmərəm.

Lakin biz bunu Rusiyanın Azərbaycana münasibəti ilə eyniləşdirmirik. Bizdə bir çox qüvvələr var ki, onlar belə hesab edir və ya sübut etmək istəyirlər ki, Bakıda bir gecədə bu qədər günahsız insanı rus əsgəri, Rusiya, rus ordusu qırmışdır. Bəli, buraya çox böyük qoşun kontingenti yeritdilər və ona müdafiə naziri Yazov, daxili işlər naziri Bakatin, Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsi sədrinin birinci müavini Bobkov və çox böyük sayda generallar başçılıq edirdilər.

Bu mənzərəni xatırladıqda dəhşətə gəlirsən. Doğrudur, o vaxt mən Moskvada idim, orada yaşayırdım, lakin bunu bilirəm və bu mənzərəni təsəvvür edirəm. Bəs burada nə olmuşdu ki, buraya müdafiə nazirinin başçılığı ilə sovet ordusunun bu qədər tanklarını, toplarını, silahını, bu qədər silahlı qüvvəsini yeritmək lazım idi? Heç nə olmamışdı. Əlbəttə, bu, vəhşilik idi.

Tarixdən bilirik ki, son dövrdə sovet hökuməti tərəfindən öz xalqına qarşı heç yerdə belə təcavüz edilməmişdi. 1956-cı ildə Macarıstana qoşun yeridilməsini xatırlayıram, o vaxt çoxlu adam həlak olmuşdu. Lakin orada məsələ başqa cür idi, o zaman Macarıstana sosialist sistemindən ayrılmağa imkan vermək istəmirdilər. Çexoslovakiyaya qoşunların necə yeridildiyini xatırlayıram. Doğrudur, o vaxt daha ağıllı hərəkət etdilər, əslində qan tökülmədi və elə bir qırılan da olmadı, işi daha yaxşı təşkil etmişdilər. Başqa bir şey yadıma gəlmir. Həm də onlar özgələri idi, öz ölkələrimiz deyildi. Burada isə öz ölkəmiz, öz xalqımız idi, amma bir görün, necə bir vəhşilik törədildi.

Əlbəttə, bütün bunlar insanların qəlbində qövr edir. Yeri gəlmişkən, bunda Azərbaycanın o vaxtkı rəhbərləri də təqsirkardır. Mən nəinki keçmiş Sovetlər İttifaqının o vaxtkı rəhbərlərini, həm də Azərbaycanın rəhbərlərini təqsirləndirirəm. Onlar özlərini müdafiə etmək, qoruyub saxlamaq üçün Azərbaycanda vəziyyət barədə məlumat verərək bu məsələni qaldırdılar, ola bilsin, hətta şişirtdilər. Lakin bu hadisə baş verdi. Mən bunu fürsətdən istifadə edərək sizə deyirəm ki, mənim mövqeyimi biləsiniz. Yəqin ki, hadisələr barədə bilirsiniz. Digər tərəfdən, hətta bu cür faciəli hadisələr də indi Rusiya ilə Azərbaycan arasında dostluq münasibətlərinin inkişafına və möhkəmlənməsinə heç cür maneə ola bilməz. Bu gün söhbətimin əvvəlində dedim ki, kimisə özündən uzaqlaşdırmaq asan, özünə yaxınlaşdırmaq isə çətindir. Təxminən son beş-altı ay ərzində Çeçenistan hadisələri ilə bağlı olaraq qəzetlərdə, radio və televiziya ilə Azərbaycanın Çeçenistanla əlaqələri haqqında tam yalan informasiya verilir. Mən Kiyevdə, sonra da Moskvada Vladimir Vladimiroviç Putinlə görüşdüm, ona dedim: hanı faktlar? Bunları haradan götürmüsünüz? Bütün bunlar nəyə gərəkdir? Özünüz deyin, gah bir, gah da digər qəzetin guya Azərbaycanın antirusiya siyasəti apardığı, bununla da terrorçulara, digərlərinə və ya üçüncülərə kömək etdiyi barədə yazması ilə vəziyyət daha yaxşı olacaq? Əksinə, bu yazılarla siz buna müəyyən əks-təsir əhval-ruhiyyəsi yaradırsınız. Bu əks-təsir isə mənfi münasibətdə öz ifadəsini tapır. Bu, nəyə gərəkdir? Əvvəla, bu, gerçəkliyə uyğun deyildir. İkincisi, hətta nəsə varsa, məgər onu şişirtmək lazımdırmı?

Yeri gəlmişkən, əvvəlki müharibə dövründə də belə olmuşdur. Biz onda etiraz etmişdik. Nə üçün belə olur? Məhz ona görə ki, öz vəzifələrinə görə Çeçenistanda qayda-qanun yaratmalı olanlar bu işin öhdəsindən gəlməmişlər. Bax, buna görə də onlar uydurmuşlar ki, «Pakistandan, İrandan, Türkiyədən, Səudiyyə Ərəbistanından gələn yaraqlılar Azərbaycan vasitəsilə keçirlər». Xatirimdədir, o vaxt mən məsələ qaldırdım və Rusiya sərhəd xidmətinin nümayəndə heyətini buraya dəvət edib dedim ki, buyurun, sərhədə gedin və yoxlayın. Əvvəla, Azərbaycanın Çeçenistanla bilavasitə sərhədi yoxdur. Azərbaycanla Çeçenistan arasında Dağıstan yerləşir. Rusiya ilə sərhədimiz Dağıstanda olan sərhəddir. Yeri gəlmişkən, bu sərhəddə çox böyük miqdarda Rusiya sərhədçiləri var. Əgər Azərbaycan sərhədçilərinin təqsiri üzündən kimsə buradan keçirsə, nə üçün Rusiya sərhədçiləri onları buraxırlar? Nə üçün? Bunlar uydurmadır. Əlbəttə, mən ayrı-ayrı halları istisna etmirəm, buna heç kim təminat verə bilməz. Lakin bunu şişirtmək, belə təsəvvür yaratmaq heç kimin xeyrinə deyildir. Buna görə də, bir halda ki, siz sual vermisiniz və mən bu suala, gördüyünüz kimi, çox geniş cavab verirəm, istərdim ki, Rusiyada, onun kütləvi informasiya vasitələrində, onun dövlət fəaliyyəti dairələrində MDB ölkələrinə, o cümlədən Azərbaycana həssas münasibət göstərsinlər. Biz isə dostluğu daha da inkişaf etdirmək və möhkəmlətmək mövqeyində möhkəm dayanmışıq.

Natalya Jelnoroviç («Arqumentı i faktı»): Hörmətli cənab prezident, Sizin xalqınızda məmurlarla aşağı təbəqələrin həyat səviyyəsi arasında nəzərə çarpan olduqca böyük fərq məni çox təəccübləndirdi. Düşünürəm, Siz çox təcrübəli siyasətçisiniz, siyasi kəhkəşanımızda, siyasi olimpimizdə əslində patriarxsınız. Doğrudanmı, Siz bunu ya görmürsünüz, yaxud nədənsə buna yol verirsiniz? Siz elə ürək ağrısı ilə deyirsiniz ki, qaçqınlar yazıqdır, yoxsullar yazıqdır, iqtisadiyyatı dirçəltmək lazımdır, ilk nəticələr var, Allah eləsin ki, bunlar axırıncı nəticələr olmasın. Əgər Sizdə bu cür təbəqələşmə gedərsə, onda nə edirsinizsə edin, fərqi yoxdur, məmurların acgözlüyü hər şeyi məhv edəcək, nüfuzunuza xələl gətirəcək, bütün bu islahatları puça çıxaracaq, adamlar narazı qalacaqlar, buraya gələnlər bunların hamısını görəcəklər. Sizin təkcə elə bu binanızın özü nəyə desən dəyər, heyrətamiz təsir bağışlayır. Hərçənd bilirəm ki, o, çoxdan tikilmişdir. Digər binalar, məmurlarınızın evləri, çox qəşəng avtomobillər - bax, bütün bunlar, bunların hətta bir qismi heç olmasa, indiki dövrdə yoxsullara da nəsə vermək, sonra isə onları işləməyə məcbur etmək üçün tamamilə kifayət edərdi. Elə götürək qaçqınların bu gün gördüyümüz evini. Bir tərəfdən, bəli, dəhşət doğuran vəziyyətdir. Amma, digər tərəfdən adi həyat məntiqi deyir: bu yeddi ildə cavanların güclü əlləri, gənc adamlar, gənc qadınlar hətta bu evi normal mənzilə çevirə bilərdilər. Əgər səkkiz ildir bu çadır düşərgələri qalırsa, doğrudanmı insanlar, - onlar isə yer üzündə ən qiymətli varlıqdır, - özlərinə heç olmasa ucuz, amma münasib mənzil tikə bilmir? Məsələn, mən bunu başa düşmürəm, ona görə də bunu aydınlaşdırmağınızı xahiş edərdim. Sağ olun.

Heydər Əliyev: Əvvəla, Azərbaycan cəmiyyətində təbəqələşmə istisna hal deyildir.

Natalya Jelnoroviç: Bəli, şübhəsiz ki, belədir. Ancaq axı Siz təcrübəli adamsınız.

Heydər Əliyev: Bəli, mən təcrübəliyəm. Lakin iqtisadiyyatın obyektiv qanunları var. Siz hansısa tikilmiş binalardan danışırsınız. Bəli, keçmiş illərdə, Azərbaycana rəhbərlik etdiyim illərdə biz çox tikmişik - gördüyünüz yaşayış evlərini, ictimai istifadə üçün müxtəlif sarayları, bu binanı. Niyə də tikməyəydik? Niyə? Biz olduqca çox mənzil tikirdik. Siz ətrafda çoxlu evlər, yeni mikrorayonlar görürsünüz - bunları biz tikmişik. Çünki o vaxtlar imkan vardı, pul, vəsait vardı. Yaxşı, o vaxtlar Azərbaycana rəhbərlik edən Əliyev bunları tikdirə bilirdi, indi isə yox? Siz özünüzə belə sual vermirsinizmi? Ona görə yox ki, o istəmir, ona görə yox ki, o görmür, məhz ona görə ki, indi bunun üçün, sadəcə olaraq, şərait yoxdur, imkan yoxdur. Bəli, cəmiyyətdə təbəqələşmə var. Bu, məgər təkcə bizdədirmi? Mənə deyirlər ki, Moskvanın Rublyovsk şosesində necə böyük malikanələr tikdirirlər. Vaxtilə mən Siyasi Büronun üzvü olarkən bağ evinə bu şose ilə gedib-gəlirdim, lakin o vaxtlar orada bir dəfə də olsun belə ev görməmişdim. İndi isə tikdirirlər. Halbuki Moskvada nə qədər yoxsul adam var. Yəni istərdim elə düşünməyəsiniz ki, bu, yalnız Azərbaycanda belədir. Postsovet məkanında, demək olar hər yerdə belədir. Bu onunla bağlıdır ki, biz bazar iqtisadiyyatı yaratmaq istəyirik. Bazar iqtisadiyyatının yaradılması isə, bir tərəfdən, mülkiyyətçilər, sahibkarlar təbəqəsinin, digər tərəfdən isə, təbii olaraq, maddi çətinliklər çəkən adamlar kateqoriyasının əmələ gəlməsi ilə şərtlənir. Ancaq nəzərə alın ki, biz əmək haqqını vaxtında veririk. Son iki ildə mən müəllimlərin, həkimlərin, bütün başqalarının əmək haqqını üç dəfə artırmışam. Biz fevral ayının pensiyasını demək olar ki, ödəmişik. Bir sözlə, biz bunları edirik. Mən artıq sizə boruyaymaq zavodu haqqında dedim. Əvvəllər orada 10 min adam işləyirdi, indi isə orada min nəfər işləyir. Qalanları harada iş tapsın? Axı bu zavodu biz tikmişik, onu biz işlətmişik, biz boru istehsal etmişik. Bizdə çoxlu sayda neft maşınqayırması zavodu var. Biz Sovetlər İttifaqının neft-mədən avadanlığına tələbatının təxminən 70 faizini təmin edir, bu avadanlığı Sovetlər İttifaqının hər tərəfinə göndərirdik. Bu gün isə həmin regionlarda öz istehsalatlarını yaratmışlar, bəziləri konversiya yolu ilə hərbi zavodları neft-mədən avadanlığı istehsal edən zavodlara çeviriblər və indi bizim məhsulları almırlar. Bizdə isə  ona o qədər də böyük ehtiyac yoxdur. Zavodlarımız isə çox böyükdür, hərəsində 4-5-6 minə qədər adam işləyirdi. Nə etməli? Bu, təbii prosesdir. Əbəs yerə belə hesab edirsiniz ki, biz bunu görmürük.

Qaçqınlara gəldikdə isə, bilirsiniz, biz onların öz doğma yerlərinə qayıtmalarına çalışırıq. Yeri gəlmişkən, onların hər biri ilə söhbət edəndə deyirlər ki, bizə öz doğma torpağımıza qayıtmaq lazımdır, baxmayaraq ki, orada hər şey dağıdılıb, qarət olunub, evlərimiz yerlə-yeksan edilib, heç nə qalmayıbdır. Hər şeyi yenidən tikmək lazım gələcəkdir. Lakin bu adamlar dədə-babalarının məzarları olan yerlərə, nəsillikcə yaşadıqları yerlərə qayıtmaq istəyirlər. Bu çadır şəhərciklərində onlar üçün hansısa müvəqqəti mənzillər yaratmağımız nə verər? Bəli, biz dəniz, dəmir yolu nəqliyyatında istifadə olunan konteynerlər qoya bilmişik, digərləri oraya kiçik evlər gətiriblər. Lakin hamı üçün bunu edə bilməmişik. Odur ki, sizin narahatçılığınız aydındır. Səbəblərə gəldikdə isə - nə üçün mümkün olmur - bunlar əsassızdır.

İndi isə hazırda gedən tikintilər haqqında. Biz aerovağzal kompleksi tikmişik. Siz onu gördünüz?  Yaxşıdır? Lazımlıdır? Biz onu 1981-ci ildə, mən burada işləyəndə tikməyə başlamışdıq. Son illər ötdü, onun tikintisini başa çatdırmadılar. İndi Azərbaycan müstəqil dövlətdir. Mən artıq yeddi ildir ki, burada işləyirəm. Gördüm ki, kompleksdə iş dayanıb və dağılır. Nə etməli? Xarici banklara müraciət etdik, - milyon dollar məbləğində kredit götürdük və tikdik. Əvvəl ora yaraşıqlı oldu, ikincisi də şərait yaratdıq. Bizə müxtəlif ölkələrdən çoxlu adamlar gəlir, biz müstəqil dövlətik. Əgər biz hələlik hər şeyi təmin edə bilmiriksə, heç olmasa, bizi ölkələrlə bağlayan əsas yerləri təmin etməliyik. Bəli, biz onu tikmişik, - milyon dollar sərf etmişik, hava limanımızın fəaliyyətindən əldə olunan gəlir borcumuzu ödəyəcəyik.

Zənnimcə, bu proseslər obyektiv xarakter daşıyır. Biz Azərbaycanda aztəminatlı adamlara kömək etmək, iş yerləri yaratmaq üçün çalışırıq. Yeri gəlmişkən, xarici sərmayədarların neft-qaz sənayesinə cəlb edilməsi ilə əlaqədar çoxlu iş yerləri yaradılmışdır. Düşünürəm ki, vaxt gələcək və həyatımızdan bu ciddi çatışmazlıqlar azalacaqdır. Kifayətdir?

Natalya Jelnoroviç: Siz bizə öz aforizmlər kitabınızı hədiyyə etdiniz. Mən isə Sizə gözəl rəssamımızın kollajlar albomunu hədiyyə etmək istərdim. Onlar həmişə qəzetin birinci səhifəsinə çıxarılır. Xahiş edirəm kollajlara baxasınız və Rusiya siyasətçilərinin, Rusiya hökumətinin halından xəbərdar olasınız. Sizə cansağlığı arzulayıram.

Heydər Əliyev (ona hədiyyə edilən «AİF» albomu nəzərdən keçirərək): Bizdə hələ bu dərəcəyə gəlib çatmayıblar, lakin çatırlar. Hər halda, qəzetlərdə Rusiyanı artıq ötüb keçiblər. Yəqin ki, belə şeylər yaratmaq üçün mütəxəssislər çatışmır.

Natalya Jelnoroviç: Siz qəzetlərdən inciməyin.

Heydər Əliyev: Bilirsiniz, hərdən səhərlər qəzetləri nəzərdən keçirirəm. Bir qəzetdə mənim barəmdə 5-6 mənada məqalə olur. Ancaq bir qəzetdə, bizdə isə Rusiyada olduğundah daha çox qəzet çap edilir. İndi bizdə qəzet xəstəliyi yayılıbdır. Kimin pulu var, qəzet yaradır, bir qrup jurnalisti toplayır, pul verir və onlar yazırlar. Lakin həmişə elə yazırlar ki, özlərinin dediyi kimi, onları oxusunlar. Oxunaqlı olmaq üçün də mutləq rəhbərliyi tənqid etmək lazımdır. Tənqid etmək ifadəsi hələ yumşaq səslənir. Müxtəlif uydurmalar, yalan informasiya, əfsanələr və sair yazırlar.

Görürəm ki, albom yaxşı hazırlanıbdır. Məgər pisdir? Baxın. Məsələn, Çernomırdin çox gözəl görünür. Burada heç bir pis şey yoxdur. Bunu sizin qəzet buraxır?

Natalya Jelnoroviç: Bizdə birinci səhifədə həmişə belə kollaj çıxır.

Heydər Əliyev: Buyurun, burada Klinton da olduğu kimidir. Yaxşı. Sağ olun. Xudahafiz.

Tarixi arayış

MÜSAHİBƏLƏR