Азербайжан Республикасының президенті Гейдар Алиев АҚШ-ның Си-Эн-Эн Теледидар Компаниясының журналистеріне сұхбаты 29 қыркүйек 1994-ші жыл


Сұрақ: Президент мырза, Сіз АҚШ президенті Билл Клинтон мен кездесуден не күтіп жатырсыңыз? Ресейдің пікірін жұмсартқыңыз келема?

Жауап: Мен Американың президенті Билл Клинтон мырза мен кездесуімнен көп нәрсе күтемін. Алғашқы кезекте Азербайжан Республикасымен Америка Құрама Штаттары арасында мемлекеттерарасы қатынастардың дамытылуы мәселесінің талқылануын, сонымен қатар Азербайжан Мемлекеттік Мұнай Бірлестіктері Консорциумы арасында осы жақындарда Бакуде қол қойылған келісімнің орындалуына оның бізді қолдауы, сонымен қатар Азербайжанның түскен ауыр қиыншылықтан шығуы үшін, Арменияның шабуылынан босатылуы үшін халықаралық қоғамдардың жұмыстарының көбейтілуі, сонымен қатар осы мәселеде Америка Құрама Штаттарының да оданда актив жұмыстарын күтіп жатырмын.

Сұрақ: Кеше президент Билл Клинтон мен Борис Ельциннің кездесуінде Таулық Қарабақта жүріп жатқан қақтығыспен байланысты мәселеде белгілі бір ризашылыққа келген сияқты бір хабар берген. Сіз риза боласызба, Таулық Қарабақ Арменияға берілсін және осымен де бейбітшілік тусын?

Жауап: Жоқ, мен Таулық Қарабақ  Арменияға берілуіне еш қашан да риза бола алмаймын. Бірақ, маған белгілі болғанына бола, кеше ақпараттық конференциясында Билл Клинтон мырза және Борис Ельцин мырза сөйлеген сөзінде осындай бір пікірге келген, Таулық Қарабақ  мәселесі, яғни Армениямен Азербайжан арасында қақтығыс мәселесі бейбітшілік жолымен, халықаралық ұжымдар рамкасында шешілсін және Біріккен Ұлттар Ұйымының осы туралы ерекше қарары болсын. Біз Азербайжан мен Армения арасында қақтығыстың жойылуына тек бір ғана шартпен, сонымен қатар тек бір шартпен риза бола аламыз, Азербайжан Республикасының аймақ толықтылығы, суверендігі, шекараларының тиісілмеушілігі қамтамасыз етілсін. Естігеніме бола, Билл Клинтон мырза осы пікірлерді сол жерде сөйлеген.

Сұрақ: Сіздің айтқаныңызға бола, Сіз, президент Билл Клинтон мырза Таулық Қарабақ Арменияға берілмейтінін бұданда ашық айтуын күтіп тұрсыз. Мен сізді дұрыс түсіндім ба?

Жауап: Мен таң қалып жатырмын, маған осындай бір сұрақ беріліп жатыр: Таулық Қарабақ Арменияға беріледі ма жоқ па? Алты жыл болды жүріп жатқан және үлкен бәлелер әкелген соғыс Арменияның жалғыз Таулық Қарабақты жаулап алуы үшін жүріп жатыр. Осы заманда Азербайжан өз топрақтарын, өз аймақ толықтылығын, өз суверендігін қорғаған. Енді қалай болады, Таулық Қарабақтың Арменияға берілуі туралы келісімдер жүргізілсін? Мен сұрақтың осылайша берілуіне таң қалам. Ақыры алты жылда осы мәселе еш бір халықаралық ұжымда, еш бір мемлекет басшысы тарапынан осылай қойылмаған еді.

Сұрақ: Бірақ алты жылда 20 мыңнан астам адам марқұм болған, Армения әр жағдайда табысқа. ие және өлкеңізде көптеген қашқындар бар. Онда сіздің біршама ризашылыққа  барғыңыз келмейма?

Жауап: ие, алты жылда Азербайжан тарапынан 20 мыңға жуық адам марқұм болған, шамамен 100 мың адам жараланған, Азербайжан аймағының 20 пайызы армян шабуыл күштері тарпынан басып алынған. Басып алынған осы топрақтардан бір миллион адамнан артық Азербайжан азаматы, азербайжандық өз үйінен бытырап кеткен, қашқын жағдайында тұрып жатыр. Бұлардың барлығы Арменияның Азербайжанға қарсы істеген соғыс шабуылының нәтижесі. Әрі, еш бір халықаралық ұжым, еш бір әділетті мемлекет соғыс шабуылын ұнатпайды және оған ақы бере алмайды. Кейбір объектив себептерге бола және басқа басқа мемлекеттердің, ұйымдардың Арменияға көрсеткен жәрдем арқасында Арменияның қарулы күштері осы жоғарлауға ие болып тұр. Бірақ, халықаралық құқық нормаларында көрсетілген сияқты, бір мемлекеттің басқа бір мемлекеттің топрақтарын зорға алуға ақысы жоқ, сондай ақ бір мемлекеттің басқа бір мемлекеттің шекарасын зорға бұзуға ақысы жоқ. Мен тек қана, Арменияның осы халықаралық құқық нормаларына сай жұмыс істеулерін қалаймын. Билл Клинтон мырзамен жүргізген келісімдерде мен осындай тұжырымға келдім, Америка президенті осы қағидаларға қатынасты түрде әрекет етілуіне тараптар және біздің жағдайымызды түсініп жатыр, осы мәселенің халықаралық ұйымдар тарапынан әділетпен шешілуін қалайды, сонымен қатар Азербайжан Республикасының аймақ толықтылығының, суверендігін, шекараларының тиісілмеушілігінің қамтамасыз етілуіне тараптар.

Сұрақ: Мен Сіздің пікіріңізді толығымен түсінем және тағы бір сұрақ бергім келеді: Кавказда, сонымен қатар Грузияда, керек десең Тәжікстанда өте үлкен қақтығыстар жүріп жатыр. Сіздің пікіріңізше, осы қақтығыстарға себеп не, Ресей сол қақтығыстарды  аймақта өз пікірлерін қайта құру ұшін туғызып жатырма?

Жауап: Білесіз ба, өз қақтығысымыз өзімізге өте үлкен дерт және осы мәселе басымызды көп ауыртып жатыр, сол қақтығыстардың анатомиясын айқындауға менің тек қана уақтым жоқ және кейде де мұны көп қажет етпеймін де. Бірақ, күдіксіз, әр бір қақтығыстың себебі бар. Егер бүгінгі күнге дейін осы қақтығыстар жойылмаған болса, айтқандай шеттен қандайда бір ұйымдардың қызығушылығы бар.

Сұрақ: ерекше болып атап өте аласыз ба, Ресей сол ұйымдардан бірі ма?

Жауап: Мен енді еш бір мемлекетті кінәлайтын пікірде емеспін. Өйткені бұл үшін өте үлкен негіздер керек.

Сұрақ: Сіз артық үлкен мұнай келісіміне қол қойғансыз. Осы келісімде Батыс Бірліктері сонымен қатар Ресейдің бір Бірлігі қатысып жатыр. Сізше, осы келісім өлкеде тыныштық орнауына жәрдем етеді ма?

Жауап: Ие, қырқүйектің 20-да Бакуде қол қойылған мұнай келісіміне мен өте үлкен үміт етемін. Осы келісім Азербайжан Республикасы мен Батыстың 10 мұнай компаниясы, сонымен қатар да Ресей компаниясы арасында байланыс жасап жатыр және олардың 30 жыл мерзімінде қосалқы жұмыс істеуінің негізін қояды. Сонымен қатар, сол Бірліктер Америка Біріккен Штаттары, Ұлы Британия, Ресей, Түркия, Норвегия, Сауди Арабыстан сияқты үлкен өлкелерге қатысты болғанына бола осы өлкелер мен Азербайжан арасында экономикалық қатынастардың дамуы үшін жағдай тудырады. Мен осы келісімге үміт етемін және былай деп есептеймін, ол, әр екі тарап үшін пайдалы болады, Азербайжан Республикасының дүние экономикасына қосылуы үшін жақсы жағдай тудырады.

Жүргізуші: Азербайжан Республикасының президенті, президент мырза, Сізге ризашылығымды білдіремін.

Жауап: Сіздің теледидар арқылы сөйлеуім үшін жағдай туғызғаныңызға бола мен де сізге ризашылығымды білдіремін.

Жүргізуші: Президент мырза, Нью Йорк студиясы Сізге өз ризашылығын білдіріп жатыр.

Жауап: Мен де Нью Йорк студиясына рахметімді айтып өз ризашылығымды білдіремін,

«Азербайжан» газеті, 30 қыркүйек, 1994-ші жыл.