Азербайжан Республикасының президенті Гейдар Алиев Америка Құрама Штаттарының Армениядағы елшісі Джон Ордвейді қабылдаған кездегі сұхбатынан - Президент сарайы, 30 қазан 2002-ші жыл


Гейдар Алиев: Құрметті елші мырза, Азербайжанға қош келдіңіз. Американың Азербайжандағы елшісіне де сәлем беріп жатырмын. Сіздің Азербайжанға сапарыңыздың мақсаты Армения - Азербайжан қақтығысына қатысты көптеген мағлұматтар жинау және бізге жәрдем беруден тұратындығына кәміл сенемін. Егер осылай болса, мен бұл пікірді алғыстаймын. Бұған өте қуаныштымын. 

Джон Ордвей: Президент мырза, біріншіден сізге рахметімді айтамын. Өйткені уақыт бөліп бізбен кездесіп жатырсыз. Сол үшін сізге көп рахмет. Сізбен кездесу біз үшін өте қуанышты. Сіздің айтқаныңыздай, шынымен де, біздің осындай бір мақсатымыз бар және осы ұсыныс біздің екеумізден, атап айтқанда елші Вилсоннан болған, өйткені Азербайжанда және Арменияда болған Америка елшілері бетпе-бет кездесулері керек. Осыдан алты ай бұрын Вилсон мырза Арменияда болған, енді мен Азербайжандамын. 

Осында болған кезімде студенттермен, діни қызметкерлермен, оппозиция партияларының өкілдерімен, депутаттармен және ресми адамдармен кездескенмін. Азербайжан туралы өте көп мағлұмат жинағанмын. Мәселені тереңінен түсінуге тырысқанмын, Азербайжанның жағдайын түсінуге тырысқанмын. Бұдан кейін сенімім одан да артты, бәріміз қақтығыстың бейбітшілік жолымен шешілуіне бар күшімізді жұмсауымыз керек. 

Әлбетте Минск тобы және төраға міндетін атқарушылар осы мәселенің шешілуі бойынша мұқият айналысып жатыр. Біз де Вилсон мырза да, мен де осы процесті қолдауға, өз пікірімізді білдіруге тырысып жатырмыз. 

Минск тобының төраға міндетін атқарушылар да, оның қарамағындағы өлкелер де мәселені бейбітшілік жолмен шешу керек деген пікірде. Сіздің өзіңіз де бірнеше рет осының жағында болғандығыңызды білдіргенсіз. Мен де мұны президент Кочаряндан бірнеше рет естігенмін. Осылайша, бәріміз де соғыссыз мәселені шешу деген пікірдеміз. Сол үшін де саяси компромистер іздеу керек, саяси еркіндік болу керек. Мәселенің шешілу нәтижесінде сіздің өлкеңіздің, әрі Арменияның, әрі жалпы алғанда, аймақтың дамуын қамтамасыз етеді. Біз де өз тарапымыздан бұған жәрдемші болу үшін қолдан келгенін жасаймыз. 

Айта кететіні, қайтадан Бакуде болу мен үшін өте жақсы, қуанышты. Маған 1986 жылы осы жерге келу нәсіп болған еді. Мен енді Бакудегі өте үлкен, жақсы өзгерістердің куәсімін. Сол кездегі Американың жас саяси лидерлері деп айтылған бір ұжым бар еді. Мен соның өкілдерінің қатарында мұнда келгенмін. 

Гейдар Алиев: Өте жақсы, салыстыруға мүмкіндігіңіз бар. 

Джон Ордвей: Әлбетте, салыстыруға мүмкіншілік бар. Бірақ бұл ешқандай салыстыруға қажет етпейді. Өйткені бұл жолы Бакуді бұрынғыдан да жақсы, одан да әдемі, сұлу етіп көріп тұрмын. 

Гейдар Алиев: Көп рахмет сізге. Мен сізді өте мұқият тыңдадым және Азербайжан осы сапарыңызды, бұл жерде жүргізген жұмыстарыңызды бағалаймын. Бұл, бізге, әсіресе, Азербайжанға керек. Өйткені әрі Арменияда, әрі Вашингтонда, әрі Минск тобында, әрі төраға қызметін атқарушылар - бәрі де Азербайжанның бүгінгі шындығы туралы, - мен мұны Армения-Азербайжан қақтығысы туралы айтамын,- тура-дұрыс, толық мағлұмат болсын. Менің күдігім жоқ, шынында да, Американың Азербайжандағы елшілігі, елші және оның өлкедегі Америка елшісінің де Азербайжанда болуының, бұл жерде бірқатар фактілер жиналуының және мағлұматты жалпыландырудың өте көп маңызы бар. 

Сіз біздің мемлекетіміздің, әсіресе, Азербайжан президентінің Армения- Азербайжан қақтығысының шешілуімен байланысты пікірін жақсы білесіз. Пікір белгілі, мен бірнеше рет айтқанмын,- біз мәселенің бейбітшілік жолымен шешілуі үшін тырысып жатырмыз және осыдан кейін де тырысамыз. Бірақ мәселенің ұзақ уақыт шешілмеуі, бейбітшілік жолмен шешілсін деп берген сөздеріміздің орындалмамау себебі, шынында да, біздің қоғамды басқа-басқа пікірлер, басқа-басқа жағдайлар оятады. Сіздің сол жайында естігеніңізге күмәндімін. 

Мен бүгін де айтамын, мәселені бейбітшілік жолмен шешу керек. Бірақ әлі де мәселенің шешілмеуі, Армениямен салыстырғанда Азербайжанның жағдайы өте көп қиындап жатыр. Мен Арменияның ішкі экономикалық-саяси жағдайын шетке қойып, Армения топырағының бір метірі де жаулап алынбағанын айтқым келеді. Арменияның өз аймағынан болып, қашып-көшу жағдайында өмір сүріп жатқандар жоқ. Шайлаларда тұрып жатқандар жоқ. Ең маңыздысы сол, Армения аймағы толығымен оның мемлекет егемендігін алған күннен бүгінгі күнге дейін болып жатыр. Бірақ Азербайжанда жоқ. Өлкеміздің аймақ толықтығы бұзылған және әлі де біз оны қайтадан құра алмадық. Қара, ерекшелік осыдан байқалады. 

Шынында да, мәселенің созылуы Армения үшін де қолайлы емес. Бірақ осы, біздің түскен ауыр жағдайға Арменияны түсірмейді. Сол үшін де президент Кочарян сұхбаттарында кейде маған айтады, біз әлі күнге дейін осылай өмір сүргенбіз және бұдан кейін де осылай өмір сүре аламыз. Таулық Қарабақ Армениямен тікелей қосылған, екінші жақтан Таулық Қарабақ өзін «Егеменді мемлекет» деп жариялаған. Шынында да оны егеменді мемлекет сияқты ешбір мемлекет танымайды. Бірақ, басқа-басқа саяси қызметкерлер, Таулық Қарабақты барып көреді, оны таниды, осындай да жағдайлар бар.

Бүгін мен бір мағлұмат алдым: Армения басылымдарында шыққан, АҚШ-тың 46 конгресмені Таулық Қарабақтың танылуы туралы баяндаған. Аркади Гукасянды және Таулық Қарабақты сол жерде жүргізілген сайлауларға бола құттықтап жатыр және толығымен «демократиялық өлке» болғандығын баяндап жатыр және керек десең мемлекеттерді, өлкелерді Таулық Қарабақтың егемендігін тану үшін шақырып жатыр. 

Мен бірнеше күн бұрын осындай бір мағлұмат алдым, Англияда, білмеймін әлде, Лордтар Палатасында ма, жоқ әлде, бірнеше лордтың ұсынысымен Таулық Қарабақтың егемендігі туралы мәселе талқыланайын деп жатыр. 

Осы мағлұматтарды сізге айта келе, менің Америка Құрама Штаттарын осы мәселе бойынша кінәлап жатыр деп түсінуіңізді қаламаймын. Бұл мәліметтерді менің сізге жеткізіп жатқан себебім, мәселен, маған түсіндіріңізші, не үшін осы конгресмендер бұлай етеді. Мен мұны түсінемін, сіз не айта аласыз? Бұларды сол үшін айтамын, Таулық Қарабақ, Армения осындай жағдайда тұра алады. Бірақ Азербайжан тұра алмайды. Ерекшелік осыдан тұрады. Сол үшін де бұл мәселенің шешілуіне көмек көрсете алған әрбір кішкентай күшке біздің үлкен құрметіміз бар. 

Біз осы жағдайдан құтылуымыз керек. Осы, бейбітшілік жолымен шешілуі керек, немесе халық соғысқа тұрып өз топырақтарын қайта босатуы керек. Үшінші жол жоқ. Біз соғысты бір шетке қоямыз, оны қажетсіз деп есептейміз. Айтқандай, бір жол қалып тұр: бейбітшілік жолы. Онда бейбітшілік жолмен енді не істеу керек, қайсы жағдайларды істеуге болады? Менің сізбен сұхбатым, дәл осыған орай. 

Джон Ордвей: Президент мырза, рұқсат етіңіз, алдымен мен Сізге айтып түсіндірейін, Америка Құрама Штаттарында сыртқы саяси Конгрес емес, президент шешеді. Президент Буштың да мұндай Таулық Қарабақ аталған бір топты танитын ниеті жоқ. Ол да Сізге және баршаға мәлім, ешбір мемлекет Таулық Қарабақты егеменді өлке ретінде танымайды. 

Гейдар Алиев: Елші мырза, сізге айттым, бұл мені толғандырмайды. Білемін, Буш мырза оны ешқашан да танымайды, ешбір өлке танымайды. Мені бұл толғандырмайды. Мен мұны сізге факт сияқты білуіңіз үшін, мәселен, Таулық Қарабақ, Армения осындай жағдайда өмір сүре алады, сол үшін айтамын. Егер саясат туралы айтсақ, мен Америкада кімнің қандай саясат жүргізіп жатқанын білемін.

 

Бірақ, 907-ші баптың жойылуын президент Конгреске қабылдаттыра алмады. Сыртқы саясатпен Конгрес айналысады. Конгрес осы жылы тағы да Таулық Қарабаққа қаржы бөлген және президентте мұны қолдаған. Соңында, сізді, Америка Құрама Штаттарын шет елдердегі елшілерін де Конгрес тағайындайды. Осылайша, Конгрес сырт саясаттан тыс емес. Мұны сізге, жәй әшейін, жауап үшін айттым. Бірақ келіңіз, мұнда тоқталмайық, негізгі мәселеге көшейік.

«Бакинскии рабочий» газеті, 31 қазан, 2002 жыл.