Қазақстан президенті атынан Aзербайжан президентінің құрметіне ұйымдастырылған ресми қабылда Гейдар Алиевтің сөйлеген сөзі - 10 маусым 1997 жыл.


Құрметті президент Нұрсұлтан Назарбаев!

Құрметті достар, ханымдар мен мырзалар!

Бүгінгі күн біз үшін, Азербайжан делегациясы үшін республикамыздың өмірінде ерекше бір жағдай. Азербайжан президентінің, Азербайжан делегациясының Қазақстанға алғаш ресми сапары басталды. Мен шақыруыңызға бола және Қазақстан топырағына қадам басқан алғаш сәттерден бізге көрсетілген қонақжайға бола біріншіден, президент Нұрсұлтан Назарбаевқа алғысымды айтқым келеді. Біз артық бірнеше сағат бойы біргеміз және осы уақыт мерзімінде бірлікте көптеген мәселелерді талқыладық, көптеген мәселелер туралы пікір ауыстырдық, бастапқы шешім көптеген маңызды үкіметаралық, мемлекетаралық құжаттарға қол қойдық және бұл құжаттар Қазақстан мен Азербайжан арасында бірге жұмыстың және достық, бауырластық қатынастардың одан да көп дамуына, тереңдеуіне көмектесетін болады.

Біз өте ризамыз және өте қуаныштымыз, өйткені бұл жерде, Қазақстанда осындай достық жағдайындамыз және көптеген жұмыс істеу үшін мүмкіндік таптық. Әлбетте, барлық бұлардың өз қоры, өз тамырлары бар. Тарихтың өте ескі дәуірлеріне баратын тамырларымыз, халықтарымыздың тамырлары біздің бәріміз үшін болған сайын құнды және негізінде бұл тамырлар тарих бойы қазақ, Азербайжан халықтары арасында бар болған және қарым - қатынастардың бастапқы негізі. Тарих қазақтар үшін де, Азербайжандар үшін де қиын болған еді. Бірақ қандай қиындықтар, қандай қатынастар болса да халықтарымыз бір бірін әрқашан қолдаған, бір біріне әрқашан арқа болған, олар бірдей тамырлас екендігін, ұлы әждаттарымыздың ұрпақтары екендігін әрдайым сезінген және түсінген.

Барлық бай және көне жалпы мәдениетіміз, біздің көне Шығыс, түрік өркениеті өте күшті негіз. Қазақтардың және Азербайжандардың көптеген нәсілдері осы негіз бойынша қарым - қатынас жасаған және енді қолымызда болған барлық нәрсені осы негіз бойынша бізге жеткізген.

 Иә, біз халықтарымыздың құрметті адамдарымен мақтан ете аламыз, олар жалпы байлығымыз, жалпы қазынамыз. Халықтарымыздың құрметті өкілдері әдебиет, көркемөнер алаңында да, ғылым саласында да өз өнері және шығармаларымен дүние өркениетін  дамытқан. Біз бұл құрметті адамдарды жалпы байлығымыз ретінде есептеп, олардың мерейтойларын бірге өткізіп жатырмыз. 1995 жылда дүниежүзі ұлы қазақ ағартушысы, жазушысы, ақыны, ғалымы, философы Абай Құнанбаевтың 150 жылдығын атап өткен.

Мен президент Нұрсұлтан Назарбаевтің шақыру қағазын алдым, осы тойда біршама мәдениет, зиялы өкілдерімен де жетерліктей болу мүмкін болар еді, бірақ Абай біздің жалпы байлығымыз. Осыған бола мен Қазақстанға, Алматыға үлкен ризашылықпен келдім, және осы мерейтойына келгеніме өте қуаныштымын. Мен керек десең қазақ халқының, керек десең көптеген қонақтардың осы ғажайып мерейтойын жоғары дәрежеде тойлағандарының куәсі болдым.

Осыған ұқсас бір жағдай, өткен жылда біз барлық түрік халықтарына ортақ Махаммед Физулидің 500 жылдығын атап өткен кез де болды. Біз мерейтойын Бакуде атап өттік, барлық түрік халықтарының делегациясы, сонымен қатар Қазақстанның өте үлкен делегациясы, өте үлкен үкімет делегациясы бізбен бірге еді, біз бұл мерейтойын бірге атап өткен едік.

Бірақ бұлар ешқандай да қай қайсы бір мәдениет және әдебиет мәселелеріне арналған тойлар емес еді. Бұлар сонымен қатар тамырларымызға, салт дәстүрімізге, жалпы мәдениетімізге адалдық көрсеткеніміздің бір дәлелі еді. Бізді бұл да қосып жатыр және әрқашан жақындастырады.

 Қараңыз, енді осы негіз бойынша толығымен жаңа қатынастар, Қазақстанмен Азербайжан арасында, егеменді мемлекеттер арасында өткенде не бар еді олардың барлығынан, меніңше, сапа бойынша ерекшеленетін қатынастар құрылып жатыр. Қазақстанның президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың 1996 жылдың қыркүйек айында Азербайжанға алғаш ресми сапары да сол дәуірді лайықты жұмыстармен шынымен де ғажап ету арманы сияқты орындады. Сол кезде біз үлкен жұмыс атқардық.

Осы сапар егеменді мемлекеттер болған Қазақстан мен Азербайжан арасында жаңа қатынастардың негізін салды.  Қол қойылған құжаттар дамып жатыр және бұл даму енді осы кездесуде, Алматыда өткізіліп жатқан кездесуде және бірге қол қойған құжаттарымызда кеңейіп жатыр.

Халықтарымыз осы егемендікке, осы азаттыққа, осы суверендікке өте көп қиындықтарды кешіп келген. Мен бұрынғы үлкен тарихтан сөз етпеймін, бірақ кейбір сәттерді еске алғым келіп тұр.

1986 жыл желтоқсан. Кеңес Одағы, Коммунистік Партиясы кезі еді. Біз бәріміз осы мемлекетке, осы партияға қатыстымыз, адалдықпен қызмет етіп жатқанбыз. Қазақстан басшылығын ауыстыру мерзімі келіп жеткен, бұл жерге сондай бір адамды жіберу жайлы шешім қабылдап жатыр, ол бұл жерлерде еш тұрмаған, жұмыс істемеген, бұл халыққа қатысы жоқ - сөз Колбинден болып жатыр. Сол кезде мен Кеңес Одағы Коммунистік Партиясы Орталық Комитетінің Саяси Бюросының мүшесі едім, сол уақиғалардың, яғни сол процестің қатысушысы болғанмын. Не үшін мұндай шешімнің қабылданып жатқаны күдік туғызды. Мысалға, мен өзім мұндай шешімдерге ерекше назарда қарағанмын, өйткені былай деп есептегенмін, ұлтының кім екендігіне қарамастан, Кеңес Одағында біз бәріміз бір болғанбыз. Бірақ Азербайжан болғандығымдан, мұсылман текті болғандығымдан осы топтарға қатысты халықтарға қарсы әділетсіз қандай да бір жұмыс істелінетін болса, бұған ерекше бауырмал болатынмын.

Сол кездері түсіндіріп айтқан еді, білесіз ба, Қазақстанда лайықты адам жоқ сол үшін де ол жерге Колбинді жіберу қажет. Талқылау біткенен соң бұл туралы Михайыл Горбачевпен әңгімелестік. Керек десең мен одан сұрадым, сіз не үшін былай істеп жатырсыз? Ол айтты: «Сен естідің ғой біз талқылаған кезде, мен айттым қазақтардың өздері білдірді ол жерде лайықты бір кісі жоқ деп, сол Дінмұхаммед Қонаевтың өзі де айтқан еді осындай бір жағдайда бұл жерде лайықты адам жоқ, ол жерге, осы жұмысқа орталықтан ұлты орыс болған адам жіберу керек деп».

Әлбетте, бұл тура емес, мен мұны қабылдай алмайтын едім, яғни мұнымен риза емес едім. Бірақ, осылай да болды, мұндай болған жағдайда мені ерекше таңқалдырды, өйткені Горбачев мұны тек қана маған айтқан еді, Саяси Бюроның жиналысында білдірген еді: «Қазақтардың өздері керек десең Дінмұхаммед Қонаев былай деп айтып жатыр, бұл жерге орыс жіберу керек және керек десең оның фамилиясын айтты, бұл жерде Кручинді күтіп жатыр, ол Целиноградта жұмыс істеп жатқан еді».

Бірақ мезгіл жеткенде, бұл мәселені орнында шешу керек болғанда жастар, студенттер, қазақтар бұған қарсы шықты, мұны дұрыс істеді. Қараңыз, сол кезде 1986 жылдың желтоқсан айында, кейінгі кезде Алматы оқиғалары деп аталған оқиғалар болған еді. Олар бұл жерге комиссия жіберді, есіңізде, комиссияға сонымен қатар бір кездері бұл жерде жұмыс істеген, меніңше, Қазақстанның көптеген байлығынан пайдаланып жатқан бір кісі басшылық жасап жүрген еді.  Бұл, Соломенцев еді. Ол бұл жерге келді, есімде, былай деп мағлұмат берген еді, «Қазақстанда ұлтшылдық бар екен, ол жерде бір ұлтшылдық дамыған екен» т.б.

Мен бұл туралы бұдан да жан жақты айта аламын. Бірақ енді уақытыңызды алғым келмейді. Бірақ, мен мұны еске алған себебім, сол кездері қиын болса да, қазақ халқы, жастар өз ұлттық күштерін көрсеткен еді. Олар жазаландырылды, Қазақстанда ұлтшылдық туралы шешім қабылданған т.б. Бірақ, бұлардың барлығы тарихта қалды. Бастапқысы, халық өзінің ептілігін, ұлттық кім екендігін көрсете білді, бұл шешімге қарсы шықты. Осылайша кейінгі оқиғалар да бұл шешімнің тек қана ағылсыз емес, керек десең ойланылмаған бір шешім екендігін қолдады содан соң сол кездері негіз деп алғанымыз қағидаларға түбінен қарсы еді.

Бірақ сол кездері Нұрсұлтан Назарбаев Министрлер Кеңесінің басшысы болып қызмет атқаратын еді, Қазақстанда, орны келген соң айтқым келіп тұр ол орталықта, Мәскеуде де көптеген қызмет орындарында үлкен атаққа ие еді.  Барлығы таң қалған еді, сұрап жатқан еді, не үшін Нұрсұлтан Назарбаев бола тұра ол жерге бұл республикаға ешқандай қатысы жоқ адам келуі керек?

Мен сол кездері батылдық, қаһармандық жариялаған, кеңес басшылығының осы әділетсіз шешіміне қарсы шыққан және қазақ халқының ептілігін, күштерін көрсеткен сол жастарға үлкен құрмет сезімімен жақындасамын. Қайталап айтамын, бірақ сол кездері барлық бұл мәселелер жаманданды, кейінгі кездегі тарих сол күн немесе сол кеште алаңға шығып осы әділетсіз шешімге қарсы өз қарсылығын білдірген және Қазақстанда батыл, лайықты, епті адамдар бар екендігін, олардан ең лайықтысының Нұрсұлтан Назарбаев екендігін жариялаған кісілердің барлығын ақтады. 1989 жылда олар мәжбүр болып келісімге келген, Қазақстанға Нұрсұлтан Назарбаев басшылық етуі керек.

Мен мұны енді осы құрмет дастарқаны басында еске алған себебімді айтайын: халықтарымыз осы егемендікке қарай, осы азаттыққа қарай қиын бір жол кешкен. Жойылғандар болған, құрбандар берілген, қан төгілген, өз ұлттық сезімдерін, ұлттық күштерін көрсеткен, өз халықтарының ұлттық қағидаларын қорғаған адамдарға қарсы көптеген жаза шаралары қолданған еді.

1990 жылдың қаңтарында Азербайжанда пәлекет тудырылды. Сол кезде адамдар жиналып коммунист режимінің, Кеңес Одағының сонымен қатар Азербайжанның коммунист режимінің әділетсіз шешімдеріне бола қарсылық білдірген еді. Олар басқа ешнәрсе қаламаған еді. Мұның жауабына сол режим, сол басшылық кеңес армиясының ірі бір контингентін Бакуге әкеліп адамдарды танкілердің, брондалған транспортерлардың астына алып жоқ қылмақ болған еді, сондай-ақ Баку қаласының барлық көшелерінде қан төгіс болды, Баку қаласының орталығында Шехиттер паркі салынды.  Осы парк енді біз үшін де, Азербайжанға келгендер үшін де қасиетті бір орынға айналған.

Халықтарымыз барлық осы қиындықтардан, зорақылықтардан өтіп егемендікке келіп жетті.  Соған бола да осы егемендікке ие болу қазақ халқы үшін де Азербайжан халқы үшін де ең үлкен тарихи байлық, қазына бұл. Маған арнайы, Қазақстанды бұрыннан таныған адамға, мен бұл жерде өткен кездерде де болғанмын, 70 жылда және кейінгі жылдарда да болғанмын және Қазақстандағы процедураларға өте қызығушылықпен қарағанмын.

Қазақстан егеменді мемлекет болған және сонымен қатар, Нұрсұлтан Назарбаев сияқты осындай күшті басшысы, лидері, президенті бар. Біздің республикаларымызда, өлкелерімізде мәселелер көп. Бірақ олар шешіледі. Мен өзім олардың шешілетініне, халқымыз, республикаларымыз енді көрсетілген ықпалдарының жемісін көретініне және егеменді өмірдің жақсы, бақытты жолына шығатындығына кәміл сенемін.

Азербайжанның да проблемалары көп және олардан ең бастапқысы Арменияның шабуылы. Осы шабуыл нәтижесінде Азербайжан аймағының 20 пайызы Армения қарулы күштері тарапынан басып алынған, басып алынған осы райондардан қуылған бір миллион адам қашқын жағдайында. Күдіксіз, алдымызға үлкен ауыр мәселелер шығып жатыр. Бірақ, үш жыл болды, атыс жоқ. Біз атысты тоқтата алғанбыз. Армения – Азербайжан қақтығысын, Қарабақ қақтығысын бейбітшілік жолымен шешуге тырысып жатырмыз, мұны істейміз. Біз осы мәселеде дос қазақ халқын, сонымен қатар Нұрсұлтан Назарбаевтың қолдауын әрдайым сезінгенбіз, сезіп жатырмыз. Нұрсұлтан Назарбаев әлі 1991 жылда осы мәселенің бейбіт жолымен шешілуіне ие болу үшін белсенді ықпал көрсеткен. Ол енді де осы мәселенің халықаралық ұжымдарда талқыланған барлық жағдайларда әрдайым өзінің актив пікірін білдіріп жатыр және былай деп есептейді, ТМД мекенінде қақтығыстардың болуы мүмкін емес және осы қақтығыс бейбітшілік жолымен шешілуі керек.

Мен осы актив, әділетті пікіріне бола, достық қолдауына бола Қазақстан халқына ризамын, Қазақстан президентіне ризамын. Мен сенемін, әділет жеңіске ие болады, біз осы мәселені тәртіпке келтіре аламыз, Азербайжан аймағы толықтылығы қайтадан құрылатын болады.

Нұрсұлтан Әбішұлы, бұл жерде айтқан сияқты, мен де олай деп есептеймін, барлық өлкелер, барлық мемлекеттер әр бір мемлекеттің аймақ толықтылығының тиіспеушілігі туралы, сепаратизмнің шыдамсыздығы, тек қана өлкелердің тыныш өмірі үшін емес, сонымен қатар барлық дүние бірлігі үшін соңғы дәреже қауіпті жағдай сияқты сепаратизмнің жол берілмеуі туралы Біріккен Ұлттар Ұйымының принциптерін, Хелсинки Актінің қағидаларын, ЕБҚҰ-дың қағидаларын басшы етіп ұстауы керек.  Мен былай деп есептеймін біздің осы дұрыс, әділетті пікіріміз тек қана біздің екі өлке – Қазақстан үшін, Азербайжан үшін емес, сонымен қатар барлық дүние үшін, дүниеде тыныштық үшін маңызды.

Құрметті достар, қымбатты Нұрсұлтан Әбішұлы, шақыруыңызға, қонақжайлығыңызға бола Сізге тағы да бір рахметімді білдіргім және Сізді сендіргім келеді, Азербайжан қол қойған келісімдерге, құжаттарға әрқашан адал болады. Азербайжан Қазақстанмен достыққа және бірге  жұмысқа әрқашан адал болады және біз екі жақты қатынастар бойынша керекті жұмыстардың толығымен орындалуын қамтамасыз ету үшін барлық нәрсе істейміз.

Қазақстанның, егеменді, суверендік Қазақстанның, қазақ халқының құрметіне, Қазақстан президенті Нұрсұлтан Назарбаевтің құрметіне, Сіздің құрметіңізге тост көтерем.

Сау болыңдар.