متن سخنرانی حیدر علی اف رئیس جمهور آذربایجان در دانشگاه جرج تاؤن - واشنگتن، ۳۰ جولای ۱۹۹۷
جناب بژزینسکی، جانشین محترم ریاست دانشگاه جرج تاؤن، سفیر محترم جناب آرمیتاچ!
خانمها و آقایان محترم!
من از صمیم قلب خدمت تان ارادت و احترام اظهار می نمایم و افتخار بزرگی از برگزاری این دیدار امروز در واشنگتن، در دانشگاه جرج تاؤن بعنوان یکی از معروفترین و کهنترین دانشگاههای ایالات متحده آمریکا دارم.
بنده احترام فراوانی به دانشگاه جرج تاؤن بابت خدمات آن در زمینه پیشرفت سیاست خارجی در تمام جهان قایلم. خیلی از دولتمردان بزرگ یا فارق التحصیلان این دانشگاه بوده و یا در اینجا تدریس کرده اند. به ما گفتند که، بیل کلینتون از این دانشگاه فارق التحصیل شده است و خانم اُلبرایت وزیر امور خارجه نیز بعنوان پروفسور در اینجا مشغول فعالیت بوده است. طبعاً، می توان نام خیلی ها را به این لیست افزود.
لذا برای من مایه افتخار و شرف است که، امروز در برابر شما در دانشگاهی با یک همچون تاریخ غنی سخنرانی می کنم و مایلم از تمامی دست اندرکاران این دیدار قدردانی نمایم.
بنظرم، امروز هر یک از شما ها بخاطر دریافت اطلاعات بیشتری در مورد آذربایجان و آشناییبا نظرات و دیدگاههای من راجع به پیشرفت آن در اینجا حضور دارید. اجازه دهید تا، نخست گزارش تاریخی کوتاهی در مورد آذربایجان در اختیار شما قرار دهم. آذربایجان یکی از کشورهای باستانی جهان می باشد. مردم آذربایجان تاریخ و فرهنگ کهنی دارد که، با میراث غنی ادبی و علمی و آثار هنری خود خدمات بی نظیری جهت توسعه فرهنگ و علم جهان ارایه کرده است. لیکن در طی قرن حاضر مردم آذربایجان ناگزیر به مبارزه با خیلی از مشکلات بوده است. آذربایجان فقط در سال ۱۹۱۸ توانسته بود استقلال کشور خود را بدست آورد. این، اولین دولت دموکراتیک در مشرق زمین بود. ولی این استقلال خیلی طول نکشید. در سال ۱۹۲۰ فعالیت جمهوری آذربایجان توقف شد و رژیم سوسیالیستی کمونیستی در کشور برقرار گردید که، ۷۰ سال ( تا سال ۱۹۹۱ ) استمرار یافت.
پس از سال ١٩٩٢ آذربایجان اقدام به توسعه خط مشی برقراری روابط میان سازمانهای بین المللی از قبیل سازمان ملل متحد و کشورهای خارجی کرد. از این نگاه آذربایجان اهمیت بسزایی جهت برقراری روابط با ایالات متحده آمریکا قایل است. ایالات متحده آمریکا بعنوان یکی از نخستین کشورهایی بوده که، استقلال آذربایجان را برسمیت شناخته است. من بارها با ریاست جمهور ایالات متحده آمریکا ملاقات نموده ام. هدف اصلی از این سفر رسمی این است که، مناسبات میان آذربایجان و آمریکا وارد مرحله جدیدی گردد و تا سطح همکاری بیشتر اعتلا یابد.
چنانکه آگاهی دارید، بنده به دعوت رسمی رییس جمهور ایالات متحده آمریکا به این کشور سفر کرده ام و این اولین سفر رسمی من بعنوان رئیس جمهور آذربایجان به ایالات متهد آمریکا می باشد.
آذربایجان بعد از اعلام استقلال خود تصمیم بر تشکیل دولت دموکراتیک متکی بر مبانی حقوقی گرفته است. ما قاطعانه این سیاست مان را ادامه می دهیم. ولی متاسفانه، ما در پیاده کردن این سیاست با مسایل و مشکلات زیادی روبرو می شویم. گرچه بعضاً این مشکلات موانعی بر سر راه مان ایجاد می نماید، لیکن هرگز نمی تواند ما را از این راهی که، انتخاب کرده ایم، منصرف سازد.
من با استفاده از فرصت، مایلم بار دیگر اعلام کنم که، تشکیل جامعه دموکراتیک آزاد در آذربایجان، بعنوان سیاست اصلی و هدف استراتژیکی دولت آذربایجان می باشد. ما پایبند به این هدف مان هستیم و این سیاست را تداوم خواهیم بخشید. ما قادر به رفع موانع می باشیم و از هیچ چیزی در جهت رسیدن به هدف خود دریغ نخواهیم کرد.
ما در راه رسیدن به اهدافی که، ذکر کردم، مدام پیش می رویم. اصلاحات اقتصادی بعلت وجود یک سری موانع قدری تاخیر یافته است. ما تنها در سال ١٩۹۴ آغاز به انجام این اصلاحات کردیم. لیکن از آن دوران به بعد ما این اصلاحات را با سرعت انجام می دهیم.
دلیل این تاخیر مرتبط با حوادثی است که، قبل از استقلال کشورمان رخ داده است که، بویژه، از روی اعمال تجازکارانه ارمنستان همسایه است که، در سال ۱۹۹۸، در دورانی که، هنوز آذربایجان جزو اتحاد جماهیر شوروی بود، به قصد الحاق منطقه قره باغ کوهستانی بعنوان جزوی از خاک آذربایجان بخود، بر علیه ما انجام داده است.
این تجاوز منجر به رودر رویی نظامی و مرگ بیشمار انسانها شد. حتی امروز هم، ۲۰ درصد از خاک آذربایجان تحت اشغال نظامی ارمنستان می باشد. و مناطق اشغالی تنها شامل منطقه قره باغ کوهستانی نبوده، بلکه ٧ تن از نواحی خارج از آن منطقه را نیز تحت پوشش قرار می دهد. در اثر این تجاوز تعداد یک میلیون آذربایجانی از خانه و کاشانه خود طرد و آواره شده و به ناچار در شرایط بسیار وخیم در شهرکهای چادری بسر می برند.
ملاحضه فرمایید، آذربایجان جمعاً ۷ میلیون جمعیت دارد. یک میلیون تن از آن ٧ میلیون نیز عبارت از آوارگان می باشد. زندگی بیش از یک میلیون نفر آواره در کشور، تاثیر بسیار منفی هم برای اقتصاد و هم زندگی اجتماعی کشورمان دارد.
دلیل دیگر تاخیرمان در اصلاحات اقتصادی نیز، فقدان ثبات سیاسی در کشور بود. متاسفانه، آذربایجان موقع اعلام استقلال خود در رژیم شوروی گروههای مسلحانه مختلفی بحرکت آمده و اقدام به مبارزه با یک دیگر بر سر حکومت کردند. و نتیجتاً هم دو بار کودتای مسلحانه شد. بدون شک، این اقدام، تاثیر منفی بر پیشرفت آذربایجان و انجام اصلاحات در کشور داشته است. همین عوامل باعث ایجاد موانع بر سر راه مان گردیده است. ولی ما همه این مشکلات را رفع کردیم و امروز ثبات سیاسی اجتماعی کامل در آذربایجان حکمفرماست. همانطور که بیان کردم، آذربایجان بسوی اقتصاد بازار پیش می رود. آذربایجان آغاز به انجام اصلاحات اقتصادی کرده و در حال حاضر آن را انجام می دهد. ما به نتایجی نیز دست یافته ایم. برنامه خصوصی سازی هم در حال اجراست. قانون اصلاحات ارضی و خصوصی سازی زمین تهیه و تدوین گردیده و خصوصی سازی زمین تامین شده است. در آذربایجان امکانات گسترده برای کارفرمایی و بخش خصوصی فراهم گردیده است. از این نگاه، آذربایجان درب خود را به روی تمام کشورها باز گشوده است. امروز ما امکانات مفیدی برای شرکتهای خارجی و سرمایه گذاری خارجی فراهم آورده ایم.
من خیلی خوشحالم که، شرایط مناسبی جهت حضور شرکتهای خارجی در آذربایجان تامین شده و این شرایط موجب تحقق بیشتر جزب تجارت بین المللی در آذربایجان می گردد. در آذربایجان نه تنها شرکتهای بزرگ نفتی مخصوص ایالات متحده آمریکا، بلکه متعلق به کل جهان سرمایه گذاری می نمایند و منابع طبیعی مان را به اتفاق ما توسعه می دهند.
بدینوسیله، تشکیل دموکراسی در آذربایجان در جریان می باشد. در کشورمان این امر تداوم خواهد یافت. یکی هم از اهداف استراتژیکی دولت ما شامل اجرای سیستم چند حزبی و آزادی جراید است. همه انسانها در آذربایجان قطع نظر از ملیت، دین و نژاد خود دارای حقوق مساوی اند.
همانطور که یادآور شدم، آذربایجان با یک سری مشکلات مواجه شده است. یکی از عمده ترین معضلات هم، مناقشه نظامی بین ارمنستان و آذربایجان می باشد. بنده تاریخچه کوتاه این مناقشه را برای شما گفتم. این مناقشه هنوز کاملاً حل و فصل نگردیده است. درست است، ما در ماه مه سال ۱۹۹۴ پیمان آتش بس را به امضا رساندیم. از آن وقت تابحال عملیات نظامی ادامه ندارد، مدت سه سال است که، در سرزمینهای مان خونریزی نمی شود. لیکن مناطق اشغالی ما هنوز آزاد نشده و صلح برقرار نگردیده است.
امروز ما بیش از یک میلیون نفر آوارگان جنگی داریم که، در شرایط بسی دشوار و تحمل ناپذیر زندگی می کنند. آذربایجان در معرض خسارات و تلفات بزرگی قرار گرفته است. دهها هزار از آذری ها بقتل رسیده اند. در سرزمینهای اشغالی مان منازل، مدارس، ادارات، مؤسسات و همچنین آثار فرهنگی، ملی و مقدس کاملاً ویران شده و محو گردیده است. ولی علیرغم اینکه، دچار چنین ویرانی ها و محرومیتها شده ایم، ما باز هم طرفدار حل مسالمت آمیز مناقشه هستیم.
سه سال پیش ( ماه مه، ۱۹۹۴) ما پیمان آتش بس را امضا کردیم. از آن دوران تابحال نیز، ما تلاش داریم تا، راههای حل صلح آمیز مناقشه را بررسی و گفتگوهایی در این زمینه انجام دهیم. ما تلاشهایی را که، در راه دستیابی به صلح انجام داده ایم، استمرار خواهیم بخشید. در سال ۱۹۹۲ سازمانی موسوم به گروه مینسک وابسته به سازمان امنیت و همکاری اروپا بمنظور جستجو و یافتن راههای حل مسالمت آمیز این مناقشه تشکیل گردید. در اثر مساعی این سازمان، تصمیم بسیار مهمی طی نشست سازمان امنیت و همکاری اروپا در سال ۱۹۹۴ در بوداپست اتخاذ شده است. سرانجام، در نشست این سازمان در ماه دسامبر سال ۱۹۹٦ در لیسبن سه اصل مهم جهت حل مناقشه بین ارمنستان و آذربایجان مطرح شد و بتصویب رسید.
اصل اول خواستار قبول تمامیت ارضی آذربایجان و ارمنستان می باشد. اصل دوم در نظر دارد تا، بالاترین حق خودمختاری به منطقه قره باغ کوهستانی در داخل جمهوری آذربایجان اعطا شود. و اصل سوم نیز شامل ارایه ضمانت برای تامین امنیت کل جمعیت قره باغ کوهستانی می باشد.
مایلم بعرض تان برسانم که، در سال ۱۹۸۸ موقع آغاز این مناقشه تعداد جمعیت منطقه قره باغ کوهستانی ۱۷۰ هزار نفر بود. حدوداً٧۰ درصد این جمعیت عبارت از ارامنه و ٣٠ درصد آن هم آذربایجانی ها بود. با آغاز مناقشه، آذری های ساکن قره باغ کوهستانی از زادگاه خود رانده شده و هم اکنون در آنجا فقط ۸٠ هزار ارمنی زندگی می کنند.
ارمنستان اصول مورد مطرح در نشست لیسبن را نپذیرفت. ولی من می خواهم بویژه اشاره کنم که، ۵۳ تن از ۵۴ عضو سازمان امنیت و همکاری اروپا این اصول را قبول کرده اند. این اصول، نظر ما را نیز کاملا تامین نمی کند و تا حدی برای آذربایجان هم غیر قابل قبول می باشد. لیکن ما با مصالحه، این اصول را پذیرفته ایم. ما اعتقاد داریم که، بر پایه این اصول، دستیابی به صلح خواهد شد.
در اوایل سال ۱۹۹۷ مسؤلان گروه مینسک عضو شدند. امروز رهبری این گروه را کشورهای ایالات متحده آمریکا، روسیه و فرانسه برعهده دارند. جزب سه کشور بزرگ جهت یافتن راههای حل این مناقشه هم از اهمیت بسزایی برخوردار است. این بدان معناست که، آنها عهده دار مسؤلیت خیلی بزرگی گردیده اند. ما امیدهای فراوانی داریم که، آنها از عهده این مسؤلیت بخوبی بر خواهند آمد.
مایلم با احساس خوشحالی فراوان عرض کنم که، در ۲۰ جون در دِنوِر رؤاسی جمهور هر سه کشور- بیل کلینتون (ایالات متحده آمریکا)، ژاک شیراک ( فرانسه) و بوریس یلتسین ( روسیه) بیانیه مشترک جهت تسریع حل مسالمت آمیز مناقشه قره باغ کوهستانی را صادر کرده اند.
رؤسای مشترک این گروه و هیئت نمایندگان آنها از ارمنستان، منطقه قره باغ کوهستانی و آذربایجان بازدید کرده اند. از جانب ایالات متحده آمریکا سرپرستی این هیئت را استروب تالبوت ( معاون وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا) بر عهده داشت. در این اواخر رؤسای مشترک جدیدترین پیشنهادات خود را ارایه داده اند که، موارد بسیار مثبتی در این پیشنهادات وجود دارد. بنابه پیشنهادات، حل مساله بایستی عبارت از دو مرحله باشد. ما این سند را بعنوان یک اصل برای انجام مذاکرات پذیرفته ایم.
بموجب پیشنهاد گروه مینسک، ارمنستان در وهله اول باید مناطق همجوار قره باغ کوهستانی را از تحت اشغال آزاد کند و نیروهای حافظ صلح وابسته به سازمان امنیت و همکاری اروپا خروج ارتش ارمنستان از همان نواحی را تامین نماید. در مرحله دوم نیز میبایستی وضعیت قره باغ کوهستانی تعیین شود که، تنها پس از آزادسازی مناطق شوشا و لاچین توسط ارمنستان باید اجر گردد.
بطور کلی، ما طرفدار اجرای این طرح در دو مرحله هستیم، بطوری که، غیر امکان پذیر بودن حل ناگهانی مساله ای بزرگ را درک می کنیم. ما معتقدیم که، در صورتی که هر دو طرف با این پیشنهاد موافقت نمایند، می توان مناطق اشغالی را طی مدت خیلی کوتاهی آزاد کرد. رؤاسی جمهور ایالات متحده آمریکا، فرانسه و روسیه اعلام کرده اند که، این مساله باید در سال ۱۹۹۷ از طریق مسالمت آمیز حل و فصل گردد.
یکی از مسایل مورد نگرانی قره باغ کوهستانی ارتباط آن با ارمنستان می باشد. این خطی که می بینید، منطقه قره باغ کوهستانی را با ارمنستان متصل می نماید. ما بارها اعلام کرده ایم که، حاضریم تا کریدوری به قره باغ کوهستانی که، آن را با ارمنستان متصل می سازد، بدهیم. لیکن این کریدور باید تحت نظارت نیروهای حافظ صلح سازمان امنیت و همکاری اروپا باشد.
ولی آنچه که مربوط به قره باغ کوهستانی ست، بنده بار دیگر با استفاده از این فرصت، اعلام می دارم: ما آماده ایم تا بالاترین حق خودمختاری که، تاکنون در سابقه جهانی موجود بوده است، به قره باغ کوهستانی اعطا نماییم. ولی این خود مختاری باید در چارچوب دولت آذربایجان و داخل خاک آن باشد.
متاسفانه ارمنستان موافق این نیست. ارمنستان با اتخاذ موضعگیری غیر سازنده در نشست سازمان امنیت و همکاری اروپا در لیسبن، ادامه بر تاکید روی مساله استقلال کامل قره باغ کوهستانی داد. لیکن ما نمی توانیم با این موافقت کنیم. ما نمی توانیم اجازه بر تشکیل دومین کشور ارمنستان در داخل خاک آذربایجان دهیم. نه ما و نه افکار جهانی نمی تواند رضایت به این دهد. ولی ما آمادگی اعطای بالاترین حق خودمختاری برای منطقه قره باغ کوهستانی در داخل جمهوری آذربایجان را داریم.
مساله دیگری که مورد نگرانی آذربایجان است، بخش ۹۰۷ سند دفاع از آزادی می باشد. این سند قانونی که، در سال ۱۹۹۲ از سوی کنگره ایالات متده آمریکا بتصویب رسیده، استناد بر اطلاعات ناصحیحی مبنی بر اینکه، گویا آذربایجان ارمنستان را به محاصره درآورده، کرده است. و نتیجتاً هم کنگره ایالات متحده آمریکا هر گونه کمکهای وارده از ایالات متحده به آذربایجان را تحریم نموده است. این یک تصمیم بسیار غیر عادلانه است. بنده خیلی خوشحالم که، رییس جمهور و سایر مقامات بلند پایه آمریکا مخالفت خود را با بخش ۹۰۷ اعلام داشته اند. من این مساله را با اعضای کنگره مذاکره خواهم کرد و معتقدم که، کنگره آمریکا این تصمیم غیر عادلانه نسبت به آذربایجان را از میان خواهد برداشت. یکی از اعضای کنگره بنام جناب کینگ لایحه قانونی را بمنظور حذف این ماده تقدیم کنگره نموده است. امید دارم که، این لایحه قانونی مورد تایید کنگره واقع خواهد گردید. آنان که ما را متهم به محاصره کردن می کنند، میبایستی نقشه را کمی با دقت بیشتر می آموختند. این خط راه آهن که می بینید، باکو را با ایروان متصل می کند. مایلم برای شما روشن گردد که، این قسمت از راه آهن که، آذربایجان را با ارمنستان پیوست می دهد، در حال حاضر تحت اشغال نیروهای نظامی ارامنه می باشد. به اصطلاح دیگر، قسمت ۱۳۰ کیلومتری این راه آهن تحت نظارت نه ما، بلکه ارمنستان است. در قسمت پایین هم ایران واقع است. ارمنستان ضمن اشغال خاک آذربایجان، منطقه مرزی بین آذربایجان و ایران را نیز تصرف کرده است. ملاحظه نمایید که، نه آذربایجان ارمنستان را، بلکه ارمنستان آذربایجان را به محاصره درآورده است. خط اتصالی آذربایجان با جمهوری خودمختار نخجوان از خاک ارمنستان می گذرد. و ما در حال حاضر از این ارتباط سلب شده ایم. بنابراین، ما در محاصر هستیم، نه آنها.
علیرغم تمامی این مشکلات، بنظرم، ما باید این موارد را در اختیار تاریخ قرار دهیم. به آینده واگذار نماییم. بنظر می رسد که، چنانچه صلح برقرار شود، همه این مسایل به حل خود خواهد رسید و ماده ٩٠٧ سند دفاع از آزادی نیز حذف خواهد شد.
سرانجام، مایلم بگویم که، آذربایجان کشوری ست صلح دوست. ما خواستار صلح در منطقه هستیم. ما طرفدار صلح درکشور مان هم می باشیم. ما آرزو داریم که، در بین ارمنستان با آذربایجان هم صلح برقرار شود.
ارمنستان و آذربایجان طول قرنها بعنوان کشورهای همسایه زیسته و ما بایستی مناسبات حسن همجواری و دوستی را ادامه دهیم. ما بعنوان کشور مستقل آرزوی برقراری روابط صلح با ارمنستان را داریم. لیکن در اینجا شروطی هست. مناطق تحت اشغال آذربایجان باید آزاد شود. مصونیت مرزهای آذربایجان تامین گردد. ما در قبال این شروط حاضریم روابط صلح مستمر را با ارمنستان برقرار سازیم. ما اعتقاد داریم که، صلح باید بعنوان تنها راه هم ارمنستان و هم آذربایجان باشد. در پایان، می خواستم بطور خیلی کوتاه در مورد فعالیت شرکتهای آمریکایی در آذربایجان سخن بگویم.
ما آغاز به اجرای قرارداد موسوم به "پیمان قرن" منعقده در سال ۱۹۹۴ نموده ایم. دو خط لوله بمنظور رشد صنعت نفت آذربایجان و صدور "اولین نفت" در حال ساخت است. یکی از این خطوط با عبور از خاک روسیه، تا مقصد بندر نووروسییسک در دریای سیاه خواهد رسید، و دیگری هم از طریق گرجستان خواهد گذشت. در آینده نیز، ما در نظر داریم تا یک خط لوله دیگری بسازیم که، از طریق گرجستان تا بندر جیحان در دریای مدیترانه ترکیه خواهد رسید.
آذربایجان کشور تولید کننده قدیم نفت است. دانشمندان و متخصصین نفت آذری ۵۰ سال پیش معادن نفت را در دریای خزر آشکار ساخته اند. و امروز، پس از ۵۰ سال، آذربایجان مجدداً، همانگونه که در اواخر قرن ۱۹ بود، بزرگترین شرکتهای نفتی جهان را بمنظور توسعه منابع طبیعی خود جزب کرده است. امروز ۱٧ شرکت از ۱۱ کشور در آذربایجان سرمایه گذاری کرده اند. این شرکتها هم اکنون در کشورما مشغول فعالیت هستند.
طی مدتی که، در ایالات متحده آمریکا بسر خواهیم برد، ما چند سند قرارداد با شرکتهای آمریکایی به امضا خواهیم رساند. قراردادهای نفتی منعقده و همکاری اقتصادی موجب برقراری روابطی بین ایالات متحده آمریکا و آذربایجان خواهد شد که، طول سالیان درازی استمرار خواهد یافت و کمک برای همگرایی اقتصاد مان با یک دیگر خواهد نمود. ما از گسترش هر چه بیشتر همکاری اقتصادی مان با ایالات متحده آمریکا استقبال می کنیم و در این راه تمام نیروی مان را صرف خواهیم کرد.
بنده می توانستم با ادامه سخنرانی خود، اطلاعات بیشتری را در اختیار شما قرار دهم. لیکن بخاطر اینکه وقت کافی برای سؤالات باقی بماند، می خواهم به سخنرانی خود پایان دهم.