خانمها و آقایان ارجمند.

امروز تدوین و معارفه کتابی متشکل از عکسهای مربوط به زندگی آوارگان و پناهندگان مقیم آذربایجان، رویدادی تحسین برانگیز و مهم میباشد. از سال ۱۹۸۸- آغاز تجاوز نظامی ارمنستان به آذربایجان تابحال در حیات آذربایجان عامل آوارگان و پناهندگان پدید آمده است. متأسفانه، تعداد آوارگان و پناهندگان سال به سال افزایش پیدا کرده است. اکنون شمار آنها ۱ میلیون نفر میباشد.

مناقشه نظامی که بر اثر تجاوز نظامی ارمنستان به خاک آذربایجان بوجود آمده، خسارات بسیار سنگینی به کشورمان وارد آورده است. این فاجعه مهیب که آذربایجان در پایان قرن- از سال ۱٩٨٨ تاکنون با آن مواجه میباشد، از مصایب و فجایعی که در قرن ۲۰ بر سر مردم ما آمده است، وحشتناکترین، مهیبترین و مضرترین آن است. ما آثار منفی و مهیب این فاجعه را در تمامی عرصه های زندگیمان احساس می کنیم. آثار وخیم آن، از جمله در زندگی انسانها و شهروندان ما بشکل کاملاً تأثیرگذار احساس می شود.

در جهان و خیلی از نقاط کره زمین آوارگان و پناهندگان موجود هستند. ولی از ٧ میلیون جمعیت آذربایجان ۱ میلیون آن در شرایط آوارگی و پناهندگی بسر می برند. معتقدم که، در هیچ جای دنیا چنین موردی وجود ندارد.

ما در نتیجه جنگ شهیدان و تلفات زیادی را متحمل شده ایم. این مناقشه برای مردم ما زخم بزرگی است. اموال و دارایی های ما که طول قرنها در قسمت اشغالی سرزمینهایمان ایجاد شده، تخریب گردیده و آثار باستانی کشورمان مورد تحریف قرار گرفته و از بین رفته است. گورستان های انسانهایی که در آنجا زیسته اند، محو و نابود گشته است. همه اینها برای ما دردآور است. بعلاوه، اخراج اجباری انسانها از منازل و خانه و کاشانه خود و بیرون رانده شدن و از دست رفتن تمام اموال و خیلی از اعضای خانواده آنان و سکونت آنها طول سالیان مدید در شرایط بسیار اسفبار در چادرها، قطارها و اماکن مختلفی که قابل زندگی نیست، زخم بزرگی برای زندگی ما، مردم آذربایجان و هر یک از شهروندان است.

متأسفانه، ما نتوانستیم این شرایط وخیم مردم آذربایجان، زندگی انسانها در آن شرایط دشوار و این وضع اسفناک آوارگان را بنحو مقتضی به جامعه جهانی برسانیم. مع الأسف، تا سالهای اخیر ممکن نبود ثابت کنیم که، در مناقشه ارمنستان- آذربایجان چه کسی مقصر است. در حالی که ارمنستان به خاک آذربایجان تجاوز نموده است، بعضی از سازمانهای بین المللی، برخی کشورها و جهانیان چنین می پنداشتند که، آذربایجان ارمنستان را به محاصره گرفته، گویا آذربایجان به ارمنستان اذیت می کند، گویا در ارمنستان انسانها در نتیجه سیاستهای نادرست آذربایجان در شرایط سختی بسر می برند. گاهاً چنین تصوری ایجاد می شد که، در این مسأله آذربایجان از ارمنستان بیشتر مقصر است.

بدیهی است که، طی سالهای اخیر در نتیجه سیاستهای دولت و حکومت آذربایجان این مسئله برای سازمانهای بین المللی و اکثریت مطلق کشورهای جهانی روشن شده است. اکنون معلوم است که، چه کسی متجاوز است و چه کسی در معرض تجاوز قرار گرفته است.

بیانیه یی در مورد حل مسالمت آمیز مناقشه ارمنستان- آذربایجان که در نتیجه سیاستهای مستمر ما در نشست لیسبن سازمان امنیت و همکاری اروپا صادر گردید گواه دیگری بر این امر میباشد. لیکن متأسفانه، همپای این سیاستهای مستمر در سطح دولت، از طرف سایر سازمانهای کشورمان و سازمانهای اجتماعی اقدامات لازم برای ترویج حقایق آذربایجان به جهان در گذشته انجام نگرفته است و اکنون کارهای خیلی کمی صورت میگیرد. مجدداً تکرار می کنم، سازمانهای ذیربط و جامعه و سازمانهای اجتماعی آذربایجان نتوانسته اند کارهای لازم را بمنظور ارایه اطلاعات جامع و مفصل به جامعه جهانی از وضع آوارگان و پناهندگان و جلب جامعه جهانی به این مشکل و توجه دایم آن به این مسأله، بعمل آورند.

کتابی که امروز در اینجا معارفه می گردد، تا اندازه ای وضعیت آوارگان و پناهندگان آذربایجانی را میرساند. معتقدم که، این کتاب مسئله مذکور، یعنی وضع آوارگان را به این حد وسیع منعکس می نماید. ولی من بر این باورم که، برای شرح وضعیت آوارگان و پناهندگان در آذربایجان نیاز است چند تا از این قبیل کتابها به رشته تحریر در آید. این مسئله هرگز به یک کتاب نمی گنجد. ولی از اینکه تاکنون، می توان گفت، هیچ اقدامی در این زمینه صورت نگرفته و یا مطالب کمی در این زمینه وجود داشت، ما از این کتاب تجلیل می کنیم.

اینجانب با اغتنام از فرصت، بدین مناسبت مایلم بیان دارم که، در آذربایجان- هم در حکومت و هم سازمانهای اجتماعی- نهادهای پیگیر وضعیت آوارگان و پناهندگان فعالیت غیر رضایت بخشی دارند. در آذربایجان کمیته دولتی ویژه- وزارتخانه بزرگی هست که مشغول مسایل آوارگان و پناهندگان میباشد. در هیئت وزیران شعبه بزرگی پیگیر این مسأله است. چند سازمان غیردولتی نیز قرار است پیگیر این مسایل باشند. ولی اعتقاد من این است که این سازمانها و دستگاهها وظایف خود را بطور شایسته انجام نمی دهند. این سخنان من در مورد توجه، مراقبت و کمکهای بشردوستانه نیز صدق دارد که همواره باید نسبت به آوارگان و پناهندگان مبذول داشته شود. در عین حال، مربوط به امر ابلاغ دایم وضع آوارگان و پناهندگان به جامعه آذربایجان و هم جامعه جهانی نیز میشود.

در این صورت، توجه به وضعیت آوارگان و جنگ زدگان بتدریج کاهش می یابد، میزان کمکهای بشردوستانه جهت زندگی آنان کم می شود و بدین ترتیب، این مسئله- فجیعترین جنبه حیاتمان- عادی می شود. بی جهت نیست که، سازمانهای بشردوستانه بین المللی هم کمکهای خود را به آوارگان و پناهندگان در آذربایجان کاهش می دهند و نسبت به این مسئله کم لطفی می کنند. متأسفانه، مراجع دولتی و حکومتی ما به این مسایل توجه نمی کنند. بعضی ها چنین فکر می کنند که، دیگر سالها گذشته است، آوارگان و جنگ زدگان با شرایط خود خو گرفته اند، به زندگی در چادرها، روی خط راه آهن و در قطارها عادت کرده اند، شکیبا شده اند و تحمل می کنند، برای همین شرایط زندگی این افراد را کم کم می توان عادی حساب کرد. من وجود چنین گرایشات را احساس می کنم. از اینرو، من امروز این سخنان را تؤام با هیجان و نهایت نگرانی و ناراحتی نه تنها به حضار این مجلس، بلکه کلاً، مایلم برای همه جامعه ما بیان دارم.

چنانچه ما موفق به آزادسازی سرزمینهای اشغالی مان و بازگشت آوارگان به زاد و بوم خویش نشده ایم، پس، این مشکل حل و فصل نگردیده است. پس، وظایف ما در حق آوارگان و پناهندگان بیشتر است و بایستی توجه هر چه تمامتری به آنها مبذول داریم. زیرا انسان یک ماه، دو ماه، یک سال به این وضع می افتد. بخاطر این تحمل می کند که، امیدوار است تا بزودی از این وضع رهایی خواهد یافت. ولی سالها که می گذرد، وی امید خود را از دست می دهد. لیکن ما نباید اجازه بدهیم که انسانها امید خود را از دست دهند. همپای کارهای بزرگی که انجام می دهیم- بایستی همواره نسبت به آوارگان و پناهندگان توجه و مراقبت داشته باشیم. بایستی توجه، مراقبت و کمکهای خود را به آنها نسبت به سالهای گذشته افزایش بدهیم.

متأسفانه، وضع اینگونه نیست. برای همین امروز اینجانب در مورد این مسأله با این هیجان سخن می گویم. من از تمامی دستگاههای پیگیر امور آوارگان و جنگ زدگان- مراجع دولتی و حکومت می طلبم تا، آنها اشتباهات خود را در کارهایشان مرتفع سازند، وظایف خود را بشایستگی انجام دهند و در این زمینه در کارهای خود تحول جدی ایجاد کنند.

هیئت وزیران بایستی بطور جدی پیگیر این کار باشد. عزت رستم اف معاون نخست وزیر- مسئول این کار و فردی که صرفاً با این هدف به این سمت منصوب شده است، باید بداند که کارهای انجام شده ما را قانع نمی کند. بایستی با جدیت و با هدف مشخصتری مشغول این کار شد.

اینجانب یک بار از آقای قهرمان اف رئیس کمیته دولتی امور آوارگان و پناهندگان انتقاد کرده ام، امروز بار دیگر می گویم- وی موظف است وضع موجود را از ریشه اصلاح کند و ما بایستی شاهد نتایج کار این کمیته، این مراجع حکومتی بزرگ باشیم.

کابینه وزرا موظف است همواره این مسئله را مد نظر قرار دهد و گاه گاهی، شاید هم بصورت پیگیر و بر اساس یک برنامه مشخصی وگزارشی از ضع این مسایل را استماع کند، مورد مذاکره قرار دهد، تدابیر لازم را انجام دهد و در موارد لازم به من گزارش دهند و پیشنهادات خود را ارایه نمایند.

اینجانب به سازمانهای اجتماعی مراجعه می کنم. آنها هم باید نگرش خود را به این رشته تماماً عوض کنند. نباید وضعیت آوارگان و پناهندگان را فراموش کرد. نباید فراموش کرد که، ما بایستی همواره در کنار آنها باشیم، زود زود با آنان ملاقات کنیم، از اردوگاه آوارگان دیدن نماییم، از شرایط آنها مطلع باشیم و کمکهای خود از آنها دریغ نکنیم.

من به سازمانهای بشردوستانه بین المللی مراجعه می نمایم و درخواست می کنم تا، آنها توجه خود را نسبت به این وضعیت آذربایجان هر چه بیشتر افزایش دهند، از توجه خود به این مسئله نکاهند و کمکهای خود را هم سازماندهی کنند. گاهاً این کمکها جنبه پراکنده دارد و گاهاً نیز بدلایلی، از روی تقصیر شهروندان مختلف آذربایجانی مشغول وصول کمکها به آوارگان و یا اینکه بخاطر اقدامات غیر قانونی آنها این کمکها بموقع به آوارگان و پناهندگان نمی رسد.

آوارگان و پناهندگان در خیلی از مناطق آذربایجان زندگی می کنند و این مناطق دارای فرمانداری ها و فرمانداران میباشد. من از آنها می طلبم که، توجه و مراقبت خود را به آوارگان و پناهندگان افزایش بدهند و وظایفی را که در این زمینه به آنها واگذار کرده ایم، بشایستگی انجام دهند.

مسلماً، در صورت امکان ترویج این کتابی که امروز در اینجا معارفه شد، این امر موجب ایجاد تصور بیشتری در مورد وضع آوارگان و پناهندگان آذربایجانی در جامعه بین المللی، سازمانهای بین المللی و جهان خواهد شد. ولی برای اینکه تصور کاملی ایجاد گردد بایستی این کار مدام و بصورت مستمر صورت پذیرد، نه جنبه تصادفی و فعالیت تبلیغاتی داشته باشد. تا زمانی که در آذربایجان آوارگان و پناهندگان وجود دارد و تا زمانی که مناقشه تمام نشده است، همگان باید مدام و بی وقفه پیگیر این مسئله باشیم.

برای آنان که آشنایی با شرایط آوارگان و پناهندگان ندارند، البته این کتاب تصوری وسیع ایجاد می کند. ولی برای ما، یعنی افرادی که وضع آوارگان و پناهندگان را بچشم خود دیده، این کتاب ناچیز و کم است. یعنی من در این کتاب شرایط وخیم آوارگان را کاملاً وخیم نمی یابم. مجدداً تکرار می کنم، این کتاب باعث ایجاد تصور کامل در افراد بیگانه خواهد بود. لیکن وظیفه ما این است که، همه این منظره- منظره موجود در حیات آذربایجان و ناشی از شرایط آوارگان و پناهندگان را به جهانیان ابلاغ نماییم. بهمین منظور بایستی نه یک کتاب، بلکه کتابهای زیادی منتشر گردد، شاید سری کتابها مندرج شود و شاید هم لازم است راجع به هر یک از اردوگاههای اسکان موقت آوارگان کتابی را تهیه و تدوین نمود.

معتقدم که، کابینه وزرا به اتفاق نهاد ریاست جمهوری موظف است برنامه تحریر چنین کتابهایی را تهیه و تدوین کند. بر اساس این برنامه باید این قبیل کتابها در چند نوبت چاپ گردد. اینجانب نظرات خود را اظهار داشتم. ولی ممکن است نظرات دیگری هم باشد. بر اساس این نظرات می توان چارچوب این مسئله را گسترش داد. بهمین خاطر تخصیص هزینه مالی لازمه از سازمانهای بشردوستانه وسازمانهای اجتماعی و هم دولت و حکومت امکانپذیر میباشد. ما می توانیم این کار را انجام بدهیم. در اینجا مشکلی نخواهد بود. ولی بایستی این کار را صورت بخشید.

معلوم است که، ما در راستای حل مسالمت آمیز مناقشه ارمنستان و آذربایجان تلاش می کنیم و در این زمینه برخی دستاوردهایی موجود است. پیشنهادات اخیر گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا را آذربایجان و ارمنستان اصولاً پذیرفته اند. نمایندگان رؤسای مشترک گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا در آینده نزدیکی به منطقه ما سفر خواهند کرد و ما مذاکراتی خواهیم داشت. معتقدیم که، حل صلح آمیز این مسئله سر و سامان یافته است. فقط، بایستی ما این کار را سرعت بخشیم و موانع بر سر راه را مرتفع سازیم.

بدون شک، مناطق اشغالی در نتیجه این اقدامات از واحدهای نظامی اشغالگر آزاد خواهد شد. همانطور که آگاهی دارید، پیش بینی شده است تا در مرحله اول، شش منطقه اشغالی آزاد گردد و انسانهایی که با توسل به زور از آنجا بیرون رانده شده و اخراج گردیده، به سرزمینهای خویش باز گردند. ولی این روند با مرور زمان تحقق پذیر است.

تا وقتی که ما به این مناقشه پایان نداده ایم، تا زمانی که سرزمینهای اشغالی آذربایجان آزاد نشده است و تا موقعی که این آوارگان و پناهندگان به خانه و کاشانه خود باز نگشته اند، این مسئله باید مد نظر تمامی مراجع آذربایجان- حکومت، دولت، جامعه و هر شهروند قرار گیرد. همگان باید سعی کنند تا کمکهای خود را جهت عادی سازی شرایط فعلی آوارگان و جنگ زدگان ارایه دهند. همه ما باید تلاشهای بی وقفه یی داشته باشیم تا، تابلوی امروز آذربایجان و چنین شرایط وخیم آوارگان و جنگ زدگان به هر یک از نقاط و کشور جهان، هر رئیس جمهور و هر سازمان بین المللی ابلاغ گردد. بدین ترتیب، ما به پیروزی عدالت از طریق صلح دست خواهیم یافت.

از همه سازمانها و دست اندرکارانی که در تهیه این کتاب متحمل زحماتی گردیده اند، اظهار تشکر می کنم. از این ابتکار تجلیل می نمایم. بر این باورم که، خیلی دیر هم شده چنین ابتکاری و مراسم معارفه امروز عامل تحرک بخشی برای اقداماتی که قرار است در آینده انجام پذیرد، میباشد.

امیدوارم که، نمایندگان سفارتخانه های کشورهای خارجی و سازمانهای بین المللی حاضر در این مراسم تحفه خود را در ترویج و تبلیغ این کتاب خواهند داشت و بطور کلی، در حل مسایلی که امروز مطرح شد، برای جمهوری آذربایجان، مردم کشورمان و شهروندان آذربایجانی که از زاد و بوم خویش آواره شده اند، کمک خواهند نمود. سپاسگزارم.

روزنامه آذربایجان مورخ ۶ نوامبر سال ۱۹۹۷

© aliyev-heritage.org