آثار / سیاست خارجی / آذربایجان- اروپا

گفتگوی حیدر علی اف رئیس جمهوری آذربایجان با هیأت نمایندگی به سرپرستی اِدؤارد کوکان وزیر امور خارجه اسلواکی - اول فوریه سال ۲۰۰۰


حیدر علی اف: جناب وزیر و مهمانان ارجمند، مقدم شما را گرامی میدارم و از سفرتان به آذربایجان استقبال می کنم.

اگر اشتباه نکنم، از زمان کسب استقلال آذربایجان واسلواکی این نخستین سفری است که در مناسبات متقابل در چنین سطح والایی تشکیل گردیده است. فلذا این سفر برای ما حائز اهمیت بسزایی میباشد.

به من گزارش کردند که امروز شما با وزیر امور خارجه و نخست وزیر آذربایجان دیدار کرده اید. این خیلی خوب است، یعنی شما توانسته اید با دستگاههای مختلف به تبادل نظر بپردازید و راههای همکاریهای آینده کشورهایمان را مشخص سازید.

ما در آذربایجان برای همکاری فعالتر با اسلواکی بسیار علاقه می ورزیم. می دانیم که اسلواکی کشور پیشرفته اقتصادی است- منظور من توسعه صنایع و زیربناها است. همپای این، اسلواکی نیز مثل همه ما دوران گذر را طی می کند و مشکلات خاص خود را دارد. یعنی جهات مشترک ما زیاد است. این هم ضرورت برقراری روابط وسیع برای انجام تبادل نظر، کمک به هم و مهمتر از همه- توسعه همکاریها در زمینه های اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و تمامی بخشها را می طلبد. لذا سفر شما برای ما از اهمیت فراوانی برخوردار است. هم اینک به سخنان شما گوش می دهم، بفرمایید.

ادؤارد کوکان: ما خیلی خوشحالیم که موفق شدیم این سفر را- همانطور که جنابعالی فرمودید، نخستین سفر اعضای حکومت اسلواکی به آذربایجان را تحقق بخشیم.

اینجانب همچنین خوشوقتم که وزیر اقتصاد و گروه وسیعی از کارفرمایان اسلواکی همراه من در اینجا حضور دارند. آنها مصمم به برقراری روابط مستقیمی با شرکای آذربایجانی خود جهت اجرای عملی تمامی نتایج گفتگوهای سیاسی میباشند. بنظرم، خیلی مهم است که پتانسیل سیاسی موجود برای همکاریهای آتی بین آذربایجان و اسلواکی در پروژه های مشخصی جامه عمل بپوشد.

حتماً این اولین سفر شما به جمهوری آذربایجان قدری به تأخیر افتاده- هفت سال پس از دستیابی اسلواکی به استقلال خود بوقوع پیوسته است. لیکن همیشه باید اقدام به کار کرد و اولین سفر را انجام داد. اطمینان دارم که ما از دوران گذشته در راستای آمادگی جدی برای توسعه همکاریهای دوجانبه و از این سفر بمنظور فعالتر و مفیدتر بودن همکاریهای فی مابین برای هر دو کشور استفاده نموده ایم. اسلواکی پس از جدایی از چکواسلواکی ظرف هفت سال اخیر از راه اقتصاد آزاد و بعنوان جامعه دموکراتیک توسعه می یابد. خواهان پیوستن به سازمانهای اروپایی و پیمان اتلانتیک میباشد. ما در روزهای آینده برای عضویت اسلواکی در اتحادیه اروپا به گفتگوها با این سازمان خواهیم پرداخت. ما برای عضویت در ناتو نیز آماده می شویم. می دانیم که آذربایجان کشور اروپایی است و خیلی از محورهای توسعه آتی ما مشترک است. بهمین خاطر، زمینه های عمومی جهت رایزنی های متقابل و تبادل اطلاعات برای کمک به آذربایجان و اسلواکی وجود دارد.

امروز ما واقعاً فرصت برای انجام دیدار و گفتگوها با بعضی از نمایندگان برجسته آذربایجان را بدست آوردیم و خیلی خوشحالیم که همه این مذاکرات بسیار دقیق و غیر ظاهری بود و گواه روشن بر آن دارد که کشور شما برای توسعه روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی و همکاریهای همه جانبه با اسلواکی علاقه می ورزد.

ما نیز در اسلواکی به آغاز فعال توسعه این مناسبات آماده هستیم. کمی بعد وزیر اقتصاد کشورمان در مورد اینکه واقعاً زمینه های خوبی در اسلواکی برای همکاریها و اینکه این امر می تواند متضمن تعاونی های ثمربخش بین کشورهایمان باشد، وجود دارد، ایراد سخن خواهد کرد. ما همچنین نسبت به پرتحرک بودن همکاریهای فیمابین و اینکه بر اساس اصول متقابلاً مفید مورد اجرا گذارده خواهد شد و به آذربایجان و اسلواکی کمک خواهد کرد، امید داریم.

لیوبُمیر قاراخ (وزیر اقتصاد ااسلواکی): خیلی متشکرم، جناب آقای رئیس جمهور. من هم از بابت ایجاد فرصتی برای سفر به آذربایجان و انجام گفتگوهای بسیار مفید با همکارانم قدردانی کنم.

بجهت ایجاد شرایط برای مذاکرات مثمر ثمر گروه کارفرمایان ما نیز سپاسگزارم. من اطلاعات دقیقی در باره روابط شخصی کارفرمایان دو کشور دارم و اینها نشان می دهد که مناسبات اقتصادی ما می تواند هر چه بهتر باشد.

ما از همکاریهای در بخش انرژی بحث کردیم. اسلواکی آماده تعوان بسیار قوی در این زمینه میباشد. برای همین گفتم که شما دارای منابع طبیعی و ما هم دارای امکانات حمل و نقلی هستیم. انتقال ذخایر کشورتان به بازارهای اروپایی از طریق مسیرهای ما امکانپذیر است. این امر برای شما و ما فوق العاده مهم میباشد. به اعتقاد من، تعاون و همکاریهای ما در این و سایر زمینه ها توسعه موفقی پیدا خواهد کرد. متشکرم.

حیدر علی اف: من با جناب شوستِر رئیس جمهور کشورتان در یالتا و داوس دیدار و گفتگو کردم. ما همین موضوع را با وی مورد بررسی قرار دادیم. هم جناب شوستر و هم اینجانب نسبت به فعالتر کردن مناسبات فی مابین اظهار تمایل داشتیم. بدین منظور، اهمیت سفر شما را بار دیگر مورد تأکید قرار می دهم.

خوشحالم که شما تا اندازه یی با امکانات اقتصادی و وضع اقتصاد کشورمان آشنایی پیدا کرده اید. جناب وزیر، شما درست فرمودید که آذربایجان کشور اروپایی است. لیکن آذربایجان در بالاترین نقطه اروپا واقع میباشد. موقعیت ژئواستراتژیکی کشورمان نیز عموماً بوسیله همین عامل مشخص می شود، یعنی ضمن اینکه آذربایجان اتصال غرب و شرق، اروپا و آسیا قرار دارد، در توسعه روابط بین آنها نقش بسیار مهمی را ایفا می نماید. بهمین خاطر، از امکانات مواصلاتی ما و عملکردمان در راستای احیای جاده بزرگ ابریشم مطابق با برنامه "تراسِکا" و منابع نفت و گاز آذربایجان آگاهی دارید.

آذربایجان سرزمین کهن نفت خیز است، ولی اخیراً ما استراتژی نفتی جدید و معاصر دولت آذربایجان را تعیین نموده ایم. این استراتژی استفاده فعال از منابع نفت و گاز کشورمان در قسمت آذربایجانی دریای خزر و طبیعتاً، میادین قدیم دارای منابع هنگفت در قسمت خشکی را در نظر می گیرد.

بدینوسیله، ما این نوع اولویت ها و شما نیز برتری های دیگری دارید. کشور اسلواکی در مرکز اروپا واقع است، گرچه کشور اروپای شرقی محسوب می شد. سابقاً به کشورهای عضو سیستم سوسیالیستی که در آن زمان ما آنرا شورای کمکهای اقتصادی متقابل و یا قرارداد ورشو می نامیدیم، گفته می شد. لیکن اسلواکی از نظر جغرافیایی در مرکز اروپا قرار دارد. من خودم می دانم و در کشورمان آذربایجان نیز کاملاً مشهود است که حتی در آن سالها- سالهای دوران سوسیالیسم نیز چکواسلواکی بلحاظ داشتن صنایع پیشرفته و کیفیت کالاجات تولیدی و مؤسسات صنعتی بزرگ هم در جمهوری چک و هم اسلواکی تفوق داشت. بنابراین همه این موارد موجبات همکاریهای فعال ما را فراهم می سازد.

ما آماده همکاری با شما و همچنین پیوستن فعالتر کشورتان به برنامه جاده ابریشم- پروژه تراسِکا- هستیم. ضمناً، در داوس اجلاسیه ای برای این مسئله تشکیل شده بود و ما با سخنرانی در آن از امکانات و ظرفیتهای این جاده بحث کردیم. واقعاً، از نظر جهانی شدن دنیا که جناب بیل کلینتون رئیس جمهور آمریکا در سخنرانی خود بطور مفصل به این موضوع اشاره کرد، مسئله شرق و غرب اکنون از اهمیت بسزایی برخوردار است. بدین معنی، همکاریهای ما با شما اهمیت مبرم دارد.

درست است، به من گفتند که دستاوردهای ما در این زمینه هنوز خیلی کم است. چرا که ما تازه به این کار اقدام می کنیم و با توجه به این سفر شما بمنظور مطالعه و بررسی امکانات ما نیز فوق العاده مهم میباشد و از نظر آشنایی با امکانات شما و تشخیص زمینه های اجرای این همکاریها برای ما نیز پراهمیت است.

نخست وزیر کشورمان به من گزارش کرد، شما این مسایل را بطور مفصل مورد مذاکره قرار داده اید و من کاملاً موافق این هستم. فکر می کنم، زمینه های گسترده ای برای تأمین همکاریهای فعال وجود دارد.

در آذربایجان نیز همانند در اسلواکی مشکلاتی مبنی بر توسعه اقتصاد آزاد وجود دارد، یعنی ما راه مشترک- تبدیل کردن کشورهای خود را به کشورهای دموکراتیک، سازماندهی نظام دولتی دموکراتیک، توسعه اقتصاد آزاد، اجرای روند خصوصی سازی و غیره را می پیماییم. در اسلواکی این تحولات جریان دارد و ممکن است کمی بیشتر توسعه پیدا کرده است. این تحولات در کشور ما نیز صورت می گیرد. ما بویژه در زمینه جذب سرمایه گذاری های خارجی به بخش نفت و گاز به دستاوردهای خوبی رسیده ایم. آن هم نه تنها به این رشته. اقتصاد کشور ما چندشاخه ای است، لذا در سایر بخشها نیز سرمایه گذاری می شود. برای مثال، امروز من در افتتاح یک مؤسسه کاملاً جدیدی در زمینه تولید سیگار حضور یافتم. بمیزان ۵۰ میلیون دلار در این مؤسسه سرمایه گذاری شده است. درست است، محصول آن خیلی مورد تحسین و تقدیر من نیست، زیرا من سیگار نمی کشم و به همگان تبلیغ می کنم تا سیگار نکشند. ولی این کار بستگی به ما ندارد. کسانی که سیگار می کشند، بدون آن هم دخانیت استعمال خواهند کرد. کسانی که مشروبات الکلی می خورند، در هر صورت خواهند خورد.

زمانی که من در مسکو- همانطور که اطلاع دارید، اینجانب عضو دفتر سیاسی و معاون اول رئیس هیأت وزیران دولت شوروی بودم،- قورباچوف و بعضی از اعضای دفتر سیاسی از شهروندان اتحاد شوروی خواستار خودداری از استعمال مشروبات الکلی بودند. ولی همه این کارها چنان بصورت ناهنجار، اداری و بی معنی صورت می گرفت که به جای سود به اقتصاد، خسارات بزرگی وارد می ساخت.

ضمناً، در آن وقت من به قورباچوف گفتم که ملت من، مردم آذربایجان شراب نمی خورد، زیرا دین اسلام که ما بدان اعتقاد داریم، مشروبات الکلی را حرام فرموده است. فلذا من بعنوان یک آذربایجانی و نماینده مردم آذربایجان مشکل خوردن یا نخوردن مشروبات الکلی را ندارم. اغلب مردم ما مشروبات الکلی نمی خورند، ولی بعلت همزیستی ما با ملتهای بیگانه در زمان شوروی، طبیعتاً، مشروبات الکلی به آذربایجان نیز راه یافت.

اِدؤارد کوکان: آیا در دین شما آبجو نیز جزو مشروبات الکلی محسوب می شود؟

حیدر علی اف: بله. در آن زمان کار به حد مهمل رسیده بود. اینجانب عضو این کمیسیون دفتر سیاسی بودم، لیکن بعنوان معاون اول رئیس هیأت وزیران مدیریت بخش بازرگانی را نیز بر عهده داشتم. کار بجایی رسید که آبجو را هم جزو مشروبات الکلی حساب کردند، برای همین اقدام به لغو تمامی کارخانجات تولید آبجو مسکو کردند. حال اینکه چند سال قبل کارخانجات تولید آبجو و فن آوریهای آنرا خریداری کرده بودند، از جمله از چکواسلواکی، آنها را نیز بستند. مسئله بجایی رسید که گروهی از دانشمندان ساکن لنین گراد به سرپرستی یک آکادمیسین نوشتند که، در ترکیبات نوعی از ماست دوغ مانند نیز الکل وجود دارد و بایستی مصرف آنرا نیز ممنوع کرد.

شما از تجربه کشورتان می دانید که وضع روز همیشه آثار خود را نشان می داد. در همان موقع نیز می گفتند که "بیایید مشروبات الکلی را ممنوع سازیم". آذربایجان از بابت این ضرر دید. نه به خاطر اینکه آذربایجان از امکان مشروب خوردن محروم شد، بلکه صرفاً برای اینکه در آن سالها- طی سالهای ۱۹۷۰ ما اقدام به توسعه وسیع انگور پروری کرده بودیم. در واقع، تا اواخر سالهای ۱۹۷۰ و اوایل سالهای ۸۰ (میلادی) تقریباً یک سوم از مواد تولید شراب (انگور) از طرف ما ارایه می شد. در اتحاد شوروی ۶ میلیون تن انگور تولید می شد که حدود ۲ میلیون تن آن در آذربایجان تولید می گردید. ما برای تشکیل باغهای بزرگ انگور فعالیتهای بزرگی انجام می دادیم. درست است، مردم ما در هر حال از این سود می برد، چرا که انگور گیاه چند ساله است و پس از کاشت آن نیاز به پنج سال وقت برای برداشت محصول هست. ظرف این پنج سال دولت تأمین مالی کالخوز و ساوخوزها (مؤسسات کشاورزی دولتی دوران شوروی) را بر عهده گرفته هزینه های هنگفتی را جهت برداشت محصول تخصیص می داد. از محل این کار روستاهای ما خیلی ثروتمند شدند، مردم برای خود خانه های خوبی ساختند و ماشین خریدند و غیره. افسوس که، تقریباً در اواسط سالهای ۱۹۸۰ این باغهای انگور را ریشه کن کرده و از بین بردند.

منظور من از مرور به این گذشته آن است که در سیستم سوسیالیستی این قبیل موارد اتفاق افتاده، هم ما و هم شما با چنین مسایلی روبرو شده اید. برای همین، دوران گذر برای شما و ما سخت است. برغم این، ما راه خصوصی سازی را می پیماییم.

همانطور که یادآور شدم، امروز من از مؤسسه تولید سیگار نوع مرغوب بازدید کردم. مجدداً تکرار می کنم، من سیگار نمی کشم، ولی منع استعمال دخانیات غیر ممکن است و اقدامات منع استفاده از مشروبات الکلی نیز به همین شکل ناکام ماند. ولی این محصول لازم است. بمیزان ۵۰ میلیون دلار در این مؤسسه سرمایه گذاری کرده اند و این مؤسسه ظرف ۵ ماه احداث و راه اندازی شده است. کارمندان آن که قبلاً در شرایط وخیم زندگی می کردند، اکنون دست مزد حقوق بیشتری دریافت می کنند و این مؤسسه با تکنولوژیهای پیشرفته ای کار می کند. بنابراین، جذب سرمایه گذاریهای خارجی برای ما و بنظرم، برای شما نیز حائز اهمیت است.

ما امکانات گسترده ای داریم. سرمایه گذاریهای کلانی به بخش نفتی سرازیر می شود. در آذربایجان می توان در بخش کشاورزی و کالاهای مصرف عمومی- منظور من مواد غذایی و کالاهای صنعتی است- در بخش تولید نیز سرمایه گذاری کرد.

نخست وزیر بمن گزارش داد که بخشهای مشخصی وجود دارد و ما از هم اکنون می توانیم همکاریهای فی مابین را آغاز کنیم. من از این تحسین می کنم و معتقدم، سرآغازی که بوسیله سفر شما پایه گذاری گردید، در آینده از این لحاظ خیلی موفقیت آمیز خواهد بود.

به من گزارش دادند که شما اسنادی را با وزارت امور خارجه و وزارت توسعه اقتصادی جمهوری آذربایجان امضا خواهید کرد. این سرآغاز خوبی است. وزیر امور خارجه کشورمان به من گزارش کرد، پیش نویس اسناد دیگری نیز در دست بررسی است. می توان این اسناد را تنظیم و هماهنگی و در جریان سفر ما به اسلواکی و یا موقع سفر مقامات کشورتان به آذربایجان امضا کرد. به یک کلام، سرآغاز خوبی است و خوشحالم که دعوت ما را پذیرفته به کشورمان سفر کرده اید. معتقدم، این مهم چشم اندازهای مناسبی برای توسعه روابط فی مابین فراهم خواهد ساخت.

ادؤارد کوکان: بله، واقعاً من و همتای آذربایجانی ام پرتوکل همکاریها بین وزارتخانه های امور خارجه دو کشور را امضا خواهیم کرد و از آن بمنظور انجام گفتگوها و رایزنی های سیاسی مستمر در سطح وزیران و مسئولان ادارات کل و همکاریهای مفید در سازمانهای بین المللی مختلف استفاده خواهیم نمود.

البته، ما خواهان تداوم گفتگوهای سیاسی هستیم. فلذا همتای خود را در سال جاری به اسلواکی دعوت کرده ام. همانطور که جنابعالی فرمودید، اخیراً در حاشیه کنفرانسی با سازماندهی لئونید کوچما رئیس جمهور اوکراین دیدار نموده اید و من متوجه شدم که رئیس جمهور کشورمان از جنابعالی برای سفر رسمی به اسلواکی دعوت نموده است.

حیدر علی اف: من از ایشان دعوت کردم و ایشان هم از من دعوت نمودند.

ادؤارد کوکان: همینطور بمن گفته بودند که رؤسای جمهور از هم دیگر برای انجام سفر رسمی دعوت کرده اند و اکنون بایستی هماهنگ ساخت که چه کسی اول اقدام به سفر خواهد کرد. مایلم با اغتنام از این فرصت از طرف رئیس جمهور اسلواکی به استحضار جنابعالی برسانم که در تاریخی که کمی بعد هماهنگی خواهیم کرد، می توانید به کشور اسلواکی سفر کنید و ما از بابت این بسیار خوشحال خواهیم بود.

از اینکه با رئیس پارلمان آذربایجان دیدار کردم، خوشوقت هستم. چرا که مناسبات بین المجالس نیز خیلی ضروری است و ما نسبت به برقراری روابط در این زمینه نیز تمایل داریم.

جنابعالی به موضوع سرمایه گذاریها اشاره فرمودید. سرمایه گذاری ها بلحاظ توسعه هر چه فعالتر اقتصاد خود در آینده برای اسلواکی نیز بسیار لازم است. ما به سرمایه گذاریهای خارجی خیلی نیاز داریم، برای همین قوانینی را بمنظور تشویق حضور و سرمایه گذاری بانکها و یا شرکتهای بزرگ غربی در اسلواکی به تصویب رسانده ایم. شما یادآور شدید که برای توسعه اقتصاد کشورتان این عامل نیز ضروری است. ما نیز به سرمایه گذاریهای خارجی خیلی نیازمند هستیم و امیدواریم این سرمایه گذاریها در راستای پیشرفت و توسعه اقتصاد اسلواکی عمل خواهد کرد.

همچنین مایلم به استحضار جنابعالی برسانم که ما به برقراری مناسبات حسنه و گرم با تمامی همسایگان اسلواکی موفق شده ایم. ما با چک ها در شرایط حسن همجواری زندگی می کنیم. در گذشته برخی مشکلاتی با ماجارها داشتیم، ولی اکنون حزب سیاسی اقلیت ملی ماجار در اسلواکی عضو حکومت است. در کشور ما حکومت عبارت از ائتلاف چهار حزب سیاسی میباشد که یکی از آنها حزب ماجارها است.

البته، امروزه ما مصمم به گسترش منبعد نیز مناسبات حسن همجواری هستیم. بنظر من، این امر نوعی آمادگی برای عضویت در اتحادیه اروپا است. زیرا ما واقعاً خواهان اثبات این هستیم که دولت اروپای مرکزی هستیم، از جنابعالی مشتکرم که اصطلاحات ژئوسیاسی را درست بکار می برید. زیرا ما هم همیشه می گفتیم که از کجا کشور اروپای شرقی شدیم، چرا که ما در مرکز اروپا واقع میباشیم و بهمین منظور برتری می دهیم وقتی اسلواکی را کشور اروپای مرکزی می نامند و می خواهیم ثابت کنیم که اگر ما بعنوان کشورهای اروپای مرکزی در روابط دوجانبه حتی مشکلاتی داریم، می توانیم آنرا بصورت نرمال و متمدن حل و فصل نماییم. لذا، ما به خانواده عمومی اروپا مشکلات متقابل را منتقل نخواهیم کرد و می خواهیم ثابت نماییم که اینجا منطقه اروپای مرکزی است و اگر به تاریخ مرور کنیم می بینیم که جنگ جهانی دوم از این منطقه شروع شده است. درست است، در کشورمان همیشه همه چیز روبراه نبوده است. ولی حالا مایلیم به اثبات رسانیم که این منطقه با ثبات است و هیچگونه ریسک و خطری برای توسعه آینده اتحادیه اروپا ایجاد نمی کند.

&&&

در مورد توسعه اقتصاد. البته، ما بایستی تحولات عمده ای ایجاد کنیم، چرا که در چکواسلواکی سابق ساختار اقتصاد کاملاً بگونه دیگری بود. اکنون اسلواکی بعنوان کشور مستقلی پیشرفت می کند. در کشور ما مؤسسات بزرگ، صنایع سنگین و صنایع دفاعی فعالیت دارد و از همان دوران چکواسلواکی در این اینجا راه اندازی شده است. هم اکنون ما تغییر نرخ می کنیم. لذا، مسایل خیلی زیادی داریم. می توان تغییرات سیاسی بعمل آورد، قوانین را بشکل آسانتر تصویب کرد و اقدامات مختلفی انجام داد، لیکن سازماندهی تشکیل اقتصاد از نو، البته کار سختتری است. با وجود این، ما این وظیفه را انجام می دهیم. وقتی که جمهوری چک، لهستان و مجارستان به عضویت اتحادیه اروپا درآیند، ما نیز مصمم به عضویت در این سازمان خواهیم شد. زیرا ما- چهار کشوری که آنرا گروه چهار "ویشه گراد" می نامیم- در این نهاد منطقه ای همکاریهای تنگاتنگی داریم و فعالیتهای سیاسی خارجی خود را در زمینه مسایل سیاسی، دفاعی و تمامی محورهای دیگر هماهنگ می سازیم. به یک کلام، این همکاریهای کشورهایی که کم و بیش در سطح پیشرفت یکسان قرار دارند، به همه ما کمک می کند و به همگان نشان می دهد که واقعاً می توانیم همکاریهای مفیدی داشته باشیم، اکنون اروپای مرکزی منطقه با ثباتی است.

ما در همه مذاکرات خود در آذربایجان به مسئله قره باغ کوهستانی اشاره می کردیم. متوجه هستیم که این مسئله خیلی مهمی است و مانع تمامی توسعه و پیشرفتهای کشورتان میباشد. جناب آقای رئیس جمهور، ما کلیه روابط سیاسی شما با همتای ارمنی خود را پیگیری می کنیم. امیدواریم که شما در هر حال راه حل مسئله را خواهید یافت. در صورت حل صلح آمیز این مسأله، بنظرم، کل اروپا و همه کشورها از این استقبال خواهند کرد. متوجه هستم که این یک کار بسیار سخت و دشوار، کاملاً پیچیده و درازمدتی است. ولی به اعتقاد من، این بهترین شیوه حل مسأله میباشد و ما مذاکرات جنابعالی با رئیس جمهور ارمنستان را مثبت تلقی می نماییم. گروه مینسک ۱۲ سال است که تلاش می کند، ولی نتایج بدست آمده کم است. به عقیده من، در چنین گفتگوهای دوجانبه فرصتهای یافتن راه خروج از این بن بست بیشتر است.

جناب رئیس جمهور، آیا می توانم در مورد تصور شما از آینده جامعه کشورهای همسود سؤال کنم؟ چرا که این مسئله برای ما نیز حائز اهمیت میباشد. ما صریحاً اعلام کرده ایم که خواهان عضویت در اتحادیه اروپا و پیوستن به ناتو هستیم. از طرف دیگر، ما نسبت به توسعه مناسبات با روسیه علاقه مند هستیم، زیرا همکاریهای متقابل ما، بخصوص در زمینه اقتصادی تاریخ دیرینه ای دارد. از اینرو، ما به استمرار این همکاریها علاقه می ورزیم. در زمینه سیاسی نیز نه دارای مناسبات ممتاز، بلکه روابط سنجیده هستیم. ما منبعد نیز خواستار حفظ این مناسبات میباشیم.

البته، بزودی در روسیه رهبر جدیدی روی کار خواهد آمد- قرار است در ماه مارس انتخابات ریاست جمهوری در این کشور برگزار شود. طبیعتاً، همه ما پیگیر این تحولات و خواهان این هستیم که روسیه مسایل خود را حل و فصل کند، عضو مثبت صحنه بین الملل باشد و جایگاه ویژه ای در روابط بین المللی بخود اختصاص دهد. کوتاه کلام، چگونگی توسعه جامعه کشورهای مشترک المنافع مسئله فوق العاده مهمی است.

حیدر علی اف: شنیدن این خبر مایه خوشحالی من است که شما در شرایط حسن همجواری با همسایگان خود زندگی می کنید، واقعاً اکنون ثبات و امنیت بی سابقه ای در اروپا برقرار میباشد. برای مثال، من بر این باورم که این مهم برای توسعه همه کشورهای اروپایی عامل تعیین کننده ای است. مناسبات گرم و نزدیک شما با همسایگان بلحاظ پیشرفتهای آتی کشورتان عامل بسیار مهمی میباشد. اینجانب با توجه به شرایط وخیمی که بعلت مناقشه ارمنستان و آذربایجان بر سر قره باغ کوهستانی در معرض آن قرار گرفته ایم، این مطلب را بیان می دارم.

مناسبات ما با همسایگان خود نیز حسنه است. روسیه همسایه ما است- بین ما روابط حسنه و خوبی وجود دارد و خواست ما این است که این مناسبات بهمین شکل تداوم یابد. درست است، بعضی ها در صدد سایه افکندن به این مناسبات و توطئه چینی هستند و بعضی ها نیز با استفاده از اوضاع فعلی در جمهوری چچن اطلاعات ناصحیحی در رسانه های گروهی مسکو منتشر می سازند و اینجانب در سفر اخیر خود به مسکو مراتب اعتراض خود را به این مسئله اعلام کردم. جناب پوتین کفیل رئیس جمهور روسیه صریحاً بیان داشت که مقالات مطبوعاتی و یا برنامه های تلویزیونی در این باره بیانگر موضع رسمی دولت روسیه نمیباشد. علیرغم این، این امر مایه نگرانی ما است، یعنی همانطور که روسیه برای شما حائز اهمیت است، برای ما نیز اهمیت بسزایی دارد. ما طی سالیان و قرنهای مدیدی پیوندهایی با روسیه داشته ایم. بعلاوه، همگرایی بزرگی در زمینه اقتصادی داشته ایم، آن هم نه تنها با روسیه، بلکه با تمامی کشورهای شوروی سابق.

با ترکیه همسایه روابط حسنه و خوبی داریم.

ما دارای مناسبات خیلی نزدیک و گرمی با گرجستان هستیم. حتماً شما به این کشور سفر خواهید کرد؟ سلامهای مرا به دوست من ادؤارد شواردنادزه- رئیس جمهور گرجستان برسانید.

ما با ایران نیز روابط خوبی داریم. با اینکه نیروهایی در تلاش برای خدشه دار ساختن این مناسبات هستند. زیرا مواردی وجود دارد. جمهوری آذربایجان کشور دموکراتیک و لائیک است، صرفاً راه توسعه لائیک را می پیماید. ولی ایران، البته سیاستهای خارجی و داخلی خود را دارد و ما نمی توانیم علیه این چیزی بگوییم. بطور کلی، ما موضع عدم دخالت در امور هم دیگر و امور همسایگان خود و کشورهای نزدیک و دور را اتخاذ کرده ایم. این امر یکی از اصول اساسی مناسبات متقابل کشورها در کل جهان میباشد. گاهاً شایعات و مسایل دروغ پدید می آید. ولی تکرار می کنم، ما مناسبات حسنه و تجارت بزرگی با ایران داریم و ما آنرا توسعه خواهیم بخشید.

ولی با ارمنستان... همانطور که می دانید، در واقع، ارمنستان مبتکر این مناقشه میباشد. هنوز در سال ١٩٨٨ آنها اقدام به الحاق قره باغ کوهستانی به ارمنستان کردند، مناقشه آغاز شد و تبدیل جنگ گشت. این جنگ باعث کشته شدن خیلی از آذربایجانی ها و ارامنه گردیده و خیلی خونریزی شده است. از روی دلایل مختلف ۲٠ درصد از سرزمینهای متعلق به آذربایجان- قره باغ کوهستانی و مناطق اطراف آن در حال حاضر تحت اشغال واحدهای مسلح ارمنستان میباشد و بالغ بر یک میلیون آذربایجانی از این سرزمینها بیرون رانده شده اند. هم اکنون آنها در چادرها بسر می برند، طبیعتاً بیکار هستند و متحمل مشکلات اقتصادی و اجتماعی بزرگی در آذربایجان می شوند.

درست است، در ماه می سال ۱٩٩۴ ما بمنظور حل صلح آمیز مناقشه با ارمنستان پیمان آتش بس امضا کردیم. البته، گروه مینسک فعالانه کار می کند و تابحال فعالیتهای زیادی انجام داده است. ما در سایه فعالیتهای گروه مینسک در نشست سازمان امنیت و همکاری اروپا در لیسبن در دسامبر سال ۱۹۹۶ موفق به تصویب سند مهمی مبنی بر توافق برای حل مسالمت آمیز مناقشه شدیم. ولی طرف ارمنستان با این اصول موافقت نکرد. این اصول متعارف است و به موازین حقوق بین الملل متکی میباشد که شامل برسمیت شناخته شدن تمامیت ارضی آذربایجان و ارمنستان، اعطای نظام خودمختاری عالی در قلمروی دولت آذربایجان به قره باغ کوهستانی و تأمین امنیت اهالی این منطقه- هم اهالی ارمنی و هم آذربایجانی.

تعداد جمعیت قره باغ کم - مجموعاً ۱۷۰ هزار نفر بود. حدود ۳۰ درصد آنها عبارت از آذربایجانی ها و مابقی ۷۰ درصد نیز از ارمنی ها بود. همه آذربایجانی ها طرد شده، ولی ارمنی ها در آنجا زندگی می کنند، اما نیمی از آنها نیز مهاجرت کرده اند. به یک کلام، همانطور که می بینید، بر سر یک اراضی کوچکی که جمعیت خیلی کمی دارد، بین دو کشور و دو ملت مناقشه آغاز شده است.

با وجود تلفات زیاد و خسارات مادی و معنوی کلانی به کشورمان، ما همچنان بر موضع حل مسالمت آمیز این مسئله استوار میباشیم. همپای فعالیتهای رؤسای مشترک- روسیه، ایالات متحده آمریکا و فرانسه، گفتگوهای مستقیم بین رؤسای جمهور ارمنستان و آذربایجان نیز صرفاً از این ضرورت ناشی می شود. این گفتگوها در ماه آوریل سال گذشته در واشنگتن آغاز شده، ما بارها این ملاقات را ادامه دادیم و دیدار اخیر در داوس صورت گرفت. من این دیدارها را مثبت ارزیابی می کنم، صرف نظر از اینکه روند گفتگوها بسختی پیش می رود، ولی ما را به صلح نزدیک می کند.

ما اینرا ملاک عمل قرار می دهیم که بایستی از هر دو طرف مصالحاتی بعمل آید. ولی مصالحات نیز حد و حدودی دارد و نباید از آن تجاوز کرد. فلذا ما تاکنون حدود انعطافها را پیدا نکرده ایم تا ارمنستان و آذربایجان بتوانند بدان تن دهند.

با وجود این، دیدار رئیسان جمهور در کنار تقویت فعالیتهای گروه مینسک، شاید هم واقعاً مناسبترین شیوه حل مسئله است. من از همه می شنوم، شما هم متذکر شدید که همه کشورهای جهانی دیدار و گفتگوهای رؤسان جمهور ارمنستان و آذربایجان را برای حل صلح آمیز مسئله مثبت تلقی می کنند. این امر به من بیشتر الهام می بخشد که ما بایستی روند گفتگوها را ادامه دهیم. ما ضمن دیدار اخیر در حاشیه نشست داوس بمنظور دستیابی به حل مسالمت آمیز مناقشه صرفاً در این باره به توافق رسیدیم.

البته، ما کاملاً متوجه هستیم که بازگشت به حل این مسئله از راه نظامی هم برای ارمنستان و هم برای ما پیامدهای ناگوار دارد. بعید بنظر می رسد که، خود جامعه جهانی نیز از آغاز عملیاتهای نظامی بین ارمنستان و آذربایجان تقدیر نماید. ولی این مطلب را در ارمنستان باید بیشتر درک کنند. چرا که مصالحه بایستی صرفاً از سوی ارمنستان بیشتر صورت بگیرد، زیرا ۲۰ درصد از سرزمینهای آذربایجان را اشغال کرده است. ولی ما حتی یک متر از اراضی ارمنستان را اشغال نکرده ایم. آنها یک میلیون آذربایجانی را از مناطق مسکونی خود بیروند رانده اند، لیکن ما هیچ کسی را طرد نکرده ایم.

آنها در مرحله آغاز مناقشه آذربایجانی ها را از ارمنستان بیرون راندند. ضمناً، آذربایجانی ها طول قرنها در این مناطق زیسته اند و آنرا سرزمینهای مام خود دانسته اند- ما امروز هم معتقد به این هستیم. فقط، در زمان برقراری اتحاد شوروی پس از تشکیل جمهوری ها مرزهای آن به این شکل تعیین شده بود.

بدیهی است که ارامنه مقیم آذربایجان نیز از اینجا کوچ کرده اند. درست است، آنها مثل آذربایجانی ها که در مناطق معین ارمنستان بطور متراکم زندگی می کردند، در اینجا نمی زیستند.

ولی اکنون پس از همه حوادث اتفاق افتاده نیاز به صلح لازم وجود دارد. مطمئنم، چنانچه ما بتوانیم به توافق برسیم و فرمول حل مناقشه را پیدا کنیم و موفق به برقراری صلح بین ارمنستان و آذربایجان شویم که ما در آذربایجان خواهان این هستیم، این امر نه تنها برای آذربایجان و ارمنستان، بلکه مجموعاً برای جامعه جهانی، مخصوصاً برای قفقاز و قفقاز جنوبی نتایج مثبتی در پی خواهد داشت. همانطور که اطلاع دارید، در گرجستان نیز مناقشاتی وجود دارد، ولی مناقشات داخلی است. لیکن در اینجا مناقشه بین دو کشور و دو دولت مستقل جریان دارد.

همانطور که به شما گفتم، قفقاز از نظر شرق و غرب، جاده ابریشم، برنامه های TRACECA و INOGEYT و سایر طرحها از اهمیت فوق العاده ای برخوردار میباشد. فلذا اینجانب ایجاد پیمان امنیت، صلح و همکاری کشورهای قفقاز جنوبی را در استانبول مطرح ساختم و به کشورهای زیادی مراجعه کردم. ولی این امر می تواند تنها پس از یافتن راه حل مناقشه و دستیابی به صلح میان ارمنستان و آذربایجان عملی شود. بنظرم، بهمین شکل نیز خواهد بود. من جایزگین این راهکار را نمی بینم. بنظر می رسد، همواره در حالت خصومت و مناقشه بسر بردن برای ارامنه نیز گران تمام خواهد شد و برای آذربایجانی ها هم آسان نخواهد بود. بنابراین ما باید راه مناسب را پیدا کنیم.

تکرار می کنم، خیلی خوشحالم که در همه کشورها، منجمله در کشور شما منتظر حل مسالمت آمیز این مناقشه هستند و از گفتگوهای مستقیم ما استقبال می کنند. معتقدم که ما موفق به این خواهیم بود. شما به گرجستان و ارمنستان سفر خواهید کرد. امیدوارم، با اوضاع ارمنستان آشنا شده و این آرزوهای خود را از ارمنستان نیز اعلام خواهید داشت تا بتوانیم به صلح نزدیک شویم. در هر حال، موضع آذربایجان در این زمینه پایدار است و ما تا آخر بر این مواضع خود تأکید خواهید نمود.

در مورد جامعه کشورهای مشترک المنافع که از همان اول به یک نهاد سازمان یافته ای تبدیل نشد. این امر دلایلی دارد، نمی خواهم در مورد آن بحث کنم. ولی ما- اعضای این جامعه وقتی جمع می شویم، همگان به یک مطلب تأکید می ورزیم و اعلام می داریم که بمنظور استفاده واقعی از تمامی ظرفیتهای کشورهای عضو آن برای همکاری بایستی جامعه کشورهای همسود را به یک نهاد سازمان یافته و پرتحرک تبدیل نمود.

ولی موانعی هم وجود دارد. بطور مثال، اینجانب هنوز در سال ۱۹۹۳ بیانیه صادر کرده بودم، بعداً چند بار آنرا تکرار کردم. ببینید، منازعه و مناقشه نظامی دو کشور عضو جامعه کشورهای مشترک المنافع که یک سازمان بین المللی است، غیر قابل تصور میباشد. آیا شما می توانید شاهد یک چنین موردی در اروپا، اتحادیه اروپا و یا در هر اتحادیه دیگری باشید؟ نمی توانید. لیکن در اینجا چنین مشکلی هست که باعث پیچیده تر شدن وضع ما می شود.

ولی تنها این نیست. در داخل جامعه کشورهای همسود ضدیتهای دیگری نیز وجود دارد. ما معتقد به این هستیم که این جامعه می تواند به سازمان پیرو اهداف خود تبدیل گردد. ولی این منوط به فعالیتهای گسترده روسیه میباشد. چرا که روسیه هم بلحاظ پتانسیل اقتصادی، هم سیاسی و هم نظامی، وسعت اراضی و تعداد جمعیت خود جایگاه بسیار مهمی را در بین کشورهای مشترک المنافع بخود اختصاص می دهد. برای همین، روسیه بایستی برای تثبیت اوضاع داخلی خود مبادرت کند و بدینوسیله در راستای وحدت نزدیک کشورهای همسود نقش مثبتی ایفا نماید.

ما- سران کشورهای مشترک المنافع آخرین بار در تاریخ ۲۴- ۲۵ ژانویه در مسکو دیدار کردیم. ضمناً، ببینید، همه اعضای جامعه نظر به این داشتند که- البته، این مطلب در سخنرانی های ما هم ذکر شد- اگر ما سران کشورهای همسود بتوانیم جو ایجاد شده در نشست اخیر در مسکو را حفظ کنیم، برای آغاز مرحله جدیدی در صحنه جامعه کشورهای این جامعه دارای فرصتهای واقعی هستیم. ولی بنظر می رسد، پس از انتخابات ریاست جمهوری در روسیه می توانیم هر چه بهتر شاهد این باشیم. حتماً، بعد از آن ما مجدداً دیدار خواهیم کرد.

موضع آذربایجان این است که بمنظور تبدیل جامعه کشورهای مشترک المنافع به یک سازمان هدفدار بایستی به همکاریهای عملی، متقابلاً مفید، صمیمانه و حسنه مبادرت نمود.

ادؤارد کوکان: این واقعاً یک تحلیل بسیار عمیقی در مورد دو مسئله است. البته، آرزوی ما این است که شما در گفتگوها با ارمنستان به حل مسالمت آمیز مسئله قره باغ کوهستانی دست پیدا کنید. برای تکمیل موفق این کار به جنابعالی صبر آرزو می کنیم.

در مورد نظرات شما راجع به جامعه کشورهای همسود. البته، به عقیده من همه کشورهای اروپایی خواهان تثبیت اوضاع سیاسی داخلی روسیه هستند. وجود روسیه ثابت بسیار مهم و خیلی خوب است. خواست ما این است که روسیه از راه اصلاحات توسعه پیدا کند، ولی این امور داخلی آنها است و خودشان بایستی حل و فصل کنند. ما به این احترام قایل خواهیم شد. لیکن برقراری شرایط ثابت و آرامتر در اروپا مشروط به اوضاع ثابت در روسیه است تا ما بتوانیم چگونگی توسعه آینده این کشور را یقین و مشخص سازیم.

جناب آقای رئیس جمهور، شما در مورد همکاریهای دوجانبه درست فرموید که ما حین گفتگو با نخست وزیر کشورتان از طرحهای مشخص بحث کردیم. بنا بر گزارشی که به من ارایه شد، حدود چند روز پس از این گفتگوها ما جهت انعقاد قرارداد و آغاز همکاریهای متقابل کشورهایمان و اقدام به تجارت دوجانبه پیشنهادات مشخصی را به آذربایجان خواهیم فرستاد. اطمینان دارم که این همکاریها در آینده گسترش پیدا خواهد کرد.

از بابت این صحبت جالب از شما سپاسگزارم. شنیدن همه این نظرات و فلسفه از جنابعالی در مورد پیشرفت آینده کشورتان برای من خیلی مهم بود. اجازه فرمایید از طرف حکومت اسلواکی آرزوهای صمیمانه خود را برای پیشرفت و توسعه آذربایجان مستقل خدمت شما برسانم. آرزومندم تا شما راه حل تمامی مسایل را خواهید یافت، گرچه اینها خیلی پیچیده و سخت است. برای کشورتان آینده درخشان و آشنایی هر چه بهتر دو کشور را آرزو می کنم، زیرا این مهم یکی دیگر از شروط همکاریهای موفقتر میباشد.

از بابت ایجاد شرایط مناسبی برای حضور هیأت نمایندگی ما در آذربایجان جهت اینکه همه این مذاکرات واقعاً نه تنها دوستانه، بلکه روشن نیز باشد که خیلی ضروری است، با هدف دستیابی به توسعه فعالتر همکاریهای فی مابین در آینده مایلم بار دیگر از شما تشکر کنم.

حیدر علی اف: بجهت توجه و سفرتان به آذربایجان از شما سپاسگزارم. امیدوارم که این سفر در امر گسترش مناسبات فی مابین نقش مهمی ایفا خواهد کرد.

برای مردم کشورتان آرزوی رسیدن به همه اهداف مورد نظر را دارم. بویژه همچنین امیدوارم تا به عضویت اتحادیه اروپا درآیید، به ناتو بپیوندید و عضو کامل الحقوق جامعه اروپا باشید. آرزوهای صمیمانه خود را به مردم کشورتان میرسانم.

روزنامه آذربایجان مورخ ۳ فوریه سال ۲۰۰۰