حیدر علی اف: به من گزارش دادند که، شما مایلید در هواپیما با من ملاقات کنید و اطلاعات مختصری پیرامون رویدادهای بین المللی مهمی که، در این نشست و کلاً در استانبول رخ داده است، دریافت نمایید.

طبیعتاً، وقت خیلی کم است و نمی توان خیلی از مسایل را بیان داشت. ولی مایلم اظهار کنم که، واقعاً این، رویدادی است که در تاریخ بشر ثبت خواهد گردید. چرا که در پایان قرن ۲۰ چنین مجمع و نشست بین المللی بسیار مهمی برگزار می شود. فکر می کنم، تا پایان قرن ۲۰ چنین چیزی دیگر اتفاق نخواهد افتاد.

بیشترین اهمیت این امر عبارت از آن میباشد که، این، نشست سازمان امنیت و همکاری اروپاست. همانطوری که مشاهده می کردید، در آنجا هیاتهای نمایندگی بلند پایه- رؤسای جمهور، نخست وزیران و نمایندگان خیلی از سازمانهای بین المللی حضور داشتند.

شما شاهد مذاکرات بودید. لیکن نتیجه عبارت از این است: اولاً، بیاننامه یی به تصویب رسید. در سال ۱۹۷۵ پس از تصویب اسناد در هلزینکی، در سال ۱۹۹۰ بیاننامه پاریس تصویب گردیده است. این هم در تاریخ ۲۵ ساله سازمان امنیت و همکاری اروپا سومین چنین سند است، بیاننامه استانبول میباشد. این بیاننامه حائز معنی و اهمیت بسزایی است. یعنی بمنظور تامین امنیت، صلح و آرامش در اروپا مواد بسیار لازم در این بیاننامه- وقایع کنونی، یعنی رخدادهای پس از بیاننامه پاریس و برخورد با آن، تبلور یافته است. مجدداً تکرار می کنم، در اینجا مسایل شامل ماهیت اصلی بیاننامه- حفظ تمامیت ارضی و استقلال کشور و تامین امنیت، تقویت صلح، حراست از حقوق بشر، توسعه دموکراسی و سایر مسایل منعکس شده است.

فلذا روی این بیاننامه خیلی کار انجام شد. ما هم بمنظور اینکه، منافع آذربایجان در آینده نیز تامین شود، تلاشهای خود را بکار گرفته و توانستیم پیشنهاداتمان را به اجرا درآوریم. مسلماً، شما ضمن مطالعه آن نمی توانید مشخص نمایید که، در آن سند کدام جمله مربوط به چه کسی است. ولی ما می دانیم که، در آن بیاننامه روی جملات کار کرده و موفق به تصویب آنها شده ایم.

کلاً اینجانب، از این بیاننامه رضایت کامل دارم و همه از این خشنود هستند. من اینرا بمنزله دستاورد بزرگ فعالیت سازمان امنیت و همکاری اروپا قلمداد می کنم و مایلم اهمیت بسزای آن را برای مردم آذربایجان نیز بیان دارم.

مستحضرید که، سپس بیانیه سیاسی تصویب شد. مسایل مورد مذاکره در جریان نشست، در این سند تبلور یافته است. در آن سند مسایل کلی جای گرفته است. لیکن مسایل مشخص، مربوط به مناقشاتی در کشورهای مختلف قاره اروپا- مناقشات بوسنی و هرزگوین، یوگسلاوی، ماوراء دنیستر، ارمنستان و آذربایجان، گرجستان و سایر مناقشات و مواضع در برابر آن میباشد. معتقدم که، ماده مندرج در مورد آذربایجان در آن سند- ماده ۲۰ واقعیت امروز را منعکس می سازد و ما از این خشنود هستیم.

در نشست قبلی ما درگیر شدیم و بعلت عدم توافق، ماده یی وارد سند پایانی نشست نشد. نتیجتاً ما بیانیه ریاست سازمان امنیت و همکاری اروپا را بدست آوردیم. ولی تمام خواسته های ما در آن سند جای گرفت. اما در بیانیه نشست فعلی ماده مورد نظر گنجانده شده است. بنظر من، بر حسب واقعیت، ما این ماده را می پذیریم. یعنی ما اعتراضی به این نداریم و روی تهیه و تدوین این ماده خودمان کار کرده ایم.

دومین از مهمترین رویدادها، قرارداد مصوب در مورد سلاحهای متعارف در اروپا است که، منعقد گردیده است. من اخیراً در دیدار خود با نویسندگان و شاعران، اولین بار پیرامون این موضوع سخن گفته بودم. قبلاً هرگز این مطلب را برای مطبوعات بازگو نکرده بودم. ولی مستحضرید که، در سال ۱۹۹۰ قرارداد مربوط به سلاحهای متعارف بین پیمان ورشو و ناتو منعقده شده بود. اتحاد شوروی و پیمان ورشو از هم پاشید. می دانید که، در سال ۱۹۹۲ در این مساله تجدید نظر شد. روسیه سرپرستی این کار را بعهده گرفت و سران جامعه کشورهای مشترک المنافع را در ۱۵-۱۴ ماه می سال ۱۹۹۲ در تاشکند گرد هم آورد. در آن جلسه نصاب کشورهای جزو اتحاد شوروی مشخص گردید.

من بیان کردم، مجدداً بیان می دارم: مساوات و سایر سازمانها با حکومت مطلب اف بر سر قدرت مبارزه کرد. مطلب اف استعفا داد، سپس طرفداران وی قصد داشتند او را مجدداً به قدرت برسانند و موفق شدند برای یک روزه او را به حکومت بازگردانند. مردم بپا خواست. جبهه خلق، مساوات و دیگر سازمانهای متحد با استفاده از این امکان در حالی که دست و پنجه نرم کرده بودند، در ماه می این مسایل حل می شد. آذربایجان نتوانست پیشنهادهایی که، از اول توسط کارشناسان کشورمان مبنی بر اینکه در قفقاز جنوبی نصاب آذربایجان نمی تواند برابر نصاب گرجستان و ارمنستان باشد، را عملی سازد. زیرا به آنجا رحیم قاضی اف رفته بود. وی نمایندگی جبهه خلق و آقای مطلب اف را بعهده داشت. یکی دیگر از افراد اعزامی به آن اجلاس، آقای عزیزبیگ اف بود. وی در آن زمان معاون شورای وزیران بود، از هیچگونه دانش سیاسی برخوردار نبود. همچنین آقای عباس عباس اف عازم شده بود. اکنون او، اظهار دارد که، وی، فقط از اینها همراهی می کرد. متاسفانه، وی در چنین موارد، زمانی خیلی مشغول بدرقه بوده است. ولی در آن زمان نسبت به آذربایجان خیانت شده است. زیرا آقای رحیم قاضی اف با قراچوف به توافق رسیده بود و برای ارمنستان، آذربایجان و گرجستان نصاب یکسانی تعیین گردیده بود- ۲۲۰ دستگاه تانک، ۲۲۰ دستگاه نفربر، چه بدانم، چند فروند هواپیما، توپخانه و فلان.

چهار سال است که، ما از این جلوگیری می کنیم. آمریکایی ها بیشتر طرفدار انعقاد این قرارداد بودند. زیرا در صورتی که، آمریکایی ها این قرارداد را مجدداً امضا نمی کردند، روسیه با استفاده از بی نظارتی، اقدام به گسترش سلاح می کرد. ولی ما ناگزیر با این قرارداد موافقت کردیم و آن منعقد شد. نصاب ما در حذ مقرر ابقا شد. متاسفانه، ارمنستان هم نصاب خود را دارد، بعلاوه این، روسیه در آنجا تقریباً ۱۷۰ دستگاه تانک، نفربر و غیره دارد. سلاحهای موجود در قره باغ کوهستانی به عنوان منطقه خارج از نظارت، شامل این قرارداد نمی شود.

من این موضوع را اعلام کردم. ما همیشه به آمریکایی ها گفتیم که، اینرا بایستی به ثبت رساند. آنها می گویند که، در آن صورت یا باید قره باغ کوهستانی این قرارداد را بعنوان طرف امضا کند، و یا اینکه سرزمین شماست- این مورد ممکن است به حساب شما گذاشته شود. و یا، شما که بیان می کنید، این سلاحها مال ارمنستان است، در آن صورت اعتراف کنید که، این سرزمین مخصوص ارمنستان میباشد و ما همه چیز را که، در آنجا هست، به حساب ارمنستان می نویسیم. ما در وضع چاره ناپذیر بودیم. بهمین خاطر ما دیگر مقاومت نکردیم و این قرارداد هم امضا شد. این، نخستین قرارداد نشست بود. ولی نتیجه اصلی آن، جو و کاربری حاکم بر آنجا، بنظرم، تحولات در پایان قرن ۲۰ در جهان را تبلور می سازد.

من از نتایج این نشست رضایت کامل دارم. معتقدم که، در مقایسه با نشستهایی که اینجانب در سال ۱۹۹۴ در بوداپست و در سال ۱۹۹۶ در لیسبن شرکت کردم، این نشست از لحاظ محتوی و اسناد مصوب در آن، نشستی با سطح بسیار عالی بود. میزبانی این نشست توسط کشور برادر ترکیه و نامگذاری آن به عنوان نشست استانبول و همچنین نام گذاری یکی از اسناد مهم مصوب در آن بعنوان بیانیه استانبول و برگزاری این اجلاس در ترکیه، بدون شک، برای ما مایه افتخار میباشد. ترکیه بار دیگر قابلیت خود را به جهانیان نشان داد. در نشستهای قبلی شما هم حضور داشتید. منظور من این است که، شرایط فراهم شده در اینجا برای کار نشست، برتر از دیگر نشستها بود. "کاخ چراغان" چه قدر جایگاه مناسبی برای این کار بود.

به خاطر دارم، در لیسبن برای ما اتاقهای چوبی مختلفی اختصاص داده بودند، کسی که در این اتاق حرف می زد، دیگری آنرا می شنید و می رفت در جای دیگر می گفت. لیکن در اینجا شرایط بسیار عالی فراهم گردیده بود. البته، این هم برای من حائز اهمیت بسزایی است. زیرا خواست من این است که، کشور برادر ترکیه به جهانیان نشان دهد که، واقعاً قادر به چه چیزی است و چه می تواند بکند.

طبعاً، از آنجا که ترکیه برای ما کشور دوست و برادری است، اقامت بیش از پنج روز رئیس جمهور بیل کلینتون در ترکیه، بازدید وی از ترکیه و بعضی از اماکن تاریخی این کشور و همچنین حضور فعال او در این نشست- نه تنها شرکت فعالانه کلینتون، بلکه سران سایر کشورهای بزرگ جهان نیز- مایه بسی خوشحالی ماست. دیشب ما با جناب سلیمان دمیرال باهم غذای شام تناول می کردیم. می دانید که، قبل از آن من به طرف فرودگاه حرکت می نمودم و شما هم در فرودگاه بودید. وی، به من تلفن کرد و گفت که، من کلینتون را همین الان بدرقه کردم، ولی مایلم با تو ملاقات کنم. گفتم که، من سر راه هستم. پرسید که، مساله چه است؟ گفتم که، هواپیما آماده پرواز میباشد. پرسید که، هواپیما مال تو است؟ گفتم، بله. گفت، دستور بده فردا پرواز کند. من هم این کار را کردم. ما موقع شب دیدار و باهم در جمع خانوادگی غذا صرف کردیم، هم پیرامون نتایج نشست و هم خط لوله باکو- جیحان بطور مفصل صحبت کردیم.

مهمترین رویداد تاریخی که، در اینجا برای ما، برای ترکیه و کل جهان اتفاق افتاد، مراسم امضای قرارداد خط لوله نفتی باکو- جیحان است. برگزاری این مراسم امضای قرارداد در چنین سطح عالی و در چنین شرایط با عظمت و شکوه، قطعاً، نشانگر اهمیت خط لوله باکو- جیحان میباشد.

همانطوری که می دانید، در آنجا چند سند مشترک امضا شد. سند آذربایجان- ترکیه- گرجستان در مورد خط لوله باکو- جیحان. بعلاوه این، بیانیه یی به امضا رسید. آنرا هم آقای کلینتون و هم نظربای اف امضا کردند، یعنی اگر بغیر از ما، این کشورها نیز - هم آمریکا و هم قزاقستان- مایلند از طریق این خط لوله انتقال نفت کنند،- برای اجرای این پروژه تعهداتی بعهده می گیرند. این هم رویداد بسیار مهمی است. اسناد دیگری هم امضا گردید، آنرا شرکتهای ما منعقد ساختند. به یک کلام، مجموعه بزرگ اسناد به امضا رسید. این، یک رخداد تاریخی می باشد.

شما در آن اجلاس سخنرانی مرا استماع داشتید. پنج سال است که ما کار می کنیم. طبعاً، همه می دانند، این پروژه را ما پایه گذاری نموده ایم. چنانچه ما "قرارداد قرن" را به امضا نمی رساندیم، در مورد باکو- جیحان بحثی هم نمی شد. "قرارداد قرن" را امضا کردیم، آنرا اجرا نموده و نفت استخراج کردیم. همگان و کل جهان اطمینان یافتند که، در خزر نفت هست و زیاد هم هست، نفت آذربایجان بیش از حد زیاد است. فلذا بمنظور ساخت چنین خط لوله پرهزینه یی تصمیم گیری شد. این، مساله آسانی نیست. پنج سال است که، ما بخاطر این تلاش می کنیم. من خودم در این خصوص کارهای زیادی انجام داده ام، دیروز به شما عرض کردم. موقع هر سفر به ترکیه این موضوع را از من سؤال می کنند- از هیچ کس دیگری نمی پرسند- طرح باکو- جیحان چه زمان آماده خواهد شد؟ من هم گفتم، شد!

اینجانب خیلی خوشحالم. چرا که امروز هم نفوذ آذربایجان و هم ترکیه را اعتلا بخشیدیم و هم برای جهان ثابت کردیم که، بله، ذخایر نفتی که، آذربایجان آن را اعلام داشت، در دریای خزر و بخصوص در قسمت متعلق به آذربایجان وجود دارد و حتی بیش از آن هم هست.

اطلاع دارید که، سپس قرارداد انتقال گاز ترکمنستان نیز منعقد شد. معتقدم که، این هم مورد حائز اهمیتی است. زیرا پنج- شش سال است که، ترکمنستان برای انتقال گاز خود تلاش می کند. مایل بود از ایران منتقل کند و قراردادی با ترکیه داشت. ولی این، امکانپذیر نشد. سپس یک پروژه یی مبنی بر انتقال خط لوله گاز از طریق افغانستان به پاکستان داشت. سه- چهار سال پیش نماینده شرکت "یونوکال" آمریکا به من گفت که، ما تمایل داریم یک طرحی را تهیه نماییم. من بیان کردم که، شما مشغول کار عجیبی هستید. پرسیدند که، چرا؟ گفتم، این کار، عملی نیست- شما فقط متوجه اوضاع نیستید. ولی پس از چند سال هنگام ملاقات مجدد با من اعتراف کرد که، شما درست می گویید. بهمین خاطر ترکمنستان در پی راهی برای فروش گاز خود بود. در انتقال گاز خود از طریق این خط متردد بود. ولی حالا دید که، راه دیگری وجود ندارد. بدون شک، ایالات متحده آمریکا نیز آنها را تحت تاثیر و حمایت خود قرار داده بود. سند احداث خط لوله گاز نیز توسط ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه به امضا رسید.

ولی در عین حال ما یک تفاهمنامه جداگانه یی را نیز امضا کردیم. در نخستین سند امضا شده ذکر می گردد که، در آینده گاز آذربایجان هم بوسیله این خط لوله منتقل خواهد شد. لیکن یک تفاهمنامه دیگری را هم مبنی بر اینکه، ترکیه تعهد می نماید، در آینده آذربایجان هر چه قدر گاز داشته باشد، آنرا خریداری خواهد نمود و نه تنها برای خود، بلکه به اروپا نیز صادر خواهد کرد، امضا کردیم. این هم رویداد بسی مهم است. فلذا من فکر می کنم که، ما با پیروزیهای بزرگی بر می گردیم. ملت کشورمان بایستی خوشحال باشد که، به چنین دستاوردهای بزرگی رسیده ایم.

من این نشست را و همچنین امضای طرح باکو- جیحان و پروژه گاز خزر را در ترکیه- استانبول مجدداً مورد اشاره خاصی قرار می دهم. ملت آذربایجان همانند مردم ترکیه از بابت این خشنود است. فلذا دیشب را با دوست عزیزم جناب سلیمان دمیرال باهم بودیم و این دستاوردها را به اتفاق هم گرامی داشتیم. مطالبی که می خواستم عرض کنم، عبارت از این است.

خبرنگار: ما دیروز تمام شب را در استانبول گشتیم. شما می دیدید که، چطور همه با شور و اشتیاق از ما استقبال می کردند. شهروندان عادی ترک در خیابانها، مغازه ها و رستورانها در مورد باکو- جیحان سخن می گفتند و خوشحال می شدند. من در طول عمر خود چنین چیزی را ندیده بودم. مخصوصاً که، ملت ترک چندان سیاسی نشده است. ولی همگان این رخداد را مذاکره می کردند. همه می گفتند که، این کار را حیدر علی اف عملی ساخته است.

حیدر علی اف: بله، همه اینرا می دانند. بنابراین، در ترکیه نسبت به آذربایجان و شخص حیدر علی اف رئیس جمهوری آذربایجان همواره عشق و علاقه خاصی بوده است. لیکن این علاقه بخاطر باکو- جیحان بیش از حد میباشد.

خبرنگار: آن هم باور نمی کردند تا، موافقتنامه یی در این خصوص امضا خواهد شد.

حیدر علی اف: بله، بله، باور نمی کردند.

خبرنگار: آقای ویکتور کالیوژنی بیانیه صادر کرده است که، این خط لوله از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست و روی ملاحظات سیاسی استوار میباشد.

خبرنگار: خواهش می کنیم در باره دیدارهای دوجانبه تان سخن بگویید.

حیدر علی اف: دیدارهای دوجانبه من نیز زیاد بود و اینها بسیار مفید هم واقع شد. با جناب کلینتون رئیس جمهور دیدار و گفتگوهای بسیار عالی داشتیم. در مورد همه مسایل، از جمله در باره حل مسالمت آمیز مناقشه ارمنستان و آذربایجان صحبت کردیم. با جناب شیراک هم دیدار و گفتگوهای خیلی خوبی انجام دادیم. با جناب شرودر صدر اعظم آلمان ملاقاتی داشتیم. مستحضرید که، من یکی- دو عدد از آثار نقاشی را که در اختیارمان بود، تقدیم کردم. دو عدد از دوازده اثر در دست ماست و بقیه در نیویورک حفظ می گردد. من تایید کردم که، اینها نیز متعلق به آنهاست. در مورد سایر روابط فیمابین و پیرامون مناقشه ارمنستان و آذربایجان صحبت کردیم.

در جریان همه این ملاقاتها مناقشه ارمنستان و آذربایجان، وضع موجود در آذربایجان و موضوع حل مسالمت آمیز این مساله در جای اول بود. از تمام گفتگوهای من اطلاع دارید، مایل نیستم اینها را بشمارم. من همه اینها را بسیار موفق قلمداد می نمایم. و همچنین فکر می کنم که، شما سخنرانی من در حاشیه نشست را به دقت استماع کرده اید. من خیلی تند سخنرانی کردم، ولی در عین حال سخنرانی سازنده یی بود. سازنده بودن آن نیز عبارت از آن میباشد که، برای ایجاد صلح و امنیت در قفقاز جنوبی پیشنهاد کردمتا،پیمانی تهیه شود. از ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، ترکیه، گرجستان، ارمنستان و کشورهای عضو سازمان امنیت و همکاری اروپا علاقه مند در این مساله دعوت کردم تا، تلاشهای خود را بمنظور تهیه و انعقاد این پیمان بکار گیرند. ولی شروطی را مطرح ساختم. شروط هم عبارت از آن میباشد که، بایستی همه سلاحها از قفقاز جنوبی خارج شود، خطوط حایل نباشد، امنیت تامین گردد، تروریسم، پاکسازی قومی و تجزیه طلبی رفع شود و به برخوردهای دوگانه و اقداماتی بر اساس وقایع اتفاق افتاده، اجازه داده نشود. اینها مسایل بسیار جدی است. من این مسایل را مطرح ساختم و معتقدم که، رضایت اکثر اعضای سازمان امنیت و همکاری اروپا را به این پیشنهاد آذربایجان جلب کردیم. این هم رخداد بسیار مهمی است.

موضع شدید خود در مورد قره باغ کوهستانی را هم مجدداً اعلام داشتم و از گروه مینسک انتقاد کردم. ولی گفتگوهای خود با رئیس جمهوری ارمنستان را هم مثبت ارزیابی نمودم. و امروز هم چنین فکر می کنم. بر این باورم که، این مذاکرات تداوم خواهد یافت. اکنون هم گروه مینسک کار خواهد کرد و هم اینکه، این گفتگوها ادامه خواهد یافت تا، مساله را از طریق صلح حل و فصل نماییم.

خبرنگار: مثل اینکه، قرار بود بیانیه مشترک صادر گردد.

حیدر علی اف: بیانیه مشترک نه. ولی ما- خانم اولبرایت وزیر امور خارجه آمریکا، جناب وردین وزیر امور خارجه فرانسه، جناب ایوانوف وزیر امور خارجه روسیه و همچنین رؤسای جمهور ارمنستان و آذربایجان برای تقویت فعالیت گروه مینسک دیدار و گفتگو کردیم. در آنجا من بی فعالیتی گروه مینسک را مستقیماً به خودشان گفتم و خواستار تشدید فعالیت گروه مینسک شدم. آنها نیز قول دادند که، تشدید خواهند کرد.

یعنی جهت تامین منافع آذربایجان ظرف مدت کوتاهی هر چه ممکن بود، من انجام دادم. آیا سؤال دیگری دارید؟

اکنون بروید به همان افرادی که، گریه می کنند، روسری سیاه می بندند و سپس "راهپیمایی برگزار می کنند" بگویید که، آنها را در خیابانهای استانبول ندیدیم. آنها در کجا بودند؟ می خواستند بیایند در اینجا تظاهرات برپا کنند. شما مستحضرید که، ما در همان هتلی اقامت داشتیم که، آقای کلینتون می ماند. در همان هتل تنها آقای کلینتون و رئیس جمهوری آذربایجان اقامت داشت. و شما هم به آنجا رفت و آمد می کردید، هرگونه امکانی را داشتید. حتماً، خود این مورد هم نشانه احترام به کشور آذربایجان و رئیس جمهوری آن می باشد.

خبرنگار: موقع امضای اسناد می گفتند که، کلینتون نخواهد آمد، منتظر او در اینجا نباشید، نماینده وی خواهد آمد. گفتیم که، آخر او، به حیدر علی اف قول داده است و در پیام خود هم نوشته است که، شخصاً به استانبول سفر خواهد کرد. ولی هنگام آمدن او همه راحت شدند.

حیدر علی اف: البته، پرچم او در آنجا بود، چنین چیزی امکانپذیر نبود. وی،- فردی است که بسیار علاقه مند به این کار میباشد و در راستای حل این مساله شخصاً کارهای زیادی انجام داده است. من طی سخنرانی خود در آنجا به این مورد اشاره کردم و شما شنیدید. سپس در جریان دیدار خصوصی با وی نیز خدمات او را ذکر کردم. ما سعی کردیم و کارهای زیادی انجام دادیم. لیکن چنانچه ایالات متحده آمریکا و شخص بیل کلینتون حمایت دائم از این امر بعمل نمی آورد و اظهاراتی مبنی بر اینکه، خود وی اقداماتی بمنظور یافتن منابع مالی جهت اجرای این مساله بعمل خواهد آورد، نبود، طبعاً، انجام این کار کمی سخت می شد. متشکرم.

"پل صلح بسوی قرن ۲۱" (سفر حیدر علی اف رئیس جمهوری آذربایجان به ترکیه به مناسبت برگزاری نشست استانبول سازمان امنیت و همکاری اروپا- ۱۷ الی ۲۰ نوامبر سال ۱۹۹۹)- انتشارات "نورول"، باکو- ۲۰۰۰، ص. ۱۵۱ تا ۱۶۰.

© aliyev-heritage.org