اِد اسمیت: جناب آقای رئیس جمهور، حتماً به خاطر دارید، اینجانب در جریان سفر جناب شولتس وزیر امور خارجه پیشین آمریکا و اینجانب به آذربایجان و ضمن دیدار با شما اظهار داشتم که شهر کلیولند زادگاه من است. امید داشتم تا این دفعه با شما در آنجا ملاقات می کنم و بهانه یی برای زیارت خانواده ام بدستم می آید.

حیدر علی اف: من در آنجا مدت کوتاهی ماندم، زیرا فرصت نداشتم. در شهر کلیولند حتی به هتل نرفتم. به بیمارستان کلینیک رفتم، مرا تحت معاینه قرار دادند، سپس به فرودگاه آمدم و با هواپیما به اینجا پرواز کردم. ولی من دفعه قبل مدت زیادی در کلیولند بودم. این بار پزشکان گفتند که نیازی نپیست زیاد آنجا بمانم.

آیا شما در اینجا اقامت دارید؟

اِد اسمیت: بله، در اینجا اقامت دارم. دفتر مرکزی شرکت ما در نزدیکی هتل "Dorchester"واقع میباشد. از اینکه، شرکت "PSC International" در زمینه ساخت خطوط لوله در سراسر جهان فعالیت دارد، ما دفتر مرکزی شرکت را بعنوان مرکز جهانی، در لندن دایر نموده ایم. ولی من ذکر اینرا برخود وظیفه میدانم که هم اکنون ما توجه خود را به حوزه خزر معطوف می سازیم.

جناب آقای رئیس جمهور، امیدوار بودم تا امروز فرصت دیدار با شما را بدست خواهم آورد تا در خصوص عملکردمان در مورد ساخت خط لوله سراسر خزر به جنابعالی گزارش دهم.

حیدر علی اف: من هم علاقه مند به دریافت اطلاعاتی هستم. زیرا اخیراً اخبار ناخوش آیندی به من می رسد. من هم می خواستم با شما دیدار کنم و ببینم تا واقعیت عبارت از چیست.

همانطور که مطلع هستید، اینجانب در دیدار با جناب شولتس و شما در باکو موضع دولت آذربایجان و شخص خودم را صریحاً اعلام داشتم که ما از این طرح حمایت می کنیم. یعنی از طرف ما مشکلی نیست. ولی بدلایلی می گویند که اخیراً کارها خوب پیش نمیرود. آیا می توانید بگویید که اوضاع چطور است؟

اِد اسمیت: درست می فرمایید، کارها به آن صورت روبراه نیست.

هم ما و هم شرکت "Shell" اکنون متوجه می شویم، علیرغم اینکه ترکمنستان قراردادی با ترکیه جهت صدور گاز خود به این کشور دارد، منابع بزرگ گاز که در میدان "شاه دنیز" کشف شده است، موجب آن خواهد شد تا آذربایجان به یکی از کشورهای اصلی صادرکننده گاز در منطقه خزر تبدیل شود.

ما به استحضار آقای نیازاف رئیس جمهور ترکمنستان رساندیم که حین ساخت خط لوله گاز سراسری خزر بایستی شرایطی نه تنها برای صدور گاز ترکمنستان، بلکه گاز آذربایجان نیز به ترکیه فراهم سازیم. ما به رئیس جمهور ترکمنستان گفتیم که، نخستین خط لوله گاز از ترکمنستان را ما احداث و طوری خواهیم کرد تا این خط لوله بطور سالانه ظرفیت صدور ۱۶ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان به ترکیه، در آینده نیز صدور ۸ میلیارد متر مکعب گاز آذربایجان را دارا باشد.

خطوط لوله گاز دارای ویژگیهای منحصر بخود میباشد. این هم عبارت از آن است که پس از ساخت خط لوله گاز، یا از طریق ساخت یک خط لوله موازی در کنار آن و یا از راه نصب کمپرسورها می توان شرایطی برای صدور گاز بیشتری از این خط لوله- هم گاز ترکمستان و هم گاز آذربایجان- فراهم ساخت.

همانطور که مستحضرید، هم شرکت "PSC International" و هم شرکت "Shell" در حال حاضر عضو کنسرسیومی هستند که برای ساخت خط لوله گاز سراسر خزر تأسیس شده است. لیکن ما خواهان این هستیم که ضمن گسترش این کنسرسیوم، منافع آذربایجان، گرجستان و ترکیه را در آن تأمین نماییم. یک چنین کنسرسیوم وسیعی با انجام خدمات حمل و نقلی برای این خط لوله، نه تنها منافع ترکمنستان و گرجستان، بلکه، بطور کلی، منافع تمامی کشورهای منطقه را تأمین خواهد نمود. مشارکت و سهیم شدن آنها در این کنسرسیوم، در انجام کارهای خط لوله تأثیر بسیار مثبتی خواهد داشت.

متأسفانه، امروزه ما شاهد چنین موضع جناب نیازاف رئیس جمهور ترکمنستان هستیم که هنوز در آذربایجان گاز وجود ندارد و ما نباید از کشف منابع بزرگ گاز در آذربایجان نگران باشیم. ما همچنین می دانیم که، رئیس جمهور ترکمنستان مذاکرات خود با شرکت "گازپروم" روسیه را آغاز کرده است که، سالیانه میزان ۵۰ میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان از طریق روسیه صادر گردد، یعنی این گاز به روسیه فروخته شود.

ما معتقدیم که، هر دو مطلب، یعنی چنین قصد ترکمنستان و اعلام موضع خود، همچنین اقدام آن در این زمینه مانع از احداث خط لوله گاز سراسری خزر می شود و آنرا دچار مشکل می کند.

نظر ما این است که، چنانچه ناکامی در ساخت خط لوله گاز سراسری خزر در وهله اول به منافع ترکمنستان آسیب می زند، همچنین در راستای منافع آذربایجان و گرجستان نیز عمل نمی کند. کاملاً روشن است که این امر به سود منطقه نیست.

جناب آقای رئیس جمهور، اجازه فرمایید تا، در مورد فوایدی که ممکن است این خط لوله برای آذربایجان داشته باشد توضیحاتی را ارایه دهم. بهنگام ساخت خطوط لوله حجم آن هر چه قدر وسیع باشد، در آن صورت برای هر قسمت از گاز و نفتی که از این خط لوله صادر خواهد شد، هزینه کمتری صرف خواهد شد. فلذا ما بر این باوریم که، در صورت صدور گاز آذربایجان از طریق خط لوله گاز سراسری خزر که قرار است از ترکمنستان احداث شود، در آن صورت هزینه های آذربایجان برای حمل گاز هم کمتر خواهد بود.

من در گفتگو با جناب علی اصغراف بیان داشتم که، ما آماده ارایه قیمتهای قابل رقابت و بسیار مناسب برای انتقال و صدور گاز آذربایجان از طریق خط لوله سراسری خزر هستیم و یا آماده ایم تا خود آذربایجان را نیز بعنوان سهیم در این خط لوله شریک قرار دهیم.

در جریان نشست روز جمعه گذشته در عشق آباد جناب بالکان سفیر ترکیه صریحاً به استحضار آقای نیازاف رئیس جمهور ترکمنستان رساند که، اگر قرار است گاز ترکمنستان به بازار ترکیه صادر شود، پس فقط از طریق خط لوله گاز سراسری خزر منتقل خواهد شد و صدور گاز ترکمن به بازارهای ترکیه از طریق روسیه قابل قبول نمیباشد. معتقدیم که، دولت ترکیه ضمن اعلام موضع رسمی خود بیان می دارد که صدور گاز ترکمنستان به بازارهای ترکیه تنها از طریق خط لوله گاز سراسری خزر صورت خواهد گرفت و آذربایجان نیز قادر به عرضه منابع گاز خود از طریق این خط لوله خواهد بود. اینجانب عصر جمعه این مراتب را به جناب علی اصغراف نیز ابلاغ کرده و اظهار داشته ام که ما طرفدار صدور گاز آذربایجان از طریق این خط لوله هستیم. مایلیم تا آذربایجان نیز از خط لوله گاز سراسری خزر حمایت کند تا ما با مساعی مشترک بتوانیم این پروژه را مورد اجرا بگذاریم.

ما حمایتهای جنابعالی از ساخت خط لوله گاز سراسری خزر را در دیدار با آقای کلینتون رئیس جمهور آمریکا و آقای ریچاردسون وزیر نیرو این کشور موقع سفر اخیر شما به ایالات متحده آمریکا نشان داده اید، بمنزله تعهد از طرف آذربایجان قلمداد می نماییم و من بمنظور تسریع در اجرای این تعهد قرار است هفته آینده به آذربایجان سفر کنم، مذاکرات خود با آقای علی اصغراف را ادامه دهیم- راهکارهایی را پیدا کنیم تا این خط لوله گاز سراسری خزر بزودی راه اندازی شود و در راستای منافع منطقه عمل کند.

من بخاطر چنین گزارش طولانی از جنابعالی معذرت می خواهم. از بابت خدمات شما برای احداث خط لوله گاز سراسری خزر متشکرم و اظهار امیدواری می کنم تا، ما با مساعی مشترک بتوانیم موفق به تحقق این طرح شویم.

حیدر علی اف: سپاسگزارم. گزارشتان خیلی هم طولانی نبود. من می خواستم کلیه اطلاعات راجع به اوضاع فعلی را دریافت کنم. بدینوسیله، بار دیگر معلوم می شود که هیچ مسئله حل نشدنی بین ما وجود ندارد.

آقای نیازاف رییس جمهور ترکمنستان در دیدار هیأت نمایندگی کشورمان، بعد از آن هم با هیأت نمایندگی ترکیه و هیأت نمایندگی گرجستان در عشق آباد- روز ۱۸ ژانویه- چیز دیگری به آنها نگفته و مذاکرات را نیز بسیار مهم تلقی کرده بود.

ولی من متوجه آن نیستم که چرا وی نظر خود را عوض کرده است. تا حدودی می توان درک کرد. ولی میبایست این مسئله را از اول می سنجید. وگرنه، یک روز سندی را امضا کنی، دو سه ماه بعد سند دیگری را به امضا رسانی- این یک کار آنچنان جدی نمیباشد.

آقای الهام علی اف، آیا شما بعنوان معاون اول رئیس شرکت نفت می توانی در این باره چیزی بگویی؟

الهام علی اف (معاون اول رئیس شرکت دولتی نفت جمهوری آذربایجان): موضع ما در این باره از اول قطعی بوده و همان موضع تغییرناپذیر میباشد. از اول در سطوح مختلفی اعلام داشته ایم که ما از پروژه خط لوله گاز سراسری خزر حمایت می نماییم و پیرامون این موضوع به مذاکرات متعددی با ترکیه و شرکت شما پرداخته ایم. شرط اصلی ما عبارت از آن بوده است که در آینده گاز صادره در آذربایجان را از طریق این خط لوله به بازارهای جهانی انتقال دهیم و من می دانم که شما هم از این موضع ما حمایت میکنید.

بدین ترتیت هیچگونه اختلاف نظر و یا سؤ تفاهمی بین شرکت "Pi- Es- Ci" و دولت آذربایجان وجود ندارد و شایعاتی در مواقع مختلف مبنی بر اینکه "آذربایجان خودش یک کشور صادرکننده بزرگ گاز خواهد بود و برای همین، می خواهد برای این پروژه گاز سراسری خزر مانع تراشی کند"،- طبیعتاً، این قبیل شایعات هیچ اساسی ندارد. زیرا گامهای عملی ما گواه بر آن است که، آذربایجان از ابتدا از این طرح حمایت بعمل می آورد و از هیچ اقدامی دریغ نکرده و نخواهد کرد تا این پروژه بزودی اجرا گردد.

بر این باوریم که ما نباید در این زمینه رقابت کنیم، بلکه بایستی همکاری داشته باشیم. چرا که در آینده منابع بسیار غنی گاز آذربایجان باید به بازارهای جهانی انتقال یابد و شاید هم روزی بازار ترکیه برای ما کفایت نخواهد کرد. فلذا ما خواهان این هستیم که این استراتژی گاز خود را بعنوان یک استراتژی بسیار درازمدتی به اجرا درآوریم. هم اکنون ما مطالعاتی را برای انتقال گاز آذربایجان به کشورهای اروپایی انجام می دهیم و معتقدم که، ما با شرکت شما در آینده می توانیم همکاری کنیم.

حیدر علی اف: منظور من این است که موضع رئیس جمهوری آذربایجان تغییرناپذیر است. ما این امور را جدی می گیریم، می سنجیم و همانطور که الهام علی اف معاون اول رئیس شرکت دولتی نفت یادآور شد، شرکت دولتی نفت آذربایجان نظرات بسیار روشنی در این زمینه هم برای امروز و هم آینده دارد.

هنوز قبل از شرکت شما، آقای نیازاف رئیس جمهور ترکمنستان با شرکت دیگری همکاری می کرد. آنها نیز ضمن دیدار با من- شرکت "Enron" آمده بود، ما گفتیم که اعتراضی به این نداریم. سپس شرکت اسرائیلی آمده بود، ما گفتیم که اعتراض نمی کنیم. سپس شما اقدام به این کار کردید و ما به شما گفتیم که اعتراضی نداریم.

یعنی، اصولاً ما می دانستیم که در کشورمان منابع گازی وجود دارد و می دانستیم که در کشورمان خیلی گاز استخراج خواهد شد. ولی با وجود این، بر این باور بودیم که بایستی گاز ترکمنستان را از طریق دریای خزر بوسیله آذربایجان به ترکیه انتقال داد. چرا که، اولاً، این استراتژی کلی ما است؛ دوماً، ما نمی خواهیم برای ترکمنستان مانع تراشی کنیم؛ سوماً، خواهان این هستیم که گاز آنها به غرب برسد؛ و چهارم نیز می دانستیم که، این امر مانع از صدور گاز ما نخواهد شد. برای همین، شما می توانید از بابت ما خاطرجمع باشید. موضع ما تغیر نخواهد کرد.

اینجانب ارزش زیادی به امضای خود زیر آن سند- قرارداد منعقده در استانبول قایل هستم و نمی توانم همان سند را امروز امضا کرده دو ماه بعد عوض کنم. در این قرارداد جناب بیل کلینتون، سلیمان دمیرال و شواردنادزه رئیسان جمهور آمریک، ترکیه و گرجستان امضا دارند و آقای نیازاف رئیس جمهور ترکمنستان ضمن امضای آن سند، سخنرانی بسیار عالی در این خصوص ایراد کرد. فلذا نظرمان نسبت به این امور خیلی جدی است.

بله، امروز می توانیم بگوییم، اکنون مشخص شده است که ما از امکان صدور گاز در چشم انداز نزدیک برخوردار میباشیم. ولی این امر، همانطور که الهام علی اف متذکر شد، احساس رقابت در ما بوجود میاورد. بلکه بر عکس، حس همکاری ایجاد می کند. ما در این زمینه با شما همکاری خواهیم نمود. ولی بایستی آن طرح اصلی که به امضا رسیده است، اجرا گردد. طبیعتاً، همانطور که شما بیان داشتید، ما از آنها استفاده خواهیم کرد. حتی خوشحالم که شما یادآور شدید، در آینده می توان ظرفیت آن خط لوله را افزایش داد و یا از کنار آن یک خط لوله دیگری نیز احداث کرد. فکر می کنم، ما نیازی به این خواهیم داشت. برای همین، همه اینها مجموعاً نظر ما را تأمین می کند.

شما کارهایتان را با ترکمنستان بطور جدی پیگیری کنید و مسایل را با آنها حل و فصل نمایید. هر موقع خواستید، به آذربایجان بیایید. با شرکت دولتی نفت آذربایجان گفتگو کنید، شما را همیشه ملاقات خواهند کرد و به من گزارش ارایه خواهند داد. اگر لازم باشد، من هم می توانم با شما دیدار کنم. ما به شما چراغ سبز نشان می دهیم.

اِد اسمیت: خیلی متشکرم، جناب آقای رئیس جمهور. امیدواریم تا مناسبات و همکاریهای ما با جمهوری آذربایجان فقط با بیانیه استانبول محدود نخواهد شد، بلکه بر عکس، هر چه بیشتر گسترش خواهد یافت.

حیدر علی اف: بله، البته.

اِد اسمیت: معتقدیم که شما امکانات خوبی را برای فعالیتهای مشترک با شرکت دولتی نفت آذربایجان و نیز سایر شرکتهای نفتی بزرگ غربی فعال در کشورتان دارید تا بتوانیم در حل مسایل حمل و نقل و ساخت خطوط لوله نه تنها برای ترکمنستان، بلکه آذربایجان نیز از نزدیک مشارکت نماییم. ما تماسهای نزدیک خود را با شرکت دولتی نفت کشورتان گسترش خواهیم داد. از جناب آقای الهام علی اف نیز تقاضا داریم به جناب عسگراف دستور دهد تا گاهاً هم ما را از مرحمت خود محروم نسازد.

حیدر علی اف: وی این کار را هم انجام خواهد داد.

اِد اسمیت: درست است، انجام گفتگو هر موقع تحسین برانگیز است، ولی نیاز به دستیابی به پیشرفت داریم.

حیدر علی اف: این کار را نیز انجام خواهند داد. از بابت آن نگران نباشید.

روزنامه آذربایجان، مورخ اول مارس سال ۲۰۰۰

© aliyev-heritage.org