حیدر علی اف: من چنین متوجه می شوم که شما دیگر برای فعالیت در آذربایجان تمایل ندارید و از اینجا می روید.

روجر توماس: جناب رئیس جمهور، مدت فعالیت من به پایان می رسد. دیپلمات بودن مثل خدمت در ارتش است. به دستور جناب کوک وزیر امور خارجه انگلیس، من باید از این سمت بروم. من هم پاسخ دادم که، چشب، آماده ام از این کار بروم. مثل اینکه جناب کوک معتقد است که اینجانب بیشتر آذربایجانی می شوم. در هر حال، من شبیه آذربایجانی ها هستم.

جناب رئیس جمهور، بعلت پایان مدت فعالیت من در آذربایجان برای خودم وظیفه دانستم که امروز خدمت جنابعالی برسم، هم از بابت همکاریهای تاکنون با ما و هم بجهت خدمات جنابعالی در ارتقاء روابط انگلیس- آذربایجان به این سطح والا تشکر کنم.

می توان گفت، من به هر گوشه کشورتان- مناطق قوبا، لنکران، شکی، بَرده و خیلی از شهستانهای دیگر آذربایجان سفر کردم. در نواحی مختلف کشورتان با آذربایجانی های زیادی دیدار نمودم. حتی به بالای کوه "باباداغ" نیز رفتم.

همچنین باید به استحضار جنابعالی برسانم که از همه این مناطقی که بازدید کردم، نه نسبت به خودم، نه کشورم و نه به نماینده کشور خارجی دیگر شاهد هیچگونه احساس دشمنی نبودم. در همه کشورها نمی توان شاهد چنین موردی شد. برای همین، ما این ویژگی مردم آذربایجان را ارزنده توصیف می نماییم.

معتقدم که مناسبات کشورهایمان در سطح بسیار خوبی قرار داد. آنچه که در همکاریهای دو کشور بیشتر به آن ارزش قایل هستم اینکه فرصت بیان صریح نظرات خود به وزیران و مقامات رسمی کشورتان را داشتم و نمایندگان حکومت آذربایجان نیز دیدگاههای خود را علناً به من اظهار می کردند. نمی خواهم بگویم که ما همیشه موافق نظرات هم دیگر بودیم، ولی همواره تماسهای خوبی داشتیم.

اینجانی منبعد سرکنسولگر انگلیس در شهر سان- فرانسیسکو خواهم بود. ولی من بخشی از آذربایجان با خودم در قلبم می برم. از دور هم باشد، تحولات موجود در آذربایجان را با علاقه زیادی پیگیری خواهم نمود.

دستاوردهای مهمی در مناسبات انگلیس و آذربایجان حاصل شده است. یکی دیگر از اینها سفر رسمی جنابعالی به انگلیس میباشد. متأسفم که موفق به آوردن تونی بلر نخست وزیر انگلیس به آذربایجان نشدم. امیدوارم که سفیر بعدی انگلیس در آذربایجان موفق به انجام این کار خواهد شد.

جنب رئیس جمهور، خیلی خوشحالم که من طی مدت فعالیت خود در باکو تعداد پرسنل سفارت ما افزایش یافت و سفارت ما گسترش پیدا کرد. اکنون همزمان با فعالیت نمایندگان شورای انگلیس و سازمان خبرگزاری "بی- بی- سی" در اینجا، تعداد زیاد اتباع کشورمان در اینجا مشغول به کار هستند.

مایلم به استحضار برسانم که حیطه فعالیتهای انگلیس در آذربایجان- منظور من فعالیت دیپلماتیک است- پس از مسکو، گسترده تر از سایر سفارتخانه های کشورمان در قفقاز و کل منطقه است. مقامات انگلیس در لندن بطور روزافزون آرزوی شنیدن اطلاعاتی در مورد آذربایجان دارند. امیدوارم، این علاقه نسبت به آذربایجان بتدریج بیشتر خواهد شد و دوستی کشورهایمان بیش از پیش گسترش و تقویت خواهد یافت. متشکرم.

حیدر علی اف: جناب سفیر محترم، اینجانب همه نظرات شما را تأیید می کنم. همچنین مایلم از طرف خود بیان کنم که ما اهمیت فوق العاده زیادی به روابط آذربایجان و انگلیس قایل هستیم.

من پس از انتخاب به مقام ریاست جمهوری یکی از اولین سفرهای خود را در ماه فوریه سال ۱۹۹۴ به کشور انگلیس انجام دادم. و سپس، همانطور که شما یادآور شدید، در سال ۱۹۹۸ سفر رسمی من به انگلیس موجب ارتقاء بیش از پیش سطح روابط انگلیس و جمهوری آذربایجان گردید.

جناب سفیر، مثل اینکه شما بدون ترجمه نیز متوجه سخنان من می شوید.

روجر توماس: بله، جناب رئیس جمهور، من بدون ترجمه هم متوجه شما هستم.

حیدر علی اف: اینجانب در سال ۱۹۹۸ در جریان سفر رسمی به لندن حین گفتگو با روبرت کوک وزیر امور خارجه انگلیس وی به من گفت که ما فعالیت سفارت انگلیس در آذربایجان را گسترش خواهیم داد. چرا که ما نسبت به جمهوری آذربایجان اهمیت فراوانی قایلیم. من خوشوقتم که او به قول خود عمل کرد. نمی دانم این کار تا چه اندازه صورت گرفت، ولی شما اظهار داشتید که تعداد کارکنان سفارتخانه بمراتب بیشتر افزایش پیدا کرد. اگر تعداد اعضای سفارت انگلیس در باکو بجز سفارت این کشور در مسکو، از هر کدام از تمامی کشورهای مشترک المنافع بیشتر است، پس، این امر نشانگر علاقه و توجه شایان کشورتان نسبت به آذربایجان میباشد. این باعث خوشحالی من است. چرا که ما خواهان برقراری همکاریها و روابط دوستی گسترده تری با انگلیس در همه زمینه ها هستیم.

بی جهت نیست که نمایندگان آذربایجان در بسیاری از کنفرانسهای بین المللی لندن شرکت داشتند. همانطور که مطلع هستید، ما در اجرای استراتژی نفتی جدید آذربایجان قراردادهایی با ۲۰ کشور خارجی منعقد کرده ایم. ولی شرکت "بی- پی" انگلیس قسمت اعظم نخستین قرارداد را بخود اختصاص داده است. این شرکت بعدها به حدی گسترش یافت که حتی سهام شرکت "آموکو" آمریکا را نیز خریداری کرد. اکنون هم سهم خود و هم سهم شرکت "آموکو" را نیز دریافت کرد. برای همین، شرکت "بی- پی" نقش مهمی در شرکت عملیاتی بین المللی آذربایجان دارد.

فلذا همانطور که اطلاع دارید، دوید وودورد (رئیس شرکت "بی- پی") رهبری همه امور آنرا در اینجا بر عهده دارد. لیکن ما نه تنها در زمینه اقتصادی، بلکه خواستار گسترش همکاریهای خود در سایر بخشها- دانش، تحصیلات و فرهنگ نیز هستیم. اکنون سطح این روابط خوب است. اما خواست ما این است که بهتر از این باشد. زیرا بارها گفتم که ما کشور انگلیس را دوست و هم پیمان خود می دانیم و بخش مهمی از منافع و علایق انگلیس در قفقاز و بطور کلی نه تنها در قفقاز، بلکه در آسیای مرکزی نیز از آذربایجان می گذرد. بنابراین، همه این عوامل هم شما و هم ما را تشویق می دهد تا همواره نسبت به این روابط توجه کنیم و آنرا توسعه بخشیم.

شما گفتید، متأسفید که نتوانستید جناب تونی بلر را به آذربایجان بیاورید. ولی روبرت کوک نیز قول داده بود . او هم نیامد.

روجر توماس: من در دیدار با وی حتماً این مطلب را ابلاغ خواهم کرد.

حیدر علی اف: زیرا وی قول داده بود. به گرجستان همسایه ما سفر کرد، ولی به آذربایجان نیامد.

روجر توماس: به من هم چنین قول داده بود که به آذربایجان سفر خواهد کرد. اینجانب بمحض ملاقات با او قولی که به جنابعالی و به من داده بود، را خاطرنشان خواهم ساخت.

حیدر علی اف: زیرا جامعه ما به همه مسایل توجه می کند. ولی من اینرا رویداد مهم حساب نمی کنم. اگر امروز نیامد، فردا خواهد آمد. در هر حال آذربایجان با پیشرفت و موقعیت ژئواستراتژی خود و نیز بوسیله استقلال و توسعه کشور بعنوان دولت مستقل و دموکراتیک همواره توجه انگلیس را بخود حلب خواهد کرد.

طبیعتاً، اگر روابط ما توسعه و گسترش یافته،- شما بعنوان سفیر سه سال است یا اینکه...

روجر توماس: بله، سه سال است.

حیدر علی اف: طی مدت سه سال طبعاً، خدمات بزرگی در توسعه روابط انگلیس و آذربایجان انجام داده اید. من از بابت این خدمات شما تحسین و تقدیر می نمایم و تشکر میکنم.

همانطور که شما یادآور شدید، از مناطق زیاد آذربایجان بازدید کرده اید. حتی به بالای کوه "بابا داغ" نیز رفتید. ولی در هیچ جا شاهد برخورد خصمانه ای نسبت به خود نبوده اید. و گفتید که اما در بعضی از کشورهای دیگر چنین نبود. اینجانب مایلم این سخنان شما را قدری تصحیح کنم. شما در آذربایجان نه تنها شاهد برخورد دشمنانهنسبت به خود نشدید، بلکه در همه جا شاهد دوستی و مهربانی بوده اید. نمی توان گفت که به هر جا رفتید، نسبت به شما دوستی و برخورد گرم بعمل نیامده است. اولاً، این یک ویژگی ملت ما است. ثانیاً، از همه مهمتر هم، این مهم نشانگر سطح والای روابط در سیاستهای خارجی دولت آذربایجان میباشد و در نتیجه اهمیت ویژه دولت آذربایجان به این روابط است. فلذا شما در آذربایجان طبیعتاًف هم برای کشورتان فعالیت ثمربخش انجام داده اید و هم اینکه خدمات خود را در راستای توسعه روابط انگلیس و جمهوری آذربایجان بعمل آورده و دوستان زیادی در آذربایجان پیدا نموده اید. اگر این همه جاها را گشتید و دیدید، آثار هیچ کدام از اینها از بین نمی رود. همه اینها حفظ می شود و باقی می ماند. بنابراین ما هرگز خدمات شما را فراموش نخواهیم کرد. مردم ما نیز هیچ موقع فراموش نخواهد کرد.

اکنون شما عازم سان- فرانسیسکو می شوید. مسلماً، بین باکو و سان- فرانسیسکو تفاوت وجود دارد. ولی شاید هم اکنون برای کسی سان- فرانسیسکو بهتر به نظر می رسد. ولی در نظر ما باکو شهر بسیار زیبایی است. ما با وجود مشکلات و مسایل زیادی، نسبت به همه چیز خوشبین هستیم. همانطور که می بینید، کشورمان، مخصوصاً پایتخت آذربایجان ظرف مدت این سه سال چه قدر توسعه پیدا کرده است. شما این پیشرفتها را با سالهای ۱۹۹۱ و ۱۹۹۲ مقایسه کنید.

این روزها ما نهمین سالگرد استقلال کشورمان را جشن می گیریم. ولی ما بهنگام اعلام استقلال خود، یعنی حین تصویب سند استقلال در ماه اکتبر سال ۱۹۹۱ آذربایجان در آتش می سوخت و در شرایط وخیمی بسر می برد. می توان گفت که استقلال کشور اعلام شد. لیکن پس از کوتاه مدت تلاشهایی برای از بین بردن و از دست دادن این استقلال بعمل آمد. همانطور که مطلع هستید، ما در سال ۱۹۹۳ از این اقدامات خرابکارانه جلوگیری نمودیم.

من این مطلب را دو روز پیش ضمن دیدار با ورزشکاران مسابقه المپیک بیان داشتم. آذربایجان استقلال خود را بدست آورد بخاطر اینکه اتحاد شوروی فرو پاشید. اتحاد شوروی چنان دولت بزرگ و مقتدری بود که حتی ۱۵ جمهوری وابسته به آن هر چه قدر تلاش هم می کردند، هیچ کدام نمی توانستند به استقلال خود دست پیدا کنند.

حالا نمی دانم شما این مسأله را چگونه ارزیابی خواهید کرد. چنانچه سیستم استعماری در کشور انگلیس سرنگون نمی شد، ایا هندوستان و یا سایر کشورها می توانستند مستقل شوند؟ درست است، بعضی از آنها جزو اتحادیه بریتانیا هستند. اما انگلیس در هر جای دنیا کشورهای زیادی را استعمار کرده بود.

بطور مثال، انگلیس تا دو سال اخیر هنک- کنگ را زیر سلطه داشت. یعنی پس از جنگ جهانی دوم فروپاشی تدریجی سیستم استعماری به ملتهای آفریقا، آسیا و سایر قاره ها استقلال بخشید. در غیر اینصورت، در قاره آفریقا کشورهای اوگاندا و یا نیجریه و مالی خودسرانه نمی توانستند استقلال خود را بدست آورند. همچنین آذربایجان. زیرا اتحاد شوروی گویا پانزده جمهوری را متحد کرده بود و این پانزده جمهوری از حقوق مساوی برخوردار بودند. اتحاد جماهیر شوروی. ولی در عین حال، ما خودمان احساس می کردیم که،- البته درست است، ما در داخل این کشور به دستاوردهای چشمگیری دست پیدا کردیم،- ولی آزاد و مستقل نبودیم. وقتی که من در مسکو کار می کردم و رهبری این امور را بر عهده داشتم نیز شاهد این مسایل بودم. لذا، استقلال آذربایجان و نه تنها آذربایجان، بلکه تمامی کشورهای جزو شوروی سابق نتیجه تحولات تاریخی است. از ضرورت تاریخی ناشی شد. اکنون در اینجا بعضی ها می گویند که مبارزه کردیم و استقلال خود را بدست آوردیم. هیچ کدام از آنها نتوانستند هیچ کاری انجام دهند. زیرا حکومت شوروی به حدی قوی بود که برای کسی اجازه نمی داد تا حکومت شوروی را سرنگون کنند.

لیکن تحولات جهانی، تخریب دیوار برلین، تحولات موجود در اروپا و اروپای شرقی- در لهستان و سایر کشورها- همه این عوامل پایه و ریشه اتحاد شوروی را نیز لرزاند. بنابراین اتحاد شوروی فرو پاشید و ما استقلال بدست آوردیم. یعنی این استقلال نعمات خدادادی ما است. اما حفظ این استقلال خیلی سخت است، بلکه مشکلترین مسأله است. معتقدم که بزرگترین دستاورد هفت سال اخیر آذربایجان آن است که ما استقلال خود را حفظ کرده ایم.

زیرا، فشارهای زیادی بر استقلال کشورمان اعمال می شد. همانطور که مطلع هستید، متأسفانه ما در مسأله تجاوز ارمنستان به خاک آذربایجان همیشه شاهد حمایتهای بعضی از کشورها از ارمنستان هستیم. حتی ایالات متحده آمریکا بعنوان دوست و نزدیکترین متفق ما نیز همه ساله به ارمنسستان کمکهای مالی اختصاص می دهد. ولی به آذربایجان کمک ارایه نمی دهد. چرا که بند ۹۰۷ قانون را به اجرا درآورده است. سایر دولتها با استفاده از این موارد در صدد این بودند تا ما را به طرف خود جلب کنند و استقلال کشورمان را تا حدودی محدود سازند. ولی ما این سیاستهای مستقل خود را پیاده نموده ایم. جنگ را متوقف ساختیم و اقتصاد کشور را توسعه بخشیدیم. طبیعتاً، اکنون به مرحله ای رسیدیم. ولی بایستی خیلی پیش رفت.

در سال ۱۹۹۴ "قرارداد قرن" را امضا کردیم. پس از امضای این قرارداد چه مصیبتهایی سر ما نیامد: اقدامات تروریستی، تلاشهای کودتا و غیره همه اینها بخاطر همان قرارداد بود.

من بخاطر دارم، حین امضای آن قرارداد در اینجا یک نخست وزیر به نام صورت حسین اف بود، همان کسی که در سال ۱۹۹۳ حکومت جبهه خلق را سرنگون ساخت. وقتی که ما قرارداد یادشده را امضا می کردیم که برای ما اهمیت فوق العاده ای داشت، وی پهلوی من نشسته بود. بعد از مراسم امضای قرارداد بین خودشان گفته بود که دو سه روز بعد این قرارداد را پاره خواهد کرد. این مسأله را آمدند و به من خبر دادند، من هم پاسخ دادم که اگر جرأت دارد، پاره کند. ولی اقدام کرد. یعنی یک روز بعد چهار جنایتکار سنگین را بطور غیر قانونی از زندان آزاد کردند و به مسکو فراری دادند.

سپس اینجانب برای شرکت در اجلاس مجلس عمومی سازمان ملل متحد به نیویورک سفر کردم. برای سخنرانی به پای تریبون می رفتم. به من خبر دادند که دو نفر شخصیت سیاسی آذربایجان ترور شد. عافی الدین جلیل اف معاون پارلمان آذربایجان...

روجر توماس: این حادثه چه زمان اتفاق افتاد؟

حیدر علی اف: در تاریخ ۲۹ سپتامبر سال ۱۹۹۴. ما روز ۲۰ سپتامبر سال ۱۹۹۴ قرارداد فوق الذکر را به امضا رساندیم. روز بعد همان مجرمین را از بازداشتگاه آزاد کرده و به مسکو فراری دادند. صورت حسین اف همان برنامه های مورد نظر خود را اجرا نمود. من به نیویورک سفر کردم. زیرا من بعنوان رئیس جمهور میبایبستی در اجلاس مجمع عمومی سخنرانی می کردم. برای سخنرانی از من دعوت بعمل آوردند تا بروم پای تریبون، در کریدور راه به من گزارش کردند که از باکو چنین خبری رسید.

سپس به آذربایجان مراجعت کردم. شروع به انجام اقدامات لازم نمودم. ولی روز سوم اکتبر همان صورت حسین اف دست به انجام کودتا زد. در آن زمان او از قدرت زیادی برخوردار بود. ولی ما قدرت کمی داشتیم. زیرا قسمت مهم ارتش در دست وی بود. ولی من شبانه که حتماً شما این صحنه ها را از تلویزیون تماشا کردید، به مردم مراجعه کردم. مردم به اینجا جمع شد. ۵۰۰ هزار نفر تا صبح از ما دفاع کردند.

در این باره می توان خیلی حرف زد. منظور من این است که استقلال کشور از طرف خداوند به ما عطا شد. ولی حفظ استقلال وظیفه ما است. این مسأله بمراتب سختتر از آن میباشد. لیکن ما از عهده این کار بر می آییم. ضمن حفظ استقلال خود با انگلستان، فرانسه، آمریکا، یعنی با کشورهایی که در زمان "جنگ سرد" دشمن اتحاد شوروی بودند و اکنون مناسبات چندان خوبی با روسیه ندارند، روابط گسترده خیلی نزدیک و دوستی و برادری برقرار ساخته ایم. ولی حالا ما در شرایطی قرار داریم که منبعد کسی نمی تواند استقلال ما را از دست بگیرد.

مجدداً تکرار می کنم، ما نسبت به روابط با انگلستان اهمیت فراوانی قایلیم. شرکت "بی- پی" انگلیس نه تنها در آن قرارداد، بلکه در میدان ۱۲ "شاه دنیز" نیز نقش اصلی را ایفا می نماید. این شرکت سهیم اصلی قرارداد قرن میباشد. فلذا اگر ما در مورد بهره برداری از میادین نفت و گاز متعلق به آذربایجان در دریای خزر ۲۰ قرارداد منعقد کرده ایم، قسمت قابل توجه آن متعلق به انگلستان است، یعنی متعلق به شرکت "بی- پی" است. این امر نشانگر اهمیت ما نسبت به انگلیس است.

به یک کلام، تاکنون ما راه خوبی را پیموده ایم. طی مدت این چهار سال شما هم بعنوان سفیر در اینجا فعالیتهای شایسته ای انجام داده اید. معتقدم که این روابط ما منبعد هر چه بیشتر توسعه خواهد یافت. اینجانب بار دیگر از شما متشکرم و برای شما آرزوی سلامتی دارم. آرزو می کنم، موقع فعالیت در سان- فرانسیسکو گاهاً آذربایجان، بخصوص "بابا داغ" را بخاطر بیاورید.

روجر توماس: جناب رئیس جمهور، بجهت سخنان محبت آمیز از شما تشکر می کنم. سخنان جنابعالی را همیشه در دلم، قلبم و حافظه خود همیشه حفظ خواهم کرد. به شما اطمینان می دهم که در هر جا که باشم، برای حمایت از منافع آذربایجان و مساعدت به شما تلاش خواهم کرد.

جنابعالی بعضی از حوادث گذشته را بطور صحیح مورد ارزیابی قرار دادید. مایلم به استحضار جنابعالی برسانم که ما بعنوان انگلیس همواره از حفظ استقلال، آزادی و حق حاکمیت آذربایجان حمایت خواهیم نمود. شما به این مطمئن باشید.

گرچه ما از فعالیتهای شرکت "بی- پی" در آذربایجان افتخار داریم، ولی حمایتهای انگلیس از آذربایجان اصلاً ربطی به این ندارد. ما از آزادی جمهوری آذربایجان همیشه پشتیبانی خواهیم کرد. من هم برای شما و کشورتان آرزوی توفیقات روزافزون دارم.

حیدر علی اف: سپاسگزارم.

ترجمه شده از روزنامه "آذربایجان" مورخ ۲۱ اکتبر سال ۲۰۰۰

© aliyev-heritage.org