حیدر علی اف: امروز من با نمایندگان سازمان امنیت و همکاری اروپا دیدار کردم و مدت زیادی با انستیتوی دموکراسی سازمان امنیت و همکاری اروپا مذاکراتی انجام دادم. و هم اکنون با نمایندگان گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا دیدار می کنم. می توان گفت، اینها متفاوت از هم دیگر است. ولی هر دو مرتبط با سازمان امنیت و همکاری اروپا میباشد.

اینجانب مقدم شما را در آذربایجان گرامی می دارم. از آنجایی که می دانم، شما بعنوان نماینده رئیس جمهور و وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا در گروه مینسک منصوب شده اید. پس، مستقیماً همکاری خواهیم کرد. بسیار خوشوقتم که، شما تشریف آورده اید. بفرمایید، آماده شنیدن شما هستم.

کری کاوانو: جناب آقای رئیس جمهور. از بابت خوش آمدگویی گرم از ما خیلی متشکریم. خیلی خوشحالم که، مجدداً در آذربایجان هستم. من چهار سال پیش در آذربایجان بودم. خیلی متأسفم که، از زمان آخرین سفر من به اینجا تاکنون این مناقشه هنوز هم حل نشده است. ولی مایلم به شما اطمینان دهم که، هم ایالات متحده آمریکا و هم کل جامعه بین المللی حاضراند همه امکانات مقتضی را جهت حل این مسأله بکار برند. این موضوع همواره در دل من است. ما تحولات و تحرکات اخیر در جهت مثبت را دقیقاً پیگیری می کنیم.

می دانم که، برخی پیشرفتهای اقتصادی در منطقه قفقاز صرفاً از روی این مشکل متوقف شده است. ما مطمئن هستیم تا، چنانچه گامهای لازم برای حل این مسأله برداشته شود، در آن صورت امکانات خوبی در اینجا جهت همکاری، توسعه اقتصادی، رستاخیز و پیشرفت عمومی فراهم خواهد شد.

امروز من در آذربایجان هستم، فردا در ترکیه خواهم بود. سپس به ارمنستان سفر خواهم کرد. اینجانب در این مسأله نمایندگی ایالات متحده آمریکا را در امور مذاکرات خصوصی بعهده دارم. در هفته آینده من بهمراه همکاران خود در گروه مینسک خواهیم بود. هدف از سفر ما به اسلو این است که، گزارشات لازم را در اختیار جناب وولِّبِک وزیر امور خارجه نروژ و رئیس فعلی سازمان امنیت و همکاری اروپا، قبل از سفر وی به باکو قرار دهیم.

اجازه فرمایید، از بابت خوش آمدگویی محترمانه به ما، مجدداً از شما اظهار امتنان کنم. امیدمان بر این است که، در سالهای آینده با جنابعالی، حکومت و کشورتان در راستای دستیابی به پیشرفت در این مسأله همکاری خواهیم کرد.

حیدر علی اف: متشکرم. انتصاب شما به این مقام خطیر را شادباش می گویم. آرزو می کنم که، جنابعالی بعنوان نماینده ایالات متحده آمریکا در گروه مینسک، در حل این مسأله فعالتر از نمایندگان قبلی باشید.

مجموعاً، می توان گفت که، گروه مینسک از اواخر سال گذشته نهایت بی فعالیتی را نشان می دهد. نه تنها گروه مینسک، بلکه رؤسای مشترک گروه مینسک، از جمله روسیه، ایالات متحده آمریکا و فرانسه. این، باعث نگرانی ماست.

بدیهی است که، در ماه نوامبر سال گذشته گروه مینسک پیشنهاد جدیدی را ارایه داشته بود. اصل و فرمول "دولت عمومی" را برای حل مسأله، یعنی مناقشه ارمنستان- آذربایجان بر سر قره باغ کوهستانی مطرح ساخته بود. ما موافق این نشدیم و نمی توانیم هم باشیم. زیرا ما بارها اینرا اعلام کردیم و حتی خود پیشنهاد کنندگان این فرمول نیز اعتراف می کنند که، پذیرفتن این فرمول بمعنی اعطای استقلال سرپوش شده به قره باغ کوهستانی میباشد. اینجانب به کرات بیان داشته ام که، اگر واقعاً هم نظر شما بر این است، پس علناً بگویید که، بایستی به قره باغ کوهستانی نظام استقلالیت اعطا نمود.

طبعاً، ارمنستان هم این فرمول را پذیرفته است و بدین ترتیب، شرایط بسیار غیر عادلانه یی پیش آمده است. ارمنستان این فرمول را قبول کرده و آنرا تبلیغ می کند. آذربایجان اینرا نمی پذیرد. ولی گروه مینسک نیز خود را کنار کشیده است. منتظر بودیم تا، پس از عدم پذیرش این پیشنهاد از سوی ما، گروه مینسک پیشنهاد جدیدی تهیه خواهد کرد که، هم برای ارمنستان و هم آذربایجان مقرون به صرفه باشد. لیکن متأسفانه، این، چنین نشد.

در این مسأله یک مورد هم هست که، باعث نگرانی ما می شود. بدیهی است که، در سال ۱۹۹۶ اصولی برای حل مناقشه ارمنستان- آذربایجان بر سر قره باغ کوهستانی در حاشیه نشست لیسبن سازمان امنیت و همکاری اروپا مشخص گردیده است. بر پایه این اصول، رؤسای مشترک گروه مینسک و نمایندگان آنها پیشنهادی تهیه کردند که، بمنظور حل مسأله بایستی بصورت مجموع اتخاذ تصمیم کرد. ما اصولاً با این موافقت کردیم و در اول ماه اوت سال ۱۹۹۹ موقع دیدار اینجانب در واشنگتن و کاخ سفید با جناب بیل کلینتون بیانیه یی در این مورد صادر کردم که، ما این پیشنهاد را می پذیریم. اما ارمنستان اینرا قبول نکرد. بعد از این بلا فاصله گروه مینسک اقدام به تهیه پیشنهاد جدیدی کرد. این امر، طبیعی است و نشان داد که، گروه مینسک و رئیسان مشترک آن واقعاً در حل این مسأله به سرعت حرکت می کنند.

در ماه سپتامبر یا اکتبر سال ۱۹۹۷ پیشنهاد حل مرحله یی این مسأله را ارایه کردند. آذربایجان اینرا پذیرفت. در ارمنستان نیز علاقه زیاد و احساس رضایت نسبت به این پیشنهاد وجود داشت. این امر باعث نهایت خوشحالی ما شد. در اکتبر سال ۱۹۹۷ در جریان نشست سران کشورهای عضو شورای اروپا در استراسبورگ اینجانب با لوون تر- پتروسیان رئیس جمهور ارمنستان دیدار کردم. این موضوع را مورد مذاکره قرار دادیم و حتی بیانیه مشترکی منتشر نمودیم که، بر مبنای این اصل ما می توانیم منبعد در راستای حل این مسأله تلاش کنیم.

ولی سپس حوادثی که برای شما معلوم است، در ارمنستان اتفاق افتاد. در نیمه اول سال ۱۹۹۸ حکومت عوض شد. رئیس جمهور استعفا داد و رییس جمهور جدید انتخاب شد.

بعد از آن، وقفه بزرگی در فعالیت گروه مینسک ایجاد شد. سرانجام، در ماه نوامبر سال ۱۹۹۸ همان فرمول "دولت عمومی" از سوی گروه مینسک ارایه شد. پس از دو ماه، یک سال آن تمام خواهد شد که، چنین پیشنهادی ارایه گردیده است. ما اینرا نپذیرفته ایم. ولی ارمنستان اینرا قبول کرده و تبلیغ می نماید.

حتی کار بجایی رسیده است که، موقع تصمیم گیری در کنگره آمریکا، بعنوان مثال، در مورد خط لوله نفتی باکو- جیهان پیشنهاد کرده اند که، چنانچه آذربایجان اصل "دولت عمومی" را نپذیرد، ساخت این خط لوله ممنوع شود. معلوم است که، این پیشنهاد پذیرفته نشده است. ولی موضوع سر این نیست. مسأله در خود این مورد است. در صورتی که، ما دو بار پیشنهادهای گروه مینسک را قبول کردیم، ولی ارمنستان آنرا نپذیرفت، کسی ارمنستان را متهم، سرزنش و محکوم نکرد که، چرا این پیشنهادات را نمی پذیرد. اما وقتی که، ما پیشنهاد گروه مینسک را نمی پذیریم، بر علیه ما مقالاتی نوشته می شود، بیاناتی منتشر می گردد و ما را مجبور می کنند تا، این فرمول را قبول کنیم. فلذا ما چنین استنباط می کنیم که، در گروه مینسک اصول بی عدالتی نمایان است. پس آیا ما به چه کسی باور کنیم؟

همانطور که مستحضرید، پس از نشست لیسبن- در اوایل سال ۱۹۹۷ رهبری گروه مینسک عوض شد و همپای روسیه، ایالات متحده آمریکا و فرانسه نیز بعنوان رییسان مشترک گروه مینسک تعیین شدند. ما در این مورد امیدهای زیادی به ایالات متحده آمریکا بستیم. امروز هم این امید را داریم. لیکن متأسفانه، اکنون دو سال گذشته و ما در این مسأله شاهد اقدامات مؤثر ایالات متحده آمریکا نبوده ایم. بهمین خاطر اینجانب وظیفه خودم دانستم تا، این سخنان را به شما بگویم. زیرا جنابعالی نماینده تازه منصوب ایالات متحده آمریکا در این مسأله هستید. معتقدم که، ما نباید وقت گذرانی کنیم.

قرار است، در نوامبر سال جاری نشست جدید سازمان امنیت و همکاری اروپا برگزار شود. پس آیا ما با چه چیزی به آنجا می رویم؟ آیا گروه مینسک چه می تواند بگوید؟ شما برای دیدار با رئیس فعلی سازمان امنیت و همکاری اروپا و وزیر امور خارجه نروژ به اسلو سفر می کنید. چه خواهید گفت؟ مایلم مراتب نارضایتی خود را در این مورد نیز اظهار دارم.

در سال گذشته لهستان ریاست سازمان امنیت و همکاری اروپا را بعهده داشت و رئیس سازمان امنیت و همکاری اروپا و وزیر امور خارجه لهستان فقط در ماه دسامبر به آذربایجان و بطور کلی، به منطقه سفر کرد. اکنون ریاست آن سازمان بر عهده نروژ میباشد. و در اینجا ما رئیس سازمان امنیت و همکاری اروپا، یعنی وزیر امور خارجه نروژ را فقط در ماه سپتامبر خواهیم دید. اینها موجب نگرانی ماست و مایه نگرانی جامعه ما میباشد.

شما بیان کردید که، چهار سال قبل در اینجا بوده اید و از بابت عدم حصول هیچگونه دستاوردی طی این چهار سال تأسف می خورید. بخاطر این از شما تشکر می کنم. ولی کار با این تمام نمی شود، شما، البته که، احساسات خود را نسبت به این مسأله اظهار می دارید. ولی ما- کشورمان و آوارگان، آنان که در چادرها بسر می برند و یا در سایر شرایط وخیم زندگی می کنند، تا چه موقع این شرایط را تحمل خواهند کرد؟

اخیراً اینجانب دیدارهایی با روبرت کوچاریان رئیس جمهور ارمنستان انجام داده ام. اینها هم لازم است. زیرا وقتی که گروه مینسک بی فعالیتی می کند، ما در پی راههای دیگری هستیم. ولی این به معنی آن نیست که، اگر ما مذاکراتی انجام می دهیم، پس گروه مینسک باید دستش را بشوید و برود به یک کنار. ما بایستی از همه امکانات استفاده نماییم. ما اینرا وظیفه خودمان می دانیم. ولی باید گروه مینسک نیز چنین بیاندیشد.

بنابراین من تقاضا می کنم تا، شما در اسلو به همکاران خود و نیز به رئیس سازمان امنیت و همکاری اروپا ابلاغ نمایید که، در آذربایجان از فعالیت گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا نگرانی زیادی وجود دارد. خواستم این مطالب را خدمت شما اعلام کنم.

کری کاوانو: جناب آقای رئیس جمهور، از بابت توضیحاتی که ارایه فرمودید، متشکرم. البته، همه مطالبی را که متذکر شدید، در نروژ ابلاغ خواهم کرد و بجهت برداشتن گامهای بعدی بهمراه همکارانم از گروه مینسک، مسلماً، تمام موارد مورد تأکید جنابعالی در نظر گرفته خواهد شد. مایلم همچنین از شما قدردانی کنم که، با گروه مینسک همکاری داشته اید و در نتیجه، گروه مینسک بر اساس این همکاری، موفق به تهیه پیشنهادات خود شده است.

خود من هم در نشست لیسبن شرکت می کردم. بنظرم، اکنون گروه مینسک برخی پیشنهادهایی را تدوین می کند تا، کلیه آنها قابل پیشنهاد باشد. ما همیشه نوعی در دوراهه قرار می گیریم که، لازم است پیشنهادات جدیدی تهیه کرد یا بایستی بر مبنای موافقتهای حاصله بین خود طرفین کار کرد. در این صورت و در حل سایر مناقشات ما همواره ناظر این بوده ایم تا، خود طرفهای درگیر مناقشه بهترین کلید را برای باز کردن درب پیدا کنند. جناب آقای رئیس جمهور، ولی کاملاً با شما موافقم که، این امر چندان بمعنای آن نیست که، گروه مینسک و یا جامعه بین الملل باید در پشت صحنه قرار گیرند. البته، این مناقشه یی که، ما در اینجا مذاکره می کنیم و شما با آن مواجه شده اید، بایستی حل و فصل گردد. با شما کاملاً موافق هستیم که، چنانچه هرگونه وسیله یی وجود دارد، یعنی هرگونه وسیله یی در راستای حل مسأله موجود میباشد، باید از آن استفاده نماییم.

اخیراً تغییراتی در گروه مینسک انجام گرفته است. از طرف روسیه فرد تازه یی بمنظور انجام مذاکرات منصوب شده است. من چنین متوجه می شوم که، وی به همراه آقای ایوانوف وزیر امور خارجه این کشور به آذربایجان سفر خواهد کرد. خود من هم تازه منصوب شده ام. اینجانب نمی توانم از طرف روسها حرف بزنم. لیکن مایلم از طرف خودم بگویم که، با تمام نیرویم به این کار ملحق خواهم شد.

مایلم همچنین عرض کنم که، قبل از مراجعت به واشنگتن همیشه می خواستم به آذربایجان و ارمنستان سفر کنم. فلذا من کاملاً بر این عقیده هستم که، بخاطر تشخیص موضع سازمان امنیت و همکاری اروپا در این مسأله بایستی اوضاع اینجا را تماماً درک کرد و فهمید. ما بسیار علاقه مند هستیم از جنابعالی بدانیم که، برای پیشبرد این مسأله چه می توان کرد.

جناب آقای رئیس جمهور، حتماً شما نیز از سفر خود به واشنگتن، از دیدار با جناب کلینتون رئیس جمهور، خانم البرایت وزیر امور خارجه و آقای تِلبوت معاون وی مطلع هستید که، ایالات متحده آمریکا حاضر است از هیچ اقدامی دریغ نکند تا، این مناقشه حل گردد.

اجازه فرمایید، در پایان بگویم که، امیدوارم تا، جنابعالی را زود- زود خواهم دید.

حیدر علی اف: من هم امید دارم تا، ما بطور مکرر ملاقات خواهیم کرد. مجدداً تکرار می کنم که، بله، آخرین بار در ماه آوریل در جریان دیدارهای من در واشنگتن، هم جناب بیل کلینتون رئیس جمهور محترم و هم خانم البرایت وزیر امور خارجه بیان داشتند که، واقعاً برای حل سریع این مسأله تلاش می کنند و خواهند کرد. حتی جناب کلینتون رئیس جمهور گفت که، من باید تا پایان ریاست جمهوری خود موفق به حل این مسأله شوم. اینجانب از این خوشحال شدم و به این اطمینان دارم. ولی هنوز که، چیزی در وسط نیست.

ما معتقد هستیم که، ایالات متحده آمریکا در حل این مسأله می تواند اقدامات مؤثرتری بعمل آورد. همانطور که به شما گفتم و شما هم اظهار داشتید که، از تمامی وسیله ها استفاده می کنیم و خواهیم کرد. ولی اگر خود طرفین می توانستند مسأله را مستقیماً حل کنند، نیازی به میانجیگران نبود و وجود میانجیگران نیز نباید از مذاکرات مستقیم طرفها جلوگیری کند و نمی کند. ما بایستی هم از آن واسطه و هم از این وسیله استفاده ببریم.

شما یادآور شدید که، اکنون پیشنهادهای جدیدی در گروه مینسک تهیه می شود. من از این خشنود هستم و بی صبرانه منتظر خواهم ماند. فکر می کنم که، آن پیشنهاد همانند پیشنهادات قبلی نخواهد بود.

کری کاوانو: جناب آقای رئیس جمهور، من نمی توانم بگویم که، اکنون همان پیشنهادات تهیه می شود یا نه. لیکن در هر صورت، تمامی پیشرفتهای اخیر در منطقه جهت مقدمات آینده در نظر گرفته می شود. فکر می کنم، در حالی که سه پیشنهاد روی میز قرار گرفته و عرضه گردیده است، شبهه ایجاد می شود که، پیشنهادهای جدید تهیه شود یا نه. ولی می توانم یک چیز را بگویم که، ما آمادگی کامل را داریم تا، رهنمودهای جنابعالی و نیز نظرات کوچاریان رئیس جمهور ارمنستان را لحاظ نماییم. همه اینها در راستای تهیه پاسخ مثبت برای حل عمومی مسأله عمل خواهد کرد.

در عین حال، آمادگی مان را در زمینه های پاکسازی از مین، ایجاد اعتماد متقابل و غیره به شما اعلام می کنم. مورد بسیار مثبتی است که، از سال ۱۹۹۴ تاکنون رژیم آتش بس ادامه دارد. ما حاضریم در این زمینه نیز کمک کنیم تا، رژیم آتش بس تکمیل شود و تشنج بین طرفین نباشد. بمحض شنیدن خوشحال شدیم که، وزیران دفاع دو کشور دیدار خواهند کرد و جهت تقویت هر چه بیشتر رژیم آتش بس مذاکراتی انجام خواهند داد.

حیدر علی اف: بله، ما در جریان دیدار اخیر با کوچاریان رییس جمهور ارمنستان در ژنو بیاناتی صادر کردیم که، هم ارمنستان و هم آذربایجان به رژیم آتش بس پایبند خواهند ماند. بمنظور رفع حوادث گوناگونی که، گاه گاهی در منطقه مرزی پیش می آید، به وزیران دفاع دستور دادیم تا، آنها دیدار و تدابیر لازم را اتخاذ نمایند. اینجانب بلا فاصله پس از مراجعت از ژنو به باکو، به وزیر دفاع کشورمان این دستور را داده ام. آنها موقع شرکت در برنامه نظامی اخیر روسیه و چند کشور عضو CIS دیدار و گفتگو کرده اند. وزیر دفاع کشورمان به من گزارش داد که، آنان در آینده نزدیک ملاقات خواهند کرد.

پاکسازی از مین، ایجاد اعتماد متقابل و یا همکاریهای اقتصادی- این مسایل طبیعی است و ما نیز این مسایل را می دانیم. ولی در صورت عدم حل مسأله اصلی، انجام گفتگو در مورد این مسایل فقط جنبه تجریدی خواهد داشت. می توانیم گفتگو کنیم، ولی انجام کار عملی خیلی میسر نخواهد بود. بنابراین بایستی مسأله اصلی حل شود، یعنی صلح برقرار گردد، سرزمینهای اشغالی آزاد شود، بین ارمنستان و آذربایجان توافق حاصل شود و شهروندان آذربایجانی که از زاد و بومشان آواره شده اند، به مناطق خویش باز گردند. شرط اصلی این است. پس از تحقق این امر، مینگذاری ها نیز پاکسازی خواهد گردید، راهها هم گشوده خواهد شد، همکاریهای اقتصادی هم برقرار خواهد شد.

شما در ابتدای سخنان تان از همکاریهای اقتصادی در منطقه بحث کردید. در منطقه ما همکاریهای اقتصادی جریان دارد. برای مثال، بین گرجستان و آذربایجان یا با سایر کشورها ما همکاریهایی داریم. فقط، ما با ارمنستان همکاریهای اقتصادی نداریم. ولی اگر مناقشه به پایان نرسد، نمی توان همکاری کرد. این، امکانپذیر نیست. فلذا اینجانب می خواهم که، این موارد را شما برای خود کاملاً یقین داشته باشید. در کسی توهم ایجاد نشود که، بیایید همکاری کنیم، با یک- دیگر خرید و فروش یا تجارت کنیم، سپس همه چیز خوب خواهد شد. نه خیر، این، غیر ممکن است.

کری کاوانو: جناب آقای رییس جمهور، من همه اینها را درک می کنم. فقط، وقتی شما می فرمایید که، از ما توقع فعالیت محکم را دارید، خواستم عرض کنم که، ما تمایل داریم نه تنها پیرامون مسأله صلح فراگیر، بلکه در رابطه با کلیه مسایل دیگر نیز فعالیت محکم داشته باشیم.

حیدر علی اف: بله، ما این موارد را می دانیم. ولی لازم است مسأله اصلی را حل و فصل کرد. روابط اقتصادی ما با ایالات متحده آمریکا خیلی گسترش یافته است و ما مسایل دارای آینده بزرگ را حل می کنیم. سرمایه گذاریهای ایالات متحده آمریکا به اینجا سرازیر می شود، شرکتهای آن در اینجا کارهای بزرگی انجام می دهند. ضمن تحقق همه این امور، ما می خواهیم به ایالات متحده آمریکا نشان دهیم و همیشه نشان بدهیم که، ما رابطه دوستی و همکاری با ایالات متحده آمریکا برقرار می سازیم و خواهان گسترش بیش از پیش این رابطه میباشیم. ولی شما تصور کنید، اگر به این مناقشه پایان داده می شد و صلح بدست می آمد، این همکاریها از وسعت و غنای بیشتری برخوردار بود.

کری کاوانو: جناب آقای رئیس جمهور، می خواستم تا، سرمایه گذاریهای ایالات متحده آمریکا در اینجا هر چه افزونتر باشد و روابط اقتصادی آذربایجان با ایالات متحده آمریکا بیش از پیش گسترده باشد. البته که، حل مناقشه بعنوان یکی از شروط اصلی برای تحقق همه این موارد است. طی سالهای اخیر فعالیت نمایندگان محافل تجاری و شرکتهای آمریکایی در آذربایجان بسیار گسترده بوده است. ما بعنوان یک کشور، در روند توسعه آذربایجان از نزدیک مشارکت داشته ایم و امید دارم تا، در سالهای آتی نیز جنابعالی خواهید دید که، ما در امر پیشرفت اقتصادی در این کشور خیلی فعالانه شرکت می کنیم.

اینجانب عرض کردم که، چهار سال پیش در اینجا بودم. پس از چهار سال در خیابانهای باکو و خود شهر تحولات بزرگ قابل توجهی رخ داده است. قبل از دیدار با جنابعالی، به وزیر امور خارجه کشورتان گفتم که، آذربایجان واقعاً یک کشور ثروتمند است. آذربایجان به لحاظ نیروی انسانی و منابع طبیعی یک کشور بسیار ثروتمند و غنی است و بایستی همه اینها را توسعه بخشید. ما هم بعنوان ایالات متحده آمریکا، در توسعه این منابع مشارکت خواهیم نمود.

حیدر علی اف: خیلی متشکرم.

روزنامه "آذربایجان" مورخ ۲ سپتامبر سال ۱۹۹۹

© aliyev-heritage.org