از اینکه امروز شما ها را ملاقات میکنم خیلی خوشوقتم. بدینوسیله سلامهای صمیمانه،  ادب و احترام خود را به همه شما تقدیم مینمایم.

همانگونه که اطلاع دارید من بنا بر دعوت سلیمان دمیر ال رییس جمهوری محترم ترکیه  در اینجا در سفر رسمی بسر میبرم. ظرف این دو روز ما ملاقاتها  و مذاکرات بسیار مهم و مثمر به ثمری در آنکارا داشته ایم. قراردادهایی از جمله قراردادی در خصوص دوستی و همکاری بمنظور توسعه همکاریهای دوجانبه بین ترکیه و آذربایجان به امضا رسید. عصر دیروز به استانبول آمدم و به من اطلاع دادند که همینجا امکان ملاقات با شما فراهم آمده است. از امکان چنین ملاقاتی بسیار خوشحال شدم و بار دیگر بیان میدارم که با رضایت کامل به ملاقات شماها آمده ام.

هنگامیکه هنوز در باکو بودم گزارشهایی از کنفرانس شما به من ارایه گردید. از اینکه اهمیت خاصی نسبت به این کنفرانس قائل بودم و نیز با ملاحظه فایده آن برای همه انسانها در دوران کنونی نامه ویژه ای برای آن ارسال نمودم. خوشحالم که نامه من به شما رسیده و امکان آشنایی با آن را داشته اید. بنظرم این کنفرانس بیشتر بدین خاطر حایز اهمیت است که شما مسائلی چون دعوت به وجدان و صلح و آشتی را در کانون توجه قرار داده اید. هم اکنون این موضوع به یک مسئله بسیار مهم و ضروری برای همه جهانیان و همه ملتها تبدیل شده است. متأسفانه در سالهای اخیر و مقطع پایانی قرن بیستم صلح در برخی مناطق بهم خورده و نبردها و درگیریها و جنگها بین انسانها و دولتها و برخی گروهها در جریان است و همه اینها مانع از زندگانی راحت انسانها میشود. با اینکه روندهای اجتماعی- سیاسی جاری در جهان در پایان قرن حاضر را طبیعی میدانیم ولی بهیچ وجه نمیتوان به همراهی این روندها با جنگها و نبردها و خونریزیها موافقت کرد.

مهمترین توسعه خداوند متعال به انسانهای روی زمین عبارت از این میباشد که آنها نسبت به یکدیگر حسن نیت داشته باشند و در شرایط صلح وحرمت و احترام متقابل زندگی نمایند. از اینرو دعوت روحانیون به وجدان و صبر و نیز تلاشهای آنها برای استقرار صلح ضمن اینکه پیمودن راه خدا میباشد در عین حال تحفه بزرگی برای زندگی مسالمت آمیز انسانها روی زمین را به ارمغان میاورد. علل اصلی جنگها و زدوخوردها بین برخی از دولتها و درگیریهای گروههای اجتماعی وسیاسی مختلف در ماهیت سیاسی و قومی نهفته است و قصد تصرف سرزمین یک کشور توسط کشور دیگری از راه توسل به زور را بدنیال دارد. این مسائل بی تردید نمیتوانند ریشه در ماهیت دینی داشته باشند.

موردی که دین را از کلیه ثروتهای معنوی انسانی متمایز میکند این است که آن بدون ملاحظه منصوبیت دینی همه انسانها را به دوستی و همبستگی و وحدت فرا خوانده است. ما هم اکنون نیز شاهد این امر هستیم. کنفرانس حاضر شما و اینکه روحانیونی از ادیان مختلف گرد هم آمده و به مذاکره یک مسئله مورد نگرانی همه ملتهای جهان یعنی مسئله دعوت به وجدان و صلح و صبر می پردازند خودش گواه بارز این امر میباشد. من از این ابتکار شما و چنین فعالیتهای فداکارانه شما استقبال و قلبا تجلیل مینمایم. در نامه ارسالی خود نیز نظرات خود را  در این خصوص در میان گذاشته ام و اکنون نیز خوشحالم تا چنین فرصتی نصیب من شده که در یک ملاقات حضوری و چهره به چهره نظراتم را برای شماها بیان بدارم. اینکه شماها دور هم جمع شده و نسبت به یکدیگر همبستگی وروابط حسنه یی دارید حاکی از آن است که انسانها صرف نظر از منصوبیت دینی و نژادی میتوانند در کنار هم زندگی نمایند و میتوانند نسبت به یکدیگر مهربانی و دوستی بورزند و زندگی خودشان را سامان دهند.

فعالیت های شما برای کشور ما جمهوری آذربایجان از اهمیت خاصی برخوردار است. آذربایجان یک کشور چند ملیتی است. ملتهای مختلفی قرنها است که در کشور ما در کنار هم زندگی میکنند. همانطوریکه اطلاع دارید در آذربایجان علاوه بر دین اسلام سایر ادیان ازقبیل مسیحیت و دین یهود نیز موجود است و پیروان آنها در یک شرایط فوق العاده مهربانی فعالیت دارند. ما این مطلب را بیان داشته ایم و بعنوان رئیس جمهوری آذربایجان من نیز بارها اعلام کرده ام که شهروندان کشور ما صرف نظر از منصوبیت دینی و نژادی و عقاید سیاسی آنها از حقوق مساوی برخوردارند و حقوق آنها از سوی دولت آذربایجان محفوظ است. مطمئن باشید که ما همواره نسبت به این اصول صادق خواهیم ماند و از بروز مناقشه بین شهروندان آذربایجانی ناشی از منصوبیت دینی و زبانی و نیز عقاید سیاسی آنها در آینده نیز جلوگیری خواهد شد.

با احساس تأسف فراوان بیان میدارم که منطقه ماورأ قفقازما یعنی آذربایجان و گرجستان و ارمنستان به میدان تشنجات و درگیریهای بسیار وسیع تبدیل شده است که ریشه و زمینه اش به مسائل قومی برمیگردد و حتی جنگ ناشی از آن همچنان ادامه دارد و خون انسانها ریخته میشود. همه این موارد موجبات نگرانی فراوان ما را فراهم آورده است. مطمئن باشید که دولت آذربایجان و شخصا بعنوان رئیس جمهور تلاش میکنیم و منبعد نیز تلاش خواهیم کرد تا مناقشات قومی موجود در منطقه ما پایان یابد.

بی تردید تجاوز نظامی نیروهای مسلح ارمنستان به خاک آذربایجان چیزی است که جمهوری آذربایجان را در شرایط بسیار سختی قرار داده است. شما باید بدانید مناقشه ای که شش سال پیش برسر ""مشکل قره باغ" بین ارمنستان و آذربایجان بوجود آمده بود امروزه به جنگ تمام عیاری مبدل گشته است. گمان میکنم که دو ملت یعنی هم ملت آذربایجان و هم ملت ارمنی خواهان وجود یک چنین مناقشه ای نیستند. متأسفانه برخی از گروههای افراطی و ملی گرا و ماجراجو و برخی گروههایی که بدنبال منافع شخصی خود هستند ملتهای ما را جلب این مناقشه کرده اند و همانطور که گفتم این مناقشه اکنون بصورت جنگ وسیع ای در آمده است.

و نتیجه این جنگ برای امروز هم این میباشد که نیروهای مسلح ارمنی ضمن تجاوز به خاک آذربایجان 20 درصد از سرزمینهای ما را اشغال کرده اند. بیش از یک میلیون از شهروندان ما ساکن در سرزمینهای اشغالی لانه وکاشانه خود را از دست داده و آوارده شده اند و اکنون آنها در شرایط بسیار دشواری به سر میبرند. ما خواهان جنگ نیستیم و برای پایان دادن به آن تلاش میکنیم  ومیخواهیم که بین ارمنستان و آذربایجان صلح ایجاد کنیم. چرا که ملت ارمنی و ملت آذربایجان قرنهایی مدیدی در شرایط همسایگی زیسته اند و در آینده نیز در کنار هم  خواهند زیست. راه دیگری وجود ندارد. از اینرو این جنگ آینده خوشی ندارد و آن نباید بجز صلح نتیجه دیگری داشتیه باشد. تنها شرط صلح هم این است که تمامیت ارضی دو جمهوری و دو دولت و نیز تغییر ناپذیری مرزهای آنها تضمین گردد. بطوریکه تمامیت ارضی آذربایجان عملی گردد و اشغالگران ارمنی از خاک آذربایجان خارج شوند و آذربایجانی ها امکان زندگی در خاک خود را داشته باشند. نسبت به تمامیت ارضی ارمنستان هم کسی قصد دستبرد به تمامیت ارضی ارمنستان ندارد و تغییر ناپذیری مرزهای آن هم تضمین گردد. این یک فرمول و اصل ساده یی است. ولی موانع بزرگی بر سر راه اجرای این اصول وجود دارد و یکی از این موانع همانطور که قبلا بیان کردم جنگی میباشد که حدود شش سال است که ادامه دارد.

ما ادعای ارضی نسبت به ارمنستان نداریم. ولی بدون شک سرزمینهای خود را نیز نمیتوانیم به ارمنستان واگذار کنیم.

ابتکار صلح ما متأ سفانه هیچ نتیجه یی در بر نداشته است. فعالیتهای سازمانهای بین المللی از جمله سازمان ملل و گروه مینسک که صرفا بدین منظور از سوی مشاوره امنیت و همکاری در اروپا تأسیس  شده است بی نتیجه بوده است. حتی رجال مذهبی یعنی شیخ الاسلام الله شکور پاشازاده و رهبر کلیسای ارمنی هم چند بار ملاقات کرده اند. متأسفانه این دیدارها نیز نتیجه یی نداشته است. ولی ما همچنان سیاستهای صلح جویانه خود را دنبال میگیریم و سعی خواهیم کرد تا این مسئله از راه مسالمت آمیز حل و فصل گردد. در عین حال مایلم بر این نکته نیز تأکید نمایم که آذربایجان کشور ناتوانی هم نیست. اگر تلاشهای صلح جویانه ما بی نتیجه بماند در آنصورت مجبور خواهیم ماند تا با توسل به زور سرزمینهای خود را آزاد کینم و اشغالگران ارمنی را از خاک خود بیرون برانیم. بدون تردید ما راه مسالمت آمیز را ترجیح میدهیم و از این راه هم پیروی خواهیم کرد. ولی اگر کسی مایل به ادامه جنگ باشد ما این کار را هم انجام خواهیم داد. راه دیگری نداریم. یک مسئله را نیز مایلم به توجه شما برسانم. این مناقشه فقط ماهیت ارضی دارد یعنی نیروهای مسلح ارمنی بخشی از خاک آذربایجان را تصرف کرده اند و ما میخواهیم آنها را بیرون برانیم. در نتیجه تبلیغات شدید ارمنی ها چنین نظری در برخی محافل جهانی شکل گرفته است که گویا دولت و حکومت آذربایجان در صدد است تا ارمنی های مقیم در قره باغ کوهستانی را به قتل برساند و از آن اراضی طرد کند. همه اینها دروغ است. این قبیل ادعاها فاقد هرگونه اساسی هستند. من یک چنین حقیقتی را در جمع شماها بااحساس مسئولیت بیان میدارم که دولت آذربایجان و ملت آذربایجان هیچ نیتی مبنی بر اعمال خشونت بر علیه ارمنی های مقیم کشور ویا بیرون راندن آنها را ندارد. آنها میتوانند در اماکن خود به راحتی زندگی کنند و دولت آذربایجان و شخص من بعنوان رئیس جمهوری تضمین میکنیم که آنها زندگی امن و آزادی کامل با شرایط استفاده آزادانه از زبان ودین وفرهنگ و آداب و رسوم ملی خود را خواهند داشت.    

سابق هم اینطور بوده است. قبل از شروع مناقشه در قره باغ کوهستانی 70 در صد اهالی را ارامنه و 30 در صد را آذربایجانی ها تشکیل میدادند. ولی در نتیجه این مناقشه که بعدا به جنگ بزرگی تبدیل شد 50 هزار نفر آذربایجانی مقیم آن مناطق در کشور و دولت خود آواره شدند و از امکان بازگشت به قره باغ کوهستانی محروم میباشند. لذا ما اگر از حفظ حقوق بشر حرف میزنیم بدون شک باید هم حقوق آذربایجانی ها و هم حقوق ارمنی ها رعایت شود. چرا که در آن اراضی هم ارمنی ها و هم آذربایجانی ها سکونت داشته اند. ما از چنین امکانی برخورداریم تا  شرایطی فراهم بیاوریم که در آن ارامنه و آذربایجانی ها در کنار هم بصورت دوستانه و مهربانی زندگی نمایند. چنین شرایطی سالیان سال حکفرما بوده و منبعد نیز خواهد بود.

اخیرا شایعات خطرناکی راجع به مناقشه و جنگ ارمنستان و آذربایجان نیز در برخی رسانه ها منتشر شده است. این خطر هم عبارت از این میباشد که برخی افراد عمدا تلاش میکنند تا چنین نظری را ترویج نمایند که گویا جنگ مزبور امکان دارد به جنگی بین مسیحی ها و مسلمان ها تبدیل شود. اینها فاقد هرگونه اساسی هستند وتبلیغات از قبل برنامه ریزی شده برای براه انداختن فتنه میباشد. من ضمن اعتراض نسبت به اینگونه افکار آنرا نفی میکنم. مایلم شما را اطمینان دهم که فعالیتهای ما صرفا در راستای احیای تمامیت ارضی و تضمین تغییر ناپذیری مرزهای جمهوری آذربایجان صورت میگیرد که از سوی سازمانهای بین المللی شناخته و مورد تأیید قرار گرفته است.

در طول تاریخ ملتهای متعددی در آذربایجان سکونت داشته اند. در این سرزمین در کنار آذربایجانی ها سایر ملتها از جمله روسها و ارامنه وکلیمی ها و گرجی ها و اوکرائینی ها و غیره زندگی کرده اند و خواهند کرد. اینرا که جمهوری آذربایجان یک کشور چند ملیتی است یک امتیاز خیلی بزرگی برای کشورمان میدانیم.

منظورمن ازبیان این نظرها به شما این بود تا شماها اطلاعات مفصلتری از وضع کنونی در جمهوری آذربایجان داشته باشید. در عین حل میخواهم که به فعالیتهای مشترک شما تا حدودی کمک کرده باشم. بار دیگر بیان میدارم که شماها به کار بسیار خیرخواهانه و با ارزشی مبادرت نموده اید. آرزومند موفقیت بزرگی برای شماها در این فعالیتها هستم. همه شما را به آذربایجان دعوت میکنم. خیلی خوشحال میشوم چنانچه همه شما را در آذربایجان ملاقات کنم. اگر امکان سفر گروهی برایتان میسر نشود در آنصورت آماده ام تا یکایک شما را بطور جداگانه ملاقات نمایم. مایلم اظهار امیدواری نمایم که همکاری با شما ادامه خواهد داشت. آرزوی موفقیت برای شما در این فعالیتهای خیرخواهانه برای انسانها و بشریت و برای دنیا را دارم.

از اینکه جمهوری ترکیه چنین شرایطی برای شماها فراهم آورده است چنین بنظر میرسد که این کشور دوست و برادر برای ما واقعا نیز تلاش میکند تا همه کشورها با هم در راه صلح قدم بردارند. بنظرم وزیر امور مذهبی جمهوری ترکیه نیز بخاطر ارایه چنین ابتکاری سزاور احترام فراوانی است.

بار دیگر مایلم مسرت خود را از ملاقات با شماها ابراز نمایم. از توجه شما سپاسگذارم.

 

نشریه "آذربایجان" مورخ 11 فوریه سال 1994 

© aliyev-heritage.org