حیدر علی اف: آقای ویکتور استپانویچ، مهمانان گرامی، از گفتن خیرمقدم به شما در آذربایجان- باکو خوشحالم، به کشورمان خوش آمدید. طبیعتاً، من از مذاکره مسایل مورد علاقه متقابل برای روسیه و آذربایجان رضایت خاطر دارم.

ویکتور استپانویچ: خیلی متشکرم، جناب آقای حیدر علی اف. من از شما صمیمانه تشکر می کنم که، فرصت دیدار با ما را پیدا کردید. زیرا این دیدار از هرگونه برنامه ریزی خارج است و فقط بر اساس موافقت صورت می گیرد. فلذا قبل از هر چیزی، مایلم از جنابعالی قدردانی کنم و سلامهای گرم بوریس نیکولایویچ یلتسین رئیس جمهور روسیه و همچنین پبام کوچک ایشان را به شما تقدیم نمایم. ایشان در این نامه هدف اصلی سفرمان را تشریح نموده اند.

جناب آقای حیدر علی اف، ملاقات با شما در اینجا- شهر باکو برای من مجدداً مایه بسی خوشحالی است. بار دیگر می توانم بیان کنم که، از اینکه سالهای مدیدی را در اینجا گذرانده ام، دلم کمی هیجان زده شد. در واقع، در آن سالهای گذشته من در زمینه مسایل نفتی آذربایجان کمی فعالیت داشته بودم. اینجانب نهایت رضایت خاطر را دارم که، آن زحمات ما به هدر نرفت. صنعت نفتی موجودیت دارد و خواهد داشت. من خرسند هستم و تحولات در صنعت نفتی آذربایجان را مدام پیگیری می کنم. امیدوارم که، ما در واقع کارهای شروع شده قبل از ما را ادامه داده ایم. ما با آقای آرتور راسی زاده سالهای گذشته مان را به خاطر آوردیم. من خیلی خوشحالم که، آذربایجان امروزه نیز در کل رشته امور نفتی پیشگام است.

جناب آقای حیدر علی اف، سفر ما غیر معمولی و خارج از برنامه است و فقط مرتبط با بحران بالکان میباشد. رئیس جمهور کشورمان به من دستور داده است تا، پیگیر این مسأله باشم و اکنون اینجانب صرفاً در زمینه این مسأله نماینده ویژه هستم. این مسأله نه فقط و مخصوصاً برای روسیه، بلکه همچنین برای همگان، برای جهانیان حایز اهمیت میباشد. امروز کل حوادث جاری در نیم جزیره بالکان در مرکز اروپا در هر حال سابقه خطرناکی است. در واقع امروز همه ما با اوضاع خطرناکی مواجه شده ایم. برای همین معتقدم که، وظیفه عمومی همگان عبارت از یافتن راه حل این مسأله میباشد.

چند روزی است که من کار می کنم. ما به رهبری رئیس جمهور کار می کنیم و موضع حکومت روسیه در مورد همین مسأله را تهیه و تدوین می نماییم. بنابراین، قبل از رفتن به جایی، انجام دیدارهایی در نیم جزیره بالکان و یا با سایرین، من به رئیس جمهور کشورمان پیشنهاد کردم تا، ابتدا با افراد نزدیک خود مشاوره کنیم.

از اینرو، دیروز من با آقای اسلام عبد الغنی اویچ کریم اف گفتگوی طولانی و مفصلی را داشتم. با آقای ادؤارد شواردنادزه صحبت کردم، امروز ما در حضور ایشان بودیم. هم اینک در حضور جنابعالی هستیم. مایلم از اینجا به اوکراین سفر کنم. سپس سفرهایی به سایر مناطق منظور شده آغاز خواهد شد.

من اعتقاد داشتم و دارم که، موضع روسیه، موضع شما و موضع دیگران بسیار مهم میباشد. خیلی ضروری است که، ما باید مکانیسم حل این قبیل مناقشات را پیدا کنیم. امروزه در جهان بالغ بر ۱۰۰ و شاید هم بیشتر از این مناقشاتی وجود دارد. ماهیت منشأ آنها در واقع یکسان است- تجزیه طلبی که امروزه خیلی نمایان میباشد. بایستی آنها را متوقف ساخت، در غیر این صورت حوادثی غیر قابل مهار شروع خواهد شد که، به این هم نباید اجازه داد.

مسایلی که ما در روسیه در رابطه با جمهوری چچن داشتیم، در اینجا مسأله قره باغ کوهستانی، مسأله آبخازی، مشکلاتی در سایر مناطق، مسایلی در ترکیه، یونان و قبرس- می توان فهرست این مناقشات را ادامه داد. در واقع، تمامی این مسایل صرفاً با همین مشکل ارتباط دارد و بایستی راهی را پیدا کرد. فلذا بنظرمان، موضع روسیه عبارت از آن میباشد که، در حل مسأله میانجیگری و فقط میانجیگری خواهد کرد. والسلام. ولی اگر همه ما با هدف حل این مسأله تشریک مساعی کنیم، در آن صورت خواست ما این است که، نتیجه یی باشد. برای همین، من امید زیادی را نسبت به ارایه هرگونه اصول کلی و پیشنهاد راههایی در راستای حل مسأله دارم. ما این اصول را برای همه طرفها- هم به یوگوسلاوی، هم به کشورهای ناتو ابلاغ خواهیم نمود. ما بر این باوریم که، این وضعیت به بن بست رسیده است. امروزه حوادث ویرانگر و ضربات موشک و بمب موجب حل مناقشه نخواهد شد، بلکه بر عکس، اوضاع را فقط پیچیده تر خواهد کرد. به عقیده ما، بایستی اینرا متوقف ساخت و به حل این روند اقدام نمود. نظر ما این است که، باید انسانها را به مناطق خویش باز گرداند و بدین منظور، برای آنها شرایطی را فراهم کرد. یعنی در واقع، نیاز به توقیف روند ویرانگر باعث مصیبت و اندوه هزاران انسان، هست.

جناب آقای حیدر علی اف، برای همین، من مطلب دیگری را برای گفتن ندارم. مایلم نظرات و رهنمودهای جنابعالی را بشنوم. ظرف این یک هفته من با مقامات خیلی از کشورها، از جمله رهبران کشورهای عضو ناتو گفتگو کرده ام. چنین تصوری در من هست که، امروز همگان درک می کنند که، باید راه حل این بحران را یافت. ولی حتماً، بعلاوه خواست و آرزو، نیاز به تدابیر و اقداماتی نیز میباشد. وظیفه و هدف اصلی ما از آمدن پیش شما عبارت از همین است.

حیدر علی اف: اینجانب قبل از هر چیزی نهایت خوشحالی را دارم که، شما به آذربایجان- باکو سفر کرده اید. اگر به خاطر داشته باشید، در زمان فعالیت شما بعنوان رئیس حکومت فدراسین روسیه ما بارها از شما برای سفر به آذربایجان دعوت کرده بودیم، ولی تحقق خواست ما بهیچ وجه عملی نمی شد، زیرا شما مشغله زیادی داشتید، ما هم برای دیدار با شما خیلی نیاز داشتیم. مخصوصاً بدلیل آنکه، آذربایجان و باکو برای شما نسبتاً جایگاه خودی است، چرا که در گذشته وقتی که شما وزیر اتحاد شوروی بودید، بسیار فعالانه پیگیر مسایل نفت و گاز، از جمله در آذربایجان، می شدید. برای ما خوب معلوم است که، سابقاً، زمانی که شما روی آثار علمی خود کار می کردید، روابطی را با دانشمندان ما داشتید. فلذا، سفر شما به آذربایجان هم برای شما و هم برای ما از هر لحاظ خیلی ضروری بود.

اکنون سفر شما به کشورمان بعلت مأموریت جدیدتان، فرصتی است برای حضور در اینجا، گرچه برای کوتاه مدت و ما شما را در آذربایجان- باکو دیدیم. از اینرو، صرفاً برای همین به شما خیرمقدم می گویم.

مشخصاً در مورد مسأله ای که از آن بحث کردید، من چه می توانم بگویم؟ کشور ما از همه بیشتر از مناقشه و تجزیه طلبی و بی عدالتی رنج می برد. هنوز ۱۱ سال پیش وقتی که در آذربایجان مناقشه در مورد قره باغ کوهستانی از سوی ارمنستان که به قسمتی از اراضی آذربایجان چشم دوخته است، آغاز گردید، انسانها و دولتمردان، منجمله و بویژه رهبران اتحاد شوروی خیلی کوته نظر شدند. خیلی کوته اندیش. آنها نتوانستند پیش بینی کنند که، این مناقشه ای که در آن زمان نه تنها در سراسر اتحاد شوروی، بلکه در جهان نیز اولین بود، می تواند پیامدهای بسیار وخیمی را به بار آورد. زیرا جدایی خواهی پدیده مسری است. چنانچه جدایی خواهان می توانند در جایی به خواسته های خویش دست یابند، افرادی با همین خلق و خوی و همین نیت در سایر جاها نیز فعال می شوند.

بنابراین، جامعه جهانی باید در مقابل تجزیه طلبی موضع واحدی را اتخاذ نماید. اینجانب طی سالهای مدیدی ضمن پیگیری این مسألهبه یقین رسیدم که، این مسأله، برفرض، به منافع کشورهای قدرتمندی بر نمی خورد، آنها از این می گذرند و مثل اینکه می گویند، "این کار ما نیست، دیگران پیگیر آن باشند". برای همین، اشتباهی که در آن زمان مقامات اتحاد شوروی، از جمله شخص قورباچوف رهبر وقت اتحاد جماهیر شوروی مرتکب شده بود، برای آذربایجان، ارمنستان و سراسر قفقاز- نه تنها قفقاز- گران تمام شد. زیرا این پدیده بعنوان یک بازتاب زنجیره ایبتدریج شیوع پیدا کرد. بعد از آن، در قلمروی اتحاد شوروی مناقشه آبخاز- گرجی، مناقشه اوستین، مناقشه جمهوری چچن، مناقشه ملداوی آغاز شد، از اینجا هم مناقشه یوگوسلاوی و خیلی از مناقشات دیگر. لذا نظر ما نبست به این کاملاً روشن است- نباید تجزیه طلبی جای داشته باشد. لیکن در اینجا همگان بایستی موضع واحدی مطرح کنند و چنان نباشد که، باید از این جدایی خواهی جلوگیری نمود، ولی نسبت به دیگری چشم پوشید و یا حتی آنرا تشویق و بدان کمک کرد.

بهمین دلیل، ما از این پدیده خیلی رنج می بریم. همانطور که می بینید، اکنون حوادث کوزو و حوادث یوگوسلاوی سراسر جهان را به هیجان درآورده است. ببینید، چند کشور و چه قدر نیرو به این کار جلب شده است. البته، بعنوان رئیس جمهوری آذربایجان می خواهم که، این مسأله بطور عادلانه و بر اساس موازین حقوق بین الملل حل و فصل گردد. همپای این، چنین احساسی را دارم- چرا در حالی که ما سالها است که در مورد مناقشه خود، یعنی مناقشه ارمنستان و آذربایجان فریاد می کنیم، در حالی که ۲۰ درصد از سرزمینهای آذربایجان از سوی واحدهای نظامی ارمنستان اشغال گردیده است و در حالی که یک میلیون نفر از ۷- ۸ میلیون جمعیت آذربایجان سالها است که از زادگاه خویش رانده شده و در شرایط اسفباری در چادرها بسر می برند، جامعه جهانی و کشورهای قدرتمند تابحال نسبت به این مناقشه توجه لازم نکرده اند. در ضمن، توجهی نکردند و بهره اشتباهات خود و بی اعتنایی خود به این قبیل مناقشات، بخصوص، مناقشه موجود بین ارمنستان و آذربایجان را می بینند.

تکرار می کنم، من خواهان این هستم که، مناقشه یوگوسلاوی بطور عادلانه، مسالمت آمیز و مطابق با منافع همه طرفهای درگیر آن حل و فصل گردد. همپای این، راستش را بگویم، همیشه تؤام با پشیمانی و تأسف فکر می کنم: به چه دلیل چنین توجهی نسبت به منطقه ما وجود ندارد؟ چرا جامعه جهانی، کشورهای بزرگ، از جمله روسیه و سایر کشورهای اروپایی، ایالات متحده آمریکا- همگان اکنون پییگیر این مسأله هستند و هزینه های مالی هنگفتی را صرف این کار می کنند؟ چرا اقداماتی را برای حل مناقشه در اینجا و دستیابی به حق و عدالت انجام ندادند؟

همه اینها واکنش اولیه من به این مسأله است- می گفتم که، واکنش پردرد و عذاب من است، بعلت اینکه درد من و درد ملت من از مصیبتهایی در کوزوو و سایر مناطق بیشتر است.

در ماه می مصادف با پنجمین سال امضای پیمان آتش بس میباشد. این پیمان را بخاطر آن منعقد ساختیم که، آتش گشوده نشود، جنگ نباشد، خون انسانها ریخته نشود و مسأله از راه صلح حل شود. ولی به هیچ وجه حل نمی شود. تصور می کنید، از زمان امضای پیمان آتش بس پنج سال می گذرد، ولی پناهندگان ساکن آن مناطق هنوز خیلی وقت پیش ناگزیر به ترک زادگاه خود بوده اند. آنها شش- هفت سال است که در چادرها زندگی می کنند. لیکن مسأله حل نمی گردد.

در ضمن، گروه مینسک، کنفرانس مینسک که به تصمیم سازمان امنیت و همکاری اروپا جهت پیگیری این مسأله تأسیس شده است، فعالیت خوبی در این زمینه ندارد. آقای ویکتور استپانویچ، شما در سال ۱۹۹۶ در نشست لیسبن سازمان امنیت و همکاری اروپا فعالانه شرکت کرده اید. آیا به خاطر دارید که، ما با شما چطور فعالانه همکاری می کردیم؟ اینجانب از شخص شما و تمامی هیأت نمایندگی روسیه تشکر می کنم که، در آن زمان شما بعنوان سرپرست هیأت نمایندگی روسیه موضع درست و اصولی را از طرف روسیه اتخاذ نموده بودید. موضع غیر عملی ارمنستان مانع تصمیم گیری در این زمینه می شد. لیکن در آن موقع شما و سایر شرکت کنندگان نشست لیسبن- به استثنای ارمنستان، از ۵۴ کشور ۵۳ تن آن به اصول مصوب در آن نشست در مورد حل مسالمت آمیز مناقشه ارمنستان- آذربایجان رأی دادید. با اغتنام از این فرصت، از بابت همکاریهای فعال با ما در آن زمان و بجهت موضع گیری بسیار صحیح، درست و عادلانه از طرف فدراسیون روسیه مایلم بار دیگر از شما تشکر کنم. در واقع، این موضع شما در راستای تصویب همین سندی که اصول حل مسالمت آمیز مناقشه ارمنستان و آذربایجان را مشخص ساخته، عمل کرده است.

ولی با اینکه از آن موقع بیش از دو سال گذشته است، این اصول اجرا نمی شود. ولی رؤسای مشترک گروه مینسک- روسیه، ایالات متحده آمریکا و فرانسه هیچ کاری نمی توانند انجام دهند. زیرا ارمنستان نمی خواهد- بنابراین، هیچ کسی نمی تواند کاری کند. و اینک هر بار به ما می گویند که، خودتان بروید با ارمنستان به توافق برسید. چنانچه دستیابی به توافق با ارمنستان امکانپذیر می شد، پس کنفرانس مینسک برای چه لازم بود، چه نیازی بود که سه کشور بزرگ جهان برای حل این مسأله عهده دار ریاست مشترک کنفرانس مینسک گردند؟ عهده دار ریاست مشترک شدند، کشورهای بزرگ دارای امکانات بسیار وسیعی هستند و قبل از هر چیزی، خیلی تأثیرگذار میباشند، ولی مسأله حل و فصل نمی شود.

فلذا من، بقول معروف، دلم نگران است، از این مسایل با در دل حرف می زنم، زیرا می بینم که، پیگیر مناقشه ای دیگر هستند، کل جهان به این مسأله جلب شده است، ولی مناقشه ما فراموش شده است، کسی مایل نیست مشغول آن باشد و می گویند- بروید با ارمنی ها به توافق برسید. ارمنی ها می گویند: ببینید، ۲۰ درصد از سرزمینهای شما را اشغال کرده ایم، با شروط ما موافقت کنید. ما هم نمی توانیم با آنها موافقت نمائیم. بعلاوه، روسیه که در تصویب اصول نشست لیسبن در دسامبر سال ۱۹۹۶ نقش مهمی را ایفا کرده است، متأسفانه، در نوامبر سال ۱۹۹۸ برای حل این مسأله یک پیشنهاد غیر مشخص و مبهمی را ارایه می دهد. ببینید چه چیزی را از خود درآورده اند؟ در جهان و تجربه جهانی و حقوق بین الملل چیزی به اسم "دولت عمومی" وجود ندارد. نگو که، ما باید در آذربایجان صاحب دو دولت باشیم- بهمراه آذربایجان دولت قره باغ کوهستانی. این کار، در حکم اعطای استقلال به قره باغ کوهستانی است. پس چه نیازی به چنین پرده پوشی آن هست؟ این هم پیشنهاد فدراسیون روسیه است. ضمناً، ایالات متحده آمریکا و فرانسه نیز از آن حمایت کرده اند. در ماه نوامبر ما آنرا مردود دانستیم، ولی تابحال نتیجه یی نیست- یعنی "شما مردود دانستید، اکنون بروید فکر کنید".

آقای ویکتور استپانویچ، البته، این مسأله به شما مربوط نمی شود، ولی در عین حال عموماً مربوط به روسیه است. برای همین، این مسأله مورد نگرانی و هیجان ما است.

در شرایط فعلی آنچه که مربوط به مسأله کوزوو و یوگوسلاوی می شود،- اکنون یک ماه است که، در رابطه با این مناقشه مقابله نظامی جریان دارد،- پوست کنده بگوییم، آن قدر به خود مشغول هستیم که، حتی فرصتی برای فکر کردن نیست که، پس آیا در کوزوو چه باید کرد، پس یوگوسلاوی چه کاری را باید انجام دهد؟

دوماً. گاهاً از من می پرسیدند، بنظرم ما حتی حق معنوی نداریم که، در این کار شرکت کنیم و یا راجع به این مسأله اظهار نظر کنیم. زیرا ما نمی توانیم مناقشه خود را بهیچ وجه حل و فصل کنیم،- منظور من مناقشه ارمنستان- آذربایجان میباشد.

در مورد این مسأله چه می توانم بگویم؟ ما با استناد به اصول سازمان امنیت و همکاری اروپا و موازین حقوق بین الملل، البته که، مخالف هرگونه شکل تجزیه طلبی هستیم،- امروز بار دیگر بیان می کنیم،- مخالف آن هستیم. در اینجا بهر حال نه وضع موجود، بلکه بایستی حقوق بین الملل اجرا شود. چرا که، ما بارها، از جمله در جامعه کشورهای همسود با چنین مواردی روبرو می شویم که، در صورت نیاز به تصویب هرگونه سندی و ضرورت ذکر محکوم کردن جدایی خواهی در آن، ارمنستان اعتراض می کند و تصویب سند امکانپذیر نمی شود. بنابراین، امروز مجدداً اعلام می دارم که، ما مخالف هر شکل تجزیه طلبی هستیم. تجزیه طلبی حقوق بین الملل ر ا نقض می کند، تجزیه طلبی جامعه جهانی را از بین می برد و ما مخالف آن هستیم.

همزمان با این، ما مخالف پاکسازی قومی نیز هستیم. مخالف آن هستیم. ما نمی توانیم با پاکسازی قومی که توسط میلوشویچ در کوزوو صورت گرفت، موافق باشیم، ما مخالف آن هستیم. آقای ویکتور استپانویچ و همه میهمانان گرامی ما، ما هم از آن و هم از این،- از تجزیه طلبی و نتایج آن رنج می بریم، یعنی از قتل عامی که ارتش ارمنستان در قره باغ کوهستانی و شهر خوجالی نسبت به مردم آذربایجان انجام داد و پاکسازی قومی بعمل آورد، از اینکه نیروهای مسلح ارمنستان با حمایت برخی ها شهروندان ما را از مناطق آذربایجان اخراج کرد و در آنجا دست به پاکسازی قومی زد، رنج می بریم. البته، اکنون جامعه جهانی خیلی نگران است- میلوشویچ آلبانها را از کوزوو می راند و اخراج می کند، همه بدان فکر می کنند. وقتی که ارتش ارمنستان انسانها را از سرزمینهای مام آذربایجان و خود قره باغ کوهستانی- قره باغ کوهستانی سرزمین مام آذربایجان میباشد- از شوشا، لاچین، کلبه جر، آغدام، فضولی، جبرائیل، زنگیلان، قوبادلی،- ببینید چند منطقه اداری است- می راند و آواره می کرد، انسانها همه چیز را می گذاشت و فرار می کرد، در آنجا چه قدر انسان زندگی خود را از دست می داد، چه قدر اموال و دارایی خود را از دست می داد، هیچ کسی نگفت که، این پاکسازی قومی است. برای همین ما- کشور و ملتی هستیم که شاهد فاجعه این پاکسازی های قومی بوده ایم. ما بهیچ وجه نمی توانیم به اقدامات پاکسازی قومی میلوشویچ و حکومت آن در کوزوو حق بدهیم. نمی توانیم.

وضع موجود در اینجا فوق العاده وخیم و ضد و نقیض است. از طرفی، تجزیه طلبی غیر قابل قبول، از دیگر سو قتل عام و پاکسازی قوی وجود دارد. نه آن و نه دیگری قابل قبول نمی باشد. از اینرو، موضع ما چنین است: هم باید از آن جلوگیری کرد و هم از این جلوگیری نمود. بایستی مسأله زا عادلانه حل و فصل کرد.

آقای ویکتور استپانویچ، برای مثال، ما همین سند سازمان امنیت و همکاری اروپا را که با حضور شما به تصویب رسیده است، ارایه می دهیم. در آن سند خودمختاری عالی برای قره باغ کوهستانی در قلمروی دولت آذربایجان در نظر گرفته می شود. ما با این موافق هستیمف آن هم، برای بالاترین نظام حقوقی موجود در تجربه جهانی راضی هستیم. ولی این، عملی نیست. سازمان امنیت و همکاری اروپا تصویب کرده است. ولی ارمنستان موافقت نمی کند- اجرای آن عملی نیست. در آنجا هم میلوشویچ خودمختاری کوزوو را لغو نموده است. چرا لغو کرده است؟ وقتی که وی خودمختاری کوزوو را لغو می کرد، چرا کسی از وی جلوگیری نکرد؟ از وی جلوگیری بعمل نیاوردند. وی، برای دستیابی به تأیید کامل "حقوق" خود اقدامات پاکسازی نژادی را هم اکنون نیز ادامه می دهد. ما برای قره باغ کوهستانی وضع خودمختاری عالی اعطا می کنیم. من حتی کلمه "خودمختاری" را بکار نمی برم، زیرا آنها نمی خواهند این کلمه را حتی به نزد خود بگذارند. وضع خودمختاری عالی برای قره باغ کوهستانی. جامعه جهانی، شورهای بزرگ- روسیه، ایالات متحده آمریکا، فرانسه و دیگران در انجام این کار به ما کمک کنند. لیکن کسی کمک نمی کند.

تکرار می کنم، بنابراین موضع ما چنین است که، آلبانهای کوزوو دارای حق خودمختاری- این، وظیفه افرادی است که پیگیر همین مسأله هستند،- میباشند. اینجانب موضع اصولی خود و موضع دولتمان را اعلام می کنم.

همپای این، تجزیه طلبی به شکل موجود غیر قابل قبول است. بمنظور جلوگیری از تجزیه طلبی باید به انسانها خودمختاری و حقوق لازم را اعطا نمود. ولی آنها این را هم نمی دهند. نمی توانند تجزیه طلبی را هم طرکوب کنند، برای همین از راه از بین بردن انسانها و راه پاکسازی قومی پیروی می کنند.

آقای ویکتور استپانویچ، نظر ما این است. من در این باره کمی با هیجان حرف می زنم، شما متوجه من می شوید.

ویکتور چرنومیردین: نمی توانم با شما موافق نباشم. من در خیلی از اجلاسها و جلسات مشاوره شرکت داشته ام. به خاطر دارم، برای اتخاذ چنین تصمیم قوی میبایستی متحمل چه قدر مشکلات شده و چگونه بتدریج متقاعد می ساختیم. من فقط تأسف می کنم که، امروز همه اینها اجرا نمی شود.

مایل نیستم در اینجا به کسی حق بدهم و جنابعالی کاملاً حق دارید که امروز صرفاً در مورد حوادث اتفاق افتاده در اینجا با چنین هیجان و درد دل سخن می گویید. این، واقعاً اولین اخطار بود، ولی در آن موقع توجهی به این نکردند و اهمیت لازم قایل نشدند. در جهان نمی توانم بگویم، ولی در هر صورت در قاره اروپا اولین اخطار بود. ما چنین چیزی را ندیده بودیم. شاید هم در ارتباط با مسأله کردها بوده- این مشکل از دیرباز موجود است.

فلذا در این مسأله من با شما موافق هستم و شاید دلیل آمدن من به اینجا همین موضوع میباشد. سرانجام جامعه جهانی باید بفهمد- یا ما کلید حل این مسأله را پیدا خواهیم کرد، یا روشهای حل چنین مشکلی را خواهیم یافت و یا جامعه جهانی درک خواهد نمود که، برای جلوگیری از تجزیه طلبی و پاکسازی های قومی باید همچنین با توسل به زور نیز تصمیم گیری کرد. من با شما موافقم، تجزیه طلبی و پاکسازی های قومی- همه اینها به معنی عدول از حد است. نه اولی و نه دومی نباید اتفاق بیافتد. نباید به هیچ کدام از آنها اجازه داد و باید هر دو را اصلاح کرد.

بنابراین، شاید هم این مسأله بار دیگر دلالت بر آن دارد که، امروز ما بایستی مجدداً به جامعه جهانی مراجعه کنیم تا،- در واقع، من هم خواهان این هستم،- یا ما باید همه چیز را ویران کنیم و از بین ببریم و در جای دولت مستقل و دارای حاکمیت یک میدان رقص تشکیل دهیم، همه و همه چیز را- هم جانداران و هم غیر جانداران را از بین ببریم، نمی دانم، در آن صورت چه چیزی اتفاق خواهد افتاد،- یا اینکه بالاخره ما راه حلهای مناقشه را جستجو خواهیم کرد. ما خودمان شاهد مسأله جمهوری چچن هستیم، این گران تمام شد. گرانتر از همه این بود که، افراد زیادی زندگی شان را از دست دادند، همه آنها اهل روسیه هستند. شما تؤام با هیجان سخن می گویید و من متوجه جنابعالی هستم. برای همین، بار دیگر یقین می کنم که، صرفاً بایستی یک کار تأثیرگذار انجام گیرد.

شما رهبر یک دولت با نفوذی هستید، جنابعالی را نه تنها در اطراف نزدیک خود، بلکه در خارج نزدیک نیز که اکنون این اصطلاح مد است،- همچنین در جهان می شناسند. امروز ما باید با صدای بلند بیان کنیم- چنانچه تصمیماتی را می گیریم، پس بایستی آنها را به نتیجه منطقی رسانید. بنابراین، بمنظور اینکه همه چیز را در جای خود قرار دهیم و از اتفاق قتل عام، حملات وحشیانه و ضربات موشک و بمب جلوگیری بعمل آوریم،- اینها بغیر از غم و اندوه چیزی را به بار نمی آورد،- لازم است این کلیدها و روشهای حل را پیدا کرد. متوجه هستم که، انسانها بیش از پنج سال است که در چادرها زندگی می کنند، لیکن این مناقشه نه پنج سال پیش، بلکه خیلی قبل از آن آغاز شده است. در آن زمان می پنداشتند که، همه چیز امروز و فردا به پایان خواهد رسید. ولی ببینید، سالها گذشته است، ولی انسانها هنوز هم رنج می برند.

از اینرو، البته، بایستی حل این مسأله را پیدا کرد. جناب آقای حیدر علی اف، موضع جنابعالی فوق العاده حائز اهمیت میباشد. خیلی با اهمیت است و باید بیان شود.

من در مورد موضع روسیه به جنابعالی اطلاع دادم. قبل از هر چیزی، ما بعنوان میانجیگران باید برای شرکت در حل این مناقشه فرا خوانیم و مشارکت نماییم. جهت تأمین بازگشت انسانها به مناطق خویش و امنیت آنان ما آماده ایم جزو نیروهای پاسدار صلح شرکت کنیم. جهات مهم زیاد است. این، چنان روند ظریفی است که، شما نباید آنرا از من بدتر، بلکه بهتر بدانید. تشریک مساعی کل جامعه جهانی برای حل این مناقشات، حتماً ضروری تر از همیشه است. فلذا من متوجه شما هستم. شاید هم برای جنابعالی بیشتر تأسف آور است. شما سالها است که پیگیر این مسأله هستید و نمی توانید آنرا حل و فصل کنید. من فقط با تأسف می توانم بیان دارم که، گروه مینسک همه چیز را به نتیجه منطقی فعالانه نمی رساند. حال اینکه، اکنون نیاز به اقدامات عملی در این راستا میباشد. جناب آقای حیدر علی اف، امیدوارم که، صدای شما، صدای فوق العاده مهم جنابعالی به میلوشویچ و رهبران سایر دولتها ابلاغ خواهد شد. من با افرادی که قرار است ملاقات کنم، حتماً پیرامون این موضوع صحبت خواهم کرد و آنها را به این فرا خواهم خواند که، سرانجام، بایستی مسأله را بطور لازم حل نمود. در غیر این صورت، این مشکل هر چه بیشتر افزایش خواهد یافت و ما بیشتر از آنچه که بدست آورده ایم، از دست خواهیم داد.

حیدر علی اف: آقای ویکتور استپانویچ، من موضع دولت خود را بیان کردم، ولی می توانم مجدداً مشخص نمایم. موضع ما، موضع آذربایجان چنین است- تمامیت ارضی هر کشوری غیر قابل نقض میباشد. ما طرفدار تمامیت ارضی هستیم. بعلاوه، ما مخالف قتل عام و پاکسازی قومی که بخاطر تأمین تمامیت ارضی صورت می گیرد، هستیم. دوماً، ما معتقدیم که، اگر در هر کشوری اقلیت قومی وجود دارد و بر اساس حقوق بین الملل و اصول سازمان امنیت و همکاری اروپا مدعی حقوق خود است، این اقلیت قومی دارای حق خودمختاری است. یعنی ما مخالف اعطای استقلال به کوزوو هستیم، ما طرفدار تمامیت ارضی یوگوسلاوی میباشیم. لیکن ما همچنین طرفدار این هستیم که، آلبانهای مقیم کوزوو از نظام خودمختاری برخوردار باشند. چنان نظامی که، هم مطابق اصول یکپارچگی یوگوسلاوی و هم خواست و اصول ملی و قومی باشد.

موضع اصولی ما اینچنین است. در واقع، موضع ما با اصول سند هلزینکی سال ۱۹۷۵ سازمان امنیت و همکاری اروپا کاملاً انطباق دارد. تکرار می کنم، برای مثال، وقتی که در اسناد جامعه کشورهای مشترک المنافع و سایر اسناد مسأله تمامیت ارضی مطرح شود، ارمنستان امضا نمی کند و از اینرو سند یا به تصویب نمی رسد و یا نظر ویژه ای مطرح می گردد. همین اخیراً، روز ۲ آوریل ما در مسکو گرد هم آمدیم و در نشست سران کشورها یک سند- بیانیه یی در مورد اصول همکاری ارایه شد. در آنجا مسایل زیادی، از جمله مسأله تمامیت ارضی وجود دارد. ولی ارمنستان مراتب اعتراض خود را به تمامیت ارضی اعلام داشت. خوب شد که، سند را تصویب نمودیم. گاهاً نیز چنین پیش می آید که، ارمنستان اعتراض خود را اظهار می دارد، می گویند که بیایید سند را تصویب نکنیم. خوب شد که، این بار سند را به تصویب رساندیم، ولی با نظر ویژه ارمنستان. پس چرا ارمنستان مخالف مسأله تمامیت ارضی است؟ بدلیل اینکه این کشور تمامیت ارضی آذربایجان را نقض کرده است و بر این باور است که، این کار قانونی است و تمامیت ارضی آذربایجان باید نقض گردد. در صورت نقض تمامیت ارضی ارمنستان، نمی دانم، این کشور چه کار انجام خواهد داد. بعنوان مثال، ما کاملاً طرفدار تمامیت ارضی فدراسیون روسیه میباشیم و برای همین، از هرگونه تجزیه طلبی در روسیه و یا آرزوی جدایی از فدراسیون روسیه و دستیابی به استقلال دولتی حمایت نمی کنیم. ما مخالف آن هستیم.

فلذا در اینجا موضع ما تماماً دقیق و روشن است. معتقدم که، بایستی مسأله را بر اساس این اصول حل و فصل کرد و نباید به هیچ کسی- نه به او و نه دیگری برتری داد.

البته، همچنین باید بگویم که، میلوشویچ مقصر میباشد. وی در این مقصر است که، خودمختاری کوزوو را که طی سالیان مدیدی موجود بوده، لغو کرده است. وی در این مقصر است. بنابراین، وی باید این تقصیر خود را درک کند که، این اشتباه وی کدام پیامدهایی را در پی خواهد داشت و یا نمی دانم، بفهمد که اعمال ناصحیح وی باعث چنین کشتارهای خونین خواهد شد. به این دلیل اعتقاد من این است که، باید مسأله را بر پایه این اصول حل و فصل نمود.

لیکن اینجانب بار دیگر به مسأله خود باز می گردم. جنگ است، در کوزوو نبر می کنند و آلبانهای کوزوو می جنگند. میلوشویچ صاحب یک ارتش بزرگی است و می جنگد. چرا جنگ به وی لازم است؟ این خون ریزی برای چه است؟ ما در سال ۱۹۹۴ تا زمان دستیابی به آتش بس متحمل مصیبتهای این جنگ شدیم. ولی ما امروز هم مطمئن نیستیم که، جنگ نمی تواند مجدداً آغاز شود. حتی در منطقه ما. به چه دلیل؟ برای اینکه، ارمنستان بطور خیلی قوی با اسلحه مجهز می شود. آقای ویکتور استپانویچ، همانطور که مطلع هستید، در اوایل سال ۱۹۹۷ صرفاً در کشور شما چنین اطلاعاتی منتشر شد که، طی سه سال قبلی وزارت دفاع فدراسیون روسیه به ارزش یک میلیارد دلار اسلحه و جنگ افزار به ارمنستان فرستاده است. ما بارها این مسأله را در برابر فدراسیون روسیه و رئیس جمهور آن مطرح ساختیم. در مورد پیگیری این مسأله به دادستانی فدراسیون روسیه دستور داده شد، ولی بعداً قضیه را لاپوشانی کردند. در اجلاس سران کشورهای همسود اینجانب همین مسأله را این بار با حضور عده محدودی مجدداً مطرح کردم، بسیار صریح بیان نمودم: خوب، در هر حال یک پاسخ بدهید- چرا به ارمنستان به ارزش یک میلیارد دلار اسلحه تحویل داده شده است و این اسلحه تاکنون عودت نمی شود؟ هیچ توضیحی داده نمی شود. من ناگزیر شدم بیانیه کتبی صادر کنم که، در نشست سران کشورها منتشر شد.

و یا، برای مثال، ما علناً می گوییم و با اغتنام از فرصت امروز هم بیان خواهم کرد: ما متوجه نیستیم، پایگاه نظامی در ارمنستان به چه درد روسیه می خورد؟ پایگاه نظامی موجود است، اکنون گسترش می یابد، موشکهای C-300، جتهای MIG-29 در آنجا مستقر می گردد. اینجانب در رابطه با این مسأله به بوریس یلتسین رئیس جمهور روسیه کتباً مراجعه کردم. پاسخ دریافت کردم، جناب دراچوسکی هم به من می گوید که، این علیه آذربایجان نمیباشد. با وجود این، در حالی که آذربایجان و ارمنستان در شرایط مناقشه نظامی قرار گرفته اند و فدراسیون روسیه در خاک ارمنستان نیروهای مسلح اضافی مستقر می کند، آیا تضمینی هست که، از این علیه آذربایجان استفاده نخواهد شد؟ این اولاً. دوماً، علیه چه کسی می تواند استفاده شود؟ بعنوان مثال، در جریان نشست سران کشورها من از بوریس یلتسین مستقیماً سؤال کردم: آیا این اقدام علیه چه کسی جهت گیری شده است؟ به من پاسخ داده نمی شود. گاهاً کسی به من می گوید که، این کار علیه ناتو است. ولی راستش، ناگزیر هستم بگویم که، این، جدی نیست. برای اینکه، ناتو در غرب است، ولی ارمنستان در اینجا.

ویکتور چرنومیردین: ترکیه که در نزدیک است، این کشور عضو ناتو میباشد.

حیدر علی اف: خوب که چه؟ مگر ارمنستان یا روسیه منتظر حملاتی از ترکیه هستند؟

ویکتور چرنومیردین: اصولاً این، مرزهای جنوبی روسیه است.

حیدر علی اف: موافق نیستم. چنانچه از اراض ترکیه حملاتی به روسیه باشد، شما دارای مرزهای عمومی خیلی بزرگی هستید. در آن صورت، ناتو از طریق دریای سیاه و سایر دریاها صاحب امکانات خیلی زیادی جهت حمله به روسیه است.

ویکتور چرنومیردین: بنظرم، بدان مرحله نخواهد رسید.

حیدر علی اف: خوب، اگر نخواهد رسید، پس چرا این به شما لازم است؟

ویکتور چرنومیردین: ببینید، این نه ارمنستان، بلکه روسیه است، روسیه است. این پایگاههای روسیه است. در گرجستان نیز پایگاه روسیه وجود دارد.

حیدر علی اف: اولاً، ۵۰ درصد افسرانی که در این ارتش روسیه خدمت می کنند، ارمنی ها هستند. ما از این اطلاع داریم. ثانیاً هم، من اصولاً معتقدم که، چنانچه روسیه مصمم به حل مناقشه ارمنستان و آذربایجان میباشد، در این صورت تا زمان حل و فصل این مناقشه نباید نیروهای خود را در خاک ارمنستان مستقر کند. بنظرم، کسی نمی تواند به این اعتراض کند. ولی روسیه اینرا بحساب نمی آورد. ما با ارمنستان در شرایط مناقشه نظامی هستیم. روسیه میانجیگری می کند و مایل به حل این مناقشه است. لیکن همپای این، نیروهای مسلح خود در خاک ارمنستان را مدام افزایش می دهد. نه خیر، اینجانب با این راضی نیستم و لازم می دانم امروز نظرات خود را در این باره مجدداً اعلام دارم.

شاید هم این مسأله مستقیماً ربطی به بحران یوگوسلاوی ندارد. ولی هر کسی از درد خود حرف می زند.

خوب، آقای ویکتور استپانویچ.

ویکتور چرنومیردین: متشکرم جناب آقای حیدر علی اف. این مسأله اصلی است. من متوجه هستم که، در اینجا ما نسبت به همه این قبیل مشکلات همفکری داریم. این مسأله نه تنها به یوگوسلاوی و آلبان، بلکه به همه مربوط می شود. بار دیگر بیان می کنم. این مسأله نمی تواند باعث نگرانی ما نشود. ما درک می کنیم، صرفاً فقط عدم حضور روسیه در آنجا برای روسیه نیز مسؤلیت بزرگی است، زیرا این مناقشه در هر جا می تواند آغاز شود. امروز باید از همین جلوگیری بعمل آورد. شما کاملاً درست می فرمایید که، نه از یکی و نه دیگری نه تنها نباید حمایت کرد، در واقع بایستی اقداماتی را انجام داد. گلوله باران خیلی شدیدی می شود، کل شهرها و مؤسسات از بین می رود، خون انسانها ریخته می شود، هزاران آواره وجود دارد. همه این مشکلات بهم آمیخته می شود و اکنون هر اشتباهی که رخ می دهد، می تواند پیامدهای فجیعی را بهمراه داشته باشد. در این باره نیز بار دیگر بیان می کنم که، بله، در اینجا نیاز به انجام تدابیری هست. فکر می کنم که، در این مسأله ما با شما اتفاق نظر داریم.

حیدر علی اف: خوب.

ویکتور چرنومیردین: خیلی سپاسگزارم، جناب آقای حیدر علی اف.

روزنامه آذربایجان مورخ ۲۱ آوریل سال ۱۹۹۹

© aliyev-heritage.org