Azerbaycan Cumhuryeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev`in İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ekber Haşimi Rafsancani ile resmi görüşmesinden - 27 Ekim 1993

Haydar Alyev: Sayın Cumhurbaşkanı Ağayi Haşimi Rafsancani, sayın konuklar! Sizi Azerbaycan Cumhuriyeti adına içtenlikle ve yürekten selamlıyorum. Azerbaycan`a teşrif ettiğiniz için birkez daha size şükranlarımı sunuyorum. Sizin bu ziyaretiniz ve kalabalık bir heyetle Azerbaycan`a gelmeniz, önümüzdeki görüşme ve toplantılar, öngörülmüş anlaşmaların imzalanması Azerbaycan Cumhuriyeti ile İran İslam Cumhuriyeti arasında ilişkilerin gelişmesi için önemli yeni bir aşamayı oluşturuyor, ben bundan tam eminim olduğumu belirmek isterim.

Özellikle şunu vurgulamak isterim ki, Azerbaycan Cumhuriyeti ile İran İslam Cumhuriyeti komşu devletlerdir. İran İslam Cumhuriyeti ile Azerbaycan Cumhuriyeti arasında, İran halkı ve Azerbaycan halkı arasında tarihi eskilere dayanan dostluk, kardeşlik ilişkileri bulunuyor. Bizim halklarımız yüzyıllar boyunca komşu olarak, birlik beraberlik içinde yaşamışlar. Bizim halkların temsilcilerinin bilimin, kültürün gelişmesi için dünya kültürüne yaptığı katkılar bellidir ve bunlar hem İran halkının, hem Azerbaycan halkının ortak zenginliğidir. Bizim halkların manevi kaynağı olan İslam dini halklarımızın hem milli, hem manevi geleneklerinin korunup kollanması ve gelişmesi için çok büyük koşullar sağlamıştır.

Bugün Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsız bir devlet olarak İran İslam Cumhuriyeti ile ilişkilerini tüm alanlarda genişletme kararlılığı içindedir. Ekonomi alanında, bilim alanında, ticaret alanında, insan ilişkileri alanında, ulaşım araçlarının kullanımı alanında, ortak şirketlerin kurulması alanında ve tüm diğer alanlarda Azerbaycan Cumhuriyeti İran İslam Cumhuriyeti ile ilişkilerini geliştirmekten yanadır. Ve bu yüzden sizinle görüşmeye bir takım sözleşme taslakları hazırlandı. Son yıllarda Azerbaycan Cumhuriyeti ile İran İslam Cumhuriyeti arasında bulunan ilişkilerde bir takım soğuk rüzgarlar estiği kanaatindeyiz. Biz bunların giderilmesi için son dönemlerde, sizin de bildiğiniz üzere, gerekli önlemleri aldık. Bu önlemleri ileride de uygulamayı düşünüyoruz.

Biz, Azerbaycan Cumhuriyeti ile İran İslam Cumhuriyeti arasındaki ilişklerin dostluk ve karşılıklı yarar, karşılıklı çıkar temelinde kurularak hem İran İslam Cumhuriyeti ve onun halkının çıkarına, hem de Azerbaycan Cumhuriyeti ve onun halkının çıkarına hizmet etmesi gerektiği görüşündeyiz.

Ben bugünkü ve daha ilerideki görüşmelerin tüm bunları doğrulayacağını ve bu düşüncenin gerçeğe dönüşmesi için gerekli kararların kabul edileceğini düşünüyorum.

H. Rafsancani: Bismillahi`r-rahmani`r-rahim! Beni böyle sıcak karşıladığınız için çok teşekkür ederim. Ben cumhurbaşkanı seçilmeniz dolayısıyla, hem de üstelik halkın büyük çoğunluğu tarafından cumhurbaşkanı seçlmeniz dolayısıyla sizi kutluyorum. Onun yanı sıra Sizi bağımsızlığınızın 2.yıldönümünden dolayı kutluyorum. Aynı zamanda biz Ermenistan`ın Size yönelik saldırıları hâlâ sürdüğü için çok üzülüyoruz. Eminim ki, onlar pişman olacaklar ve yanlış yaptıklarını anlayacaklar. Zira herkes istediği zaman başkasının toprağını ele geçiremez; şimdi o donemler değil. Ve İslam Cumhuriyeti bu olayların dünyada istikrarsızlık yaratmasına asla izin veremez.

İkili işbirliği alanında biz birçok ortak önlemler almayı başardık. Bazı başarılı çalışmalar yaptık. Burada savaş çıktığı için Sizin halkınıza bazı yardımlarda bulunduk. Önceler de bazı yardımlarımız oldu. Nahçıvan`a ve bazı güney bölgelerine bir takım yardımlar yaptık. Tabii, bu bizim insanlık ve müslümanlık borcumuzdur ve ben bu durumun hiç de uzun sürmeyeceğini umuyorum.

Fakat bizim başlıca amacımız şimdi ülkenin ekonomik kalkınmasını sağlamak ve bunu sürdürmektir. Hem Sizin, hem bizim halklarımız bölgede en eski uygralığa sahip olan halklardır. Ortak tarihimiz var. Hem de bizim iki halk arasında ortak derin sevgi bağları vardır. Bunların hepsi bizim daha büyük işbirliği yapmamızı zorunlu kılıyor.

Biz yenice kurulmuş olan Hazar`a kıyıdaş Devletler Örgütü kapsamında da işbirliği yapıyoruz. Bizim Hazar Denizi`nde daha büyük işbirliği yapmamız gereklidir. Hazar Denizi`nde çevresel işbirliğimiz diğer cumhuriyetlerde de büyük ilgi uyandırıyor. Hazar`a kıyıdaş devletlerin bu alanda yaptığı işbirliği çok önemli rol oynuyor.

Bizim Astara demiryolunun Sizin Astara demiryoluna bağlanması hem iki ülke arasında, hem Hazar Devletleri arasında işbirlğini daha da geliştirecektir. Aras nehrinin kullanımı iki ülke için de çok büyük öneme sahiptir. Her iki ülke bu nehirden faydalanabilir. Nehir üzerine Hudaferin barajını inşa ediyoruz ve onun işletmeye alınması için çalışmaları hızlandırmalıyız. Biz sınır ilişkilerinin genişlemesine ve iki halkın giriş-çıkışının sağlanmasına yardım etmeliyiz.

Hazar petrolünün kullanımı alanında ikili işbirliğimizin her iki ülke için büyük önemi vardır. Hazar bölgesinin değerlendirilmesi alanında Sizin iyi uzmanlarınızın olması ve bizim de hem bilimsel, hem teknik yönden iyi bir tecrübeye sahip olmamız sevinç verici bir durumdur. Bunlar ikisi de işbirliği için iyi bir zemin hazırlamaktadır. Ve diğerlerinin olanaklarını kullanmak yerine ikimizin de elimizdeki olanakları değerlendirmemiz daha iyi olur.

Her iki ülke, her iki halk Hazar Denizi ekolojisinin ve doğal ortamının korunmasına büyük ilgi duyuyor. Hazar Denizi`nde su seviyesinin yükselmesi Sizin için ve diğer Hazar ülkeleri için ciddi zorluklar çıkarıyor. Bu konuda görüş alışverişinde bulunmalı ve işbirliği yapmalıyız.

Siz bir zamanlar eski SSCB`de yer aldığınız için çok iyi bir bilim potansiyeliniz var. Bizim de çok iyi potansiyelimiz ve iyi birikimimiz bulunuyor. Bunlar her iki halkın gelişmesinde olumlu rol oynayabilir. Bunları değrlendirmeliyiz. Biz ticaretin-hem özel, hem kamusal alanda- geliştirilmesi konularına bilhassa özen göstermeliyiz. Bu, iki halkın ihtiyaçlarının karşılanması açısından çok önemlidir.

Biz iki parlamento arasında-İran ve Azerbaycan parlamentoları arasında iyi bir işbirliğinin sağlanmasına çalışmalıyız. Bu, parlamentoların ve halkların işbirliği için çok önemlidir. Biz ilişkilerimizi öyle bir şekilde geliştirmeliyiz ki, düşmanlarımız bu iki ülkenin dayanışma içinde olduğunu, birbirine destek olduklarını anlasınlar. Ben ziyaretimizle ilgili bir dizi belgeler hazırlandığını, burada büyük bir liste olduğunu görüyorum. Ve bu belgelerin imzalanması her iki ülke arasındaki işbirliği açısından iyi, geniş sayfa açacaktır diye umuyorum.

Ben sizinle işbirliğini konuşurken, kararlılıkla söyleyebilirim ki, bizim için Azerbaycan ile ilişkiler çok önemlidir. Ben eminim, Sizin tarafınızdan da bu işbirliğine aynı önem verilmektedir. Ve ben şunu da söylemeliyim ki, biz bugün imza attığımız belgelerin kağıt üzerinde kalmasını istemiyoruz. Bu işbirliğinin gerçekleşmesi için önemli fiili çalışmaların yapılması gerekir. Anlatılanlara şunu da ekleyebilirim ki, bizim aramızda her hangi engel yoktur ve biz tüm alanlarda işbirliği yapabiliriz.

Hem ben, hem de Siz devletin başında bulunduğumuz zaman iki müslüman ülkesi arasında öyle bir işbirliği modeli oluşturabiliriz ki, bu, diğer devletlere bir örnek olur. Ben bundan eminim.

Çok memnunum, çok minnettarım.

Haydar Aliyev: Sayın Cumhurbaşkanı, ben size Azerbaycan Cumhuriyeti adına hakkımızda söylediğiniz güzel kelimeler için teşekkür ediyorum. Siz kendi konuşmanızda Azerbaycan Cumhuriyeti`nin Ermenistan silahlı kuvvetleri tarafından hep saldırıya uğramasını kınadınız, ben bunu çok tasvip ettim.

İran İslam Cumhuriyeti`nin ve Sayın Cumhurbaşkanı, bizzat sizin bu konuya yönelik ilkeli tutumunuz bizim için çok büyük önem taşımaktadır. Ve kaydetmek isterim ki, maalesef, son günlerde Ermeni silahlı kuvvetleri Azerbaycan`a saldırılarını daha da yoğunlaştırmışlar. Sizin bildiğiniz üzere, bir süre önce Ermeni silahlı kuvvetleri tarafından Fuzul, Cebrayıl, Qubatlı, rayonunun (red.rayon- idari birim) bir bölümü işgal edilmiş, son zamanlarda ise, bu ayın, ekim ayının 21`inden başlayarak şiddetli silahlı saldırılar sonucunda Fuzuli, Cebrayıl rayonlarında İran ile sınır bölgeler ele geçirilmiştir. Orada bulunan ahali, vatandaşlar İran İslam Cumhuriyeti`nin topraklarına geçmek zorunda kalmışlar. Son günlerde biz Ermenistan yönetimi ile, Dağlık Karabağ`da bulunan güçlerle sürekli irtibat kurarak saldırıların durdurulmasını istedik. Bu amaçla uluslararası örgütlere de çağrıda bulunduk, fakat ne yazık ki, hiçbir sonuç alamadık. Ne şaşırtıcıdır ki, sizin İran İslam Cumhuriyeti heyetinin Azerbaycan`ı ziyareti öncesinde bu saldırılar daha da artmıştır. İran`ın sınır komşusu olan Zengilan rayonu, üç gündür, abluka altındadır. Orada 80 bin kadar kişi ikamet ediyor. Bizim orada bulunan silahlı güçlerimizle beraber insanlar kendi bölgelerini savunmaya çalışıyorlar. Biz hem Erivan`la, hem Dağlık Karabağ ile tekrar irtibat kurarak bu savaşın durdurulmasını talep ediyoruz. Fakat bunlar bir sonuç vermiyor.

Sizin de bildiğiniz üzere, uluslararası örgütler, keza Birleşmş Milletler Güvenlik Konseyi, AGİK örgütü birçok kez Ermenistan silahlı kuvvetlerinin Azerbaycan`ın işgal edilmiş bölgelerinden çekilmesi ile ilgili kararlar onayladı. Fakat bunlar, maalesef, sonuç vermedi. Dün AGİK Dönem Başkanı Bayan Ugglas başkanlığındaki kalabalık bir heyet Azerbaycan`da oldu. Bu konuyu onlarla da görüştük. Onlar Ermenistan tarafından yapılan bu saldırıları durduracaklarına söz verdiler.

Ne var ki, bunlar da bir sonuç vermedi. Ve bugün sabah gelen bilgilerde Ermenstan silahlı kuvvetlerinin Zengilan rayonunu yoğun ateşe tuttukları bildiriliyor.

Ben onun için bu fırsattan yararlanıp tüm dünya kamuoyuna bu durumu anlatmak istiyorum. Tüm uluslararası örgütlere birkez daha çağrıda bulunuyorum: Ermeni silahlı kuvvetlerinin saldrıları önlensin.

Sayın Cumhurbaşkanı, dünyanın seçkin siyaset adamı olarak size söylüyorum. İran İslam Cumhuriyeti`ne çağrıda bulunuyorum. Umarım, siz kendi olanaklarınızı değerlendirip Ermeni silahlı kuvvetlerinin saldırısını, Zengilan`a hücumlarını durduracaksınız ve Ermenistan silahlı kuvvetlerinin işgal edilmiş topraklardan, özellikle Fuzuli, Zengilan, Cebrayıl rayonlarından çekilmesinin sağlanması için kendi çabalarınızı göstereceksiniz.

Şu duruma da sizin dikkatinizi çekmek istiyorum ki, bu rayonlar İran İslam Cumhuriyeti`nin Azerbaycan Cumhuriyeti ile sınır bölgeleridir. Ermeni silahlı kuvvetlerinin işgali sonucunda Azerbaycan-İran arasındaki sınırlar artık Ermeni silahlı güçlerinn kontolüne geçmiştir. İran İslam Cumhuriyeti böyle bir durumu kabullenmemelidir diye düşünüyorum. Onun için de bu sorunların kısa sürede çözümlenmesi için size birkez daha çağrıda bulunuyorum.

Ekonomik, bilimsel, teknik ilişkilerimiz hakkında sunduğunuz önerilerin hepsini tasvip ediyoruz. Bu konularla ilgli sizin ve bizim uzmanlar bir takım anlaşmaların, bir takım belgelerin taslaklarını hazılamışlar. Sanırım, bu görüşmeden sonra onlar bir kez daha masaya yatırılabilir. Ve kuşkusuz ki, sizin bu geziniz sırasında bunların imzalanması gerekir.

H. Rafsancani: İnşallah, biz bu işbirliğini gerçekleştiririz.

Haydar Aliyev: Ben size birkez daha teşekkür ederim. Bizim bakanlar ve diğer üst düzey kişiler bu çalışmalarla ilgilenecekler. Biz ise programa uyarak sizinle beraber gezinize devam edeceğiz. Sağolun. 

Çeviri 28 Ekim 1993 tarihli AZERBAYCAN Gazetesinden yapılmıştır.