Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev`in Azerbaycan ve İran cumhurbaşkanları arasındaki görüşmelerin sonuçları ile ilgili düzenlenmiş ortak basın toplantısında açıklaması - 28 Ekim 1993

 Haydar Aliyev: Sayın Cumhurbaşkanı, sayın bayanlar ve baylar!

İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın Ağayi Haşimi Rafsancani ve beraberindeki üst düzey devlet temsilcileri resmi ziyaret için üç gündür Azerbaycan`da bulunuyorlar. Kaydetmek isterim ki, bu, Azerbaycan Cumhuriyeti`nin bağımsızlığını ilan etmesinin ardından İran İslam Cumhuriyeti`nden bize gelen ilk üst düzey heyetidir. Nitekim bu görüşmelerin sonucunda Azerbaycan Cumhuriyeti ile İran İslam Cumhuriyeti arasında imzalanan belgeler de bağımsız Azerbaycan devletinin İran İslam Cumhuriyeti ile en üst düzeyde imzaladığı ilk belgelerdir. Biz bu geziden, görüşmelerden çok memnun kaldık ve sanırım bugün imzalanan belgeler Azerbaycan ile İran İslam Cumhuriyeti arasında sağlanan işbirliği ve dostluk ilişkilerinde yeni dönemin başlangıcıdır.

İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı ve beraberindekiler Azerbaycan`da bulundukları sırada Azerbaycan Cumhuriyeti yeni bir sıkıntı yaşadı. Bugünlerde Ermeni silahlı çeteleri Azerbaycan Cumhuriyeti`nin birkaç yerleşim alanına yeni saldırıda bulunmuşlar. Zengilan İli iki-üç gündür abluka altında bulunuyor. Biz bu görüşmelerimizde, Azerbaycan`ın savaş koşulları içinde bulunması ve Ermenistan silahlı kuvvetlerinin Azerbaycan`a saldırısı ile ilgili çok yoğun görüş alışverişi yaptık. Sayın Haşimi Rafsancani bu alanda da bir takım çabalarda bulundu ve dünden beri bölgede ateşin durdurulması için Ermenistan tarafı ile birkaç görüşme yaptı. Sanırız, İran İsalm Cumhuriyeti yönetiminin ve bizzat Sayın Haşimi Rafsancani`nin bu alana yönelik çalışmaları sürecek ve o kendi olanaklarını kullanarak Azerbaycan Cumhuriyeti`nin saldırıdan kurtulması için gerekli çalışmaları yapacaktır.

Sayın Haşimi Rafsancani gibi ben de kaydetmek isterim ki, yapılan görüşmelerden, toplantılardan ve bugün imzalanmış belgelerden çok memnun kaldık. Bu gezinin çok verimli olduğu düşüncesindeyiz ve sanırım işbirliği ve dostşuk ilişkilerimiz bundan böyle hızla gelişecektir. Sayın Haşimi Rafsancani`ye Azerbaycan`ı ziyaretinden dolayı birkez daha teşekkür ederim ve burada bulunan tüm İranlı konuklarımıza çalışmalarında başarılar dilerim. Teşekkür ederim.

Soru: Ağayi Haşimi Rafsancani, Siz üç gündür Azerbaycan`da bulunuyorsunuz, bir dizi görüşmeler yaptınız. Ben şunu bilmek isterim ki, sadece İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı olarak değil, hem de İran devletinin bir vatandaşı olarak burada yaptığınız görüşmelerden hangisi uzun süre hafızanızda kalacaktır?

A.Haşimi Rafsancani: Sorduğunuz soruya, yani hangi günlerin daha unutulmaz olacağına ilişkin soruyu cevap vermek benim için zordur. Zira benim açımdan hepsi iyi geçti. Buraya ilk ayak bastığım andan itibaren Sayın Cumhurbaşkanı Aliyev ve Azerbaycan Cumhuriyeti`nin diğer hükumet ve devlet adamları tarafından çok sıcak ve dostça karşılandım. Sanki kendi evime gelmiş gibiyim. Bulunduğumuz tüm yerler-gerek kültür merkezleri, gerekse tesisler- bizim çok ilgimizi çekti. Askeri hastanede tedavi olan yaralı askerleri, Şehitler Hiyabanı`nı ziyaretim hafızamda silinmez izler bıraktı. Benim için en önemli ve en etkin unsur şu oldu ki, bizim aramızda tam karşılıklı anlayış ve sıcak bir iletişim sağlandı, bu ise gelecek ilişkilerimiz için en büyük güvencedir. En önemli unsur şudur ki, burada insanlar, Azerbaycanlılar bizi çok büyük coşkuyla karşıladılar. Bu ise ileride herşeyin gelişeceği umudunu veriyor.

Soru: Sayın Cumhurbaşkanları, İran toprakları gelecekte Akdeniz`e kadar uzanacak petrol boru hattının geçeceği olası bir güzergah olarak görüşme masasına yatırıldı mı ve eğer Azerbaycan topraklarında süren savaş daha geniş alanları kapsayacak olursa, Azerbaycan yönetimi askeri yardım için Rusya`ya, İran`a başka bir devlete çağrıda bulunacak mıdır?

A.Haşimi Rafsancani: Sorunuzun birinci bölümüne açıklık getirelim mi? Akdeniz`e uzanan petrol boru hattının İran üzerinden geçmesini kastediyorum. Bu soruyu kime sordunuz?

Gazeteci: Her iki cumhurbaşkanının cevaplandırmasını rica ediyorum.

A.Haşimi Rafsancani: Petrol boru hattının İran üzerinden geçmesi konusu protokol veya karşılıklı anlaşma belgesi düzeyine henüz ulaşmış değil. Azerbaycan`dan inşa edilecek petrol boru hattının İran üzerinden geçip geçmeyeceği konusuna gelince İran kendi toprağımızdır, kendi vatanımızdır ve istediğimiz zaman bu konuyu görüşebiliriz.

H.Aliyev: Ben de şu görüşteyim ki, bu petrol boru hatlarından hangisinin nereden geçeceği ile ilgili henüz birşey belli değil, bu konuda olayları önceden saptırmaya gerek yok. Bu konular birkaç devletin görüşmeleri ve uzlaşmaları sonucunda çözüme bağlanabilir. Bu görüşmelerin, bu anlaşmaların sonucu işlerin gidişini belirleyecektir. Ben Sayın Cumhurbaşkanı`na teşekkür ediyorum, zira Azerbaycan için İran üzerinden her hattın, her boru hattının inşasını şimdiden onaylamaktadır. Sorunun ikinci bölümüne gelince ise, benim kanaatimce, şimdi biz çok gergin koşullar altında, savaş içinde bulunuyoruz. Kuşkusuz ki, kendi topraklarmızı biz kendimiz savunmalı, kendi gücümüze güvenmeliyiz ve kendi halkımızın gücüyle de kendi topraklarımızı işgalcilerden temizlemeliyiz. Bu yolda başka hangi aracları kullanacağımız henüz belli değildir.

 

Soru: Birinci sorum Sayın İran Cumhurbaşkanı`na olacak. Azerbaycan Cumhuriyeti`nin Zengilan rayonundaki (red.rayon-idari birim) son olaylar nedeniyle İran sınırında durum çok gerginleşmiştir. Bu konuda İran tarafı önümüzdeki günlerde herhangi önlem alacak mı?

A.Haşimi Rafsancani: Biz dün benim adıma Ermenistan Cumhurbaşkanı`na bir çağrı yaptık. Ona, hazırda bulunduğu yerden bir karış bile ilerlemeyeceği konusunda bize söz verdiğini hatırlattık. Verdiği sözü tutması gerektiğini söyledim. Hatta ona yeni saldırılar sonucunda pekçok kişinin mülteci durumuna düştüğünü, bunun ise yeni sorunlar çıkardığını hatırlattım. Öyleden sonra bana savaşın durduğu haberini verdiler. Sayın Haydar Aliyev de Zengilan rayonunda ateşin durduğu yönünde bir bilgi aldı. Bununla birlikte, tabi ki, biz kendi sınırlarımızda tehlikeli bir durumun çıkmasını asla hazmedemeyiz. Umarım, durum iyiye doğru değişir.

Soru: İkinci sorum Azerbaycan Cumhurbaşkanı`na olacak. Sayın Haydar Bey pekçok sözleşme imzalandı, fakat onların arasında savunma veyahut askeri konuda bir sözleşme yoktu. Bu tür sözleşmeler öngörülmüş müdür?

H.Aliyev: Eğer öngörülmüş olsaydı, imzalanırdı.

Soru: Sayın Haydar Bey, gözlemcilere göre, Zengilan`da oluşmuş durum Azerbaycan`ın, Rusya`nın tekliflerini kabul etmemesi ile bağlantılıdır. Konu Rusya ordusunun Azerbaycan`a geri dönmesi ve Hazar Denizi`nin statüsü ile ilgili Rusya`nın önerisinin kabul edilmemesi ile ilgilidir. Bu konuda sizin düşüncenizi bilmek isterim.

H.Aliyev: Olabilir, bu sizin kişisel görüşünüzdür. Bizde böyle bir bilgi yoktur. Zira bize Rus birliklerinin Azerbaycan`a dönmesi ile ilgili herhangi öneri yapılmamıştır. Bu, sizin görüşünüz olabilir.

Soru: Birinci sorum Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev`e olacak. Sayın Cumhurbaşkanı, havaların soğuması, iklimin biraz daha sertleşmesi Azerbaycan`da askeri ve siyasi atmosferin gerginleşmesi ile aynı döneme denk gelmiştir. Şu konuda Sizin görüşünüzü bilmek istiyorum: Sayın Akber Haşimi Rafsancani ile bundan sonraki mülteci akınının yerleştirilmesi konusunda herhangi bir görüşmeniz oldu mu ve İran tarafı böyle bir adım atacağına dair Size bir vaadde bulundu mu?

H.Aliyev: Evet, Sayın Haşimi Rafsancani ile aramızda bu konuda çok konuşmalar oldu. Umarız, İran İslam Cumhuriyeti ve bizzat Sayın Haşimi Rafsancani bizim mültecilere yardımını bundan böyle de sürdürecektir.

A.Haşimi Rafsancani: Ben görüşme sırasında Haydar Aliyev`e şu görüşümü aktardım, sizin mültecileriniz bize savaş yaptığımız dönemdeki mültecilerimizi hatırlatıyor. İstedikleri zaman İran toprağının sakinleri olur, burada yaşayabilirler. Fakat onların kendi öz topraklarına, evlerine geri dönüp orada yaşamaları daha iyi olur, biz bunu tercih ederiz. Mülteci olmak, tabii ki, çok kötü bir durumdur. Ve biz onların şimdilik bulundukları yerde kalmalarını isteriz. Biz yaptığımız savaşın deneyiminden şöyle bir kanıya vardık ki, kişiler kendi yerlerini terk etmediklerinde istediklerine daha çabuk ulaşabilyorlar. Filistinin tecrübesine bir bakın: kendi topraklarını bırakıp gitmiş, terketmiş Filistinliler tekrar kendi topraklarına geri dönemiyorlar. Bilakis, kendi topraklarında, evlerinde kalanlar İsrail işgalcilerine karşı başarılı bir mücadele veriyorlar. Bosna`da da benzer durum sözkonusu. Biz yardım ediyoruz, fakat insanların, halkın mülteci durumuna düşmesini tasvip etmiyoruz. Kadınlar, çocuklar istemeden mülteci durumuna düşebilirler, fakat gençler asla bunu kendilerine reva görmemeliler, bir erkek gibi, cesurca savaşmalılar. Teşekkür ediyorum.

Soru: İran`ın Azerbaycan`da, Afganistan`da ve Bosna-Hersek`te yaşanan olaylara yönelik tutumundan tüm dünya böyle bir kanıya varmıştır ki, gerçekten de İran barışçı bir ülkedir. Biz Tacikistan olaylarını da kendi açınızdan değerlendirmenizi ve Tacikistan`da barışın ve huzurun sağlanması alanında İran tarafından ne tür önlemler alınacağını ve alındığını söylemenizi isteriz?

A.Haşimi Rafsancani: Biz Orta Asya cumhuriyetlerine - Tacikistan`a komşu ülkelere-ziyarette bulunduğumuzda onların devlet adamları ve başkanları ile şöyle bir karara vardık ki, Tacikistan ve İran dışişleir bakanları İran`da biraraya gelsinler ve barışın, huzurun sağlanması yollarını masaya yatırsınlar. İnşallah, Tehran`a dönüşte yapacağımız ilk çalışma bu olacaktır.

Soru: Benim sorum Sayın Haydar Aliyev`e olacaktır. Azerbaycan BDT`ye üye olduktan sonra aynı örgüt üyesi ülkelerin Azerbaycan`da yaşanan olaylara yaklaşımı nasıldır ve ne tür önlemler alınmıştır?

H.Aliyev: Azerbaycan Bağımsız Devletler Topluluğu`na katılırken Azerbaycan`ın Ermenistan ile savaşında yeni bir önlem alınacağı ile ilgili bir hedef belirlemedik. Fakat bilindiği üzere, Ermenistan silahlı kuvvetlerinin topraklarımıza saldırısı ile ilgili biz son dönemlerde Rusya Dışişleri Bakanlığı`nın aracılığıyla bir dizi görüşmeler yapıyoruz ve Rusya da bu görüşmelere katılıyor. Bağımsız Devletler Topluluğu`na üye olan diğer devletler ise henüz bu konuya müdahale etmiyorlar.

Soru: Sorum İran İslam Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ağayi Haşimi Rafsancani`ye olacak. Saygıdeğer cumhurbaşkanı, İran`ın Dağlık Karabağ üzerine yaptığı görüşmelerden, bulunduğu açıklamalardan somut eylemlere geçmesi mümkün müdür? Eğer mümkünse, bu hangi koşullarda olabilir?

A.Haşimi Rafsancani: Umarım, şimdilik herhangi eylem gerçekleştirmeye gerek yoktur. Sanırım, siz askeri yardımı kastediyorsunuz. Tabii, biz işin bu aşamaya varmaması için her türlü çabayı göstereceğiz.

Soru: Sayın Haşimi Rafsancani, Sayın Haydar Aliyev, bilmek isterim ki, bu anlaşmazlığın giderilmesinde uluslararası örgütlerin yapabileceği yardım sonuna kadar herhangi sonuç vermeden böyle devam ederse, onların bu çalışmalarına güvenmek ne kadar doğru olurdu?

 

H.Aliyev: Biz uluslararası örgütlerin faaliyetine güvendik ve şimdi de güveniyoruz. Birleşmiş Milletler`e, AGİK`e inanıyoruz. Anlaşmazlığın giderilmesi konusunda onların çalışmalarının şimdiye kadar olumlu sonuç vermediği ortadadır. Fakat dünya kamuoyunca bilinen ve dünya kamuoyunu temsil eden bu nüfuzlu örgütlerden biz vazgeçemeyiz. Tam tersi, bu örgütlerin olanaklarından maksimum düzeyde yararlanmak için çalıştık ve bundan böyle de çalışacağız. Ermenistan silahlı kuvvetlerinin saldırısı ile ilgili olarak ben dün Birleşmiş Milletler`e ve onun Güvenlik Konseyi`ne başvurdum. Güvenlik Konseyi`nin acil olarak bu konuyu görüşmesini rica ettim.

A.Haşimi Rafsancani: Ben de aynı görüşe katılıyorum ki, uluslararası örgütlerin faaliyeti yararlı olabilir ve onları geri çevirmeye gerek yok. Elbette, bununla birlikte, iki taraf kendi kaderini kendisi düşünmelidir. Zira yalnız iki taraf birbirinin acısını paylaşabilir, diğeri onların halinden pek anlayamaz.

Soru: Benim sorum Sayın Haşimi Rafsancani`ye olacak. İran`ın ve Türkiye`nin Azerbaycan`a olan tarihi, sosyal, kültürel yakınlığınızı göz önünde bulunduran, bilhassa, Batı medyası böyle bir iddiada bulundu ki, Azerbaycan ile ilişkilerinin daha da yaygınlık kazanması Türkiye ve İran arasında kıyasıya bir rekabet söz konusudur. Bu iddiaya yönelik tutumunuz ne?

A.Haşimi Rafsancani: Tabii, emperyalist çevrelerin basınında bu tür şeytani eylemler hep kendini göstermiştir. Hatta ben kendi basınımızdan bile şikayetçiyim, zira bazen onların sayfalarında da bu tür düşünceler yer alıyor. Ben iki devlet Azerbaycan ile işbirliği alanında kendi aralarında işbirliği yapsın isterim, tabii ki, bazı ilişkiler, örneğin ekonomik ilişkileri kurulması konusunda bir rekabet olabilir. Hatta ülkenin içerisinde de bazı alanlarda farklı örgütler, kurumlar birbiriyle rekabet ederler. Bu, doğal bir durumdur. Tabii, Azerbaycan ile ekonomik ilişkiler kurmamız bizim buraya nüfuz için geldiğimiz anlamına gelmemeli. Biz sadece işbirliği yapmak istiyoruz. Umarım, Türkiye`nin de yaklaşımı böyledir.

Soru: Sayın Rafsancani, sorum size. Azerbaycan`ın güneybatısının Ermenistan tarafından işgal edilmesi, son bilgilere göre, Azerbaycan-İran sınırının 70 kilometrelik bölümünde kontrolün Ermenistan silahlı kuvvetlerine geçmesi İran devleti için, İran İslam Cumhuriyeti için mülteciler dışında ne tür sorunlara yol açmaktadır?

A.Haşimi Rafsancani: Ben bu konuyla ilgili deminki cevabımda da söyledim ki, bu konuda Ermenistan Cumhurbaşkanı`na bir çağrıda bulundum ve biz şimdiki durumu asla hazmedemeyiz diye belirttim.
 
Çeviri 29 Ekim 1993 tarihli AZERBAYCAN Gazetesinden yapılmıştır.