Avrupa Birliği tarafından desteklenen TRACECA (Transport Corridor Europe Caucasus Asia) programı, büyük İpek Yolunun yüzyıllar sonra tekrar canlılık kazanmasını, Avrupa, Kafkasya ve Orta Asya devletlerini bağlayan ulaştırma sistemi ilgilidir.

Büyük İpek Yolu - m.ö. 2.yüzyılın sonlarından m.s. 16.yüzyıla kadar faaliyet gösteren, Çin'den Kuzey Afrika ve İspanya'ya kadar uzanan ticari yolların genel tarihi ismidir. Daha 1980'li yıllarda UNESCO'nun himayesindeki Uluslararası Komisyon, başlangıcını Doğu Çin Denizi kıyısında bulunan Şian kentinden alan, Avrupa ve Asya'nın birçok kentlerini bağlayan 13 bin km.uzunluktaki büyük İpek Yolunun restorasyonu düşüncesinin perspektiflerini ve onun gerçekleşme olanaklarını incelemeye başladı. Bu amaçla 1989 yılında Moskova'da, 1990 yılında Semerkand'da, 1991 yılında Urgench'te ve 1992 yılında Donetsk'te yapılan toplantı ve seminerlerde projenin geliştirilmesi konuları ve yönleri ele alındı.

1993 yılının mayıs ayında Brüksel'de beş Orta Asya ve üç Kafkasya ülkesi temsilcilerinin katılımıyla uluslararası konferans düzenlendi ve burada Avrupa Birliği tarafından TRACECA projesi önerildi. Aynı konferansta Avrupa Birliği'nin projeye teknik yardım programı ile ilgili uzlaşma sağlandı. Teknik yardım programı Avrupa'dan Karadeniz'e, sonra Güney Kafkasya ve Hazar Denizi'nden Orta Asya'ya uzanan ulaşım koridorunun geliştirilmesi konularını kapsıyor.

Azerbaycan Cumhuriyeti'nin elverişli coğrafi konumu, bu ulaşım koridorunun önemli noktalarından biri olması ve dünya birliğine entegrasyonu destekleyen dış ekonomi politikasını izlemesi TRACECA projesinin gerçekleştirilmesinde de kendini gösterdi.

TRACECA projesinin gerçekleştirilmesi düşüncesi 8-9 eylül 1998 tarihlerinde Azerbaycan Cumhuriyeti'nin başkenti Bakü'de doruk noktasına ulaştı. Bu tarihlerde Bakü'de "Tarihi ipek yolunun restorasyonu konulu" uluslararası konferans yapıldı. Uluslararası Bakü Konferansı'na 32 ülkenin ve 13 uluslararası kuruluşun yetkili temsilcisi katıldı. Konferansta Avrupa-Kafkasya-Asya ulaştırma koridorunun gerçekleştirilmesinin teknik ve ekonomik konularını içeren "Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaştırma Koridorunun Üzerinde Uluslararası Taşımacılığın Geliştirilmesi Hakkında Çok Taraflı Temel Anlaşma" (Temel Anlaşma) denen önemli bir belge imzalandı. Bu belgenin hazırlanmasında Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in çok değerli hizmetleri oldu.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev Büyük İpek yolunun restorasyonu konulu Uluslararası Bakü konferansı sona erdikten 2 gün sonra onun sonuçları ile ilgili toplantı yaptı. Ülkenin üst düzey çevrelerinin katıldığı toplantıda 21.yüzyılda Avrasya ulaştırma koridorunun öneminin daha da artacağını göz önüne alarak cumhuriyetimizde bu alanda ciddi önçalışmaların yapılması, yeni ulaşım araçlarının sağlanması ve çağdaş hizmet alanlarının geliştirilmesinin önemi vurgulandı.

Avrasya ulaştrma koridorunun, Trans Kafkasya koridorunun etkin faaliyetinin Azerbaycan'ın soyal ekonomik yaşamında, onun sorunlarının çözümünde de büyük önemi oldu. Bu, kendisini başlıca olarak yük taşımalarından sağlanan gelirde, deniz ve demiryolu ulaşım, boru hatları için uzun vadede güvenli bir pazarın oluşturulmasında, cumhuriyette yük taşıması ile ilgili altyapı unsurlarının restorasyonunda, yeni işyerlerinin açılmasında, Azerbaycan'ın ekonomik güven konularının çözümünde, Bakü'nün bu güzergahın ortasında yer alması ve Hazar kıyısında bulunan en büyük liman olarak gelişmesinde gösterdi.

TRACECA Hükümetlerarası Komisyonunun daimi sekreterliğinin, büyük İpek Yolunun başlıca noktalarından biri olan Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de kurulmuş olması da bir rastlantı değildir. TRACECA Hükümetlerarası Komisyonun daimi sekreterliğinin ofisi 21 Şubat 2001 yılından Bakü'de faaliyete başlamıştır. TRACECA programı kapsamında gerçekleştirilen çalışmaların koordine edilmesine hizmet eden yeni ofis, büyük İpek Yolu üzerinden hareket eden uluslararası yüklerin taşınması ve hareketinin düzenlenmesi, Temel Anlaşmaya taraf olan ülkelerde mevzuat ve finansal ekonomik ortamla ilgili sorunlara çözüm üretilmesine yardım amacıyla kurulmuştur.

1999 yılının nisan ayında NATO'nun 50.kuruluş yıldönümü ile ilgili yapılan törenlerin ardından Washington'da 24 nisanda ABD Kongresi'nde Büyük İpek yolunun yeniden canlandırılmasına ilişkin yasa tasarısı görüşüldü. Yasa tasarısının görüşülmesinde Kafkasya ve Orta Asya ülkelerinin devlet başkanları ve dışişleri bakanları iştirak ettiler. Görüşmeler ABD Kongre üyesi Senatör Sam Brownback'in girişimi üzerine yapıldı.

ABD Kongresi'nin böyle bir girişimde bulunması, büyük İpek Yolunun restorasyonuna ABD'nin de destek vererek katılma isteğini gösteriyordu.

TRACECA projesinin gerçeğe dönüşmesi ile ilgili sonraki adım 8 Eylül 2000'de New York'ta İpek yolu güzergahında bulunan ülkelerin bölgesel işbirliği zirvesi yapılarak atıldı. Zirve toplantısı ABD'nin Maryland Üniversitesi Doğu-Batı Uzay Bilimleri Merkezi ve Doğu Batı Enstitüsünce düzenlendi. Bu proje Doğu ile Batı arasında maddi ve manevi diyalogun sağlanmasına hizmet edecekti. Bu misyonun gerçekleşmesi doğrultusunda Azerbaycan cumhuriyeti bir dizi ciddi adımlar atmıştır. Hazar havzasının enerji rezervlerinin dünya piyasalarına ulaştırılması için Bakü-Novorossisk ve Bakü-Supsa petrol boru hatlarının işletmeye alınması ve başarılı faaliyeti İpek Yolunun restorasyonu düşüncesine Azerbaycan Cumhuriyeti'nin çok önemli katkıları olarak değerlendirilebilir.

Azerbaycan'ın, Büyük İpek yolunun canlandırılmasına yönelik çalışmalara etkin katılımı ülkenin bağımsızlık yıllarında kazandığı en önemli başarılardan biri olmuştur. Bu koridor, Avrupa-Kafkasya-Asya ülkeleri arasında yüklerin karşılıklı olarak yararlı ve güvenli bir biçimde taşınması alanında artık bölgesel ulaşım koridorları ile rekabet ediyor ve ülke ekonomisinin gelişmesinde, yerüstü ulaştırma yapılarının biçimlenmesinde önemli rol oynamıştır.

Doğu ile Batı arasındaki ilişkilerin, aynı zamanda büyük İpek Yolunun faaliyetinin daha da pekiştirilmesi amacıyla, daha sonraki müzakereler 25 Şubat 2003'te Washington'da düzenlenen "Doğu –Batı enerji koridoru bir gerçektir" konulu uluslararası konferansta yapıldı. Uluslararası konferans Amerika-Azerbaycan Ticaret Odası, Amerika-Gürcistan İş Konseyi ve Amerikan-Türk Konseyi'nin ortak girişimi üzerine düzenlendi. Konferansta ele alınan başlıca konu Hazar'ın enerji rezervlerini dünya piyasalarına ulaştıracak Bakü-Tiflis-Ceyhan ana ihraç boru hattı ve Bakü-Tiflis-Erzurum doğalgaz hattının döşenmesi konusu oldu.

Bakü-Tiflis-Ceyhan ana ihraç boru hattının inşasına 18 Eylül 2002 yılında başlandı ve 2004 yılının 16 ekim tarihinde boru hattının Azerbaycan ve Gürcistan kesimleri birleştirildi. Aynı gün Bakü-Tiflis-Erzurum doğal gaz hattının inşası start aldı. BTC, 13 temmuz 2006 yılında resmen hizmete açıldı ve günlük bir milyon varil petrol taşıma kapasitesine sahiptir.

Bakü-Tiflis-Erzurum doğal gaz hattı ise 2007 yılının başlarından itibaren hizmete girdi. Böylece, hatt aracılığıyla Azerbaycan doğal gazının Avrupa pazarlarına sevki sağlandı ve nitekim ülke doğal gaz ihracatçısı olarak dünya ekonomisine katıldı. Halihazırda Hazar'ın enerji rezervlerini dünya piyasalarına ulaştıran Bakü-Novorossisk, Bakü-Supsa ve Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hatları, Bakü-Tiflis-Erzurum doğalgaz hattı hepsi birlikte Güney Kafkas Boru Hattı Ağını (GKBH) oluşturuyor. Güney Kafkas Boru Hattı Ağı ise genel anlamda Doğu-Batı ulaşım koridorunun başlıca bölümünü teşkil ediyor. Genel anlamda bu projelerin gerçekleştirilmesi uluslararası bütünleşme eğilimlerine önemli bir katkı olarak değerlendiriliyor. Bu projeler hem de Avrupa Birliği tarafından desteklenen TRACECA projesinin-Büyük İpek yolunun restorasyonu sürecinin - hızlandırılmasına önemli bir katkı olarak nitelendiriliyor.

2007 yılının sonlarından itibaren Bakü-Tiflis-Erzurum boru hattı ile taşınan Azerbaycan doğal gazının, Türkiye ve İtalya doğalgaz sisteminin birleşmesi sonucunda İtalya'ya nakline başlandı. Öte yandan Hazar'ın hidrokarbon rezervlerinin Orta Avrupa pazarlarına ulaştırılmasını sağlayacak ve artık 2010 yılından itibaren inşasına başlanacak NABUCCO doğal gaz hattı, Doğu ile Batıyı bağlayan en büyük projeye dönüşecektir. Bu proje uyarınca, 2007 yılının başlarından itibaren İpek yolu ekseninde faaliyete başlayan Bakü-Tiflis-Erzurum ulaşım hattı, daha sonra inşa edilecek olan Trans Hazar doğal gaz hattına bağlanacak, bu hat ise Türkiye'nin doğal gaz şebekesi aracılığıyla tüm Avrupa Birliği ülkelerinin ilgili şebekesine birleşecektir.

Azerbaycan Cumhuriyeti, Doğu-Batı enerji koridorunun yaygın faaliyetini sağlanma amacıyla, bölgede ulaşım ağının bir diğer ayağının gelişmesi için 2006 yılının sonunda daha bir adım attı. Bu da Bakü-Tiflis-Kars demiryolu hattının inşası projesidir. 127 km uzunlukta olan demiryolu hattı Türkiye'yi Kafkasya demiryolu ağına bağlayacak. Kars-Ahalkalaki güzergahı, Güney Kafkasya ile Avrupa'yı en kısa yoldan bağlayacak demiryolu hattı olacaktır. Asya'dan Avrupa'ya yönelen bu büyük projelerin hepsi başlangıcını Azerbaycan'dan alıyor.

Avrupa-Kafkasya-Asya ulaşım koridorunun geliştirilmesine yönelik etkinliklerin başarıyla sonuçlanması alternatif projelerin de gelişmesine neden olmuştur. Örneğin, Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru. Bu proje Hindistan, Pakistan, Oman, İran, Rusya tarafından öne sürülmüştür. Bu koridor aracılığıyla, Hindistan'dan gelen yüklerin gemilere nakledilerek Süveyş kanalı üzerinden, Ümit Burnu'nu dolanarak İran'ın güneyindeki Bender Abbas limanına ulaştırılması, buradan ise onların demiryolu hattı ile Azerbaycan üzerinden Rusya ve diğer ülkelere nakli öngörülüyor. Azerbaycan bu projede etkin yer alarak kendi ulusal çıkarlarının sağlanması ve ülkede diğer ulaşım araçlarının geliştirilmesi bakımından onu önemli buluyor.

Azerbaycan öte yandan ülkeiçi ulaşım ağının gelişmesi için 2004 yılından başlayarak büyük yatırım projeleri gerçekleştirmeye başlamıştır. Sadece şu olguyu vurgulamak yeterli olur, 2008 yılında burada karayolu ulaşım ağının genişletilmesi ve onarılması için 2 milyar ABD doları değerinde kaynak tahsis edilmiştir. (http://www.day.az/)