Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev´in Ukrayna ‎Cumhurbaşkanı Leonid Kuçma ile ortak basın toplantısında konuşması - ‎Cumhurbaşkanlığı Sarayı, 28 Temmuz 1995‎

Basın mensupları için yapılması öngörülen açıklama, aslına bakılırsa, bizim önceki konuşmalarımızda da aktarıldı. Buna rağmen, birkaç kelime söyleyeceğim, ardından sözü bizim sayın konuğumuz sözü Leonid Kuçma'ya bırakacağım.

Ukrayna Cumhurbaşkanı Sayın Leonid Kuçma'nın Azerbaycan'a resmi ziyareti sona ermek üzere. Doğru, biz daha klima fabrikasını da ziyaret edeceğiz. Leonid Daniloviç'in bizim davetimizi kabul etmesi ve Azerbaycan'a resmi ziyarete gelmesi beni çok memnun etti, bunu vurgulamak isterim. Biz çok verimli bir iş yaptık. En önemlisi ise biz bir çok konularda, doğal olarak, öncelikle ikili ilişkilerimiz konusunda özgür bir şekilde görüş alışverişi yapma fırsatını bulduk. Ukrayna ve Azerbaycan'ın bağımsızlıklarını tekrar kazanmasının üzerinden bir hayli zaman geçmiştir. Bu süre zarfında gerek Ukrayna gerek Azerbaycan'da çok ciddi sosyo-politik ve sosyo-ekonomik süreçler yaşanmıştır ve hala devam ediyor. Bu süreçler eski Sovyetler Birliği'nin tüm bölgelerinde, bizim devletimizin üye olduğu BDT ülkelerinde de yaşanıyor. Bu yüzden Ukrayna bağımsız olduktan sonra orada ne tür işlerin yapıldığı, bu büyük Avrupa ülkesinin hangi yolu izlediği ile ilgili yapılan görüş alışverişi bizim de çok ilgimizi çekmektedir.

Ukrayna gibi büyük bir Avrupa ülkesinin, bize dost ülkenin cumhurbaşkanının cumhuriyetimiz, halkımızın yaşamı konusunda bilgi edinebilmiş olması da büyük önem arzediyor. Nitekim Leonid Kuçma Azerbaycan'a ilk defa geliyor. Bu bakımdan onun cumhuriyetimize gezisi önemli bir olgudur. Ziyaretin verimli geçtiğini ve başarıyla sonuçlandığını bugün güvenle söylemek mümkün.

Tabii ki, ikili ilişkilerimiz öncelikle ele alındı. Görüşmelerde Azebaycan ve Ukrayna'da yaşanan süreçler, özellikle ülkelerimiz arasında tüm alanlarda ilişkilerin geliştirilmesi yollarının araştırılması konusunda görüş alışverişine büyük önem verildi. Biz birçok olumlu sonuca ulaştık. İmzaladığımız belgeler bunun bir kanıtıdır. Bununla birlikte, görüşme ve toplantılarımızda biz birçok diğer konuda da uzlaşmaya vardık ve Kiev'de, Ukrayna'da bu konuyla ilgili imzalanacak belgelerin ilgili birimlerimizce hazırlanmasını istedik. Bu arada Leonid Daniloviç Kuçma beni Ukrayna'ya davet etti. Bu daveti değerlendireceğimi düşünüyorum. Ülkelerimiz arasında ilişkileri geliştirmek, yaygınlaştırmak ve derinleştirmek için ileride hukuki belgelerin düzenlenmesi olanağı vardır. Bu ilişkiler ileriki görüşmelerimizde de sürdürülecektir.

Ukrayna'da gerçekleştirilen değişimler birikimine ilişkin edindiğimiz bilgi bizim için çok önemlidir. Leonid Daniloviç Kuçma'nın görüşmelerimizde anlattıkları da bizim için çok değerlidir. Cumhuriyetimizin önündeki sorunların çözümü için Ukrayna'nın birikiminden yararlanmaya çalışacağımızı düşünüyorum. Şu da önemli ki, dünyadaki durum, uluslararası ilişkiler, ülkelerimizin üye olduğu uluslararası kuruluşların faaliyeti, keza Azerbaycan'ın ve Ukrayna'nın üye oldukları BDT'nin faaliyeti ile ilgili birçok konularda görüşlerinin tam bir uyum içinde olduğunu ortaya çıkardık. Üstelik Ukrayna'nın bunu kesin bir dille ifade emesi de çok önemlidir: bağımsızlık onun devlet düzeninin ve devlet politikasının değişmez ilkesidir.

Her devletin toprak bütünlüğü ve sınırlarının dokunulmazlığı uluslararası hukukun değişmez ilkeleridir. Bizim ülkelerimiz hiç sapmadan bu ilkeleri izliyorlar. Bu temel ilkeler konusunda tutumlarımızın tam uyumlu olması bizim için çok önemli bir durumdur.

Görüşmelerde biz her türlü bölücülüğü aynı biçimde kınadık. Devletlerimizin hem kendi içinde, hem başka ülkelerde bunun tezahürleri ile karşılaştıkları bir dönemde bu tutum bizim için aynı şekilde önemlidir. Biz bölücülüğü hep kınadık ve kınıyoruz. Ben bu konuda Leonid Daniloviç'in açıklamasını memnunlukla karşıladım.

Biz ekonomik ilişkilerimizi daha da genişletme, mevcut ulaştırma hatlarının temelinde yenilerinin yapılması, onun yanı sıra alternatif ulaşım hatlarının kurulması için geniş olanaklarımızın bulunduğu konusunda görüş birliğine vardık. Bunun için olanaklar bulunuyor. Umarım, bizim bu konuya yönelik ilkesel tutumumuz ülkelerimizde ilgili kurumların faaliyetine yansıyacaktır. Biz bu konularda anlaşmaya varabilir, ortak bir iş kurabiliriz.

Bilim, eğitim, kültür alanında ilişkileri daha da geliştirmek için büyük olanaklar vardır. Bu ilişkiler halklarımıza hep yarar sağlamıştır. Ayrıca belirtmek isterim ki, Azerbaycan, Ukrayna'nın bilimsel kurumlarından ve üniversitelerinden hep yararlanmıştır. Azerbaycan'da pekçok bilimadamı, güçlü uzmanlar vardır ki, onlar Ukrayna'da öğrenim görmüş, onun bilimsel araştırma enstitülerinde eğitimden geçmişler. Onlar kendi meslektaşları ile bağlantılarını sürdürüyorlar. Bu bağlantıları yeni ilkeler temelinde düzene koymak, pekişmesini özendirmek için fırsatımız vardır. Bizim kültürlerimiz Ukrayna ve Azerbaycan halkları arasında dostluğun güçlenmesi için hep köprü olmuştur.

Biz ülkelerimizin kültürlerini birleştiren somut örneklere, olgulara bugünlerde çok değindik. Düşünüyorum ki, biz bu konuda görüş alışverişi yaparken aynı ilişkileri geliştirme kararlılığı içinde olduğumuzu şimdi birkez daha ifade ettik. Bizim sanat kurumlarımız, edebiyat, kültür adamlarımız bu durumu değerlendirme fırsatını buldular.

Avrupa'nın büyük ülkelerinden biri olan Ukrayna, piyasa ilişkileri doğrultusunda ciddi ekonomik dönüşümler yolunda ilerliyor, kendi devletini, bağımsızlığını güçlendirmek için çok önemli çalışmalar yapıyor. Ukrayna, bizim için çok önemli bir ortaktır. Biz buna değer veriyoruz ve ilişkilerimizin derinleşmesi ve gelişmesi için herşeyi yapacağız.

Kısacası, Leonid Daniloviç Kuçma'nın iki günlük Azerbaycan gezisi önemli bir olaydır ve verimli sonuçlarla sona eriyor. Leonid Daniloviç, gezinizden dolayı teşekkür ederim ve umarım bağımsız devletlerimiz, halklarımız arasında ilişkilerin daha da genişlemesi ve güçlenmesi için bizim kişisel ilişkilerimiz davam edecek ve gelişecektir. İlginize teşekkür ederim.

Soru: Benim iki sorum olacak. Birinci soru bölgesel sorunların giderilmesinde BDT'nin ve üye ülkelerin olanakları ile ilgilidir. İkinci soru: Ukrayna, BDT coğrafyasında en kanlı sorun olan Dağlık Karabağ anlaşmazlığının çözümüne ne derece fiili katkıda bulunabilir?

Leonid Kuçma: Ben bunu görüşmelerde de söyledim. Düşünüyorum ki, BDT'nin herhalde bir geleceği vardır. Fakat vageçilmez bir koşul olarak taraflardan her birinin görüşü dikkate alınmalıdır. Eğer taraflardan her birinin görüşü dikkate alınsaydı, o zaman bu tür sorunlar da olmazdı. Ne yazık ki, bu sorun daha Sovyetler Birliği döneminde meydana gelmişti. Fakat ben kesin bir dille söylüyorum, sorunun şekli ve tüm BDT üyelerinin, keza Rusya'nın faaliyet düzeyi oluşmuş durumla uyumlu değildir. Bunun için de amaç, keza Ukrayna'nın amacı bu tutumu BDT üyelerine anlatmaktır.

Bu sorunun çözümünde Ukrayna'nın rolüne gelince, bu, bizim olanaklarımızı aşan bir durum. Biz Minsk Grubunun bir takım girişimler yapması için yakında AGİT'e başvuracağız. Biz bölgeye AGİT himayesinde askeri gözlemcilerin ve barışı sağlama güçlerine yardım amacıyla silahlı askeri güçlerin gönderilmesi dahil tüm çalışmalarda daha etkin yer almaya çalışıyoruz.

Soru: Benim sorum her iki cumhurbaşkanına. Bu görüşmelerde ekonom alanıyla ilgili hangi konu - petrol mü, yoksa herhangi başka konu başlıca konu oldu?

L.Kuçma: Tabii, enerji kaynakları Ukrayna'nın en önemli sorunudur. Siz şunu çok iyi biliyorsunuz, bu sorun sadece Ukrayna'nın değil, her bağımsız ülkenin sorunudur. Ukrayna ve Azerbaycan'ın petrol ve doğal gaz tesislerinin tarihi çok eskilere uzanıyor ve onlar arasındaki üretim ilişkileri o denli güçlüdür ki, bu tesislerin gelecekte normal faaliyeti, petrolcülerle dünkü görüşmeden anladığım kadarıyla, hem Ukrayna'nın hem Azerbaycan'ın yararınadır. Ukrayna, bu sorunun karşılıklı yarara dayanan çözümünde tüm olanaklarıyla yer almaya hazırdır.

H.Aliyev: Ben Leonid Kuçma'nın söylediklerine tamamen katılıyorum. Fakat herhangi sorunu en önemli sorun olarak seçip göstermek zordur. Büyük önem arz eden o kadar çok sorun var ki. Fakat Leonid Daniloviç'in belirttiği sorun, kuşkusuz, en önemli sorundur. Bunun dışında da pekçok sorun bulunuyor. Biz ekonomik ilişkilerimizi genişletmek için onları masaya yatırdırk. Bu konular artık anlatılmıştır. Aslına bakılırsa, imzaladığımız belgeler de bundan bahs ediyor.

L.Kuçma: Ben yalnız şunu ekleyebilirim, petrol ve petrol ürünleri Ukrayna için ekmek anlamına gelir, Ukrayna buğdayı da Azerbaycan için ekmek demektir. Biz bu konuda da karşılıklı mutabakata vardık.

Soru: Benim sorum Sayın Kuçma'ya. Siz Ukrayna ve Azerbaycan'ın Bağımsız Devletler Topluluğu'nda ortak olduklarını Bakü'de sık sık söylediniz. Sizin görüşmelerinizden sonra Azerbaycan ve Ukrayna BDT'nin politikası ile ilgili hangi konularda aynı tutumu izleyecektir?

L. Kuçma: Cevap çok basittir. Aslında biz BDT'nin tüm konularında aynı tavrı sergiliyoruz.

H. Aliyev: Ben bu cevaba tamamen katılıyorum.

Soru: Sayın Cumhurbaşkanları, ben yine de ekonomik konulara dönmek istiyorum. Siz mevcut sorunların giderilmesi için somut olarak hangi konulara değindiniz ve onların çözümü için ne kadar zaman lazım?

H.Aliyev: Biz sorunlarla ilgili birçok önerileri gözden geçirdik. Fakat bizim için en öncelikli konu Azerbaycan ile Rusya'nın Dağıstan sınırının açılmasıdır. Bilindiği üzere, bu sınır Çeçenistan olaylarının başladığı dönemden itibaren kapanmıştır. Aslına bakılırsa, sınırdaki ulaşım güzergahı çok önceden kapanmıştı. Nitekim Çeçenistan'da durum askeri operasyonlar başlamadan çok önce bir hayli karışıktı. Trenler sınırı ya geçemezdi, ya da büyük zorluklarla geçerdi. Bizim için Azerbaycan ile Ukrayna arasındaki ilişkiler için, genel olarak kıtamızın Kuzey bölümü ile ilişkiler için, keza Avrupa'ya çıkış için demiryolu hattı temel ulaşım aracıdır.

Bu yüzden de biz öncelikle sınırların açılması ve trenlerin normal çalışmasına ilişkin önlemleri gözden geçirdik. Doğru, bu daha fazla Rusya'ya bağlıdır. Sizin de bildiğiniz üzere, bu konuda ben Rusya yetkilileri ile, keza Devlet Başkanı Boris Yeltsin, Başbakan Viktor Çernomırdin ve Rusya'nın diğer üst düzey çalışanları ile defalarca görüşme yaptım. En son 26 Mayıs'ta Minsk'te BDT zirvesi sırasında görüşmelerim oldu. Fakat verilen sözler henüz yerine getirilmiş değil. Biz demiryolu hattının normal fonksiyonu için yeterli olanaklara sahip değiliz.

Fakat biz diğer alternatifleri de inceledik. Örneğin, yükleri Gürcistan üzerinden Karadeniz'e nakledip, ardından Ukrayna'ya taşımak için Azerbaycan, Ukrayna ve Gürcistan'ın ortak ulaştırma holdingini kurması önerisinde bulunduk. Bu hattın Hazar Denizi'nden geçip Doğuya-Türkmenistan'a ve doğal olarak, oradan Özbekistan'a, Kazakistan'a, diğer Doğu ülkelerine kadar uzatılmasına ilişkin çok çekici proje daha var. Doğru, başka alternatifler de mevcuttur. Fakat onların hepsi ekonomik verimlilik, güvenlik, tüm ülkelerle mutabakatın sağlanması bakımından özenli bir çalışmayı gerektiriyor. Tabii ki, bu projelerin gerçekleşmesinde yer alacak her ülkenin rızası da gerekir. Şimi biz onları öğreniyor, hazırlıyoruz. İnanıyorum ki, biz bu zorlu ulaşım ablukasından kurtulmanın yollarını bulacağız.

L.Kuçma: Ben Haydar Aliyeviç'in görüşüne katılıyorum. Evet, gerçekten bugünü ilgilendiren, yarın açısından önem taşıyan stratejik konular da var. Bu yüzden de biz ileriye yönelik perspektifleri, petrol-gaz boru hattı sorununu da gözden geçirdik. Bunlar stratejik konulardır ve onların bugün masaya yatırılması gerekir.

Soru: Leonid Daniloviç, siz Bakü'den Ermenistan'a gideceğinizi söylediniz. Siz Azerbaycan ile olduğu gibi onlarla da aynı şekilde işbirliği yapma niyetinde misiniz?

L. Kuçma: Ukrayna tüm ülkelerle eşit ve karşılıklı çıkarlar doğrultusunda işbirliği yapmaya hazırdır.

Soru: Leonid Daniloviç, siz Krım Tatarları sorununu nasıl çözeceksiniz?

L.Kuçma: Biz bu sorunu dün Haydar Aliyeviç ile görüştük. Ukrayna BDT'ye çağrıda bulunmuştur. Ben Boris Nikolayeviç Yeltsin'e bizzat mektup yazarak bu sorunun BDT kapsamında değerlendirilmesi gerektiğini aktardım. Zira bu, yalnız Ukrayna'nın sorunu değildi. Ne yazık ki, Ukrayna'nın bir devlet olarak bununla doğrudan bağlantısı yoktur. Fakat bugün Ukrayna 270 bin Krım Tatarı ile başbaşa kalmıştır. Onlar Azerbaycan mültecilerine kıyasla belki biraz daha iyi durumda yaşıyorlar. Ukrayna elinden gelen herşeyi yapıyor. Fakat ben net olarak şu görüşteyim ki, öncelikle, kendisini Sovyetler Birliği'nin hukuki mirasçısı ilan eden Rusya, onun yanı sıra Özbekistan ve Kazakistan sırf manevi açıdan bu sorunun çözümüne belli bir katkıda bulunmalıdırlar.

Soru: Leonid Daniloviç, Azerbaycan'ın yeni petrol yataklarının işlenmesine Ukrayna katılacak mı?

L.Kuçma: Biz bu sorunu görüştük ve Ukrayna sahip olduğu tüm olası yöntem ve araçları kullanarak mümkün mertebe buraya katılmaya hazır. Öte yandan, biz Azerbaycan tarafına bir öneride bulunarak Ukrayna'nın petrol yataklarının, özellikle Karadeniz sahalığında bulunan yatakların işlenmesinde yer almasını istedik.

H.Aliyev: Biz Ukrayna'nın hem karada, hem denizde bulunan Azeri yataklarının, keza Hazar Denizi'nin Azerbaycan'a ait sektöründeki yatakların işlenmesine katılmasını istiyoruz. Dünyanın birçok petrol şirketleri bize başvurdular. Bizde oldukça perspektifli birçok yatak bulunuyor. Enerji kaynaklarına ihtiyaç duyan Ukrayna, doğal olarak, bunlara erişebilme olanaklarına sahip olmak istiyor. Biz Ukrayna'ya böyle bir fırsat sunduk.

L.Kuçma: Sovyetler Birliği döneminde Ukrayna'da petrol-gaz endüstrisi için borulardan benzersiz ekipmanlara - kompresör istasyonları, pompalar ve diğer tesisatlara kadar geniş bir yelpazede üretim yaparak çok büyük bir potansiyel sağlamıştı.

Soru: Sayın Haydar Aliyeviç, ben şu soruya cevaplamanızı isterim: Bilindiği üzere, Rusya Dağlık Karabağ sorunun çözümünde bir arabulucudur. Siz bu sorunda onun rolünü nasıl değerlendiriyorsunuz? Cunhurbaşkanı Leonid Kuçma'ya sorum şu: Bunca zaman geçmiş, fakat Ukrayna şimdiye kadar Azerbaycan'da büyükelçilik açmamıştır. Siz bu olayı nasıl değerlendiriyorsunuz?

H.Aliyev: Rusya artık kaç yıldır, Ermenistan-Azerbayan sorunun çözümünde arabuluculuk yapıyor. Bu sorunun tarihçesine bakmış olursak, o zaman bunun daha Sovyetler Birliği döneminde, 1988 yılında ortaya çıktığını görürüz. Aynı dönemde Sovyetler Birliği yönetiminin bu sorunun ortaya çıkmasını, Ermenistan ve Azerbaycan halkları arasındaki anlaşmazlığın bu boyutlara ulaşmasını engellemek için her türlü olanağa sahip olduğunu bugün birkez daha belirtmeye gerek duyuyorum. Halklarımız yüzyıllar boyunca aynı coğrafi ortamda, birbiriyle komşu olarak yaşamışlar. Tarih boyunca çoğu dönemlerde halklarımız dostluk, huzur, karşılıklı anlayış ortamında yaşamışlar. Doğru, geçmişte de bazı sorunlar yaşanmıştı. Fakat halklarımızın tarihinde böylesine kanlı ve uzun süren bir anlaşmazlık hiçbir zaman olmadı. Bu anlaşmazlık Sovyetler Birliği döneminde yaşanmıştır ve bugün söylemek istediğim şudur ki, Sovyetler Birliği topraklarında ortaya çıkıp, başka ülkelere, keza yeryüzünün diğer köşelerine de yayılmış bölücülüğün gelişmesinde suçlu bizzat SSCB yöneticileridir.

Bu yüzden de, eğer arabuluculuktan bahsedersek, arabuluculuk o zaman da vardı, fakat bu arabuluculuk son derece başarısız ve önyargılıydı. Son yıllarda Rusya arabuluculuk yapıyor. Biz bir çok durumda kendisinin olumlu rol oynadığını seziyoruz. Biz Rusya'ya güveniyoruz. Ben defalarca söyledim ve bugün de söylüyorum, bu sorunun çözümünün anahtarı başlıca olarak Rusya'dır. Rusya bunu çözebilir. Rusya'nın Sovyetler Birliği'nin hukuki mirasçısı olduğunu hesaba katarsak, o, Karabağ sorununun giderilmesi için daha etkili önlemler almak zorundadır. Bu yüzden de biz Rusya'nın rolüne önem veriyoruz.

Son dönemlerde Rusya, AGİT Minsk Grubu çerçevesinde arabuluculuk yapıyor. Siz biliyorsunuz, 1994 yılının aralık ayında cumhurbaşkanlarının Budapeşte Zirvesi'nden sonra Minsk Grubu kurulmuştur ve şimdi iki eşbaşkanı var. Şimdiki durumda eşbaşkanlar Finlandiya ve Rusya'dır. Onlar birlikte çalışmalar yapıyorlar. Buna rağmen ben Rusya'nın burada çok önemli rol oynadığını düşünüyorum. Umarım, Rusya herhalde, bu sorunun çözümünde, bölgemizde barışın sağlanmasında kendi tarihi rolünü oynayacaktır.

L.Kuçma: Ukrayna neden mi Bakü'de büyükelçilik açmamış? Bir sıfır Ukrayna burada yenik durumda. Onun için bugün biz bunu düzelttik. Hesap bir-bir olacak.

H.Aliyev: Hayır sıfır-sıfır olacak. Zira bu, Azerbaycan'ı da ilgilendiriyor. Anlaşılan, biz aynı şekilde geç kalmışız. Bugün cumhurbaşkanları belge imzaladı ve böylece kendi ülkelerinde büyükelçilikler açılması ile ilgili bir taahhüt üstlendiler.
 
Teşekkür ederim.

Çeviri 29 Temmuz 1995 tarihli Azerbaycan Gazetesinden yapılmıştır.