Azerbaycan - Kırgızistan ilişkileri

İlişkilerin tarihçesi: Azerbaycan ve Kırgız halkları tarih, dil, din ve kültürel değerler bakımından birbirine çok sıkı bağlarla bağlıdırlar. Bu iki halk arasında ilişkilerin kökleri tarihin derinliklerine dayanır. Kıgızistan`da 20 bin kadar Azeri ikamet etmektedir. Kırgızistan`da yaşayan Azerilerin çoğu 30`lu yıllardaki baskılar sırasında Azerbaycan`dan sürülenler ve onların evlatlarıdır. Kırgızistan`daki Azerbaycan diyasporası temsilcileri ülkenin ticaret sektöründe, ekonominin diğer alanlarında etkin çalışmalar yapıyorlar. Ülkenin ünlü cerrahları, işadamları arasında çok fazla sayıda Azeri bulunuyor. Yurttaşlarımız başlıca olarak Bişkek, Talas, Kara-Balta kentlerinde yaşıyorlar. Kendi tarihi yurtlarından ayrı kalmalarına rağmen, Kırgızistan`da yaşayan Azeriler dil ve geleneklerini koruyup sürdürmüşler

İkili siyasi ilişkiler: Azerbaycan ile Kırgızistan arasında diplomatik ilişkiler 19 Ocak 1993 senesinde kuruldu. Fakat bu ilişkiler ilk zamanlarda pek yoğun değildi. 1 Nisan 2002 yılında Kırgızistan, Azerbaycan`a Fahri konsolos atadı. 16 Mayıs 2007`de Azerbaycan Cumhuriyeti`nin Kırgızistan Büyükelçiliği açıldı, 18 Ocak 2008`de ise Kırgızistan Azerbaycan`a yeni büyükelçi atadı. Bağımsızlığının ilk yıllarında Azerbaycan-Kırgızistan ilişkileri diğer Orta Asya Türk Cumhuriyetleri'nde olduğu gibi, başlıca olarak, uluslararası ve bölgesel kuruluşların çalışmaları kapsamında işbirliği şeklinde gelişmiştir. İkili ilişkilerin genişlemesinde ise milli lider Haydar Aliyev`in büyük, eşsiz hizmetleri oldu. 1993 yılının Aralık ayında Türkmenistan`da BDT Devlet Başkanları Konseyi`nin toplantısı kapsamında Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ile Kırgızistan Cumhurbaşkanı Asker Akayev ikili görüşme yaptılar. Görüşme sırasında iki ülke arasında ilişkilerin pekiştirilmesi için ortak gelenek, kültür, din, dil gibi sağlam bir zeminin olduğu vurgulandı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, Ağustos 1995`te 3. Türk Dili konuşan Devlet başkanları Zirvesi`ne katılmak için Kırgızistan`a gitti. Aliyev Kırgızistan Cumhurbaşkanı Asker Akayev ile bir araya geldi. Görüşmede iki devlet arasında ilişkilerin daha da geliştirilmesi ile ilgili konuların müzakeresine ciddi ihtiyaç olduğunu bildirildi. Bunun yanı sıra Ermenistan-Azerbaycan, Dağlık Karabağ sorunun barışçıl yoldan çözümü alanında yapılan görüşmelerden geniş bahsedildi. Ziyaret çerçevesinde Haydar Aliyev Bişkek`te Manas Destanı`nın 1000. yıl kutlamalarına katıldı. 11 Kasım 1996`da Azerbaycan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı ile Kırgızistan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı arasında işbirliği protokolü imzalandı.

23 Nisan 1997`de Kırgızistan Cumhurbaşkanı Asker Akayev Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev`in daveti üzerine Azerbaycan`a ilk resmi ziyarette bulundu. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ve Cumhurbaşkanı Asker Akayev ile başbaşa görüşme yaptı. Görüşmede iki ülkenin ortak ilgi alanına giren konular ele alındı. Ardından heyetler arası görüşmeler yapıldı. Görüşmelerde Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev bir konuşma yaptı: "...Azerbaycan, bundan böyle de tüm alanlarda Kırgızistan için çok güvenli bir ortak olacak, karşılıklı yararlı işbirliğini geliştirmek için tüm olanakları değerlendirecektir..." Kırgızistan Cumhurbaşkanı`nın ziyareti sırasında Azerbaycan Cumhuriyeti ile Kırgızistan Cumhuriyeti arasında Dostluk ve İşbirliği Anlaşması, Azerbaycan Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı ile Kırgızistan Cumhuriyeti Adalet Bakanlığı arasında İşbirliği Protokolü, turizm alanında işbirliği sözleşmeleri de dahil olmak üzere çeşitli alanları kapsayan 14 belge imzalandı. Belgeler imzalandıktan sonra cumhurbaşkanları ortak basın toplantısı düzenlediler.

7-8 Eylül 1998 tarihlerinde TRACECA programı kapsamında Bakü`de düzenlenen Tarihi İpek yolunun restorasyonu konulu Uluslararası Konferansa Kırgızistan Cumhurbaşkanı Asker Akayev de katıldı. Konferansta "Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaştırma Koridorunun Üzerinde Uluslararası Taşımacılığın Geliştirilmesi Hakkında Çok Taraflı Temel Anlaşma" (Temel Anlaşma) ve onun teknik ekleri imzalandı.

Kırgızistan Cumhurbaşkanı Asker Akayev, 8-9 Nisan 2000 tarihlerinde Bakü`de düzenlenen Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları 6.Zirve Toplantısına ve "Kitab-ı Dede Korkut" Destanı`nın 1300.yıldönümü kutlamalarına katıldı. Zirve toplantısında Cumhurbaşkanı Asker Akayev bir konuşma yaptı. 25 Ocak 2000`de Moskova`da yapılan BDT Devlet Başkanları Konseyi`nin toplantısı kapsamında Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ile Cumhurbaşkanı Asker Akayev`in daha bir görüşme gerçekleştirdiler.

26-27 Nisan 2001 tarihlerinde İstanbul`da düzenlenen Türkçe Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları Doruk Toplantısı ve 1-3 Ağustos 2001 tarihlerinde Soçi kentinde yapılan BDT ülkeleri Devlet Başkanları Gayrıresmi Toplantısında Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, Cumhurbaşkanı Asker Akayev ile bir araya geldi.

Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, 10-12 Aralık 2003 tarihleri arasında Cenevre`de düzenlenen Dünya Bilgi Toplumu Zirvesi kapsamında Kırgızistan Cumhurbaşkanı Asker Akayev ile bir görüşme yaptı. Kırgızistan Cumhurbaşkanı bu görüşmede Dağlık Karabağ sorununa değinerek şunu söyledi: "Biz Azerbaycan`ın toprak bütünlüğünü detsekliyoruz ve bu tutumumuzu sürdüreceğiz." Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan-Azerbaycan, Dağlık Karabağ sorununun ülkemizin en acılı sorunu olduğunun altını çizdi ve bir devlet başkanı olarak kendisinin tüm görüşme ve konuşmalarında bu konuyu öne çektiğini vurguladı. Azerbaycan Cumhurbaşkanı, BM Genel Sekreteri ile görüşmesinde de başlıca olarak Dağlık Karabağ sorununun çözümünü götüştüğünü bildirdi.

2 Haziran 2004`te Kırgızistan Savunma Bakanı E.Topoyev resmi ziyaret için Bakü`ye geldi. Ziyaret sırasında "Azerbaycan ve Kırgızistan arasında askeri alanda işbirliği sözleşmesi" imzalandı. Savunma Bakanı E.Topoyev Cumhurbaşkanı İlham Aliyev tarafından kabul edildi. 15 Mart 2006'da Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Kırgızistan Devlet Sekreteri Dastan Sarıgulov'u kabul etti. Görüşmede Azerbaycan-Kırgızistan ikili ilişkilerinin çeşitli alanlarını kapsayan konular ele alınıd. 17 Kasım 2006'da Antalya'da düzenlenen Türkçe konuşan Ülkeler Devlet başkanları 8.Zirve Toplantısı kapsamında Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile Kırgızistan Cumhurbaşkanı K. Bakiyev bir araya geldi. Görüşmede enerji alanında işbirliği olanakları vurgulandı ve Cumhurbaşkanı K.Bakiyev Azerbaycan'ın enerji alanındaki tecrübelerinden faydalanmanın yararlı olduğunu bildirdi. Cumhurbaşkanları Türk dili konuşan ülkelerin Devlet Başkanlarının 8.Zirvesinin çok büyük önemi olduğunu, insani alanda da işbirliğinin genişletilebileceğini belirttiler.

3 Ekim 2009'da Azerbaycan Cumhuriyeti Nahçıvan kentinde Türk dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları 9.Doruk Toplantısı yapıldı. Zirve toplantısında konuşma yapan Kırgızistan Cumhurbaşkanı K.Bakiyev, Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi'nin kurulması hakkında sözleşmenin Tükçe konuşan devletlerin tek çatı altında birleşmesi açısından önemli bir şans sağladığını bildirdi. Zirve toplantısının sonunda Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi'nin kurulmasına dair Nahçıvan Anlaşması ve Türk Dili Konuşan Ülkeler Devlet Başkanları 9.Zirve Toplantısınınnihayi belgesi olarak Nahçıvan Bildirisi imzalandı.

Ekonomik ilişkiler: 1997 senesinde Azerbaycan Cumhuriyeti Hükümeti ve Kırgızistan Cumhuriyeti Hükümeti arasında yatırımların teşviki ve karşılıklı korunması hakkında ticari ve ekonomik işbirliği sözleşmelerinin imzlanmasına, tarafların ekonomi alanında ilişkileri genişletme isteklerine rağmen, Azerbaycan ile Kırgızsitan arasında ekonomik ilişkiler en üst düzeyde değil.

2009 senesinde Azerbaycan'ın Kırgızistan ile ticari ilişkilerine dair rakamlar (bin ABD dolar cinsinden) şöyle oldu: İthalat 751,6; İhracat 4558,5; Dış ticaret açığı 3806,9.

Kültürel ilişkiler: Azerbaycan ve Kırgız halkları, diğer Türkçe konuşan halklar gibi ortak kültüre sahiptirler. Bu halklar arasında kültürel ilişkiler gelişmektedir. Kırgızistan Cumhurbaşkanı Asker Akayev, 9 Nisan 2000'de "Kitab-ı Dede Korkut" Destanı'nın 1300.yılı dolayısıyla yapılan kutlamalara katıldı. Azerbaycan heyeti ise 2000 yılının sonbaharında Kırgızistan'ın Oş kentinin 3000.yıldönümü törenine katıldı.

16 Ocak 2001'de Kırgızistan Eğitim, Bilim ve Kültür Bakanlığı Daire Başkanı E. Abdukarimov, TURKSOY Daimi Konseyi'nin 15.toplantısına katılmak için Bakü'yü ziyaret etti. Toplantıya katılanlar Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev tarafından kabul edildi. 5-8 Eylül 2006 tarihleri arasında Bakü'de yapılan Doğu-Batı Uluslararası Film Festivali'nde Kırgızistan ve Kazakistan sinemacılarının ortak yapımı "Cennet kuşları" filmi gösterildi.

2008 yılının şubat-mart aylarında dünyaca ünlü Kırgız yazarı Cengiz Aytmatov'un 80. doğum yılı dolayısıyla Azerbaycan'da da bir dizi kutlamalar yapıldı. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, C.Aytmatov'u Azerbaycan ve Kıgızistan arasındaki karşılıklı ilişkilerin pekiştirilmesinde gösterdiği yararlılıklardan dolayı "Dostluk" nişanı ile ödüllendirdi. Kırgız Şairi Egemberdi Ermatov, dahi şairimiz Nizami Gencevi'nin "Yedi Güzel" eserini Kırgızcaya çevirdi. 2008 yılında Bişkek'teki Selam Yayınevi "Azerbaycanlılar Kıgızistan'da" kitabını Rusça bastı.

Her iki cumhuriyet EİT, İKT, BM çerçevesinde işbirliği yapıyorlar. 29 Ekim 2004'te Kırgızistan, 59.dönem BM Genel Kurulu'nun 46. toplantısında "Azerbaycan'ın işgal edilmiş topraklarının durumu" başlıklı maddenin Genel Kurul gündemine alınmasına ilişkin kararı destekledi. Kırgızistan, Ermenistan-Azerbaycan, Dağlık Karabağ sorununda Azerbaycan'ın adil tutumunu destekliyor ve problemin çözümü için belirli dönemlerde aktiflik sergilemeye çalışmıştır. Nitekim, Mayıs 1994'te Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki ateşkes sözleşmesi BDT aracılığıyla Bişkek kentinde imzalanmıştır.

Genel Bilgi Notu 1 Temmuz 2010 tarihinde düzenlendi.