‎"Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in BDT Devlet Başkanları Konseyi ‎toplantısında Ermenistan silahlı kuvvetlerinin Azerbaycan topraklarında yoğun saldırıları ile ‎ilgili bildirisi" (15 Nisan 1994 yılı, Moskova) belgesine ilişkin tarihi vesika


Dağlık Karabağ'da Ermeni saldırısı 1992-1993 yıllarında daha da yoğunlaşmaya başladı. Aynı dönemlerde Azerbaycan yönetiminin uluslararası örgütlerin, özellikle Rusya ve BDT'nin bu anlaşmazlığın çözümü ile ilgili herhangi rolüne karşı sert tutumu Azerbaycan'ın büyük askeri-politik baskılarla karşı karşıya kalmasına neden oldu.

BM kararlarının bir sonuç vermemesi, AGİT Minsk Grubunun gerçekçi adımlar atma yeteneğinden yoksun olması 1993 yılının sonlarından itibaren Haydar Aliyev iktidarının o dönemde Rusya ve BDT yönünde faaliyetinin yoğunluk kazanmasına yol açtı. Fakat Haydar Aliyev ölçülü davranarak Eylül 1993'te Azerbaycan'ın BDT'ye üyeliğini bu kuruluşun kolektif güvenlik sistemini kapsamayacak biçimde gerçekleştirdi. Söz konusu anlaşmaya taraf olmak Batının o dönemlerde büyük önem verdiği Azerbaycan topraklarında yabancı birliklerin konuşlandırılmaması olgusunu kuşku altına düşürebilirdi.

BDT'nin askeri faaliyetlerinde yer almak istememesi daha sonralar Haydar Aliyev iktidarı için Rusya ile ilişkileride zorluklar çıkarsa bile, o, Dağlık Karabağ anlaşmazlığı konusunda bu örgütle birtakım sonuçlara vardı.

Herşeyden önce Azerbaycan ve Ermenistan devlet başkanlarının ilk doğrudan görüşmeleri bu örgüt çerçevesinde yapıldı. İlk olarak Aralık 1993'te yapılan Aşkabat görüşmesi hiçbir sonuç sağlamadı.

15 Nisan 1994 yılında BDT Devlet Başkanları Konseyi'nin Moskova toplantısında ise Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev Ermenistan tarafının çabalarına rağmen Dağlık Karabağ anlaşmazlığı ile ilgili öne sürdüğü önerilerden birinin kabulünü başardı. Onun Ermenistan'ın saldırıları ile ilgili değerlendirilmelerin yapılması, silhalı kuvvetlerin çekilmesi, yaptırımların uygulanmasına ilişkin önerileri kabul görmese de, egemenlik, toprak bütünlüğü, sınırların dokunulmazlığı ile ilgili BDT Bildirgesi onaylandı.

Aynı yıl 18 Şubat'ta Azerbaycan, Ermenistan ve Rusya savunma bakanlarının toplantısı, Mart'ta AGİT Minsk Grubu Başkanı İan Eliasson'un Azerbaycan ve Ermenistan gezisi, Azerbaycan ve Ermenistan parlamento başkanlarının görüşmesi, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı'nın özel temsilcisi V.Kazimirov'la yapılan temaslar, BDT Parlamentolararası Kurulunun barış grubunun gezisi bir anlamda bu bildirinin yayımlanmasına doğru götüren adımlardı.

Dağlık Karabağ anlaşmazlığında başlıca etkin adım Haydar Aliyev'in 15 Nisan 1994 tarihli bildirisinden 1 ay sonra, 12 Mayıs 1994 tarihinde Bişkek Protokolü diye isimlendirilen sözleşme sonucu Azerbaycan ve Ermenistan arasında ateşkesin ilan edilmesi oldu. Şu son güne kadar sınırda yaşanan karşılıklı ateş açmalar dışında sürdürülen bu ateşkes döneminde iki cumhurbaşkanı AGİT Minsk sürecinin yanı sıra BDT devlet başkanlarının toplantısında da defalarca biraraya gelmişler.

26 Ağutos 2005 yılında BDT devlet başkanlarının Kazan'da yapılan son toplantısında Koçaryan-İlham Aliyev görüşmelerinin ardından önce sonuç umut verici olsa da, bu, Rambuye'de doğru çıkmadı. Sonuca ulaşılmamasının nedenlerinden birini ise Haydar Aliyev daha 15 Nisan 1994 yılında yayınladığı bildiride belitmiştir: "Ermenistan Cumhuriyeti önceden kabul edilmesi mümkün olmayan koşullar öne sürerek her türlü yapıcı öneriye engel oluşturmaktadır. Onun öne sürdüğü koşullar Azerbaycan topraklarında askeri opersayon alanı oluşturan Ermenistan Cumhuriyeti'nin işgal ettiği toprakları Dağlık Karabağ için bağımsız devlet statüsüne değiştirmek, yani, aslına bakılırsa Azerbaycan Cumhuriyeti'ni bölme amacını gütmektedir".

Tarihi vesika 9 Mart 2006 yılında düzenlenmiştir