Azerbaycan - Ukrayna ilişkileri. Genel bilgi notu


Eski Sovyet Cumhuriyetleri ile ilişkilerin genişletilmesi Azerbaycan'ın dış politikasının temel çizgilerinden biridir. BDT coğrafyasında Azerbaycan'ın başlıca stratejik ortaklarından biri Ukrayna'dır. Azerbaycan'ın Ukrayna ile ne deniz, ne kara sınırı vardır, buna rağmen iki ülke arasındaki stratejik ortaklık ilişkileri sürekli pekişiyor ve yaygınlaşıyor.

Ukrayna ile Azerbaycan arasında diplomatik ilişkiler 1992 senesinde kuruldu. 6 Şubat 1992 tarihi iki ülke arasında diplomatik ilişkilerin resmen başlama tarihi olarak kabul ediliyor. Her iki devlet birbirinin bağımsızlığını kısa sürede tanısa da, diplomatik temsilciliklerin açılması süreci biraz uzadı. Ukrayna'nın Azerbaycan Büyükleçiliği 5 Mayıs 1996'da faaliyete başladı. Azerbaycan'ın Ukrayna Büyükleçiliği ise 1997 yılı mart ayının 17'sinde açıldı.

Fakat bununla birlikte, ülkeler arasındaki ilişkiler son derece büyük hızla gelişti. 1997 yılı mart olaylarında Azerbaycan'da bir grup silahlı kişi darbe girişiminde bulunduğu sırada, Ukrayna eski Cumhurbaşkanı Leonid Kuchma Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'i telefonla arayarak kendisini desteklediğini ifade etti.

Bundan birkaç gün sonra 23 Mart 1995'te Haydar Aliyev, Ukrayna eski Başbakan Yardımcısı Valery Shumarov'u kabul etti. Görüşmede Ukrayna ile Azerbaycan arasındaki ilişkiler ve işbirliğinin geleceği ele alındı.

9 Mayıs 1995'te faşizme karşı zaferin 50.yıldönümü dolayısıyla düzenlenmiş kutlamalara katılmak için Moskova'da ziyarette bulunan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, Ukrayna Cumhurbaşkanı Leonid Kuchma ile bir araya geldi. Görüşmede Azerbaycan-Ukrayna ilişkilerinin geliştirilmesi için cumhurbaşkanları ve hükümet temsilcileri düzeyinde temasların devam etmesine ilişkin mutabakata varıldı.

30 Haziran 1995'te Ukrayna Başbakanı Yevhen Marchuk Azerbaycan'ı ziyaret etti ve Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ile bir araya gelerek cumhurbaşkanları arasında yapılacak görüşmenin programını ele aldı. Nihayet, uzun ön çalışmalardan sonra 26-28 Temmuz 1995 tarihleri arasında Cumhurbaşkanı Leonid Kuchma resmi ziyaret için Azerbaycan'a geldi. Ziyaret sırasında Leonid Kuchma Haydar Aliyev ile birlikte mülteci kampını ziyaret etti, Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) yöneticileri ile bir araya geldi. Leonid Kuchma Haydar Aliyev ile beraber Azerbaycan'ın iş çevreleri ile görüştü ve Bakü Klima Cihazları Üretim Fabrikası çalışanları ile görüşmede bir konuşma yaptı. Ziyaretin sonuçlarına ilişkin yapılan basın toplantısında cumhurbaşkanları iki ülke arasındaki ilişkilerin gelişme potansiyelinin yüksek olduğunu belirttiler. Basın toplantısında Ukrayna Cumhurbaşkanı Leonid Kuchma, ülkesinin Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünü desteklediğini vurguladı.

Haydar Aliyev'in Leonid Kuçma ile sonraki görüşmesi 24 Ekim 1995'te BM'nin 50.kuruluş yıldönümü dolayısıyla yapılan toplantıda New York'ta gerçekleşti. Haydar Aliyev ve Leonid Kuchma daha sonra 11 Ocak 1995'te merhum Fransa Cumhurbaşkanı François Mitterrand'ın cenaze töreninde bir araya geldiler.

Haydar Aliyev, 24-25 Mart 1995 tarihlerinde Ukrayna'ya iade-i ziyarette bulundu. Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ve Ukrayna Cumhurbaşkanı Leonid Kuchma, Mariinsky Sarayındaki resmi karşılama töreninin ardından başbaşa görüşme yaptılar. Görüşmede Ukrayna-Azerbaycan ilişkilerinin perspektiflerinin yanı sıra Dağlık Karabağ sorununun çözüme bağlanması konusu da ele alındı. Ukrayna Cumhurbaşkanı Leonid Kuchma, Dağlık Karabağ sorununun çözümünde Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünü desteklediklerini birkez daha beyan etti. Bunun yanı sıra ziyaret sırasında Haydar Aliyev'e Ukrayna'nın yüksek devlet nişanı - "Yaroslav Mudrıy" nişanı verildi. Haydar Aliyev'in Ukrayna'ya resmi gezisinin önemli sonuçları bağlamında, Ukrayna ile Azerbaycan arasında ortaklık ilişkilerinin derinleşmesine ilişkin bildirinin ve petrol-gaz alanında işbirliğine yönelik sözleşme belgesinin imzalanmasını örnek olarak verebiliriz.

Cumhurbaşkanları arasında yapılan görüşmeler ve kurulan diplomatik ilişkiler iki ülkenin üst düzey yetkililerince sürdürüldü. Örneğin, 1996 yılında Ukrayna Yüksek Rada (parlamento) Başkanı Birinci Yardımcısı Aleksandr Tkachenko'nun başkanlığındaki heyet, Ukrayna Kültür Bakanı Dimitri Ostapenko ve diğer Ukrayna yetkilileri Azerbaycan'a ziyarette bulundular.

Cumhurbaşkanları ve yetkililerin temaslarının yanı sıra iki ülke arasındaki stratejik işbirliği GUAM(Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan, Moldova) kapsamında da geliştirildi. 10 Ekim 1997'de Azerbaycan, Ukrayna, Gürcistan ve Moldova cumhurbaşkanları GUAM isimli bir örgütün kurulmasına yönelik bildiri imzaladılar.

1997-1998 yılları zarfında Azerbaycan ve Ukrayna'nın çeşitli yetkilileri arasında karşılıklı ziyaretler yapıldı. Bu ziyaretler sayesinde Azerbaycan-Ukrayna ilişkileri enerji alanından tutun savunma alanına kadar geniş bir yelpazede işbirliğini kapsamıştır. Azerbaycan ve Ukrayna, GUAM kapsamında yalnız uluslararası alanda değil, ekonomi alanında da yaygın işbirliği yaptılar. GUAM'ın yanı sıra Azerbaycan ile Ukrayna Karadeniz Ekonomik İşbirliği kapsamında da yoğun ilişkiler kurmayı başardılar.

28 Nisan 1997'de İstanbul'da Karadeniz Ekonomik İşbirliği örgütü üyesi ülkelerin iş konferansı düzenlendi. Konferans sırasında Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ve Ukrayna Cumhurbaşkanı Leonid Kuchma ile bir araya geldi ve karşılıklı çıkar esasına dayalı konuları ele aldılar.

KEİ'nin sonraki toplantısı 4-5 Haziran 1998'te Yalta'da yapıldı. Bu zirveye katılan Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev Ukraynalı meslektaşı Leonid Kuchma ile bir araya geldi. Görüşmede Dağlık Karabağ sorununun yanı sıra iki ülkenin KEİ kapsamında işbirliği olanakları masaya yatırıldı.

İki devlet arasındaki ilişkileri üst düzeye taşıyan daha bir işbirliği "Büyük İpek Yolu" projesi kapsamında gerçekleşti. 1998 yılı 7-8 Eylül tarihlerinde Bakü'de "Büyük İpek Yolunun restorasyonu konulu" uluslararası konferansa Azerbaycan, Türkiye, Gürcistan, Özbekistan, Romanya, Kırgızistan, Moldova, Bulgaristan cumhurbaşkanlarının yanı sıra Ukrayna Cumhurbaşkanı Leonid Kuchma da katıldı. Leonid Kuchma ile görüşen Haydar Aliyev, "Büyük İpek Yolu" projesinin perspektiflerini, ülkelerin bu çerçevede işbirliği olanaklarını müzakere etti.

Uluslararası kuruluşlar kapsamında yoğun işbirliği yapılmış olmakla birlikte, ülkeler arasında doğrudan işbirliği modeline daha büyük öncelik verildi. Örneğin 9-10 Ağustos 1998 tarihlerinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, Yalta kentinde Ukrayna Cumhubaşkanı Leonid Kuchma'nın 60.doğum yıldönümü törenine katıldı. Haydar Aliyev ile Leonid Kuçma'nın yaptığı görüşmede iki ülke arasında 1999 yılı işbirliği programı ele alındı. Sonuç olarak, 1999 yılı zarfında Ukrayna'nın çeşitli üst düzey yetkilileri - Ukrayna Başbakanı Mihail Gladını (1999 yılı, 23 Haziran), Ukrayna Dışişleri Bakanı Boris Tarasyuk (1999 yılı, 1 Temmuz) Azerbaycan'ı ziyaret ettiler.

1999 yılı 3 Kasımda Haydar Aliyev birkez daha Ukrayna'yı ziyaret edip Leonid Kuchma'nın tekrar cumhurbaşkanı seçilmesi vesilesiyle düzenlenen yemin törenine katıldı. 16-17 Mart 2000 tarihlerinde ise Ukrayna Devlet Başkanı Leonid Kuchma resmi ziyaret için Azerbaycan'a geldi. Ziyaretin sonucu olarak Azerbaycan ile Ukrayna arasında bir dizi ikili belgeler imzalandı. Ziyaret sırasında Haydar Aliyev, Leonid Kuchma'ya İstiklal madalyası verdi.

Leonid Kuchma'nın ziyaretinin ardından Azerbayca-Ukrayna ilişkilerini daha da genişletmek için 2000-2001 yıllarında karşılıklı üst düzey ziyaretler sürdü.19 Temmuz 2002'de Haydar Aliyev çalışma ziyareti için Ukrayna'nın Yalta kentine geldi. 28-29 Ocak 2003'te Haydar Aliyev, Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi ülkelerin devlet başkanları gayri-resmi toplantısına katılmak için Kiev'i ziyaret etti ve Ukrayna Cumhurbaşkanı Leonid Kuçma ile görüşmeler yaptı. Görüşmede Azerbaycan-Ukrayna ilişkileri ve Ermenistan-Azerbaycan sorununun çözüm perspektifleri ele alındı.

İlham Aliyev cumhurbaşkanı seçildikten sonra da Azerbaycan-Ukrayna ilişkilerindeki yoğun hareketlilik sürdü.

Nitekim İlham Aliyev'in cumhurbaşkanı seçildikten sonra ilk görüşmelerden birini Ukrayna Başbakanı Viktor Yanukovich ile yapması bir rastlantı değildir. İlham Aliyev'i cumhurbaşkanı seçilmesi vesilesiyle kutlayan Viktor Yanukovich, Ukrayna'nın Azerbaycan ile yoğun ortaklık ilişkilerini daha önceki yıllarda olduğu gibi sürdürmek istediğini söyledi. İlham Aliyev de şükranlarını sunarak ilişkilerin yükselen bir çizgide gelişeceğini belirtti. Gerçekten Azerbaycan-Ukrayna ilişkileri hızlı tempoda gelişti.

3-4 Haziran 2004'te Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Ukrayna'ya ziyarette bulundu. Ziyaret sırasında o, Ukrayna Cumhurbaşkanı Leonid Kuchma, Başbakan Viktor Yanukovich, Ukrayna Yüksek Rada Başkanı Vladimir Litvin ile bir araya geldi.

İlham Aliyev'in Leonid Kuchma ile yaptığı görüşmede ticari-ekonomik işbirliği, keza petrol alanında ve enerji kaynaklarının Avrupa'ya ulaştırılması alanında işbirliği konuları ayrıntılı bir şekilde masaya yatırıldı, uluslararası sorunlar, GUÖAM çerçevesinde işbirliği, Avrupa Birliği ve NATO ile karşılıklı ilişkiler, her iki ülkede siyasi, sosyoekonomik durum hakkında görüş alışverişi yapıldı. Devlet başkanları Ermenistan-Azerbaycan, Dağlık Karabağ sorununun çözüm konusuna da değindiler. Cumhurbaşkanı Leonid Kuchma, Ukrayna'nın sorunun barışçıl yoldan çözümünden yana olduğunu, Azerbaycan'ın toprak bütünlüğünü desteklediklerini ve ileride de destekleyeceklerini bildirdi.

Aynı yıl 27-28 Ekim tarihlerinde İlham Aliyev Ukaryna'ya çalışma ziyareti yaptı ve ülkeler arasındaki ilişkilerin gelişme perspektiflerini ele aldı. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev'in daha iki çalışma ziyareti 22 Nisan ve 16 Haziran 2005 tarihlerinde gerçekleşti.

Ukrayna ile ilişkilerin öneminin artması cumhrubaşkanları arasındaki karşılıklı ziyaretlerin sıklığını olumlu yönde etkiledi. Cumhurbaşkanı İlham Aliyev 22 Mayıs 2006'da resmi ziyaret için Ukrayna'ya geldi. Ziyaret çerçevesinde birçok Ukrayna yetkilileri ile bir araya gelen İlham Aliyev GUAM devlet başkanları zirvesine de katıldı.

2 Eylül 2006'da Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yushchenko resmi ziyaret için Azerbaycan'a geldi. Ziyaret sırasında ticari-ekonomik işbirliği, petrol alanında ve enerji rezervlerinin taşınması alanında işbirliği ele alındı.

16 Haziran 2007'de Viktor Yushchenko bir kez daha Azerbaycan'ı ziyaret etti. Ziyaret çerçevesinde cumhurbaşkanları başbaşa görüşme yaptı. Görüşmede taraflar Azerbaycan-Ukrayna ilişkilerinin hızlı gelişmesindan, iki ülkenin uluslararası kuruluşlar çerçevesinde işbirliğinin düzeyinden memnun kaldıklarını bildirdiler. Azerbaycan ve Ukrayna cumhurbaşkanları ülkelerimizin çıkarları doğrultusunda çalışmalar yapan GUAM'ın uluslararası politikada rolünün giderek arttığını vurguladılar.

24 Mayıs 2008'de İlham Aliyev Ukrayna'ya resmi ziyarette bulundu. Aynı yıl 30 Haziranda Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yushchenko Azerbaycan'a çalışma ziyareti yaptı. Ziyaret kapsamında iki ülkenin cumhurbaşkanları Bakü'de Ukrayna'nın yeni büyükelçiliğine tahsis edilen araziyi gezdiler, seçkin şair Taras Shevchenko anıtının açılış törenine katıldılar.

Nihayet, 4 Nisan 2009'da Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yushchenko Azerbaycan'ı ziyaret etti. Ziyaret sırasında Azerbaycan ve Ukrayna cumhurbaşkanları başbaşa görüştüler, Azerbaycan ve Ukrayna Cumhurbaşkanları Konseyinin ilk toplantısı gerçekleşti. Ziyaret zamanı Azerbaycan ve Ukrayna arasında ikili belgelerin imza töreni yapıldı.

Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Ukrayna Cumhrubaşkanı Viktor Yushchenko "2009-2010 yıllarında Azerbaycan-Ukrayna işbirliğine ilişkin önlemler paketini" imzaladılar.

Onlarca sözleşmenin imzalanması iki ülke arasında ilişkilerin stratejik boyutlara taşınmasının bir göstergesi olarak kabul edilebilir.

Azerbaycan ile Ukrayna arasında stratejik ortaklık ilişkileri, uluslararası işbirliğinden tutun ekonomik ve askeri alanlara kadar geniş bir yelpazeyi ihtiva etmektedir. En önemlisi şudur ki, bu ilişkiler belli bir düzen içinde gelişmiş ve her iki ülkede iktidara yeni cumhurbaşkanlarının gelmesine rağmen ilişkiler eskisinden daha yoğun bir şekilde sürmüş ve yeni işbirliği alanlarını kapsamıştır.

Diplomasi alanında Azerbaycan ve Ukrayna GUAM, KEİ ve benzeri kuruluşlar çerçevesinde başarılı ortak çalışmalar yapıyorlar. Eski Sovyetler bölgesinde dondurulmuş sorunlar konusunun BM Genel Kurul toplantısında görüşülmesine yönelik girişimi buna örnek olarak verebiliriz. Azerbaycan ile Ukrayna ekonomi alanında enerji güvencesinden tarıma kadar geniş bir alanı kapsayan işbirliği modelini geliştirmişler.

İlişkileri pekiştirmek için iki halk arasında kültürel düzeyde de ilişkiler kurulmuştur. Daha net ifade edersek, cumhrubaşkanları ve hükümet temsilcileri düzeyinde kurulan yoğun ilişkiler halklar arasındaki ilişkilere de yansımıştır. Uzun yıllar boyunca yaşanan bu süreçler sonucunda Ukrayna, Azerbaycan'ın stratejik ortağı olmuştur. Her iki ülke uluslararası alanda birbirini destekliyor ve ilişkileri geliştiriyorlar. İlişkiler konusunda sergilenen düzenli ve kararlı yaklaşım sonucu Azerbaycan ve Ukrayna, yalnız eski sovyet coğrafyasında değil, uluslararası sistemde de nüfuzlu ülkeler olmayı başarmışlar.