Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev`in, Azerbaycan Cumhuriyeti´nin yeni anayasa taslağını hazırlayan komisyonun toplantısında konuşması - Cumhurbaşkanlığı Sarayı, 26 Temmuz 1995


5 Temmuz`da biz yeni Anayasa'nın taslağını hazırlayan komisyonun toplantısını yaptık, yeni parlamento seçimlerinin düzenlenmesi ile ilgili yasa tasarısı da dahil yeni Anayasa taslağının hazırlanması hakkında karar kabul ettik. Bu çalışmaları yürütmek için o sırada Anayasa Komisyonu'nun kararı ile çalışma grubu oluşturuldu. Çalışma grubu hem Anayasa taslağını, hem parlamento seçimlerinin yapılması için seçim yasası tasarısını hazırlamakla uğraşıyor. Bu grup şimdiye kadar çalıştı. Onlar birkaç toplantı yaptılar, grup üyeleri kendi önerilerini sundular, düşüncelerini söylediler. Ben geçen hafta cumartesi günü çalışma grubu ile bir araya geldim ve kendileri ile seçim yasası tasarısını konuştum, yani yaptıkları çalışmalar hakkında bir takım bilgiler aldım.

Belirttiğim üzere, komisyon hem anayasa hem seçim kanunu taslaklarını hazırlamalıdır. Seçim tarihi artık 12 Kasım olarak belirlenmiştir. Çok az zaman kaldı. Onun için de düşündük, önce seçim yasası tasarısını değerlendirelim, onu hemen onayladıktan sonra seçimlere hazırlık çalışmaları ile ilgilenelim. Ardından kısa bir sürede Anayasa taslağını inceleyip onu da görüşelim. Bu yüzden Cumartesi günü çalışma grubu ile toplantımızda yalnız seçim kanunu tasarısı ile ilgilendim. Bizim toplantımız 5 saatten fazla sürdü. Çalışma grubu üyelerinin hemen hepsi konuştu, herkes kendi yorumunu yaptı. Herkese kendi düşüncesini söyleme olanağını sağlamaya çalıştım. Sanırım, o toplantıda böyle bir ortam oluştu ve grup üyeleri özgürce kendi düşüncelerini ifade ettiler.

Grup toplantısında birkaç konuyu - bağımsız Azerbaycan Cumhuriyeti`nin ilk parlamentosunun tek kanatlı,yahut iki kanatlı olması ile ilgili anlaşmazlık ortaya çıktı. Sonra bu seçimlerin hangi kurallara göre - çoğunluk sistemi, nispi temsil sistemi, yahut karma sistemine göre yapılması konusunda ve parlamento toplam üye sayısı dahil diğer konularda çeşitli görüşler söylendi.

Çalışma grubunun toplantısında biz şöyle bir karar aldık, bu görüş alışverişiyle ilgili olarak tasarılar üzerinde birkez daha çalışılsın ve biz bunu Anayasa komisyonunda ele alalım. Biliyorsunuz, önceden de birkaç taslak vardı. Tek kanatlı parlamento için seçimlerin yalnız çoğunluk sistemine göre yapılması, tek kanatlı parlamento için seçimlerin karma, yani çoğunluk ve nispi temsil seçim sistemine göre yapılması, iki kanatlı parlamentonun üst kanadının çoğunluk, alt kanadının karma - çoğunluk ve nispi temsil sistemine göre oluşturulması, tek kanatlı parlamento için yalnız nispi temsil sistemine göre seçimlerin yapılması hakkında tasarılar vardır.

Çalışma grubunda yaptığımız müzakereler sonucunda ben Anayasa Komisyonu'na görüşülmek üzere iki tasarı sundum. Tasarılardan birincisi tek kanatlı parlamento için karma - çoğunluk ve nispi temsil sistemine göre, ikincisi iki kanatlı parlamentonun üst kanadı için çoğunluk, alt kanadı için karma - çoğunluk ve nispi temsil sistemine göre seçimlerin yapılması üzerinedir.

Diğer iki tasarıyı ise ben Anayasa Komisyonuna sunuyorum, zira yapılan müzakerelerde biz şu kanıya vardık, sunulan tasarılar cumhuriyetimizde parlamento seçimlerinin demokratik bir ortamda yapılması için daha gerçekçi, daha uygundur. Tek kanatlı parlamento için seçimlerin yalnız çoğunluk sistemine göre yapılması tasarısına, elbette, itiraz etmek mümkün değil. Zira dünyanın en demokratik devletlerinin çoğunda, dünyada çoğunluk sistemi, en demokratik seçim sistemi olarak bilinmektedir. Doğru, bazı ülkelerde parlamentoya seçimler nispi çoğunluk sistemi, bazılarında ise karma sisteme göre yapılıyor.

Örneğin, demokrasinin en çok geliştiği batılı ülkelerde, aynı şekilde tüm alanlarda tecrübelerine güvendiğimiz ABD`de seçimler yalnız çoğunluk sistemine göre yapılıyor. Fransa`da da aynı.

Konuyla ilgili olarak biz yurtdışından olan uzmanların da bu çalışmada yer almasını sağladık. Ben onların bazıları ile konuştum. Onlar cumhuriyetimizdeki ortamı - geçiş dönemini, savaşı, topraklarımızın yüzde 20`den fazlasının Ermenistan silahlı kuvvetlerince işgalini, ülkemizde 1 milyonu aşkın mültecinin bulunmasını göz önüne alarak yalnız çoğunluk sisteminin uygulanmasını tavsiye ediyorlar. Bize bu gibi pekçok öneri ve tavsiyede bulundular. Düşündük- taşındık, çalışma grubunun toplantısında şu karara vardık, bu düşüncelerin hepsi doğru, çoğunluk sistemi gerçekten demokratik bir seçim sistemidir, cumhuriyetimizin şimdiki dönemi için çok uygundur. Fakat Azerbaycan`da pekçok parti bulunduğu, onlar seçimlere katılmaya çok heves ettikleri için ve cumhuriyetimizde parlamento seçimlerinde bir yenilik yapmak için biz seçimlerin karma sisteme göre yapılması düşüncesine vardık. Bu yüzden de ben tamamen çoğunluk sistemi ve tamamen nispi temsil sistemine dayanan taslakları tartışmaya açmadım.

Ben tamamen nispi temsil sistemi temel alınarak hazırlanan tasarı hakkında düşüncelerimi söyleyebilirim. Biliyorsunuz, bu seçimlerle ilgili görüşmelerimiz, istişarelerimizin başından beri ben bir cumhurbaşkanı olarak hiçbir sistem hakkında kendi düşüncemi, hangi sistemin, hangi parlamento yapısının bize uygun olup olmadığını söylemedim. Çalışma grubunda yaptığımız beş saatlik oturumda da bunu söylemedim. Belli ki, muhtemelen benim sölzerimin birilerini etkilemesini istemiyorum, tam serbestlik olsun istiyorum. Fakat madem, şimdi ben görüşülmek üzere iki tasarıyı tartışmaya açtım, o zaman tartışmaya açmadığım tasarılar üzerine kendi düşüncemi söylüyorum.

Tek kanatlı tam çoğunluk sistemi ile ilgili düşüncemi söyledim ve yineliyorum, gerçekten, bu, demokratik, bizim için en uygun olan bir sistemdir. Fakat cumhuriyetimizde pekçok siyasi parti bulunduğundan ve onların seçimlere etkin katılacaklarına yönelik açıklamalarından dolayı, bu açıklamaları göz önüne alarak ben tam çoğunluk sistemini bugün tartışmaya açmıyorum. Eğer komisyon üyeleri ısrar ederlerse, bu tasarıyı da müzakere etmek mümkün. Tamamen nispi temsil sistemi ile ilgili tasarıyı da tartışmaya açmıyorum, şu nedenle, - ki bu konuda düşüncemi şimdiye kadar söylemedim, fakat şimdi söylemek istiyorum - bu tasarı cumhuriyetimiz için hiç uygun değildir.

Azerbaycan'da siyasi partiler yeni kuruluyor. Toplumda partileşme süreci ilk dönemini yaşıyor. Partilerin çoğu küçük partilerdir. Kendilerini çok büyük parti olarak değerlendiren partiler ise henüz ülke nüfusunun tüm kesimlerini ve tüm bölgelerini temsil etmiyorlar. Merkezi Seçim Kurulu Başkanı Cafer Veliyev çalışma grubunun toplantısında şöyle bir bilgi verdi, cumhuriyetteki tüm partilerin hepsinin toplam üye sayısı 450 bin kadardır. Eğer bu böyle ise, demek ki, onlar 7 milyon 500 bin kişinin hepsini, hiç kuşkusuz, temsil edemezler. Onun için de eğer biz tamamen nispi temsil sistemine göre seçim yapacak olursak, o zaman parlamento seçimlerinde nüfusun hepsinin görüşünü alamayacağız. Zira partiler nüfusun hepsini temsil etmiyorlar. Tekrar söylüyorum, madem cumhuriyetimizde toplumun partileşme süreci ilk adımlarını atıyor, partiler henüz tam şekillenmemiş ve en büyük partiler - ki onlar kendilerinin çok büyük parti olarak görüyorsa - henüz toplumda gerekli itibarı kazanmamışlar, o zaman biz seçinmleri tamamen nispi çoğunluk sistemine göre yapmayız. İşte bu nedenle ben bu tasarıyı tartışmaya açmıyorum.

Böylece, görüşülmek üzere iki tasarı tartışmaya açılıyor: birinicisi - tek kanatlı parlamento, karma - çoğunluk ve nispi temsil sistemi; ikincisi- iki kanatlı parlamento, üst kanat - çoğunluk, alt kanat - karma sistem. Çalışma grubunun toplantısında farklı görüşler olduğu için ben bu tasarıların ikisini de tartışmaya açıyorum.

Bu tasarıları size dağıtmışlar. Sanırım, bu tasarıları artık okumuşsunuz, belki onlar üzerinde çalışmış incelemişsiniz. Tasarılar size dağıtıldığı için, tabii ki, rapora gerek yoktu. Mamafih, tek kanatlı parlamento tasarısı hakkında Şahin Aliyev, iki kanatlı parlamento hakkında Sefa Mirzayev'in kısa bilgi vermesi iyi olur.

Çeviri 27 Temmuz 1995 tarihli AZERBAYCAN Gazetesinden yapılmıştır.

Bilgi notu

İÇ POLİTİKA