Azerbaycan - Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütü (GUAM) ilişkileri


 
GUAM Kuruluş tarihçesi: Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütü - GUAM Azerbaycan, Gürcistan, Moldova ve Ukrayna`nın kurduğu uluslararası bölgesel bir örgüttür. 10 Ekim 1997`de söz konusu ülkelerin cumhurbaşkanları Strasbourg Bildirisi'ni imzaladılar ve Danışma Forumu olarak GUAM`ın temelini atmışlar. Strasbourg Bildirisi'nde üye ülkeler kendi aralarında siyasi ve ekonomik işbirliğini geliştirmek ve dünya ile bütünleşme sürecine beraber katılmak amacıyla böyle bir örgütün kurulması zorunluluğunu ifade etmişler. Cumhurbaşkanları egemenlik, toprak bütünlüğü, sınırların dokunulmazlığı, demokrasi, hukukun üsünlüğü ve insan haklarına saygı ilkelerine dayalı olarak Avrupa`da istikrarın ve güvenliğin pekiştirilmesi amacıyla dörtlü işbirliğinin geliştirilmesinin önemini vurgulamışlar. Aynı zamanda bu kurum, üye ülkelerin ulaştırma ve haberleşme hatlarının ve kendi topraklarında bulunan ilgili altyapıların bu devletlerin çıkarlarına uygun olarak geliştirilmesi ve verimli kullanımı için çalışmalar yapıyor. GUAM, bilim, kültür ve insani yardım konularında ilişkilerin gelişmesine özel önem veriyor. 1999 yılında Özbekistan`ın bu kuruluşa üye olması üzerine örgütün ismi GUÖAM olarak değiştirildi.

Fakat 2002 yılında Özbekistan örgütten ayrıldı. Özbekistan`ın bu örgütten ayrılması sonucu önceki kısaltma ismine geri dönüldü. Aralık 2003`te GUAM, BM Genel Kurulu`nda gözlemci statüsü aldı. Örgütün genel merkezi Kiyev`de bulunuyor, genel sekreter ise 5 yıllık süre için seçiliyor.

Azerbaycan Halkının Milli Lideri Haydar Aliyev`in GUAM tarihinde rolü: Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev`in GUAM`ın kurulması ve geliştirilmesinde eşsiz hizmetleri olmuştur. Haydar Aliyev, GUAM tarihinde son derece önemli olduğu bilinen 24 Nisan 1999 tarihli Washington Zirvesi'ne, 2001 ve 2002 yıllarında Yalta`da düzenlenen zirve toplantılarına bizzat katılmıştır.

24 Nisan 1999 tarihinde Washington Zirve'sinden sonra Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, GUAM Dönem Başkanı Haydar Aliyev basın temsilcilerine bir konuşma yapmıştır. Açıklamasında Özbekistan`ın GUAM`a üye olmasını takdir eden Cumhurbaşkanı şunu belritmiştir: "...Biz örgütümüzün geçtiğimiz dönemdeki faaliyetini görüştük ve geçen zamanın, örgütün önemini ve sürekliliğini gösterdiğini teyit ettik. Örgüt, herşeyden önce aynı çoğrafyayı paylaşma dayanıyor, üye ülkelerin ekonomik işbirliği ve daha ziyade Transkafkasya hatları aracılığıyla işbirliği amaçlarına hizmet ediyor..."

4 Mayıs 2001`de Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, GUÖAM üyesi ülkelerin ve bir dizi diğer devletlerin ticaret ve sanayi odası başkanlarını kabul etti. Kabul sırasında Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev şunu bildirdi: "...GUÖAM ülkeleri ve onların yanı sıra diğer Doğu Avrupa ülkeleri ve Baltik devletlerinin görüş alışverişinde bulunmak, konuları ele almak ve karşılıklı ilişkileri, temasları genişletme olanaklarını araştırmak amacıyla ticaret ve sanayi odaları düzeyinde bir araya gelme kararından memnunum..."

7 Haziran 2001`de Ukrayna`nın Yalta kentinde GUÖAM üyesi ülke cumhurbaşkanlarının daha bir zirve toplantısı düzenlendi. Görüşmede GUÖAM`ın yasal bir örgüt olmak için BM'e başvuruda bulunması kabul edildi. Zirvede üye ülkelerin cumhrubaşkanları Yalta Şartı`nı imzaladılar. Belgede örgütün statüsü, hiyerarşik yapısı, keza başkanlık konusu tespit edildi. Bunun yanı sıra Avrupa-Kafkasya-Asya ulaşım koridoru (TRACECA) dahil üye ülkelerin üzerinden geçen ulaşım hatlarının altaypısının geliştirilmesi, etkin faaliyeti ve güvenliğinin güvence altına alınması ile ilgili konular ele alındı. Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev Yalta Zirvesi`nde bir konuşma yaptı. Dünyada yaşanan süreçleri karışık süreçler olarak değerlendiren Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev şunu bildirdi: "...Biz bir zamanlar soğuk savaş yüzünden sıkıntı çektik, totaliter Sovyet düzeniden dolayı sıkıntı çektik, oysa şimdi birçok başka durumlar ortaya çıkmaktadır ve bunlar da ülkeleri ve halkları az facialara ve sıkıntılara sokmuyor değil. Çeşitli ülkelerdeki askeri sorunlar, tabii ki, bu bakımdan daha tehlikelidir... "

Eylül 2001`de GUÖAM ülkeleri kadınlarının Bakü`de birinci işbirliği forumu yapıldı. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev foruma katılanları kabul etti. Forumun öneminden bahseden Haydar Aliyev, onlara çalışmalarında başarılar diledi.

20 Temmuz 2002'de Yalta'da GUÖAM'ın daha bir toplantısı yapıldı Bu görüşmede "GUÖAM üyesi devletler arasında serbest ticaret zonasının kurulması sözleşmesi" ve "Terör, organize suç ve diğer tehlikeli suçlarla mücadele alanında GUÖAM üyesi devletlerin hükümetleri arasında Sözleşme" imzalandı. Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev Yalta Zirvesi`nde bir konuşma yaptı. Bir dizi uluslararası konulara değinen ülke başkanı bildirdi: "...Bağımsız devletlerin egemenliğinin, toprak bütünlüğünün ve uluslararası alanda kabul görmüş ülke sınırlarının ihlalinin bundan böyle de devam etmesi daha büyük felaketlere yol açacaktır. Biz barışçıl çözümün bulunmasında uluslararası kamuoyunun yardımına umut beslemekle birlikte bu tehditlere karşı koymak ve sorunların çözümü ile ilgili uygun ortamı sağlamak için GUÖAM kapsamında çabalarımızı bir araya getirmeliyiz."

Üye ülkeler arasında işbirliğinin hızlanması stratejisini destekleyen GUÖAM çerçevesinde uluslararası finans kuruluşlarınca finanse edilen programlar uygulanıyor. Nitekim TACİS çerçevesinde bölgesel çalışma takvimi gereğince Avrupa-Kafkasya-Asya ulaştırma koridorunun (TRACECA) gelecekteki gelişmesine yönelik proje, Sanal Merkez ve Devletler arasında Bilgi-İşlem Merkezi (VM/DBİM) projesi kurumun faaliyetinin pekişmesine hizmet etmeketdir. Birinci proje GUÖAM devletleri arasında ticaret ve ulaştırma alanında ilişkilerin yaygınlık kazanması ve hızlanması amacını taşıyor. VM/DBİM projesi, bilgi alışverişi ve diğer acil önlemler yaşama geçirmek süretiyle ticaret ve ulaştırmanın gelişmesini, etkin ve güvenli faaliyetini güvence altına almaktadır.

23 Aralık 2002`de ABD hükümeti ile GUAM arasında işbirliği bildirisi imzalandı. Belge gereğince üye ülkelerin sınırlarında altyapıların pekiştirilmesi, aynı şekilde gerekli inşaat çalışmalarının yapılması, geçiş noktaları için gerekli cihazların alınması, personele uygulamalı eğitimin verilmesi ve Dünya Bankası'nın imtiyazlı kredilerinin alınmasına ilişkin önerilerin hazırlanması öngöruluyor.

Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı İlham Aliyev`in GUAM ile ilgili politikası: 4 Temmuz 2004 tarihinde Yalta`da ticaret ve taşımalarda yardım projesinin gerçekleştirilmesine ilişkin bir sözleşme belgesi imzalandı. Bu belgede 2002 tarihinde ABD hükümeti ile GUAM arasında imzalanan işbirliği bildirisinin uygulanmasının amaç ve mekanizmaları yer almıştır.

22 Mayıs 2005 tarihinde Kişinyov`da yapılan zirve toplantısında örgüt üyesi devletlerin cumhurbaşkanları, GUAM temelinde uluslararası bir teşkilatın kurulmasının gerektiği yönünde ortak bir tutum sergilediler. Bununla ilgili olarak GUAM Dışişleri Bakanları Konseyi`nin kurulması için uygun karar alındı. Bu karar uyarınca 22-23 Mayıs 2006 tarihlerinde GUAM Kiyev Zirvesi`nde Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütü - GUAM kuruldu. Kiyev Zirvesi'nde cumhurbaşkanları GUAM`ın Tüzüğünü kabul ettiler. Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütü-GUAM`ın kurulmasına ilişkin Kiyev Deklarasyonu`nda, demokrasinin sağlamlaştırılması, temel insan hak ve özgürlüklerinin korunması, devletlerin ekonomik yönden gelişmesi, güvenlik ve istikrarın temini, sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması amacıyla dinamik ekonomik büyüme, sosyal uyum ve çevrenin korunması suretiyle karşılıklı ilişkilerin güçlendirilmesi vs. ilkeler kabul edildi. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev zirve toplantısında bir konuşma yaptı.

10 Ekim 2007`de Vilnius kentinde GUAM'ın kuruluş yıldönümü töreni gerçekleşti. Vilnius`te üye ülkelerin cumhurbaşkanlarının katılımıyla Vilnius Bildirisi kabul edildi. Vilnius Bildirisi`nde üye ülkelerin topraklarındaki "dondurulmuş çatışmaların" bu ülkelerin ve örgütün gelişmesini önemli ölçüde engellediği vurgulanıyor. Bu çatışmaların devletlerin toprak bütünlüğü, egemenliği ve uluslararası alanda bilinen sınırları çerçevesinde çözümünün gerektiği bildiriliyor. Cumhurbaşkanları saldırgan milliyetçiliğe, silahli bölücülüğe karşı olduklarını bildirerek sorunu barış yoluyla çözmek istediklerini vurgulamış, tüm dünya devletlerine GUAM ülkelerinin bu çabasına değer verilmesi ve desteklenmesi çağrısında bulunmuşlar.

Son yıllarda GUAM kapsamında yapılan zirve toplantılarında da temel konular bölgesel sorunların çözüme bağlanması ve enerji güvenliğinin sağlanmasına yönelik girişimlerin koordine edilmesi ile ilgilidir. GUAM devletleri kendi topraklarında bulunan ihtilafların çözümü amacıyla bir dizi önlemler uyguluyorlar. Nitekim GUAM devletleri arasında BM ve diğer örgütlerde aynı tutumu savunarak amaçlı bir çalışma yürütmek için uzlaşı sağlanmıştır. Uluslararası kurumların bünyesindeki GUAM Devletleri Daimi Temsilciliklerinin eylem planları onaylanmıştır. Bu yönde yapılan çalışmalar sonucunda "GUAM topraklarında uzayan sorunlar ve onların uluslararası barışa, güvenlik ve kalkınmaya etkisi" adlı 42.madde BM'in 61. dönem toplantısının gündemine alınmıştır. 5 Aralık 2007 tarihinde bu madde altında aynı başlıklı karar tasarısı görüşülmek üzere BM Genel Kurulu'na resmen sunulmuştır.

Azerbaycan'ın GUAM dönem başkanlığı 19 Temmuz 2007 tarihli Bakü Zirvesi'nden 1 Temmuz 2008 tarihli Batum Zirvesine kadar sürmüştür.

"GUAM: Kıtaları birleştirelim" sloganıyla düzenlenenen Bakü Zirvesi, kurumun uzun vadeli gelişme doğrultularının belirlemiş, kurumsal yönden güçlendirmiş ve ortak ülkelerle "GUAM+" şeklinde işbirliğinin avantajlarını ortaya koymuştur. Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Başkanlık programında yer alan bu stratejik konular örgütün 2007-2008 yıllarını kapsayan eylem planlarının temelini oluşturdu. Bakü Toplantısına teşkilat üyesi ülkelerin devlet başkanlarının yanı sıra Litvanya, Romanya, Polonya cumhurbaşkanları, Bulgaristan başkan yardımcısı, ABD, Japonya, Letonya, Estonya heyetleri de katıldı. Bu olguyu bir gösterge olarak değerlendiren Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev görüşmenin açılışındaki konuşmasında bildirdi: "... GUAM örgütü kısa süre zarfında çok ciddi bir uluslararası kuruluşa dönüşmüştür. GUAM'ın hedefi, amaçları, istekleri dost ülkelerin de ilgisini çekiyır. Biz ortak amaçlar için çalışıyoruz.GUAM Devletlerinin ikili düzeyde güzel temasları, çok yönlü ilişkileri, tabii ki, teşkilatn güçlenmesine neden olacaktır..."

Azerbaycan'ın dönem başkanlığı sırasında öne çıkan önemli gelişmeler üye devletlerin ve sekreterliğin eşgüdümlü çabaları sonucunda GUAM'ın uluslararası konumunun pekişmesi ve teşkilatın niteliksel olarak yeni gelişme aşamasına girmesi oldu.

1 Temmuz 2008 tarihinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev GUAM devlet başkanlarının zirve toplantısına katılmak için Gürcistan'ın Batum kentini ziyaret etti. Batum'da GUAM'ın geniş toplantısı yapıldı. Toplantıya GUAM üyesi ülkelerin cumhurbaşkanları- Azerbaycan Cumnurbaşkanı İlham Aliyev, Gürcistan Cumhurbaşkanı Mihail Saakaşvili, Ukrayan Cumhurbaşkanı Viktor Yuschenko ve Moldova İçişleri Bakanı Valentin Mejinski, bunun yanı sıra diğer konuklar - Polonya Cumhurbaşkanı Lech Kachinsky, Litvanya Cumhurbaşkanı Valdas Adamkus, ABD Dışişleri Bakanlığının Avrupa ve Avarsya işlerinden sorumlu müsteşarı David Merkel, Çek Cumhuriyeti Dışişleri Bakanı Karel Schwarzenberg, Romanya, Japonya, Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Birliği, BDT Yürütme Kurulu temsilcileri katıldılar.

GUAM dönem başkanlığını yürüten Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev bir konuşma yaptı. GUAM çerçevesinde işbirliğinin geliştiğini vurgulayan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, GUAM'ın uluslararası kuruluşlarla da ilişkilerini genişlettiğini bildirdi. Halihazırda hızlı büyüme yolunu izleyen Azerbaycan'ın, global enerji ve ulaşım koridoruna dönüştüğünü ve ekonominin farklı alanlarında bölgesel işbirliğinin gelişmesine kendi katkılarını yaptığını belirtti.

Azerbaycan, Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütü - GUAM'da stratejik bir rol üstlenmiştir. Bu örgütün güçlenmesi bölgesel ve uluslararası kuruluşlarla, keza münferit ülkelerle ilişkilerinin yaygınlık kazanması Azerbaycan'ın çıkarları ile uyumludur. Demokrasi ve Ekonomik Kalkınma Örgütü-GUAM ve AGİT'in organize suç örgütleri ile mücadele ve sınır ötesi işbirliği alanında karşılıkı çalışmalarına etkinlik kazandırılması konusunda Kiyev'de AGİT Genel Sekreteri Perrin de Brıchambaut ile GUAM Genel Sekreteri Valeri Çeçelaşvili arasında yapılan görüşmede bir uzlaşı sağlandı. GUAM ABD, Japonya ve Polonya gibi devletlerle de değişik programlar kapsamında işbirliğini genişletiyor.

Genel bilgi notu 12 Haziran 2010 tarihinde düzenlenmiştir.