‎"Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in ABD Kongresi'nde "Porter ‎önergesi"nin müzakeresi ile ilgili bildirisi" (13 Haziran 1996 yılı, Cumhurbaşkanlığı Sarayı ) ‎belgesine ilişkin tarihi vesika


Haziran 1996'da ABD Kongresi'nde yapılan oturumlarda yabancı devletlere yardımı öngören yasa tasarısı ile ilgili Demokrat Partili C. Porter tarafından "Porter önergesi" sunulmuştur. Söz konusu önerge ABD Hükümeti'nin Ermenilerin işgal ettiği Dağlık Karabağ'a ayrı bir taraf olarak yardım tahsis etmesini öngörüyordu. Bu ise onun Azerbaycan'ın bir parçası olarak değil, bağımsız bir taraf olarak kabul edilmesi için koşullar sağlıyordu.

Ekim 1992'den itibaren ABD Başkanı G.Bush (Baba) tarafından sunulan, kongrenin ise onayladığı "Özgürlüğü Destekleme Yasası" isimli yasa gereğince her sene Washington hükümeti eski Sovyetler Birliği cumhuriyetlerine çeşitli konularda (finans, teknik vesaire) yardımlar tahsis etmektedir. O dönemde yasa ile ilgili 907 sayılı değişiklik önergesi sonucu Azerbaycan'a yardım yapılması yasaklanmıştır. Bu değişiklik önergesi Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesini zapt eden komşu Ermenistan'a karşı güya ekonomik abluka ve ulaşım ablukası uygulaması görüşüne dayanıyordu.

"Porter önergesi"nde Azerbaycan'a yardım öngörülse de, bunun yanı sıra Dağlık Karabağ'a da özel olarak yardımın yapılması Azerbaycan için hayati önem taşıyan bir konuda açıkça ortaya konulan tek yanlılık durumu bir hayli karmaşık hale getiriyordu.

ABD Kongresi'nde "Porter önergesi"nin müzakeresi ile ilgili olarak 13 Haziran 1996 tarihinde Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev ABD'nin Bakü Büyükelçisi R.Kozlarich'i cumhurbaşkanlığı sarayında kabul etmiştir. Görüşme sırasında Cumhurbaşkanı bu konuda kesin itirazını bildirerek Ermenistan - Azerbaycan Dağlık Karabağ anlaşmazlığında "Porter önergesini"nin Azerbaycan'ın çıkarlarına 907 sayılı değişiklik önergesinden daha büyük darbe vurduğunu belirtmiştir.

Azerbaycan-ABD ilişkilerinde "Özgürlüğü Destek Yasası"na 907 sayılı değişiklik önergesi ve "Porter önergesi" gibi durumların işbirliğine aykırı olduğunu öne süren Azerbaycan Lideri ikinciyi daha tehlikeli bulduğunu ve büyükelçiden, bu konudaki endişesini bizzat ABD Başkanı'na ve diğer üst düzey devlet yöneticilerine iletmesini rica etmiştir. Bizzat kendisinin Azerbaycan'ın Washington Büyükelçisini "Porter önergesi" ile ilgili uygun çevrelerde görüşmeler yapmak için görevlendirdiğini, aynı gün (13 Haziran) ABD Başkanı Bill Clinton'a, Başkan Yardımcısı Albert Gore'a, "Porter önergesi"ni onaylayan ve kongrenin alt kanadı olan Temsilciler Meclisi Başkanı Newt Gingrich'e kongrede bu belgenin tam kabulune izin verilmemesi, Senato'da da onaylanmaması amacıyla mektuplar gönderdiğini belirtmiştir.

O dönemlerde yapılan tüm bu girişimler sonucunda Dağlık Karabağ'ın bağımsız bir taraf olarak tanınmasına olanak sağlayan "Porter önergesi" ABD Başkanı'nın Ekim 1996'da imzaladığı yasadan çıkartıldı. Dağlık Karabağ da dahil olmak üzere Azerbaycan'a yardımın ABD Sivil Toplum Kuruluşları'nın aracılığıyla yapılması kararı alındı.

Azerbaycan yönetiminin "Özgürlüğü Destek Yasası" ile ilgili 907 sayılı değişiklik önergesinin etkisinin giderilmesine yönelik mücadelesi ABD'de aynı yasaya karşı olan çevrelerle birlikte sonraki aşamalarda da sürmüştür. 1998 yılında 907 sayılı değişiklik önergesinin etkisi çeşitli alanlarda yardım yetkisinin sağlanması sonucu giderilse de, onun tam anlamda, fakat geçici bir süreliğine yürürlülükten kaldırılması 11 Ekim 2001 uçak saldırılarının ardından antiterör koalisyonunun oluşturulması ve Azerbaycan'ın da aynı koalisyona katılmasından sonra mümkün oldu. Bunun yanı sıra ABD'de 907 sayılı değişiklik önergesini Azerbaycan'a karşı haksız bir karar olarak değerlendiren çevrelerin de mücadelesi kendi etkisini gösterdi. Böylece, George Bush hükümeti kesin olarak 25 Ocak 2002 tarihinde "Özgürlüğü Destek Yasası" ile ilgili 907 sayılı değişiklik önergesinin geçici olarak yürürlülükten kaldırılmasına ilişkin bildiriyi onayladı.

ABD'nin Bakü Büyükelçisi Rino Harnish 12 Aralık 2005 tarihinde Bakü'de yaptığı basın toplantısında 907 sayılı değişiklik önergesi konusuna tekrar açıklık getirdi. O, 2002 yılının başından itibaren bu önergenin yürürlülüğünün durdurlduğunu birkez daha belirterek daha büyük oranlarda ABD yardımının yapılmasına yönelik işbirliğine değindi ve onun tamamen yürürlükten kaldırılmasının bu işbirliğine bağlı olacağını belirtmiştir. Genel olarak ABD "Özgürlüğü Destek Yasası" çerçevesinde şimdiye kadar Ermenistan'a 1.5 milyar dolar değerinde yardım yapmıştır. Azerbaycan'a yapılan yardım ise sadece 2005 Mali yılında artırılarak 70.5 milyon dolar teşkil etmiştir.

Haydar Aliyev aynı görüşmede söz konusu 907 sayılı değişiklik önergesinin ekonomik açıdan değil, daha ziyade politik açıdan etkisinin önemli olduğunu kaydetmiştir: "Bizzat benim politikamın ve genel olarak bizim politikamızın anlamı sadece bize yardım etmeniz için 907 sayılı madde ile ilgili değişiklik önergesinin kaldırılması değildir... Benim itirazım Azerbaycan'a karşı ayrımcılıkla ilgilidir".

Tarihi vesika 23 Şubat 2006 yılında düzenlenmiştir