Qənirə Paşayeva («ANS» telekanalı): Cənab Prezident, biz belə qərara gəlmişik ki, suallarımız üç hissədən ibarət olacaqdır. Birinci hissə ictimaiyyəti də maraqlandırır, yəni Qarabağla əlaqədardır. İkinci hissə xarici siyasət və referendum, üçüncü hissə isə daxili siyasət barədə olacaqdır.

Heydər Əliyev: Yaxşı, siz məni burada nə qədər saxlayacaqsınız?

Qənirə Paşayeva: Bizə vaxt ayırdığınız üçün Sizə təşəkkür edirik. Sizin nə qədər vaxtınız varsa, o qədər. Cənab Prezident, Siz sabah Ermənistan prezidenti Robert

Köçəryan ilə görüşəcəksiniz. Prezident Heydər Əliyev bu danışıqlardan konkret nəticələr, irəliyə doğru addımlar gözləyirmi? Yoxsa bu, iki prezident arasındakı müzakirədir?

Heydər Əliyev: Bilirsiniz, bu barədə konkret bir şey deyə bilmərəm. Çünki bilməlisiniz ki, iki prezidentin görüşləri 1999-cu ildən başlayıbdır və bunlar xüsusi görüşlərdir. Bu, qeyri-adi bir haldır. Mənim keçmiş prezident Levon Ter-Petrosyan ilə də görüşlərim olubdur. Ancaq onda, adətən, biz beynəlxalq tədbirlərdə olduğumuz zaman, yaxud Moskvada Müstəqil Dövlətlər Birliyinin toplantılarında olanda vaxt tapıb görüşürük. Köçəryan prezident seçiləndən sonra onunla da belə görüşlərimiz olmuşdur. Ancaq 1999-cu ildə biz Vaşinqtonda olanda Amerika Birləşmiş Ştatlarının Xarici İşlər naziri xanım Olbrayt mənimlə görüşdü, onunla da görüşdü. Cəhd göstərdi ki, bizim görüşümüzü təşkil etsin və belə də oldu. Üçümüz də oradakı bir otaqda görüşdük. Ancaq beş dəqiqədən sonra xanım Olbrayt çıxıb getdi. Dedi ki, mən sizi tək qoyuram, gedirəm. O vaxtdan bizim bilavasitə görüşlərimiz başlayıbdır.

Bəzən bu görüşlərin müəyyən ümidverici nəticələri də olubdur, bəzən əksinə. Deyim ki, bu görüşlərin əhəmiyyəti yoxdur, bunu deyə bilmərəm. Ancaq deyim ki, bu görüşlərdə biz konkret nəsə əldə edə bilirik, hələlik bu da yoxdur. Düzdür, 1999-cu ildə bizim görüşlərimizin müəyyən perspektivləri göründü. Ancaq Ermənistanda parlamentdə terror hadisəsi olandan bir neçə ay sonra vəziyyət dəyişdi və əvvəlki görüşlərimizdəki bəzi-bəzi ümidlər azaldı. Ona görə də mən indi deyə bilmərəm ki, bu görüşdə nəsə əldə edəcəyik, yaxud nə qədərsə irəliyə gedəcəyik. Bunların heç birini deyə bilmərəm. Sadəcə, görüşüb vəziyyəti təhlil edəcəyik. Bunu da konkret deyə bilmərəm. Çünki bu, təkcə məndən asılı deyildir.

Gedəcəyəm, görəcəyəm o nə fikirdədir, mən nə fikirdəyəm. Yaxud, bir balaca söhbət edəndən sonra, ola bilər, ikimiz də istəyək ki, danışıqlar daha çox hansı istiqamətdə getsin. Ona görə əvvəldən bir şey deyə bilmərəm. Onu bildirmək istəyirəm ki, bunlar faydalıdır. Faydasız deyildir. Bəzən müxtəlif mənbələrdən deyirlər ki, bunun əhəmiyyəti nədir? Faydalıdır. Bir halda ki, biz atəşkəs rejimində yaşayırıq, bu rejimi qoruyub saxlamaq üçün iki ölkənin prezidentlərinin bilavasitə görüşlərinin əhəmiyyəti var. Amma eyni zamanda, biz daha da açıq danışırıq. Minsk qrupunun həmsədrləri çox iş görürlər. Onlar həm bizimlə söhbət edirlər, həm onlarla söhbət edirlər. Ancaq biz özümüz təkbətək daha da açıq danışırıq. Bir-birimizdən çəkinmədən sözlərimizi açıq şəkildə deyirik. Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi məsələsi çox ağır bir vəziyyətdədir. Həmişə ağır vəziyyətdədir, yüngül vəziyyəti heç vaxt olmayıbdır. Ona görə əgər indi bundan da istifadə etməsək, nə edərik? Hər halda, Minsk qrupunun fəaliyyəti ilə, həmsədrlərin fəaliyyəti ilə yanaşı, prezidentlərin bilavasitə görüşlərinin də əhəmiyyəti var.

Aynur Nəsirova(Lider telekanalı): Cənab Prezident, Minsk qrupunun həmsədrləri danışıqlara prezidentlərdən də əvvəl qoşulublar. Amma heç bir nəticə olmayıbdır. Siz də bir neçə dəfə bunu onlara irad tutmusunuz. Azərbaycan tərəfi bu nəticəsizliyə görə hər hansı bir addım ata bilərmi, Minsk qrupundan imtina edə bilərmi?

Heydər Əliyev: Yox. Bir prezident kimi, şəxsən mən heç bir şeydən imtina etmərəm. Çünki böyük siyasətdə imtina etmək o qədər də yüksək səviyyə göstərmir. Hər bir çətin vəziyyətdən çıxış yolu tapmaq lazımdır. Bu birincisi. İkincisi, Minsk qrupu 10 ildən çoxdur ki, fəaliyyət göstərir. Onun müxtəlif dövrləri olubdur. Əgər xatirinizdədirsə, mən bir neçə dəfə Minsk qrupunun həmsədrləri ilə görüşəndə onun tarixini xatırlatmışam. Mən 1993-cü ildə Azərbaycana gələndə bir aydan sonra Minsk qrupunun həmsədri yox idi. Bir sədr var idi – İtaliya. Onun da Xarici İşlər nazirinin müavini Raffaello bu işlə məşğul olurdu. Mən onunla dəfələrlə görüşmüşəm. O vaxtdan indiyə qədər mən müxtəlif ölkələrdən Minsk qrupuna sədrlik, həmsədrlik edənlərin hamısı ilə dəfələrlə görüşmüşəm, danışmışam, danışıqlar aparmışam. Təkcə bu deyildir. İndi Minsk qrupunun həmsədrləri öz yerində. Amma Minsk qrupu ATƏT-in tərkibindədir. Bilirsiniz ki, ATƏT-in də 6 aydan bir sədri dəyişilir. ATƏT-ə daxil olan ölkələrin Xarici İşlər Nazirliyi növbə ilə ATƏT-ə sədrlik edir. Onlarla da hər dəfə görüşmüşəm. Onlar əvvəlki illərdə, yəni 5-6 il bundan öncə bu işlərə o qədər də qarışmırdılar. İndi onlar da bu işlərə qarışırlar, səfərlər edirlər, Ermənistana gedirlər, Azərbaycana gəlirlər. Onlarla da danışıqlar aparırıq. Ona görə hər bir belə danışığın əhəmiyyəti var, zərəri yoxdur.

Səbinə Əliyeva (Frans-Press agentliyi): Cənab Prezident, sualı rus dilində verəcəyimə görə üzr istəyirəm. Çünki üçqat tərçümə zamanı bəzi qeyri-dəqiqliyə yol verilir.

Heydər Əliyev: Eyb etməz, bilirəm ki, sən həmişə rus  dilində danışırsan. Sizin üçün olar, biz heç də bütün agentliklərin nümayəndələrini məcbur etmirik ki, ancaq Azərbaycan dilində danışsınlar. Bu tələblər bizim öz kadrlarımıza aiddir, siz isə azad jurnalistlərsiniz. Buyurun, sualınızı verin.

Səbinə Əliyeva: Cənab Prezident, Azərbaycan hansı vəziyyətdə hesab edə bilər ki, münaqişəni sülh yolu ilə həll etmək üçün artıq bütün imkanları tükənmişdir? Təxminən iki həftə əvvəl Siz bəyan etmişdiniz ki, Azərbaycan öz ərazisinin 20 faizinin işğal olunması vəziyyəti ilə daha barışa və buna dözə bilməz. Azərbaycanı hansı kənar obyektiv və subyektiv amillər belə bir qərara gəlməyə təhrik edə bilər ki, artıq imkanlar tükənmişdir?

Heydər Əliyev: Bəli, mən bunu demişəm və bir daha təkrar edirəm ki, Azərbaycan daha dözə bilməz. Ona görə də biz münaqişənin həllini tapmalıyıq. O ki qaldı nə kimi obyektiv və subyektiv amillərin olduğuna, onları demək çətindir, çox çətindir. 

Qənirə Paşayeva: Cənab Prezident, Levon Ter- Petrosyan hakimiyyətdə olanda Qarabağ münaqişəsinin mərhələlərlə həlli variantı müzakirə edilirdi. Sonra informasiya sızdı ki, bu varianta Rusiya razılıq vermirdi. Təbii ki, o vaxt Rusiya–Azərbaycan münasibətləri o qədər də müsbət deyildi. Rusiya ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin bugünkü durumunda Rusiya problemin mərhələlərlə həllinə razılıq verə bilərmi? 

Heydər Əliyev: Əvvəlcə, gərək münaqişənin mərhələlərlə həllini müzakirə edək. Müzakirəyə heç kəs etiraz edə bilməz. Rusiya da etiraz edə bilməz. Amma onun həyata keçirilməsi məsələsi başqadır. Bilirsiniz, ümumiyyətlə, müxalifətdə, jurnalist korpusunun böyük hissəsində bəzən əsası olmayan ifadələr işlədilir. Deyirlər ki, Rusiya razılıq vermir. Axı bunu kim deyir?! Mənə bunu deyəndə heç bu barədə söhbət aparmaq istəmirəm. Çünki mənə bir şey deyəndə gərək biləm ki, bunu kim deyir, nə əsasla deyir. Əsassız bəyanatlarla əlaqədar mən heç bir söhbət aparmaq istəmirəm. Mərhələli həll 1997-ci ildə olan məsələdir.

Xatirinizdədir ki, 1996-cı ilin dekabr ayında Lissabon sammitində biz böyük nailiyyət əldə etdik. O vaxtlar mən bu barədə danışmışam. Oradakı cəsarətli hərəkətim nəticəsində mən ATƏT-in üzvü olan ölkələrin dövlət başçılarını Azərbaycana diqqət yetirməyə məcbur etdim. Mənim ümumi sənədə konsensus verməməyim, demək olar ki, Lissabon sammitini nəticəsiz vəziyyətə gətirib çıxaracaqdı, ona görə onlar mənim təklifimi qəbul et dilər və Dağlıq Qarabağ barəsində çox yaxşı bəyanat verdilər. Bəyanatda bizə nə lazım idi? Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması, Ermənistan–Azərbaycan münaqişəsinin həll olunması və Dağlıq Qarabağa Azərbaycanın tərkibində yüksək dərəcəli status verilməsi. O vaxt Minsk qrupunun həmsədrləri Rusiya və Finlandiya idi. Finlandiyaya gedəndən sonra biz istədik ki, Amerika olsun. Amma Ermənistan və Rusiya Amerikaya etiraz etdilər. Belə olan halda – artıq mən bunun incəliyini danışmaq istəmirəm – nəhayət, danışıqlardan sonra, bir neçə aydan sonra qərar qəbul olundu ki, həmsədr üç ölkə olsun – Rusiya, Amerika və Fransa. Bu, Minsk qrupunun tarixində yeni bir mərhələ oldu. Hesab edirəm bu, çox yaxşı başlanğıc oldu, çünki biz üç böyük dövləti bura cəlb etdik. Ondan əvvəl Rusiya, Finlandiya, İsveç – bunlar bərabər ölçülü ölkələr deyildi. Amma Amerika, Fransa və Rusiya dünyanın böyük dövlətləridir. Bu da Azərbaycanın təşəbbüsü və fədakarlığı nəticəsində oldu.

1997-ci ildə onlar fəal işə başladılar. 1997-ci ilin iyun ayında bir paket təklifi verdilər. Bu bizim üçün məqbul deyildi, amma biz istəyirdik vəziyyətdən çıxaq. Biz onu qəbul etdik. Ermənistan qəbul etmədi. Bilirsiniz ki, iyul ayının sonunda, avqust ayının 1-də mənim Ağ evdə görüşüm oldu, oraya rəsmi ziyarətə dəvət olunmuşdum. Xatirimdədir, orada biz prezident Klinton ilə bu məsələni müzakirə edirdik. Artıq onlar paket təklifi geri götürüb mərhələ təklifini vermişdilər. Prezident Klinton mənə dedi ki, indi danışığımızdan sonra mətbuat konfransı olacaqdır. Siz də çıxış edəcəksiniz, mən də çıxış edəcəyəm. Siz orada bəyan edin ki, bu təklifi, yəni mərhələ təklifini qəbul edirsiniz. Mən bunu bəyan etdim.

Avqust ayından Ermənistanda proses başladı. Onlar əvvəl etiraz etdilər, sonra, nəhayət, Ter-Petrosyan özü belə fikrə gəldi ki, bunu qəbul etmək lazımdır. Bu barədə mənə məlumatları, əsasən, Fransanın prezidenti Jak Şirak verirdi. Xatirimdədir, 1998-ci ilin yanvar ayında Ter-Petrosyan Ermənistanın hansısa tədbirinə görə Parisə getmiş, orada prezident Şirakla görüşmüşdü. Ondan sonra prezident Şirak mənə telefon etdi və dedi ki, Ter-Petrosyanla bizim çox yaxşı danışığımız oldu. O bu təklifi qəbul edibdir və artıq bəyanat da vermişdir, yanvar ayının əvvəlində bunu Təhlükəsizlik Şurasında müzakirə edəcəkdir və qəbul edəcəkdir. Mən Sizinlə bu barədə əlaqə saxlayacağam. Amma o bunu qəbul etdirə bilmədi. Yəni nə oldu? Mən bundan əvvəl Ermənistanda gedən prosesləri bilmirəm. Ter-Petrosyanın Təhlükəsizlik Şurasındakı silahdaşlarından birikisi istefa verdi. Sonra Təhlükəsizlik Şurasında bu məsələni qoyanda, bildiyimə görə, onun ümid etdiyi adamların bəziləri onun əleyhinə çıxdı. O zaman da onun tərəfdarlarından ikiüç nəfər istefa verdi. Bildiyimə görə, o özü belə çıxılmaz vəziyyətdə istefa verdi. Amma bunu, mərhələli həlli özü qəbul etmişdi, yaxud ona kimsə məsləhət görmüşdü. Bəziləri onun əleyhinə çıxdılar, o cümlədən indiki rəhbərlik. Bunları kimin göstərişləri ilə edirdilər, yaxud özləri edirdilər, mən bu barədə heç bir şey deyə bilmərəm. Güman edirəm ki, bu onların özlərinin işi idi.

İlhamə Qasımlı («525-ci qəzet»): Cənab Prezident, Köçəryanla sabahkı görüşünüzə ilk dəfə olaraq hər iki ölkənin müdafiə nazirləri də qatılacaqdır. Ümumiyyətlə, bunu da nışıqlarda yeni mərhələyə keçid kimi qiymətləndirmək olarmı? Yaxud bu, fərqli bir məsələdirsə, istərdik buna açıqlama verəsiniz.

Heydər Əliyev: Müdafiə nazirləri bizim danışıqlarımıza qatılmayacaqlar. Siz düz məlumat almamısınız. Mən də göstəriş vermişəm, Köçəryan da göstəriş verib ki, müdafiə nazirləri burada bizim təhlükəsizliyimizi təmin etməlidirlər. Ona görə də Səfər Əbiyev buraya gəlibdir. İki gündür buradakı işlərlə məşğul olur. Sabah o bizim görüşümüzdən bir-iki saat əvvəl Ermənistanın Müdafiə Naziri ilə sərhəddə görüşəcəkdir. İndi orada təhlükəsizlik üçün çox iş görülübdür. Xüsusən, mənim mühafizə idarəm var, ona Vaqif Axundov başçılıq edir, onlar çox işlər görüblər. Ancaq bir halda ki, o tərəfdəki ordu, bu tərəfdəki ordu müdafiə nazirlərinə tabedir, ona görə onlar burada olacaqlar. Amma onlar bizim danışıqlarımıza qətiyyən qatılmayacaqlar. Bu gün axşam buraya bizim Xarici İşlər Nazirliyindən Araz Əzimov gələcəkdir. Onların tərəfindən də Xarici Işlər naziri gələcək və Araz Əzimovun tərəfdaşı gələcəkdir. İndi yerində baxacağıq, görək danışıqlarda kim harada iştirak edəcəkdir.

Tural Müseyibov («Space» telekanalı): Cənab Prezident, münaqişənin başlandığı gündən Türkiyə Azərbaycana siyasi dəstək verir. Türkiyə bu prosesdə bir az sıxışdırılır. Avropa Birliyi təkid edir ki, Türkiyə Ermənistanla sərhədlərini açsın. Ümumiyyətlə, bu proses baş tutarsa, Azərbaycana necə təsir edə bilər?

Heydər Əliyev: Bəli, Türkiyə bizim çox yaxın müttəfiqimizdir, Minsk qrupunun üzvüdür və biz Türkiyə ilə sıx əməkdaşlıq edirik. O cümlədən Ermənistan–Azərbaycan münaqişəsinin həlli prosesində Türkiyəni doğrudan da Avropa Birliyinə daxil olmaq məsələsində sıxışdırırlar. Siz düz dediniz. Ondan tələb edirlər ki, Ermənistana yol açsın, Gümrü– Qars yolunu açsın, başqa bir çox şeylər tələb edirlər. Amma mən bildiyimə görə, Türkiyəni idarə edən insanlar bu barədə çox qəti fikirdədirlər. Son dəfə oradakı görüşlərimdə mənə deyirdilər ki, onlar heç bir güzəştə getməyəcəklər.

Emin Mahmudov («Zerkalo» qəzeti): Qukasyan bəyan edib ki, o, Azərbaycan prezidentindən daha konstruktivlik gözləmir və danışıqlardan heç nə gözləmir. Sizə elə gəlmirmi ki, bu, indiki danışıqlara erməni tərəfinin verdiyi qiymətdir və onların özləri bu danışıqlardan heç nə gözləmirlər?

Heydər Əliyev: Qukasyan həqiqətən belə bəyanatlar vermişdir və mən bu gün Qukasyanın həmin bəyanatları ilə tanış oldum. Lakin bu, Köcəryanın deyil, Qukasyanın bəyanatıdır. Düşünmürəm ki, bunu o, Köçəryanın göstərişi ilə vermiş olsun. O, artıq özünü seçilmiş, həm də demokratik yolla seçilmiş «prezident» hesab edir, buna görə də özünü göstərmək istəyir. Hətta mənə elə gəlir ki, bunu o bizim üçün yox, daha çox Ermənistanda təsir bağışlamaq üçün edir. Mən buna əhəmiyyət vermirəm.

İlkin Bağırov (Türkiyənin «STV» telekanalı): Cənab Prezident, ümumiyyətlə, Dağlıq Qarabağ probleminin həllindəm qonşu dövlətlərin, xüsusilə Türkiyənin səylərini necə qiymətləndirirsiniz və bundan əlavə, Türkiyədən daha nələri gözləyirsiniz?

Heydər Əliyev: Mən Türkiyənin səylərini həmişə çox yüksək qiymətləndirmişəm və bu gün də qiymətləndirirəm.   Türkiyədən əlavə nələri gözləyirəm, artıq bu bizim daxili işimizdir.

Qənirə Paşayeva: Cənab Prezident, Siz Parisdən qayıdarkən, «ermənilər son status kimi nəyə razılaşırlar?» – sualına cavabınızda dediniz ki, heç bir statusa, Köçəryan ya müstəqillik, ya da Ermənistana birləşdirilməsini istəyir. Ermənistanın nümayəndələri ilə görüşlər olur və təbii ki, müzakirələrin nəticələri Sizə çatdırılır. Bu mövqedən hansısa bir çəkilmələr varmı, yoxsa Ermənistan bu məsələni yenə qəti qoyur?

Heydər Əliyev: Xeyr, nə var, sabah görəcəyəm.

Aynur Nəsirova: Cənab Prezident, sabahkı danışıqlarda Mehri variantı müzakirə olunacaqmı?

Heydər Əliyev: Çox variantlar müzakirə olunacaq.

Natiq Məmmədov («Yeni Azərbaycan» qəzeti): Cənab Prezident, Azərbaycanın daxili siyasəti ilə bağlı sual vermək istəyirəm. Bilirik ki, avqustun 24-də referendum keçiriləcəkdir və bununla əlaqədar ATƏT-in Bakı ofisi həm hökumət, həm müxalifət, həm də qeyri-hökumət təşkilatları nümayəndələrinin iştirakı ilə «dəyirmi masa» təşkil edir. Bunlar Azərbaycan televiziyasında yayımlanırdı. Bu müzakirələr Sizdə hansı təəssürat doğurur?

Heydər Əliyev: Bilirsiniz, o «dəyirmi masa»nın ikisinə baxdım. Çox yaxşı təəssürat bağışladı. Mən ATƏT-in bu təşəbbüsünü alqışlayıram. Referendum ərəfəsində belə «dəyirmi masa»nın keçirilməsi çox faydalıdır. Faydalıdır ona görə ki, bir tərəfdən, referenduma çıxarılan düzəlişlərin, dəyişikliklərin təbliğatıdır. İkinci tərəfdən, bizim müxalifətdə olan partiyaların aparıcıları dəfələrlə deyirlər ki, onlara öz fikirlərini bildirmək üçün televiziyada imkanlar verilmir. Bunlara televiziyada 4-5 saat imkan verilir və orada bütün partiyaların nümayəndələri – bəzən onların başçıları danışırlar, bəzən təmsilçiləri – qeyri-hökumət təşkilatlarının nümayəndələri, iqtidarın nümayəndələri danışırlar, Yeni Azərbaycan Partiyasının nümayəndəsi danışır. Yəni çox canlı müzakirə gedir, hərə öz fikrini bildirir. Onlar öz fikrini bildirirlər, iqtidar nümayəndələri, hansı ki, referendumu irəli sürüblər, onlar da öz fikrini bildirir, xalq da görür. Bu çox yaxşı şeydir. Mən bunu çox yüksək qiymətləndirirəm və buna görə ATƏT-ə təşəkkür edirəm. Xalq da görür ki, məsələ nə yerdədir. Mən bundan çox razıyam. Düşünürəm ki, bu, referendumun uğurla keçməsinə kömək edəcəkdir.

Səbinə Əliyeva: Cənab Prezident, referendumla əlaqədar çox qəribə bir vəziyyət yaranır. Mən bilən, referenduma çıxarılan bir çox müddəalar bilavasitə Avropa Şurasının təşəbbüsü ilə, yəni qanunvericiliyimizi Avropa Şurasının standartlarına uyğunlaşdırmaq zərurəti ilə əlaqədar irəli sürülmüşdür. Eyni zamanda, Avropa Şurasının Qross, Şvimmer kimi nümayəndələri bu tədbiri «siyasi cəhətdən iddialı» tədbir adlandırır və bəyan edirlər ki, referenduma çıxarılan bəzi müddəalar kifayət qədər mübahisəlidir. Sizcə, bu cür qeyri-standart vəziyyət nə ilə bağlıdır?

Heydər Əliyev: Burada qeyri-standart bir şey yoxdur. Hərə öz fikrini söyləyir. Qrossun rəyi hələ heç də Avropa Şurasının rəyi deyildir, yalnız Avropa Şurasının bir deputatının rəyidir. Avropa Şurasında isə 500 deputat var. Təəssüflər olsun, bizim mətbuat və təbiidir ki, bizim müxalifət bir dənə Qross, yaxud ona bənzər başqa familiyalı adam gəlib bir söz deyən kimi, elə bilirlər bu, Allahdan gələn bir sözdür, onun sözünü hey fırlayırlar, fırlayırlar. Qross elə bir şəxs deyil ki, ona o qədər diqqət yetirilsin. Mən düzü, təəccüb edirəm ki, niyə belədir, bizim insanlar nə üçün bu cür hərəkət edirlər? Axı hər bir xalq, hər bir insan, hər bir millət, hər bir millətə mənsub olan insan gərək öz milli mənliyi haqqındadüşünsün. Yoxsa, Qross gəldi belə dedi. Bəli, səhərdən axşama kimi televiziyalar belə, qəzetlər belə. Mənim üçün bunların heç birinin əhəmiyyəti yoxdur. Referendumla bağlı heç bir qeyri-standart vəziyyət yoxdur. Hər şey normaldır.

Qənirə Paşayeva: Cənab Prezident, referenduma çıxarılacaq məsələlərdən biri deputatların majoritar qaydada seçilməsinə aiddir. Müxalifət əsasən belə dəlil gətirir ki, bu, Azərbaycanda partiyaların inkişafına mənfi təsir göstərəcəkdir. Siz necə fikirləşirsiniz?

Heydər Əliyev: Mən belə fikirdə deyiləm. Bu, partiyaların inkişafına heç bir mənfi təsir göstərməyəcəkdir. Əksinə, partiyaların inkişafına kömək edəcəkdir. Nə üçün? Əgər o partiyanın nümayəndələri, həqiqətən, hansısa bir dairədə seçicilərin etimadını qazana bilərlərsə, gedib oradan seçilmək və konkret bir dairənin nümayəndəsi olmaq daha hörmətlidir, nəinki siyahı ilə seçiləsən. Siyahı ilə seçiləndə o gedib öz namizədliyini müdafiə etməlidir. Belədir də. Burada partiyalar heç bir şey itirmir. Bilirsiniz ki, partiya siyahısı ilə 25 nəfər seçilirdi. Bu 25 nəfər nədir? Bizim 125 deputatın içərisində bunun 25 faizidir. Elədirmi? İndi nə oldu ki, bu 25 faizin partiya siyahısı ilə seçilməsi partiyaları inkişaf etdirir, amma bunların majoritar tərəfə keçirilməsi partiyaları inkişaf etdirməyəcək?! Bilirsiniz, bunlar sadəcə, bəhanədir. Bu olmasaydı, başqa bir şey olsaydı, yenə də müxalifət bunun əksinə gedəcəkdi.

Qənirə Paşayeva: Cənab Prezident, bəzi beynəlxalq təşkilatlar bu referendumun keçirilməsini düzgün hesab eləmirlər. Siz belə bir göstəriş verəcəksinizmi ki, həmin o təşkilatlar referendumu izləməyə dəvət olunsunlar?

Heydər Əliyev: O beynəlxalq təşkilatlar kimlərdir?

Qənirə Paşayeva: Avropa Şurasında bəzi ekspertlər var, Amerikada bəzi kiçik institutlar var.

Heydər Əliyev: Biz, yəni bizim aparat kimə lazımdırsa, dəvət göndərmişdir. O cümlədən Avropa Şurasına da dəvətlər göndərilibdir. Narahat olmayın. Müşahidəçilər dəvət olunublar və gələcəklər. Heç kəs bundan narahat olmasın.

Yadigar Mikayıloğlu  («Şərq» qəzeti): Cənab Prezident, Sizin Naxçıvan səfərinizin mühüm hissəsi Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan bölməsinin yaradılması ilə bağlı olduğu üçün sualım elm barədədir. Azərbaycanda elmi əsərlərin qiymətləndirilməsi ilə məşğul olan Ali Attestasiya Komissiyasının gələcək fəaliyyəti haqqında planlarınız nədən ibarətdir?

Heydər Əliyev: Fəaliyyət göstərəcəkdir. Ali Attestasiya Komissiyası çox mühüm təşkilatdır. O, fəaliyyət göstərir, sadəcə, indi sədri yoxdur. Bu yaxın günlərdə onun sədri təyin olunacaqdır və Ali Attestasiya Komissiyası öz işini aparacaqdır.

Aynur Nəsirova: Cənab Prezident, Xəzəryanı dövlətlər Xəzərdə hərbi təlimlərə başlayıblar. Azərbaycanın hərbi təlim keçirmək təşəbbüsü və imkanı nə qədərdir?

Heydər Əliyev: Biz Rusiyanın hərbi təliminə qatılmışıq. Biz Rusiyanın hərbi təlim keçirməsini dəstəklədik və orada iştirak etdik. Ona görə ayrıca hərbi təlim keçirməyə ehtiyac duymuruq. Amma siz deyirsiniz başqa dövlətlər, yəni kim?

Aynur Nəsirova: Rusiya, Qazaxıstan.

Heydər Əliyev: Rusiya, Qazaxıstan, biz də onun içindəyik. Onlar ayrıca təlim keçirmirlər. Rusiya böyük bir təlim hazırladı, bizə müraciət etdi. Hətta prezident Putin mənə bu barədə müraciət etmişdi. Biz buna razılıq verdik və orada iştirak etdik. Ayrıca keçirməyə ehtiyac yoxdur.

Qənirə Paşayeva: Cənab Prezident, alternativ hərbi xidmət barədə dünən Sizə verdiyim suala cavab olaraq dediniz ki, bunu Avropa Şurası öhdəlik kimi qoyubdur və Sizi də düşündürür. Yəni bunun Azərbaycana zərəri varmı? Çünki Ermənistan da qəbul etmədi. Düşüncələrinizi bilmək istərdik.

Heydər Əliyev: Mən sabah burada işimi qurtarıb Bakıya qayıdandan sonra bu məsələyə bir də baxacağam. İndi heç bir şey deyə bilmərəm.

Cavid İsmayılov («Yeni Müsavat» qəzeti): Cənab Prezident, qarşıdan Azərbaycanın mərhum prezidenti Əbülfəz Elçibəyin vəfatının ikinci ildönümü gəlir. Bilmək istərdik, Əbülfəz Elçibəyin vəfatının ikinci ildönümünün qeyd olunması və xatirəsinin əbədiləşdirilməsi ilə bağlı hər hansı göstəriş vermək fikriniz varmı?

Heydər Əliyev: Allah Əbülfəz Elçibəyə rəhmət etsin. Əbülfəz Elçibəy xəstə olan zaman, Türkiyədə müalicə dövründə mən müəyyən vasitələrlə öz qayğımı ona göstərdim. Vəfat etdi. Azərbaycanın ən mötəbər qəbiristanlığında – Fəxri xiyabanda dəfn olundu. Mən özüm matəm mərasiminə gedib onun tabutunun yanında durdum. Yəni, həm öz vətəndaşlıq borcumu verdim, həm də Azərbaycanın prezidenti kimi, borcumu verdim. 6-7 ay bundan öncə mən şəhər icra hakimiyyətinin başçısı Abutalıbova göstəriş verdim ki, Əbülfəz Elçibəyin qardaşı Almurad Əliyevlə görüşsün və ona bildirsin ki, mən Əbülfəz Elçibəyin qəbrinin dövlət tərəfindən götürülməsi haqqında qərar vermək istəyirəm. Ancaq mən istəyirəm ki, buna, birincisi, onların razılığı olsun, ikincisi də, layihəni onlar versinlər. Qəbir üstünün nə cür olmasını istəyirlərsə, onlar nə layihə versələr, onun da həyata keçirilməsi barədə mən göstəriş verəcəyəm. Abutalıbov Almurad Əliyevlə görüşmüşdü. O demişdi ki, fikirləşib deyəcəyik. İkinci dəfə onunla görüşmüşdü. Eyni sözləri demişdi. Hələ onlardan bir cavab almamışıq.

Mənə deyirlər ki, Əbülfəzin qəbrinin üstündə 10–12 ölkənin bayrağı var. Özbəkistanın, Qazaxıstanın, nə bilim, Türkmənistanın, Qırğızıstanın, Tatarıstanın, Başqırdıstanın və sair ölkələrin, türkdilli dövlətlərin bayraqları oradadır. Hacıbala Abutalıbov mənə deyibdir ki, Özbəkistanın səfirliyi tərəfindən Xarici İşlər Nazirliyinə nota verilibdir ki, Özbəkistan bayrağını onların icazəsi olmadan işlətməkdən narazıdırlar və onu götürmək lazımdır. Başqalarından da belə nota gəlibdir. Onun həmin qohumlarına bunu da deyiblər. Ancaq onlar buna məhəl qoymayıblar. Yenə də deyirəm, Allah Əbülfəz Elçibəyə rəhmət eləsin. Ancaq yer üzündə nə qədər böyük şəxsiyyətlər dünyasını dəyişiblər. Kimin haqqında belə tədbirlər görülür, mən başa düşmürəm. Ümumiyyətlə, qəbiristanlıqda bayraq ola bilməz. Qəbrin üstündə heç bir bayraq ola bilməz. İndi siz bunu normal hesab edirsinizmi? Yox. Belə qeyri-normal şeylər çoxdur. İndi ikinci il keçər, vaxt ötər, əgər lazım olsa, onlar etiraz etməzlərsə, biz onun qəbrinin üstünü götürəcəyik, onun adını əbədiləşdirəcəyik. Amma bilmirəm, ikinci ilini necə qeyd etmək, mərasim keçirmək lazımdır, nə lazımdır, mən bunu anlaya bilmirəm. Bilirsiniz, bir müsəlman qayda-qanunları var, bir də ümumi dünyəvi qayda-qanunlar var. Hər şey bunların çərçivəsində olmalıdır. Amma kimsə istəyir ki, kimisə bütləşdirsin və bunun üçün xüsusi bir qanun-qayda yaratsın, güman edirəm ki, hüquqi, demokratik dövlətdə belə şeylərə yol vermək olmaz.

Məmməd Bağırov («Exo» qəzeti): Cənab Prezident, ABŞ-da 11 sentyabr hadisələrindən sonra beynəlxalq terrorizmlə mübarizə məsələsi kəskin xarakter aldı və bu baxımdan NATO-nun rolu artdı. Əgər mümkünsə, deyə bilərsinizmi, Azərbaycanın bu təşkilata daxil olması məsələsi ilə bağlı mövqeyində hər hansı bir dəyişiklik baş vermişdirmi, yəni belə hesab etmək olarmı, bu məsələ bizim xarici siyasətimiz üçün öncül məsələdir?

Heydər Əliyev: Biz NATO ilə fəal əməkdaşlıq edirik. «Sülh naminə tərəfdaşlıq» proqramı var. Onun çərçivəsində biz əməkdaşlıq edirik. Artıq başqa sahələrdə də bizim əməkdaşlığımız çox genişlənir. Biz bu əməkdaşlıqdan məmnunuq. Ancaq bu populist fikirlər ki, var, «biz NATO-ya daxil olaq», «NATO-ya daxil olacağıq, ya olmayacağıq» – NATO-ya daxil olmaq bizdən asılı deyildir. NATO-ya daxil olmaq üçün gərək NATO standartları səviyyəsinə çatasan. Bu yaxın vaxtlarda Praqada NATO-nun zirvə görüşü olacaqdır. Mən də oraya gedəcəyəm. Orada, məsələn, artıq deyirlər ki, Baltikyanı ölkələr NATO-ya qəbul olunacaqlar. Rumıniyanın, Bolqarıstanın söhbəti gedir. Ancaq hələ onlara qarşı bir çox tələblər qoyulubdur. Görürsünüz, NATO belə asanlıqla heç bir ölkəni qəbul etmir. Qonşumuz Gürcüstan NATO ilə bizdən də yaxın əməkdaşlıq edir. Amerika Birləşmiş Ştatları ilə xüsusi əməkdaşlıq edir. ABŞ hərbçiləri gəlib orada təlim keçirlər, onları öyrədirlər. Gürcüstan bu barədə NATO-ya bizdən də yaxındır. Amma bir məsələ var: bir-biri ilə münaqişədə olan ölkələr NATO-ya daxil ola bilərlərmi? Bu da var. İndi həmişə belədir, beynəlxalq təşkilatlar bizə bir şey etmək üçün deyirlər ki, gərək Ermənistanla bir yerdə edək, Ermənistana da edək.

Məsələn, 907-ci düzəlişi götürəndən sonra Amerika Birləşmiş Ştatları ilə bizim hərbi sahədə əməkdaşlıq etməyimizə icazə verildi. Onların nümayəndələri Azərbaycana gəldilər, lazımi danışıqlar apardıq, lazımi razılıqlar əldə etdik. Amma bundan öncə onlar Ermənistanın Müdafiə nazirini Vaşinqtona çağırdılar, bizimlə əldə olunan, necə deyərlər, sazişdir, razılıqdır, nədir, bunu əvvəlcə onlarla, sonra bizimlə etdilər. Ona görə də Ermənistanın vəziyyəti çox şeydə bizə mane olur. Ona görə bunları nəzərə alaraq, gərək siz də, siyasətçilər də NATO-ya daxil olmaq haqqında real fikirləşəsiniz. Yoxsa ki, hə, biz NATO-ya daxil olmaq istəyirik, kimsə deyir ki, NATO-nun qoşunları buraya gəlsin, kimsə deyir ki, Türkiyənin qoşunları buraya gəlsin. Çox şey istəmək olar. Amma bu mümkündürmü? Mümkün deyildir.

Qənirə Paşayeva: Cənab Prezident, 907-ci düzəliş tamamilə ləğv olunmamışdır. O, bir illiyə dondurulmuşdur. Deyirlər ki, bir ildən sonra bu məsələ yenidən Konqresin gündəliyinə çıxa bilər. Bir ilin bitməsinə az qalıbdır. Yəqin ki, bu barədə intensiv iş gedir. Bu məsələnin yenidən Konqresin gündəliyinə qayıtması nə dərəcədə realdır?

Heydər Əliyev: İnanmıram qayıtsın.

Tural Müseyibov: Cənab Prezident, səhv etmirəmsə, Sizin imzaladığınız əfv fərmanları ilə bu günə kimi 3 minə yaxın məhbus azadlığa çıxmışdır. Ötən dəfə Fuad Ələsgərov dedi ki, əfv komissiyasına məhbusların azad olunması barədə artıq Avropa Şurasından da siyahı daxil olub, əfv komissiyası bunun üzərində işləyir. Sizin tərəfinizdən yaxın vaxtlarda əfv fərmanının imzalanması gözlənilirmi?

Heydər Əliyev: Bilirsiniz, sizin özünüz dediniz ki, mən nə qədər əfv fərmanları imzalamışam. Deməli, vaxtaşırı bu fərmanları imzalayıram. Bizim əfv komissiyası daim işləyir. Əgər onlar işləyib, hazırlayıb müəyyən qədər təklif mənə təqdim edə bilsələr, təbiidir ki, mən fərman imzalayacağam.

Mikayıl Quliyev («İki sahil» qəzeti): Cənab Prezident, Nardaran hadisələrinə Sizin münasibətinizi bilmək istərdik. Eyni zamanda, bu hadisələrdən siyasi alət kimi istifadə edən qüvvələrə qarşı nə kimi tədbirlər görülür?

Heydər Əliyev: Nardaran hadisələri ilə əlaqədar Azərbaycanın Baş prokuroru və Daxili İşlər naziri geniş məlumat verdilər. Orada hər şey yazılıbdır, mənim əlavə

münasibət bildirməyimə ehtiyac yoxdur. İkincisi, sən deyirsən ki, bəzi qüvvələr bundan istifadə etmək istəyirlər. Çox təəssüf. Bu, bir tərəfdən, məndə təəssüf doğurur, ikinci tərəfdən isə, bu adamlar haqqında mənim fikrim elə vəziyyətə gəlib çıxır ki, heç bilmirəm nə deyim. Yaxşı, sən siyasi mübarizə aparırsansa, apar. Hakimiyyət uğrunda mübarizə aparmaq istəyirsənsə, apar. Amma indi Nardaran hadisələri məlumdur, orada kimdir, nədir – bunların hamısı məlumdur. Ondan suiistifadə etmək, gedib orada çıxış etmək, onları tərifləməklə, dəstəkləməklə siz Azərbaycanda daxili ictimai vəziyyəti yenə də pozmaq istəyirsinizmi?! Mən bu sözləri həmin o müxalifət qüvvələrinə deyirəm. Heç kəs bunu edə bilməz. Həmin o adamlar, özlərinə partiya düzəltmiş həmin adamlar 1992- 1993-cü illərdə Azərbaycanı dağıdırdılar. Əgər hakimiyyət istəyirdilərsə, hakimiyyət əllərində idi. Niyə qaçdılar? Nə üçün qaçdılar? Əgər onların, sadəcə, insanlıq keyfiyyəti olsaydı, indi səslərini çıxarmağa haqları yoxdur. Azərbaycan xalqına rəhbərlik etdikləri vaxtlar, xalqın, Azərbaycan Respublikasının ən faciəli, ən ağır vaxtında hamısı qoyub qaçdı. Mərhum Əbülfəz Elçibəy qaçdı, gəlib Kələkidə oturdu. Altı ay mən onun dalınca adamlar göndərdim. Türkiyədən adamlar dəvət etdim. Çox hörmətli adamları, millət vəkillərini dəvət etdim. Dedim ki, gedin onu başa salın, Bakıya gəlsin, belə şey olmaz, prezidentdir. Yox. Yaxşı, qaçmısan, orada otur, gizlən. Oradan daha sən nə üçün siyasi fəaliyyətə başlayırsan?! Yaxud da ki, o vaxt hakimiyyətdə olan başqaları. Adlarını da çəkmək istəmirəm. Qaçdılar, elə gizləndilər ki, özü də bir il yox, bir neçə il bunların heç biri görünmədi. Amma birinin adını çəkəcəyəm – Pənah Hüseynov.

Azərbaycanda bir misal var: «harada aş, orada başdır». O vaxt Baş nazir idi, istefa verdi, ondan sonra qaçdı. Bu adam üç il gizləndi. Ondan sonra təsadüfi olaraq onu şəhərdə görmüşdülər, tutmuşdular, həbs etmişdilər, istintaq gedirdi və ona cəza vermək istəyirdilər. Mən bunun qarşısını aldım. Onu həbsxanadan yanıma çağırdım. Gəldi, oturdu, bütün günahlarını boynuna aldı. Mənim gördüyüm işlərin hamısını yüksək qiymətləndirdi ki, Siz haqlısınız, çox düz etmisiniz, biz bacarmadıq, belə, elə, filan. Mən də xahiş etdim ki, onun işini, nə bilim, dayandırsınlar   ya xətm etsinlər. Onu buraxdıq, çıxıb getdi. Bir-iki aydan sonra yenə həmin adamdır. Dəfələrlə demişəm, gərək adamın abır-həyası olsun. Bu, Azərbaycanda çox geniş yayılmış sözdür. Yox, sən gəlmisən, hakimiyyəti əlinə almısan – indi nə yolla almısan, Allah bilir, bu sənin öz işindir, bunu müzakirə etmirəm – bu hakimiyyət bir ilin içərisində Azərbaycanı dağıdıbdır. Ondan sonra təhlükə əmələ gələn kimi qaçıblar, dağılıblar, gizləniblər. Bir-iki ildən sonra Azərbaycanda ictimai-siyasi vəziyyət sabitləşdi. Bəli, Surət Hüseynov dövlət çevrilişi etmək istədi, onun qarşısını aldıq. Nə bilim, Cavadov qardaşları dövlət çevrilişi etmək istədi, qarşısını aldıq. Bunların, onların qarşısını aldıq. Bu vaxt onlar gizləndilər. İndi məlum olur ki, onları oradan-buradan dəstəkləyənlər olubdur, xüsusən Cavadov qardaşlarını. Onları kim dəstəklədi? Onları Müsavat Partiyası dəstəklədi, onları Xalq Cəbhəsi, mərhum Əbülfəz Elçibəy dəstəklədi. Öz nümayəndəsini oraya göndərdi. Onları Moskvadan Mütəllibov dəstəkləmişdi. Adil Hacıyevi göndərmişdi – hamısını həbs etmişdik. Həbsdən buraxmışam. Hamısı dəstəklədilər. Nəyə görə dəstəklədilər? Dəstəklədilər ki, Heydər Əliyevi «yıxsınlar».

Yaxşı, Heydər Əliyevi öldürəydilər, dəfələrlə demişəm ki, mən burada şəhid olmağa hazıram, mən heç bir yerə qaçmayacağam. Ola bilərdi ki, hansısa təsadüfdən onlar güc gələrdilər. Bəli, mən işlədiyim otağa. Orada bir şey ola biləcəkdi... Mənim həyatım onunla qurtaracaqdı. Mən bunu gözümün qarşısına almışdım. Mənim nə bir yerə qaçmaq, nə bir yerdə gizlənmək fikrim vardı. Mən meydanda idim. Meydanda vuruşan adam gərək həmişə bilsin – ya udacaq, ya da uduzacaq. Əgər o vaxt, həmin mart hadisələrində hansısa  bir təsadüfdən onlar fürsət tapsaydılar, bəli, məni vurub öldürəcəkdilər. Amma nə olacaqdı? Əbülfəz Elçibəy oradan enib gələcəkdi, ya Mütəllibov Moskvadan gələcəkdi, ya Müsavat Partiyası Tofiq Qasımovla, başqaları ilə gələcəkdi, gəlib Cavadov qardaşlarından hakimiyyət istəyəcəkdilər?! Hansılar ki, Azərbaycanda, onlar da yaxşı bilirdi ki, insanları soymuşdular, ölkəni dağıtmışdılar. Reket yolu ilə adam qalmamışdı ki, onlar soymasınlar. Onlardan gəlib hakimiyyət istəyəcəkdilər?! Yaxud da onlar həmin adamlara hakimiyyət verəcəkdilərmi? Onlarda ağıl vardımı, təsəvvür vardımı?! Bəs bunun sabahı nə olacaqdı? Mənim üçün hər şey aydın idi. Mən Azərbaycanın dövlətçiliyini nəyin bahasına olursaolsun, qoruyub saxlamalıydım. Öz qanımın, canımın bahasına. Ya o tərəflik olacaqdı, ya da bu tərəflik. Amma onlar...

İndi onların hər birisi gəlibdir ki, biz partiyayıq. Biz, nə bilim, burada bu sözü deyirik, o sözü deyirik. Mən məəttəl qalıram. Mənəvi hüquq, haqq var... O vaxt hakimiyyətdə olan, hakimiyyəti dağıdan, qaçıb gizlənən, sonra meydana çıxan bu adamların indi siyasi fəaliyyətlə məşğul olmağa haqları yoxdur! Onlar məşğul oldular, uduzdular, demək, getməlidirlər. Mən səhər baxırdım. Televiziyada Lənkəran hadisələrini göstərirdilər. 1993-cü ilin elə bu günləri idi. Yaxşı, bu Lənkəran hadisələrini törədənlər kimlər idi? Həmin Xalq Cəbhəsinin hakimiyyəti idi, mərhum Əbülfəz Elçibəyin hakimiyyəti idi, İsa Qəmbərovun, Pənah Hüseynovun, Rəhim Qazıyevin hakimiyyəti idi. Ələkram Hümbətov kim idi? Xalq Cəbhəsinin üzvü idi. O vaxt Lənkəranda yerli hakimiyyəti yıxdılar, həmin Ələkram Hümbətovu orada başçı qoydular. Ondan sonra vəzifəsini artırdılar, gətirdilər Müdafiə Nazirliyində başçı qoydular, polkovnik rütbəsi verdilər. Onlar qoydular. Onların vaxtında o, Azərbaycan ordusunun təxminən 3 min nəfərlik hərbi hissələrini əlinə keçirdi. Onlar etdilər. Yəni bu onların hakimiyyətindən «doğulmuş» bir adamdır. Bir o deyil, onun ətrafında olan adamlar.

İndi deyirlər ki, bizim vaxtımızda hansı rayon gedib, Heydər Əliyevin vaxtında hansı rayon gedibdir... Siz artıq ordunu elə dağıtmışdınız ki, Heydər Əliyev yox, Makedoniyalı İsgəndər də gəlib otursaydı, bir şey etmək mümkün deyildi. Çünki niyə? Ordunu dağıtmışdılar, Surət Hüseynov hər şeyi əlinə keçirmişdi, oradan Ələkram Hümbətov ordunun bir hissəsini çəkmişdi Lənkərana. Mən gəlmişəm, onlar qaçıblar, indi mən ölkənin daxilində vəziyyəti düzəltməliyəm, yaxud, 5–10 günə orduda vəziyyəti düzəltməliyəm? Orduda, necə deyərlər, heç kəs heç kəsi eşitmir. Tutaq ki, Rəhim Qazıyev artıq Müdafiə naziri deyildi, amma bütün ordu hissələrini gəzirdi, «öz işlərini görürdü». İsgəndər Həmidov, artıq Daxili İşlər naziri deyildi, amma öz komandası ilə, dəstəsi ilə bütün ordu hissələrini gəzirdi, «öz işlərini görürdü». Yəni hakimiyyət yox idi. Bu hakimiyyəti toplamaq, ələ almaq lazım idi. Surət Hüseynov dedi ki, Müdafiə naziri lazım deyil, müdafiə işlərini mən aparacağam. Dedim apar, indi deyə bilərsiniz, niyə belə dedim. Mənim başqa əlacım yox idi. Nə edəcəkdim? O dedi ki, mən 10 günə Dağlıq Qarabağı alacağam. Dedim al görək. Necə alacaqdı, hər şey dağılmışdı. Başa düşürsüzmü?

Ondan sonra da bu Lənkəran hadisələri çıxdı. İndi onu, yenə də deyirəm, televiziyada göstərirlər. Bu cür cinayət etmiş insanlar – bir var ki, cinayəti bilavasitə edib, bir də var ki, cinayətin mövcud olması üçün bunlar şərait yaradıblar, iş görüblər – indi gəlib burada da Nardaran hadisələrindən istifadə edirlər. Qoy 1993-cü ildən özlərinə nəticə çıxarsınlar və bilsinlər ki, əgər onlar doğrudan da hansısa pis yola gedərlərsə, bir də qaçıb gizlənməli olacaqlar.

Məmməd Məmmədov («Şərq qapısı» qəzetinin redaktoru): Cənab Prezident, mənim sualım siyasətdən bir qədər uzaq olacaqdır. Mən Naxçıvanda yaşayan jurnalistlər adından Sizə bir sual vermək istəyirəm. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin deputatıyam. Sualımın məğzinə keçməzdən əvvəl bildirmək istərdim ki, son illər Naxçıvanda ictimai-iqtisadi, mədəni həyatla yanaşı, kütləvi informasiya orqanları da inkişaf edibdir. Mətbuatın bir çox çeşidli növləri yaranıbdır. Bu sahədə çoxsaylı jurnalistlər fəaliyyət göstərirlər. Sizin rəhbərliyiniz altında respublikamız inkişaf etdikcə, burada da jurnalistika sənəti də inkişaf edir, peşəkar jurnalistlər formalaşıblar. Cənab Prezident, mənim sualım Naxçıvanda yaşayan çoxsaylı jurnalistləri maraqlandırır. Bu gün Naxçıvanın ictimai, mədəni həyatında baş verən müsbət dəyişiklikləri siz necə qiymətləndirirsiniz? Təbii ki, bu dəyişikliklərin hamısı Sizin uzaqgörən, yorulmaq bilmədən apardığınız siyasətin nəticəsində mümkün olmuşdur. Yəqin ki, Naxçıvanda beynəlxalq hava limanının tikilməsindən, Milli Elmlər Akademiyasının Naxçıvan bölməsinin yaradılmasından və bu kimi digər tədbirlərdən sonra həyat daha da qaynar olacaqdır. Sualımın ikinci tərəfini də belə qoymaq istərdim: Naxçıvanda böyük miqyasda aparılan bu quruculuq işlərini Bakıda aparılan işlərlə müqayisə etmək olarmı? Diqqətinizə görə sağ olun.

Heydər Əliyev: Yaxşı. Sən çox uzun sual verdin, mən çox qısa cavab verəcəyəm. Mən dünən Elmlər Akademiyasının Naxçıvan bölməsinin məsələsini müzakirə edəndə Ali Məclisin salonu adamla dolu idi. Orada Naxçıvanda görülən işlər, əldə edilən nailiyyətlər haqqında danışdım. Bu gün də Vayxır su anbarının məsələsi ilə əlaqədar bəzi şeyləri keçmişdən yada saldım, bəzi məsələlərdən də, bu gün görülən işlər haqqında da danışdım. Naxçıvanın siması dəyişibdir. şəhərə baxın, mən bu şəhəri yaxşı tanıyıram. Mən 1993-cü ildə buradan getmişəm. Şəhərin siması dəyişibdir. Ümumiyyətlə, muxtar respublikanin siması dəyişibdir. Burada insanlar rahat yaşayırlar. Blokada şəraiti olmasına baxmayaraq, insanların yaşayışı yaxşıdır. Məsələn, bu il özlərini taxılla təmin edəcəklər. Özlərini şəkərlə təmin edirlər. Buraya şəkər gətirmək lazım deyildir. Şəkər çuğunduru əkilir. Türkiyənin Naxçıvanla qonşu vilayətlərinə göndərilir, orada şəkər zavodlarında emal olunur, şəkəri buraya gətirirlər. İndi əgər burada kiçik şəkər zavodu olsaydı, bu, Naxçıvan üçün ikiqat faydalı olardı. Çuğundurun emalında şəkər ki, ayrılır, onun qalan hissəsi bundan da qiymətlidir. Çünki ondan qiymətli gübrə kimi istifadə olunur.

Buna baxmayaraq, əgər beləliklə, Naxçıvan özünü şəkərlə təmin edirsə, bu çox gözəl haldır. Naxçıvan özünü başqa şeylərlə də təmin edir. Naxçıvanda çoxlu tikinti işləri aparılır. Bura blokada vəziyyətindədir. Bunu nəzərə almaq lazımdır. Tikinti işləri görülür, məktəblər, binalar tikilir. İndi burada bəzi otellər də tikilibdir. Naxçıvanda çox işlər görülür. Bu məni sevindirir. Güman edirəm ki, aeroportu bir ilə tikib istifadəyə verəcəyik. Akademiyanın bölməsi də, ümumiyyətlə, Naxçıvanın həyatına, o cümlədən ictimai-siyasi həyatına müsbət təsir göstərəcəkdir. Vayxır su anbarının da iki ilə tikilib qurtarması burada çox böyük imkanlar yaradacaqdır.

Qənirə Paşayeva: Cənab Prezident, biz burada sakinlərlə söhbət zamanı öyrəndik ki, onlar meyvə-tərəvəz məhsullarını aparıb Türkiyədə satırlar. Amma müəyyən norma tətbiq olunur, əhali bildirir ki, norma azdır, bu olmasa, biz məhsullarımızın satışından daha çox mənfəət əldə edə bilərik. Bununla bağlı Türkiyə ilə müəyyən işlər aparılırmı ki, normanın həcmi artırılsın?

Heydər Əliyev: Təəssüf ki, bilirsiniz, bizim qardaş Türkiyə belə normalar qoyur. Mən hesab edirəm ki, qoyulmamalıdır. Mən bu barədə Türkiyənin rəhbərləri ilə dəfələrlə danışmışam. İndi bu norma bir az artırılıbdır, yəqin sizə deyiblər. Amma norma qoyulmamalıdır. Mən Türkiyədə dövlət və hökumət başçıları ilə danışmışam ki, Türkiyənin bu şərq vilayətlərində meyvə-tərəvəz çox azdır və yaxud da yoxdur. Amma Naxçıvanda boldur, bu, birincisi.

İkincisi, Naxçıvanın meyvə-tərəvəzi Azərbaycanın başqa bölgələrinin hamısından daha da keyfiyyətli və dadlıdır. Məsələn, burada vaxtilə, SSRİ dövründə 120 min ton üzüm istehsal olunurdu, 10–15 şərab zavodu vardı. Onlar o dövrdə qaldı. İndi bunların müəyyən üzüm bağları var, üzüm istehsal olunur. O zavodların da bəziləri qalıbdır. Amma şərab istehsal edirlər, özləri bu şərabı içməyəcəklər. Türkiyə bu şərabı öz ərazisinə buraxmır, İran buraxmır, hətta İranın ərazisindən keçən bizim avtomobillərlə spirtli içkilərin nəql olunmasına icazə verilmir. İndi Naxçıvan Muxtar Respublikasının vəziyyətinə baxın. Öz daxili bazarını təmin edir, amma çox şeyi xaricə çıxara bilmir. Burada çox cəviz var. Bilirsiniz də cəviz nədir? Siz buna Bakıda qoz deyirsiniz. Türkcə də adı cəvizdir, çox dadlı şeydir, Türkiyədə bunu sevirlər. İndi mənə deyirlər ki, Türkiyəyə aparırlar, satırlar, sonra da satacaqlar. Əlbəttə, İran öz ərazisinə buraxmır, çünki bunların hamısı İranda var. Türkiyədə, onun şərq hissəsində isə yoxdur, onları təmin etmək lazımdır,  amma burada da norma qoyublar. İndi hər dövlətin öz qanunu var. Nə edək. Yenə də danışıqlar aparacağıq. 

Qənirə Paşayeva: Cənab Prezident, Sizin bizə olan etimadınızdan çox sui-istifadə edirik. Amma jurnalist həmkarlarım arasında mübahisə yaranmasın deyə, son sualı «Azadlıq» qəzetinin müxbiri vermək istəyir.

Zülfiyyə Əhmədli («Azadlıq» qəzeti): Cənab Prezident, bir müddət əvvəl Bakıda villaların siyahısının hazırlanması ilə bağlı tapşırıq vermişdiniz. Hazırda bu məsələ nə yerdədir? Kimlərinsə villaları bu siyahıdan kənarda qala bilərmi?

Heydər Əliyev: Nə bildin ki, mən villaların siyahısının hazırlanmasını demişdim? Bu məlumatı haradan almısınız? Bilirsiniz, bu barədə mən istəyirəm sizinlə açıq danışam. Burada müəyyən qədər ziddiyyət yaranıbdır. Biz demokratik ölkədə yaşayırıq. Yəni Azərbaycan demokratik ölkədir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində yaşayırıq. Bazar iqtisadiyyatı da Azərbaycana böyük fayda gətiribdir. Mən bunu dəfələrlə demişəm. Bu gün yenə də orada, müşavirədə deyirdim. Məsələn, burada əldə olunan nailiyyətlər bazar iqtisadiyyatının nəticəsidir.O cümlədən də bütün Azərbaycanda. Bazar iqtisadiyyatını da aparan işadamlarıdır, sahibkarlardır. İndi bunlar iş görürlər, pul qazanırlar, çoxlu avtomobillər alırlar, başqa nə bilim, özlərinə gözəl mənzillər düzəldirlər, bəziləri də gedib villalar tikirlər. Amma deyirlər ki, bu villaların bəziləri təkcə iş adamlarının deyil, hansısa məmurlarındır, lakin onların öz adlarına deyil, başqalarının adınadır. Düzünü deyim, bu, əlbəttə, mənim xoşuma gəlmir. Ancaq yadınıza salmaq istəyirəm ki, 1970-ci illərdə mən Azərbaycanda işləyəndə bağ evlərinin tikilməsi ilə mübarizə aparırdım. Bir neçə adamları, nazirləri işdən çıxarmışdım, partiyadan xaric etmişdim. Onlar öz gəlirlərindən artıq olan xərc çəkirdilər. O vaxt tikilən bağ evləri indikilərin yanında tövlə kimi ola bilərdi. Amma o vaxt da biz bu hallarla mübarizə aparırdıq ki, bu, sovet mənəviyyatına ziddir. Onun da ağrısını mən sonra çəkdim. Mən işdən kənarlaşdırılandan sonra mənim haqqımda cürbəcür məqalələr yazdılar. Yazdılar ki, Heydər Əliyev burada özbaşınalıq edib, filan edib. Mən indi də heç nədən qorxmuram, çəkinmirəm. Ancaq bunu mən nə cür aid edim ki, bu biznesmen villasıdır, yaxud da hansısa bir məmura mənsub olan villadır. Çünki onun nə adı var, nə familiyası var, nə bunun sübutu var. Ona görə burada belə ziddiyyətli vəziyyət var. Sən deyirsən ki, villaların siyahısını çıxarmağı tapşırmışam. Mən belə göstəriş verməmişəm.

Qənirə Paşayeva: Cənab Prezident, enerji təhlükəsizliyi baxımından...

Heydər Əliyev: Hə, o vaxt elə bir şey demişdim. Enerji xətləri keçən yerlərdəki tikililər barədə demişdim. Yaxşı, bir halda ki, siz maraqlanırsız, Bakıya gələndən sonra mən də maraqlanaram. Amma bir sualı vermirsiniz. Nə üçün soruşmursunuz ki, mənim sahibkarlarla son görüşüm, yaxud müşavirə nə vaxt olacaqdır?

Mən sizə məlumat vermək istəyirəm ki, artıq 15– 20 gündür ki, sənədlər hazırdır. Biz o sənədləri hazırlamalı idik, onlar hazırdır. Amma ortaya bir neçə tədbir düşdü. Mən indi Bakıya qayıdan kimi, o sənədlərə baxacağam. Yəqin ki, onların bir çoxunu imzalayacağam. Çünki istəyirəm, əvvəlcə o sənədlər elan olunsun, referendumdan sonra həmin müşavirəni keçirəcəyəm. Sahibkarların fəaliyyətini artırmaq, onlara yardım etmək – onlar məsələlər qoymuşdular, – bunların hamısı nəzərə alınır, bu niyyətlərimi də həyata keçirəcəyəm.

Qənirə Paşayeva: Biz jurnalistlər adından təşəkkürümüzü bildiririk ki, Siz vaxt ayırdınız, bizimlə görüşdünüz, suallarımıza cavab verdiniz.

Heydər Əliyev: Sağ olun.

Qənirə Paşayeva: Mümkündürsə, Sizinlə bir xatirə şəkli də çəkdirərdik.  Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyev onu Naxçıvan Muxtar Respublikasına səfərdə müşayiət edən və mətbuat konfransında iştirak edən jurnalistlərlə xatirə şəkli çəkdirdi.