Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin Milli Mətbuat Günü münasibətilə Bakı Mətbuat Klubunun Təsisçiləri ilə görüşü - Prezident sarayı, 22 iyul 2002-ci il

Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyev Milli Mətbuat günü münasibətilə Bakı Mətbuat Klubunun təsisçilərini – «Xalq qəzeti»nin Baş redaktoru Həsən Həsənovu, «Turan» İnformasiya Agentliyinin Baş direktoru Mehman Əliyevi, «Exo» qəzetinin Baş redaktoru Rauf Talışinskini, «Zerkalo» qəzetinin Baş redaktoru Elçin Şıxlını, «Yeni Müsavat» qəzetinin Baş redaktoru Rauf Arifoğlunu, «Azadlıq» qəzetinin təsisçisi, «Yeni yüz il» qəzetinin Baş redaktoru Gündüz Tahirlini, «Azadlıq» qəzetinin baş redaktoru Rövşən Hacıyevi, «525-ci qəzet»in Baş redaktoru Rəşad Məcidovu, «Yeni nəsil» Jurnalistlər Birliyinin sədri Arif Əliyevi və «Ruh» Jurnalistlərin Hüquqlarını Müdafiə Komitəsinin sədri Əflatun Amaşovu qəbul etmişdir.

H e y d ə r Ə l i y e v: Sizi Mətbuat günü münasibətilə bir daha təbrik edirəm. Mən öz təbrikimi mətbuat vasitəsilə çatdırmışam. Ancaq bu fürsətdən istifadə edərək, sizi bir daha təbrik edirəm. Bizim Azərbaycan mətbuatına yeni uğurlar arzulayıram. Sizin hər birinizə də öz jurnalist fəaliyyətinizdə müvəffəqiyyətlər arzulayıram.

Mən dəfələrlə demişəm ki, hər peşənin özünün bir xüsusiyyəti var. Jurnalist fəaliyyətinin, peşəsinin də özünəməxsus xüsusiyyətləri var, çətinlikləri də var, problemləri də var. Ancaq insanları cəlb edən cəhətləri də var və onların bir qismi özünü jurnalist peşəsinə həsr edir. Siz bu insanlardansınız. Ona görə sizə xüsusi müvəffəqiyyətlər arzu edirəm.

Mənə bildirdilər ki, siz Bakı Mətbuat Klubunun üzvlərisiniz və mənimlə görüşüb söhbət etmək istəyirsiniz. Bir halda ki, siz görüşmək istəyirsiniz, mən də görüşmək istəyirəm, yəqin bu söhbət də hər iki tərəfin təşəbbüsü ilə olmalıdır. Yəni ola bilər,siz mənə suallar verəsiniz. Mən sizin suallarınıza cavab verməyə hazıram. Ola da bilər ki, mən sizə suallar verəm. Güman edirəm ki, gərək siz də mənim suallarıma cavab verəsiniz. Ancaq əslində, yəqin ki, çox sual sizdən gələcək. Mən isə cavab verməklə məşğul olacağam. Ona görə vaxt itirmək istəmirəm. Kim söhbəti başlamaq istəyirsə, buyursun.

A r i f Ə l i y e v («Yeni nəsil» Jurnalistlər Birliyinin sədri): Cənab Prezident, bu gün Azərbaycan mətbuatının 127-ci ildönümüdür. Bilirik ki, Sizin gərgin iş qrafikiniz var, səfərdən yeni qayıtmısınız və bu arada bizim təklifimizi qəbul etdiyiniz üçün Sizə təşəkkür edirik. Burada iştirak edən Bakı Mətbuat Klubunun təsisçilərini təqdim etməyə ehtiyac yoxdur. İlk dəfə deyil, hamısı ilə görüşmüsünüz. Biz düşünürük ki, bir neçə ənənə yaratmağa nail olmuşuq, bir ənənə də yaradaq. Son vaxtlar çox giley olurdu ki, Azərbaycan prezidenti mətbuata müsahibələr – Binə hava limanında və başqa yerlərdə ayaqüstü görüşləri demirik – vermir. Bu, praktikada da var və biz çox şadıq ki, belə bir ənənəni Azərbaycanda yaradırıq.

Burada müxtəlif sahələrdə işləyən kütləvi informasiya vasitələrinin nümayəndələri iştirak edirlər. Ümid edirik, müsahibədən sonra imkan olacaq ki, 5–10 dəqiqə Sizin suallara da biz cavab verək və bəzi fikirlərimizi də müsahibədənkənar bildirək.

H e y d ə r Ə l i y e v: Yəqin ki, məsələləriniz də var.

A r i f Ə l i y e v: Məsələlər həmişə var. Sizə Bakı Mətbuat Klubunun təsisçiləri adından bir hədiyyə vermək istəyirəm. Bu bizim klubun geyimidir. Bunu Sizə hədiyyə edirəm.

H e y d ə r Ə l i y e v: Yaxşı formadır, rəngi də yaxşıdır, keyfiyyəti də yaxşıdır.

A r i f Ə l i y e v: Çalışırıq, nə edirik yaxşı edək.

H e y d ə r Ə l i y e v: Mən bunu işdə geyinə bilmərəm. Ancaq bəzən bazar günləri istirahət etməyə imkan olur, azad oluram. Onda belə şeylərdən istifadə etmək olar. Sizə təşəkkür edirəm. Mütləq edəcəyəm və sübut etmək üçün bu paltarda şəklimi çəkdirib sizə göndərəcəyəm. 

A r i f Ə l i y e v: Çox sağ olun. İndi isə həmkarlarım müsahibə üçün buyursunlar.

M e h m a n Ə l i y e v(«Turan» İnformasiya AgentliyininBaş direktoru): Cənab Prezident, Siz Yaltadan təzə qayıtmısınız. GUÖAM-ın sammiti haqqında mətbuatda müxtəlif fikirlər oxumaq olur. Məsələn, Özbəkistan bir sıra layihələrdə iştirak edir, bu sammitdə Özbəkistan səfirlə təmsil olunmuşdu. Moldovanın prezidenti Voronin qeyd etmişdi ki, GUÖAM-da Moldova heç bir fayda görmür. Ukraynanın prezidenti demişdi ki, GUÖAM inkişaf edir və Siz də qeyd etdiniz ki,inkişaf var. Amerika Birləşmiş Ştatları GUÖAM-da müşahidəçi kimi iştirak etmək istəyir. Bu, qurumun mühüm olduğunu göstərir və çox vacib bir amildir. İstərdim, bu suala cavab verəsiniz ki, həqiqətən GUÖAM-da nə baş verir?

H e y d ə r Ə l i y e v: Bilirsiniz, GUÖAM bir az qeyri-adi təşkilatdır. Bu, vaxtilə dörd ölkənin prezidentlərinin təşəbbüsü ilə Strasburqda görüşəndə yarandı. Biz bunu əvvəlcədən regional təşkilat kimi və daha çox iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirmək üçün yaratdıq. Biz Strasburqda görüşəndə 1997-ci il idi, o vaxt Avropa Şurasında dövlət başçılarının sammiti keçirilmişdi, orada yaratdıq. O vaxt belə idi, bizim hamımız Trans-Qafqaz magistralına çox aludə idik, bununla maraqlanırdıq.

Biz bunun içindəydik. Yəni biz bunu təşkil edənlərdən idik. Amma başqa ölkələr var, hansılar ki, region, ərazi nöqteyi-nəzərdən yaxındır, çalışır ki, burada iştirak etsin. Beləliklə, bunun əsası iqtisadi prinsiplər əsasında qoyulubdur. İqtisadi əməkdaşlığı genişləndirmək üçün qoyulubdur. Sonra isə bu təşkilatı bir az siyasiləşdirməyə başladılar. Bəlkə də bunun siyasiləşməsi, bir tərəfdən, içəridən gələn əhval-ruhiyyədəndir, ikinci təfərdən də, kənar təsirlərin nəticəsində idi. Biri əvvəl hesab edirdi ki, GUÖAM nəyə lazımdır? O birisi hesab edirdi ki, GUÖAM lazımdır. Belə olan halda o fikir də, bu fikir də meydana çıxırdı.

Beləliklə, GUÖAM yarandı. Deyə bilmərəm ki, biz çox iş gördük, böyük nəticələr əldə etdik. Ancaq indi dünyada çoxlu regional təşkilatlar yaranır. Təkcə dünyada yox, hər ölkədə bir təşkilat burada yaranır, bir təşkilat orada yaranır. İlk dövrdə bunları qavramaq mümkün deyildi, anlamaq mümkün deyildi. Bəzən də çoxları düşünürdü ki, bu nəyə lazımdır. Amma get-gedə dünya dəyişdikcə artıq hamı bunlara öyrəşdi. Ona görə də biz hesab edirik ki, belə bir təşkilatın olması – mən orada çıxışımda dedim, düzdür, bu, rəsmi çıxış deyildi, sonra yemək vaxtı mən bunu dedim – heç kəsə zərər gətirmir. Heç kəs bundan narahat olmasın. Əgər bu təşkilat ona daxil olan dövlətlərə hansısa bir xeyir gətirirsə, demək, bundan istifadə etmək lazımdır. Yaxud, hansısa bir təşkilata, regiona zərər gətirirsə, onu da araşdırmaq olar ki, bu zərər olmasın.

Yəni bu təşkilat heç bir başqa təşkilata qarşı qoyulmuş təşkilat deyil. Heç bir başqa təşkilatla rəqabət aparmaq istəyən təşkilat deyil. Güman edirəm, buna qadir də deyil. Ancaq bu ölkələr bir-biri ilə yaxın olduqlarına görə, məsələn, coğrafi nöqteyi-nəzərdən götürün. Biz o vaxtlar bunu təşkil edəndə Moldova, oradan gəlir Ukrayna, oradan Qara dəniz sahilindən Gürcüstan, oradan gəlir Azərbaycan, sonra bu işə Özbəkistan da qarışdı. Görürsünüz, üzv ölkədir, coğrafi nöqteyi-nəzərdən təxminən bir xəttin üstündədir. Bu da o vaxtlar daha çox bizim neft strategiyasını həyata keçirməyimizlə əlaqədar yaranmış çox böyük ümidlər ilə bağlı idi. Bu ümidlər bu gün də qırılmayıbdır. Yeni bir şey yarananda ona maraq birdən-birə püskürmə kimi olur, amma ondan sonra insanlar bunu öyrənməyə başlayırlar və araşdırırlar ki, bəli, maraq var, amma xeyri nədir, nə qədərdir, nə cürdür.

Məsələn, deyirsiniz, Moldovanın prezidenti cənab Voronin çıxış edərək bunu dedi. Bəli, dedi. O vaxt belə bir fikir var idi ki, Xəzər nefti Ukraynaya gələcək, Ukraynadan Moldovaya keçəcək, biz də bundan bəhrələnəcəyik. O bunu əsas prinsiplərdən gətirdi. Ancaq görürəm ki, indi bu, real deyil. Amma cənab Kuçma deyir ki, Odessa–Brodı neft kəməri artıq tikilib qurtarıbdır. Əgər neft Odessaya qədər gətirilsə, biz bunu oradan Baltik dənizinə qədər ixrac etməyə hazırıq. Bunu əvvəldən də deyiblər, əvvəldən də bu məsələni qoyublar. Xatirinizdədir, TRASEKA proqramına həsr olunmuş konfransda iştirak edəndə də Kuçma bu məsələni qaldırmışdı. Ona görə görürsünüz, belə fikir də var, elə fikir də var. Ancaq bunlar hamısı get-gedə reallaşacaqdır. Reallaşanda doğrudan da bəlkə bəzi əvvəlki maraq kəsiləcək. Amma bəzi maraq əvvəlkindən daha çox artacaqdır.

Ona görə mən hesab etmirəm ki, Voroninin çıxışı GUÖAM-ın dağıdılmasına yönəldilmiş bir çıxışdır. Ancaq GUÖAM-ın vəziyyəti belədir. Hər halda, biz müzakirə etdik və çox ciddi məsələlər müzakirə etdik, ciddi qərarlar qəbul etdik. Əgər biz hamımız götürsək ki, müasir sabitlik və təhlükəsizlik haqqında böyük bir qərar qəbul etdik, bunun özü yaxşı bir nailiyyətdir. Böyük bir təşkilatın tərkibində bunu etmək mümkün olmursa, onda kiçik bir təşkilatın tərkibində bunu ediriksə, demək, biz bu sabitliyin, təhlükəsizliyin təmin olunmasına öz töhfəmizi veririk. Eləcə də, terrorizm ilə mübarizə, beynəlxalq terrorizmə qarşı mübarizə.

Biz orada başqa bir qərar da qəbul etdik. Bir neçə ildir ki, Müstəqil Dövlətlər Birliyinin gündəliyində azad iqtisadi zona yaratmaq məsələsi var. Hər dəfə yığışanda bəzi səbəblərdən bu, həll olunmur. Amma burada bu dövlətlər azad iqtisadi zona haqqında qərar qəbul etdilər. Demək, bu dövlətlərin bir-biri ilə iqtisadi əlaqələrində problemlər yoxdur və bunlar azad iqtisadi zonanı yaratmağa qadirdirlər və bu azad iqtisadi zonanın yaradılması onların iqtisadiyyatına xeyir gətirəcəkdir. Əgər böyük bir təşkilatın, MDB-nin tərkibində müxtəlif dövlətlərin müxtəlif fikirləri olduğuna görə məsələ həll olunmursa, birinci pillə kimi, bunu burada həll etməyin zərəri yoxdur, xeyri var. Başqa çox əhəmiyyətli qərarlar da qəbul etdik. Ona görə mən hesab edirəm ki, GUÖAM elə bir təşkilatdır ki, bu yaşayacaqdır. Daimi heç bir şey yoxdur. Ola bilər, başqa təşkilatlar yaransın, sonra onların içinə daxil olsun və onun içində ərisin. Amma hələlik bir çox məsələlərdə bizim ölkələrin, yəni GUÖAM-a daxil olan ölkələrin müştərək iş görməsi üçün yaxşı şərait yaranmışdır. Bundan imtina etmək lazım deyil.

R a u f T a l ı ş i n s k i («Zerkalo» qəzetinin Baş redaktoru): Cənab Prezident, Siz bir neçə vaxt bundan əvvəl yerli və xarici iş adamları ilə görüş keçirmisiniz. Orada qoyulan problemlər və məsələlər, demək olar ki, ictimaiyyət tərəfindən müsbət qarşılandı. Belə bir fikir yarandı ki, hakimiyyət artıq iqtisadiyyatda ciddi islahatlar həyata keçirmək fikrindədir. İndi hamı bununla bağlı yekun müşavirəni gözləyir və onun ətrafında çoxlu söz-söhbət gedir. O cümlədən, kadr dəyişiklikləri ilə bağlı konkret adlar səsləndirilir. Eyni zamanda başqa bir fikir də var. Bu da ondan ibarətdir ki, hansısa kadr dəyişikliyi gözləmək lazım deyil. Bu dəyişikliklər yalnız funksional və struktur xarakter daşıyacaqdır. Siz bu barədə nə deyə bilərsiniz?

H e y d ə r Ə l i y e v: Mən bildirmək istəyirəm ki, keçirdiyimiz iki görüş – birincisi, yerli sahibkarlarla, ikincisi, xarici ölkələrdən Azərbaycanda iş görən sahibkarlarla keçirdiyimiz görüşlər öz-özlüyündə çox əhəmiyyətli oldu. Birincisi, ona görə ki, həm sahibkarlara, həm də bütün ictimaiyyətə bir daha, bir daha aydın oldu ki, Azərbaycan dövləti sahibkarlığın inkişafını əsas problemlərdən biri hesab edir, bazar iqtisadiyyatının inkişafını Azərbaycanın iqtisadi siyasətinin əsası kimi elan edir və bu prinsiplərin üzərində nəinki durur, hətta bu prinsipləri həyata keçirmək üçün müxtəlif əlavə tədbirlər də görür. Bu, sahibkarları ruhlandırdı. İkincisi, orada olan bəzi danışıqlar və mənim apardığım söhbətlər hələ biz qərar qəbul etməmiş, son tədbirləri keçirməmiş sahibkarların işlərini yüngülləşdirdi.

Məsələn, xırda bir məsələni götürək. Bəlkə də xırda deyil. Mən orada DYP-nin işini tənqid etdim. Dedim ki, Azərbaycanda bu qədər DYP əməkdaşına ehtiyac yoxdur. İkincisi də açıq dedim ki, bu insan Bakıda nə cür hərəkət etsin. O yaşayır, işləyir, iş adamıdır, yaxud müəllimdir, heç bir vəzifəsi yoxdur, heç bir peşəsi də yoxdur. Onun avtomobili var. Bu, təbii bir şeydir. Yol ilə gedir, onu bir döngədə DYP işçisi saxlayır ki, sənədini ver. Sənədini qurdalayır-qurdalayır, o qədər qurdalayır ki, bu adam boğaza yığılıb, canını qurtarmaq üçün ona müəyyən qədər pul verir. Ondan sonra keçə bilərsən.

Əgər bununla onun canı qurtarmış olsa, bəlkə də buna dözmək olar. Amma şəhərimiz böyükdür. Bir az gedəndən sonra o biri döngədə saxlayırlar, bu biri döngədə saxlayırlar. Bu, insanlarda, mən orada dedim, böyük narazılıq yaradır. Bundan kimin xoşu gələr?! Elə o DYP işçisinin özü adi bir adam kimi, avtomobilə minsin, şəhərlə getsin. Onu 3–4 yerdə saxlayanda özünü necə hiss edəcəkdir, o cümlədən, bizim Daxili İşlər naziri Usubov özünü necə hiss edəcəkdir? Təbii ki, çox pis. Mən bunu orada açıqca dedim. Başqa bir şey demədim. Amma bir neçə gün ondan sonra Usubov mənə dedi ki, biz 300 nəfər DYP işçisini ixtisar etdik. Çünki DYP işçisi nə qədər az olsa – indi mən sizinlə açıq danışıram – bu insanlara bu işi tərgitmək çox çətindir. Tərgitməliyik. Amma bizi tənqid edən radikal mövqedə duran bəzi adamlar deyirlər ki, yox, bu olmamalıdır. Mən də deyirəm, olmamalıdır. Mən sizdən də qabaq deyirəm, olmamalıdır. Amma bunu real həyatda nə cür edək? Bunu azaltmaq olar və elə etmək olar ki, insanlar bu qədər usanmasınlar.

Usubov mənə deyir ki, 300 nəfər DYP işçisini ixtisar etdik. Dedim, yaxşı. Axı mənim də ordan-burdan tanışlarım var. Oradan xəbərlər gəlir ki, vallah, Sizə dua edirlər, nə yaxşı bizim canımız DYP işçilərindən qurtardı. Mən bilirəm, hələ tamam qurtarmayıb. Amma bunlar hesab edirlər ki, qurtardı. Çünki çox hissəsindən canları qurtarıbdır. Bunun özü nəticədir. Mən sizdən də qabaq deyirəm, olmamalıdır. Amma mən Usubova dedim, yox, sən hesabat verməlisən. Çünki mənim xatirimdədir, 3-4 il bundan öncə müşavirə keçirirdik. Lənkəranın icra hakimiyyətinin başçısı dedi ki, Lənkərandan Bakıya satmaq üçün meyvə, tərəvəz, bostan məhsulları gətirirlər. Onu 6-7 yerdə saxlayırlar, hamısında da pul tələb edirlər, həm də vaxt keçir, məhsul xarab olur. O vaxt mən ciddi tədbir gördüm, DYP işçilərini xeyli ixtisar etdilər. Hamı dedi, yaxşı. Bir az keçdi, mənim də yadımdan, o birilərinin də yadından çıxdı və orada yavaş-yavaş işçilərin sayını artırdılar. Nəyə görə?

Mötəbər jurnalistlərsiniz, sizə deyə bilərəm, belə bir statistika var ki, MDB üzrə hər neçə min maşina neçə DYP işçisi düşür. Hər dəfə bizim Daxili İşlər Nazirliyi bir statistika verir və bu da həqiqətdir ki, neçəsə min adamın sayına görə Azərbaycanda ən az cinayət edilir. Bu həqiqətdir. Yaxud cinayətlərin açılması – Azərbaycan yenə də bütün MDB ölkələrindən üstündür. Bunu bir neçə dəfə mənə də məruzə ediblər, öz kollegiyalarında da deyiblər.

Əlbəttə, bu o demək deyil ki, cinayətkarlıqla mübarizə qurtarıb. Hər şey nisbidir, müqayisədə görürsən ki, doğundan da, Azərbaycanda vəziyyət o birilərindən yaxşıdır. İndi Usubov DYP işçilərini yoxlayıbdır. Bilmirəm, ya 10 min, ya 100 min maşına düşən DYP işçisinə görə bütün MDB ölkələri ilə müqayisədə Azərbaycanda daha çox DYP işçisi var. Yəni özü təsdiq edir ki, böyük səhv buraxıblar. Deyirəm, bu səhvi niyə, nədən ötrü buraxırsınız, bu nəyə lazımdır? Hətta deyirəm, gəlin bir eksperiment aparaq. Bir-iki gün bir neçə nöqtədə DYP işçisi qoyaq, qalan hamısını götürək. Görək şəhərdə avtomobil hərəkəti nə cür olacaqdır? Yəqin bunları da edəcəyik.

Yəni bu faktları deyirəm ki, artıq bunun, təkcə bu deyil, müəyyən başqa nəticələri də var. Ancaq mən hesab etmirəm ki, işimizi bununla qurtardıq. Mən bunu bir neçə dəfə demişəm, sizə də deyirəm. Həm mənim Aparatım, yəni iqtisadi bölmə, Vahid Axundov, həm də Nazirlər Kabineti bunların üzərində işləyiblər, hazırlayıblar. Yaltaya getməmişdən bir gün öncə mənə məlumat verdilər ki, materiallar tamam hazırdır. Təbiidir, mən onlara baxmalıyam, bu, vaxt tələb edəcək. Məsələlərə baxıb qurtaran kimi, mənim planımda geniş müşavirənin keçirilməsidir.

İkinci tərəfdən, biri deyir kadr dəyişiklikləri olacaq, biri deyir olmayacaq, biri deyir olsa yaxşıdır, biri deyir olmasa yaxşıdır – bunlar ikinci dərəcəli məsələdir. Gərək biz əsas təşkilati məsələni, iqtisadi məsələləri, qanunla tənzimlənən, fərmanla tənzimlənən məsələləri həll edək. Hansılar ki, sahibkarlığın inkişafını yüngülləşdirəcəkdir, yaxşılaşdıracaqdır. Amma harada kadr dəyişdirmək lazımdırsa, orada bunun üçün biz heç vaxt kampaniya keçirməyəcəyik. Bunu bilin.

Yəqin siz görürsünüz ki, Azərbaycan ölkəmizdə olan ictimai-siyasi sabitlik kimi, kadr siyasətində də daha çox sabitliyin tərəfdarıdır. Yəni kadr işlərinin hamısı son nöqtədə mənim üzərimdədir. Mən sabitliyin tərəfindəyəm. Amma əgər kimsə cinayət edir, kimsə işin öhdəsindən gəlmir, kimsə başqa pis işlər görür, biz onları heç vaxt bağışlamamışıq. Allaha şükür, mənim doqquz illik prezidentlik vaxtımda siz görmüsünüz, nə qədər insan vəzifəsindən uzaqlaşdırılıbdır, cəzalandırılıbdır.

Düzdür, müxalifət onları dərhal qucaqlayır, tumarlayır, öpür. Bizdə işləyəndə deyirdilər ki, nə bilim, belədirlər, elədirlər, hökuməti dağıdırlar, milləti dağıdırlar, filan edirlər. Bəzisi bir az ağıllı olur, gedir, başa düşür ki, daha bu işdən çıxıbdır, özünə başqa iş tapsın. Bizneslə məşğul olur, ya başqa işlə məşğul olur. Amma bəziləri ürəyində qəzəb hissini, necə deyərlər, boğa bilmir, çıxış yolu axtarır. Burada çıxış yolu var. Müxalifət orada da, burada da pusquda durub, nə cür, nə təhər adam tapım. Belə bir adam var, gəlsin, bu çox yaxşı adam imiş, buna yaxşı baxmayıblar. Heydər Əliyev buna yaxşı münasibət göstərməyibdir, filandır. O da bir azdan sonra əvvəlki əsl müxalifətçilərdən daha çox müxalifətçilik edir ki, özünü göstərsin, bəli, doğrudan da müxalifətçidir. Çünki axı orada da hələ ona tamam inanmırlar. Onlar gərək orada da sınaq müddəti keçsinlər. Onun üçün də canfəşanlıq edirlər. Siz bunları görmüsünüz və lazım olan vaxtda yenə də görəcəksiniz. Mən bu barədə konkret heç bir şey demək istəmirəm.

G ü n d ü z T a h i r l i(«Azadlıq» qəzetinin təsisçisi, «Yeni yüz il» qəzetinin Baş redaktoru): Cənab Prezident, mənfi hallara – korrupsiyaya, rüşvətxorluğa və sair hallara qarşı mübarizədə inzibati metodlardan daha çox həmin halları yaradan ictimai-sosial səbəblər aradan qaldırılmalıdır. Bayaq dediyiniz kimi, hüquqi baza yaradılmalıdır. Ümumiyyətlə, korrupsiyaya, rüşvətxorluğa qarşı mübarizədə zərbə daha çox dövlət idarələrində işləyən aşağı eşelona dəyir, nəinki yuxarı eşelona. Siz bununla, belə bir rəylə nə dərəcədə razısınız?

H e y d ə r Ə l i y e v: Bilirsiniz, mən indi aşağıdakıların hamısını bilmirəm. Yuxarıdakılar da göz qabağındadır. Bəlkə elə sizin bu sözlərinizdə müəyyən qədər həqiqət var. Amma bunu bir siyasət kimi qəbul etmək olmaz. Sadəcə, ola bilər, yuxarı eşalonda korrupsiya var, onu sıxışdıranda, yaxud ona qarşı ölçü götürmək istəyəndə, o hiss edəndə ki, ona qarşı burada təhlükə var, aşağı eşalona 3-4 adamı qurban verir ki, desin, korrupsiya elə bu imiş. Mən də bunu etdim. Bu da ola bilər.

Yəni bu, indi sən deyən kimi ağlıma gəlir, bəlkə bu da ola bilər. Yəni mən bunu nə təkzib edirəm, nə inkar edirəm, nə də deyə bilərəm ki, bu, yaranmış bir təcrübədir.

Ə l i H ə s ə n o v (Prezidentin İcra Aparatının şöbə müdiri): Cənab Prezident, qəzet redaktorları xahiş edirlər ki, müsahibə məxsusi olduğuna görə, Azərbaycan televiziyası və AzərTAc onu bunlardan qabaq yaymasınlar. Qalan özəl telekanallar bu müsahibə barədə xəbər versinlər.

H e y d ə r Ə l i y e v: Yaxşı, mən razıyam. Onda nə etmək lazımdır?

Ə l i H ə s ə n o v: Özəl televiziyanın müxbirləri getsinlər, Azərbaycan televiziyası ilə AzərTAc-ın müxbirləri qalsınlar.

H e y d ə r Ə l i y e v: Özəl televiziyaların müxbirlərini çıxardırıq?

Ə l i H ə s ə n o v: Bəli.

H e y d ə r Ə l i y e v: Yaxşı. Özəl televiziyalar bağışlasınlar. Özəl televiziyalar bu jurnalistlərin daha çox dostudur. Ancaq iş belə gəldi ki…

R ə ş a d M ə c i d o v(525-ci qəzetin Baş redaktoru): Cənab Prezident, ölkənin ən ağrılı problemi olan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllinə hələ də nail olunmamışdır. Bir milyon qaçqının sosial vəziyyəti öz yerində, amma soydaşlarımızda, xüsusən xaricdə təhsil alan tələbələrimizdə ümidsizlik yaranıbdır. İşğal altında olan ölkənin vətəndaşı olmaq heç də qürur doğurmur. Müşahidəçilər bildirirlər ki, münaqişənin açarı daha çox Amerika Birləşmiş Ştatlarının və Rusiyanın əlindədir. Sizin həm prezident Vladimir Putinlə, həm prezident Corc Buşla və onun atası ilə səmimi dostluq münasibətləriniz vardır. İnsanlar fikirləşirlər ki, belə bir münasibət fonunda münaqişənin həllinə nail olmaq mümkün olmayıbsa, onda münaqişənin həllinin gələcək perspektivləri çox qaranlıq görünür. Bu barədə Sizin fikirlərinizi bilmək istəyirik?

H e y d ə r Ə l i y e v: Bilirsiniz, mən Yaltada çıxışımda dedim. Orada bütün prezidentlər çıxış etdilər. Demək olar ki, bircə Ukraynada münaqişə yoxdur. Gürcüstanda var, ağır vəziyyətdir, Moldovada var, ağır vəziyyətdir, bizdə də var. Dilarə xanım, prezidentlərin çıxışları bizdə veriləcək, ya verilməyəcək? Ancaq mənim çıxışım veriləcək?!

D i l a r ə S e y i d z a d ə (Prezidentin Katibliyinin rəisi): Bəli, Sizin çıxışınız tam, onların çıxışları isə qısa formada veriləcək.

H e y d ə r Ə l i y e v: Orada baxın, əgər onlar çıxışlarında münaqişə haqqında bir şey deyiblərsə, onları da verin. Qoy ictimaiyyət bilsin. Elə mən bu suala görə deyirəm. Yoxsa mən heç bunu yada salmazdım. Əyləşin. Orada mən çox sərt çıxış etdim, həm Birləşmiş Millətlər Təşkilatının, həm ATƏT-in, həm Minsk qrupunun ünvanına, həm də Amerika, Rusiya və Fransadan olan həmsədrlərin, bu ölkələrin rəhbərlərinin ünvanına ciddi tənqid söylədim. Çıxışımı təkrar etmək istəmirəm, qulaq asarsınız. Mətbuatda da olacaq, oxuyarsınız. Məzmunu budur ki, siz hamınız bir tərəfdən deyirsiniz ki, beynəlxalq hüquq prinsiplərinə sadiqsiniz. Helsinki aktını qəbul etmisiniz və hamının ona sadiq olmasını təmin edirsiniz, özünüzün də sadiqliyinizi bildirirsiniz. Bunların da içərisində əsas prinsip hər bir ölkənin ərazi bütövlüyünün, suverenliyinin və sərhədlərinin toxunulmazlığının təmin olunmasıdır. Bunları deklarasiya edirsiniz ki, siz bu prinsiplərin tərəfdarısınız. Hətta Ermənistan–Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi haqqında da söhbət gedəndə – məsələn, bu yaxınlarda Amerikada – deyirsiniz ki, biz Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyırıq. Böyük iş görüblər. Tanımalısınız, tanımağa məcbursunuz. Əgər tanımırsınızsa, onda siz qəbul etdiyiniz prinsiplərin əleyhinə gedirsiniz.

Mən dedim ki, belə olan halda siz niyə bizim münaqişənin həll olunması ilə lazımi qədər məşğul olmursunuz? Nəhayət, gəlib o dərəcəyə çatmısınız ki, deyirsiniz, Ermənistan–Azərbaycan münaqişəsinin həllində qoy Ermənistan prezidenti ilə Azərbaycan prezidenti danışsın, məsələni həll etsin. Ondan sonra nə kömək lazımdırsa, biz bunu edək. Buna əyani sübut Buşla Putinin Moskvadakı görüşündə qəbul olunmuş sənəddir. Yəqin siz onu oxumusunuz, bilirsiniz. Bu, internetdə də var idi. Orada Dağlıq Qarabağ münaqişəsi haqqında yazılıbdır ki, Azərbaycan və Ermənistan prezidentlərinə tövsiyə edilsin ki, onlar daha çevik hərəkət etsinlər, məsələnin həll olunmasının yolunu tapsınlar, biz isə – burada Buşla Putin nəzərdə tutulur – ondan sonra buna kömək etməyə hazırıq. Vəziyyət bu yerdədir. Bu, ikili standartdır. Mən Yaltada bunun hamısını dedim. Dedim, bu ikili standart, ikili münasibət gətirib dünyanı, sizin prinsipləri dağıdacaqdır.

Mən sizə açıq deyirəm, bu, mətbuatda da gedəcəkdir. Belə olan halda bizə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı nəyə lazımdır? ATƏT nəyə lazımdır? Altı aydan bir ATƏT-in sədri dəyişir. Bir ölkə altı ay sədrlik edir, altı ay keçəndən sonra o birisi,daha sonra o birisi olur. İndi deyəsən, Portuqaliyadır. Bizə başqa yerlərdən çatdırdılar ki, ümumiyyətlə, Portuqaliya bu məsələ ilə məşğul olmaq istəmir. Bundan əvvəl Rumıniya idi. Rumıniya parlamentinin sədri buraya gəlmişdi, Ermənistana da getmişdi, hətta Dağlıq Qarabağa da getmişdi. Gəldi ki, bəs Siz danışmalısınız. Mən dedim, siz bizə tövsiyə edirsiniz ki, baş vermiş faktla razılaşmaq lazımdır. Əgər biz hər dəfə baş vermiş faktlarla razılaşacağıqsa, onda sizin mübarizə apardığınız bu prinsiplər nəyə gərəkdir?

Rumıniyadan olan sədr bura gəldi. Gördüm Dağlıq Qarabağa gedib, sonra gəlib belə sözlər danışır ki, bilirsiniz nə var, gəlin belə edək. Mən ATƏT-in sədri kimi, bir parlament qrupu yaradım, bu işlə məşğul olaq. Biz bunu həll edəcəyik. O, bir-iki dəfə belə dedi. Dedim bilirsən nə var, onsuz da ATƏT-in Minsk qrupu var. Mən bilirəm ki, parlament qrupu heç bir şey edə bilməz. Mən bununla razı deyiləm. Yox, siz öz nümayəndənizi verin, filan edin. Hətta Buxarestdə bizim səfirə də demişdi. Səfir də guya bizim üçün böyük bir Amerika açır ki, belə bir məsələ var, bunlar həll edə bilərlər. Axı bilirəm, bu cəfəngiyyatdır. Onlar heç bir məsələni həll edə bilməzlər. Hər halda, mən ona razılıq vermədim, getdi.

Yadıma Məşədi İbadın bir epizodu düşdü ki, onun başına məlum iş gələndə biri gəlir ki, Məşədi, filan qədər ver, gedim filan edim, o biri gəlir başqa bir şey deyir. İndi biz də bu günə qalmışıq. Başa düşürsünüz?

Mən sizə açıq deyirəm. Bu məsələləri açıq deyəndə bizim müxalifət o dəqiqə onu fırlatmağa başlayır. Bir də görürsən, boş bir şey haqqında dalbadal 7 dənə məqalə yazılır ki, filan olur, peşmənkan olur. Mən bunu sizə açıq deyirəm. İndi, bu dəqiqə bütün bu təşkilatlarda belə bir əhval-ruhiyyə var ki, olan oldu, gərək reallığı nəzərə alaq. Onların qarşısında, bax, bunları deyirsən, onda bildirirlər ki, bəli, düz deyirsiniz. Biz ərazi bütövlüyünü tanıyırıq. Deyirəm, onda sən bunu niyə deyirsən? Deyir, axı başqa yol yoxdur. Deyirəm, niyə yol yoxdur, bunun yolu bu prinsiplərdir. Əgər bu prinsipləri siz həyata keçirə bilmirsinizsə, onda, gəlin bu təşkilatları dağıdaq. Siz bilmirsiniz, mən onlarla nə qədər açıq, sərt danışıqlar aparıram. İndi Avropa Şurası nazirlər komitəsinə sədrlik edən Lüksemburqun nümayəndəsi də bura gəlmişdi. Siz onu görmüsünüz. O, Xarici İşlər naziri, eyni zamanda Baş nazirin müavinidir, ağıllı bir qadındır. Onlarla burada söhbət edirdik. Bu məsələni o da yozurdu. Durub-durub dedi ki, bilirsiniz nə var, Sizin də bir torpağınız Ermənistanın içindədir. Siz onlara bir şey verin, onlar da Sizin torpağınızı versin. Gördüm heç bu xanımın xəbəri yoxdur ki, bu bizim torpağımızdır. Bunu bizə vermək lazım deyil. Naxçıvan Muxtar Respublikasını deyirəm. Dedim ki, siz yəqin bizim torpağımızın ərazi nöqteyi-nəzərdən ayrı düşməsini deyirsiniz. Dedi, hə, hə. Dedim ki, bilirsiniz, bu da bizə qarşı olan qəsddir. 1920-ci ildə bu sərhədləri quranda, o vaxtlar Azərbaycanın Moskvada kimi olubdur? İqtidar ermənilərin əlində idi. Azərbaycanın torpağı – Zəngəzuru, xüsusən onun Mehri hissəsini kəsib Ermənistana veriblər ki, Ermənistanın İranla sərhədi olsun. Bu tamamilə süni bir şeydir. Baxın, 1920-ci ildə ermənilər nə haqqında düşünüblər. O vaxt sovet hökuməti idi. Onda sərhəd nəyə lazım idi?

Mən sizə deyirəm, sovet hökuməti vaxtı mən işləmişəm. Vaxtilə DTK-da həmin o sərhədləri qoruyanlardan biri olmuşam. Sonra Azərbaycanın rəhbəri olmuşam. Heç sərhəd haqqında söhbət gedə bilməzdi. Dəmir yolu var idi, Bakı–Yerevan qatarı işləyirdi. Oradan Mehridən qatar gedirdi gəlirdi. Orada heç bir maneə haqqında söhbət ola bilməzdi. Amma görün, 1920-ci ildə düşünüblər ki, gərək Ermənistanın İrana çıxması üçün sərhəd verilsin və veriblər.Sizə tarixi bir az izah etdim. Amma indi qadınla danışığıma qayıdıram.

Mən ona deyirəm ki, məsələ belə olubdur. Əgər ermənilər indi Mehri rayonunu bizə vermək istəyirlərsə və onun əvəzində Dağlıq Qarabağı almaq istəyirlərsə, qoy təkliflərini versinlər, biz baxaq. Deyin görüm, mən burada nə pis söz demişəm? Bu diplomatiyadır. Bilirsiniz, diplomatiya, bax, belə şeylərdən ibarətdir. Mən bu sözü atıram. Bilirəm ki, bu, real deyil, bilirəm ki, Ermənistan bunu etməz. Hətta bilirəm ki, bu məsələ yeni deyil, son bir ildə bu məsələ müzakirə olunur.

Serj Sarkisyan 2-3 ay bundan əvvəl deyib ki, Azərbaycanın lap yarısını da bizə versələr, biz Mehrini əlimizdən vermərik. Mən bunları bilirəm. Amma bunları bilərək, mən bunu açıq mətbuatın qarşısında Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin sədrinə, Lüksemburqun Xarici İşlər nazirinə deyirəm ki, siz Ermənistana gedirsiniz. Onlara deyin, qoy Mehrini bizə versinlər, Dağlıq Qarabağı onlara verək. Mən düşündüm ki, onlarda güclü bir reaksiya olacaqdır. Neçə dəfə soruşdum, olmadı.

Bunu sakit keçirdilər. Amma nə oldu? Bizim müxalifət qəzetlərində 5-6 məqalə getdi ki, Heydər Əliyev Dağlıq Qarabağı Ermənistana vermək istəyir. Əziz dostlarım, siz də bilin, bütün Azərbaycan milləti də bilsin. Mən bu danışıqları apararkən bəzən insanları divara dirəmək üçün, bəzən diplomatik oyunlarla, gedişlərlə bir şeyə nail olmaq üçün belə söz deyə bilərəm. Amma demək, hələ bunu etmək deyildir. 

Mən dedim ki, Mehrini versinlər, biz də Dağlıq Qarabağı onlara verək. Bu o demək deyil ki, onlar o dəqiqə Mehrini verdilər, mən də Dağlıq Qarabağı onlara verdim. Burada da dalbadal məqalələr gedir. Özü də partiya başçıları yazırlar ki,

Heydər Əliyev Dağlıq Qarabağı Ermənistana verir. Belə şey olarmı? Olarmı? Olmaz!

Ancaq mən sizə bir şeyi də deyim. Bilirsiniz ki, vaxtilə torpaq dəyişikliyi haqqında söhbət olubdur. Saxarov buraya gələndə söhbət olubdur ki, Mehri Azərbaycana verilsin. Laçından da Ermənistana dəhliz verilsin, bu məsələ qurtarsın. Azərbaycan bununla razılaşmayıbdır. Bunu mənə Türkiyədə rəhmətlik Özal deyibdir, Süleyman Dəmirəl deyibdir. O vaxt Hikmət Çətin Türkiyənin Xarici İşlər naziri olubdur, o deyibdir. Bu məsələ o vaxt qalxıbdır, onlar da bunu deyiblər. Deyə bilmərəm ki, ermənilər son olaraq bununla razılaşa bilərdilər. Amma, hər halda, belə bir əhval-ruhiyyə var idi. Amma bu işə tam müxalif çıxan tərəf Azərbaycan olubdur.

Mehrinin Azərbaycan üçün nə qədər əhəmiyyəti var, bunu bilirsiniz. Mən sizinlə açıq danışacağam. Bir dəfə belə söhbət oldu. Sonra lap yüksək dairələrdən, ayrı-ayrı ölkələrdən dedilər ki, siz türk qurşağı yaratmaq istəyirsiniz? Dedim türk qurşağı nədir? Dedilər ki, Türkiyə, Naxçıvan gəlib birbaşa Azərbaycana birləşir, oradan da Orta Asiyaya gedir. Dedim türk qurşağı kimə qarşıdır? Dedilər ki, görmürsünüz kimə qarşıdır?

Amma mən də uşaq deyiləm. Bilirəm ki, bu həqiqətdir. Başa düşürsünüz?!

Mən bəzi məsələləri sizə açdım. Hesab edirəm, bəsdir. Amma qəlbimdə, beynimdə o qədər belə faktlar var. Gərək ki, sən dedin, mən onunla da yaxınam, dostam, bununla da dostam. Bəli, münasibətlərimiz çox yaxşıdır. Məsələn, mənim Klintonla çox gözəl münasibətim var idi. Onun mənə böyük rəğbəti var idi, mənim də ona böyük rəğbətim var idi. Amma o bu məsələni həll edə bilmədi. Çünki o da edə bilmirdi. İndi Buş gəlibdir. Onunla da münasibətimiz çox yaxşıdır. Atası ilə də mən keçmişdən tanışam. Putinlə münasibətlərimiz çox yaxşıdır.

Məsələn, Sankt-Peterburqda Nizaminin heykəlini qoyduq. Bu, kiçik məsələ deyildir. Düzdür, bu barədə qərar bir müddət öncə qəbul olunmuşdu. Amma Putin buraya gələndən sonra özü bir neçə dəfə dedi ki, Nizaminin heykəlinin Sankt-Peterburqda qoyulması haqqında özü orada işləyən zaman məsələ qalxmışdı, bunu həll etmək lazımdır. Həll elədik. İndi Sankt-Peterburq kimi böyük bir şəhərdə Nizaminin heykəli var. Bu, kiçik məsələ deyildir. Sadəcə, o bağa, bağçaya gələn hər bir adam, orada istirahət edən adam deyəcək, bu kimdir? Nizamidir? Kimdir Nizami? Öyrənməyə başlayacaqlar. Elə bunun özü bizim milləti tanıdacaqdır. Biz bunu çox böyük səmimiyyətlə həyata keçirdik.

Bəli, deyərdi ki, mən razıyam, gətirin qoyun. Amma Sankt-Peterburqa özü gəldi. Mən oraya getdim, görüşdük, söhbət etdik, heykəli birlikdə açdıq, ondan sonra gəlib söhbətimizi davam etdirdik. Mən təxminən 4 saat onunla bir yerdə oldum – ümumi söhbət, yemək. Yəni, çox səmimi münasibətlərimiz var. Bilirsiniz, dövlət başçılarının bir-birinə münasibətləri dövlət mənafeyinə uyğun olan halda ola bilər. Mən belə düşünürəm. Yoxsa, kimsə mənim xoşuma gəlir, mənim ölkəmə nə cür baxır, ya baxmır – yox, belə şey ola bilməz. Azərbaycanın prezidenti kimi, mənim üçün əsas Azərbaycanın dövlət mənafeyidir.

Amma mən görürəm ki, Putin bu vəzifəyə gələndən Azərbaycanın nə olduğunu əvvəlki rəhbərlərdən fərqli olaraq çox yaxşı hiss edir və Azərbaycana sağlam münasibət göstərir. Hesab edir ki, Azərbaycan ilə Rusiya arasında münasibətləri inkişaf etdirmək lazımdır. Heç bir təzyiq, heç bir keçmiş diktə olmamaq şərti ilə. Bizə belə münasibət lazımdır. O hal olmur ki, mən bundan istifadə etməyin. Sankt-Peterburqda onunla görüşəndə bütün məsələlərdən savayı, yenə də bu məsələni müzakirə etdik. Amma yenə də eyni hal, Siz Köçəryanla görüşəcəksiniz. Baxın, görün nə edək. Biz də baxacağıq, görək nə edək.

Bir sözlə, siz adi adamlar deyilsiniz. Siz bizim mətbuatımızın aparıcı qüvvələrisiniz. Subyektiv təsirlərə düşməyin. Mən sizə deyirəm, məsləhətimi verirəm. Siz inanın, bilin, bu məsələnin həll olunması mənim həyatımın mənasıdır. Mən özüm haqqında bir söz demək istəyirəm. Bu, xalqdır, millətdir, dövlətdir. Bizim başımıza elə bir faciə gəlibdir ki, mən Yer kürəsinə, qlobusa, xəritəyə baxanda tapa bilmirəm, hansı ölkənin başına belə bir iş gəlibdir. Mən ikincisini tapa bilmirəm. İkincisini tapa bilmirəm ki, torpaqlarımızı işğal edən ölkə kimi, dünyanın nə qədər dövlətləri tərəfindən və onların öz diasporu tərəfindən bu cür möhkəm dəstəklənir. İkinci belə dövlət yoxdur.

Tutaq ki, Kəşmir, Hindistan. İndi bir qismi Hindistanı dəstəkləyir, bir qismi Pakistanı dəstəkləyir. Amma elə bir şey yoxdur. Hətta Hindistanın dünyanın bir çox yerlərində böyük-böyük adamları var. Onlar gəlib bu məsələni həll etməyə heç çalışmırlar. Vuruşurlar, vuruşurlar. Amma erməni diasporu və bu diasporun həmin o dövlətlərə olan təsiri! Əgər belə şeylər olmasaydı, biz məsələlərimizi həll edə bilərdik. Amma həll edəcəyik. Mən bu çətinlikləri deyəndə heç də düşünməyin ki,ümidsizəm. Yox. Əgər mən ümidsiz olsam, bu gün vəzifədən çıxıb gedərəm. Ümidsiz deyiləm.

R ö v ş ə n H a c ı y e v(«Azadlıq» qəzetinin Baş redaktoru): Cənab Prezident, qarşıdan referendum gəlir. Referendumla bağlı həm daxildə müxalifət qüvvələri, həm də beynəlxalq təşkilatlar kəskin reaksiya bildiriblər. Yaltaya səfəriniz zamanı

Siz həmin reaksiyalara cavab vermisiniz, referendumun keçirilməsində diqqətli olacağınızı demisiniz. Sizə elə gəlmirmi ki, bu həm daxili, həm də xarici qüvvələrə bir qarşıdurma yarada bilər? Bu, sualımın birinci hissəsidir. Sualımın ikinci hissəsi belədir: belə fikirlər dolaşır ki, referendumdan sonra ölkədə növbədənkənar prezident seçkiləri keçiriləcəkdir. Siz necə fikirləşirsiniz, Azərbaycanda Putin variantı mümkündürmü və Siz kimi prezident görürsünüz?

H e y d ə r Ə l i y e v: Birincisi, mən anlaya bilmirəm ki, bu referendum nə üçün belə bir problemə çevrilibdir. Burada bir şey yoxdur axı. Düzü, mən referendum haqqında qərar qəbul edəndə, təsəvvür edə bilməzdim ki, buna müxalifət tərəfindən belə reaksiya veriləcəkdir. Amma reaksiya təkcə müxalifət tərəfindəndir, mən cəmiyyətdən mənfi reaksiya görmürəm. Cəmiyyət bunu tamamilə normal qəbul edibdir. Ancaq müxalifət çox fəaldır. Səbəbini anlaya bilmirəm. Burada nə var axı?

Yeddi il bundan öncə Konstitusiya qəbul olunubdur. O vaxt belə qərara gəldik ki, Konstitusiyamız ancaq referendumla qəbul edilsin. Bu düzdür, gələcək üçün də belə olmalıdır. Əgər Konstitusiyanı parlamentin ixtiyarına versək, ildə ona beş dəfə dəyişiklik edəcəklər. Bu olmaz. Amma görürsünüz, birinci dəfə referendumun keçirilməsi artıq problem yaradıbdır. Demək, biz düz etmişik. Konstitusiyanı həm referendumla qəbul etmişik, həm də qərar qəbul etmişik ki, Konstitusiyanı ancaq referendum vasitəsilə dəyişdirmək olar. Demək, bu, birinci məsələ.

İkincisi, referenduma çıxarılan məsələlər barədə. Bilirsiz ki, orada 23 məsələ var. Onların əksəriyyəti Avropa Şurasına daxil olduğumuz dövrdən sonra qoşulduğumuz konvensiyalarla əlaqədardır və biz onlarla uyğunlaşdırmalıyıq. Bir hissəsi məhkəmə-hüquq islahatları ilə əlaqədardır, onları uyğunlaşdırmalıyıq. Orada iki-üç maddə var. Prezident olmayanda, vəzifəsini icra edə bilməyəndə onun salahiyyəti parlamentin sədrinə aiddir, indi Baş nazirə verilməsi nəzərdə tutulur. Mənə belə gəlir ki, bu məsələyə görə də ikinci sual çıxır. İkinci maddə proporsional, majoritar seçki məsələsidir. Sonra nədir?

D i l a r ə S e y i d z a d ə: Səsvermə məsələsidir.

Ə l i H ə s ə n o v: Yox, ona etiraz yoxdur.

H e y d ə r Ə l i y e v: Yaxşı, buna nə etiraz olacaq. Əvvəl üçdə iki idi, hamıya çətinlik yaradırdı. Mən o vaxt etdim. Çünki hesab edirdim ki, bu mənim üçün elə bir çətin şey deyildir. Amma indi baxıram ki, axı məndən sonra da seçki olacaqdır.

Mən niyə belə bir çətin vəziyyət qoyub gedim. Gələcək seçkilərdə prezidentlərin vəziyyətini yüngülləşdirirəm. Burada pis bir iş görmürəm ki. Biri də budur. Bunlara bir-bir cavab verirəm.

Birincisi, soruşmaq istəyirəm, haradan çıxıb ki, Azərbaycanda Putin variantı ola bilər, yoxsa yox? Putin variantı o deməkdir ki, Yeltsin uzun müddət xəstə idi, vəzifəsini yerinə yetirə bilmirdi. Baş naziri təyin edirdi, beş aydan sonra çıxardırdı.

Bütün nazirləri çıxardırdı. Başqasına tapşırırdı, təyin edirdi. Onlarla tanış olmağa başlayırdı, bir də görürdün ki, Yeltsin gedib bir həftə yatdı, səhər tezdən gəlib bir əmr verdi, Baş naziri çıxardı. Heç kəsin də xəbəri olmurdu. Bunu siz bilin. Təkrar etmək istəmirəm, 5-6 dəfə belə hallar oldu. Mən belə başa düşürəm ki, nəhayət, o, axtardığı adamı tapdı. Özü də hiss edirdi ki, bu vəzifəni öz səhhətinə görə artıq yerinə yetirə bilmir. Biz də bunu görürdük.

Təkcə bu deyildi. 1996-cı ildə keçirilən seçkilər zamanı, ikinci dəfə prezident seçiləndə o, xəstə idi. Yadımdadır, mənə telefon etdilər ki, Yeltsin Kislovodskda Qafqaz respublikalarının prezidentləri ilə görüş keçirmək istəyir. Dedim nə görüş? Ermənistan, Gürcüstan, Azərbaycan. Dedim mən oraya gəlmirəm. Dedilər niyə? Dedim ki, Ermənistan gələn yerə mən gəlmərəm. Mən oraya getməyə etiraz etdim. Buraya mənim yanıma adam göndərdilər. Yadımdadır, Baş nazirin birinci müavini var idi, sonra onu da çıxardı. Familiyası yadımdan çıxıbdır, keçmişdə mənimlə işləmiş adam idi. Onu mənim yanıma göndərdilər.

Burada bir iki-üç saat mənə dedi ki, getmək lazımdır. Yeltsinin seçilməsinə biz səs vermirdik. Biz onların vətəndaşı deyilik. Məsələ belə idi ki, Şimali Qafqazdakı adamları biz təşviq edək ki, onlar Yeltsinə səs versinlər. O vaxt Zyuqanovun reytinqi çox yüksək idi. Gəlib Kislovodska yığışdıq. Şimali Qafqaz ölkələrinin prezidentləri orada idi. Ter-Petrosyan idi, Gürcüstanın prezidenti idi, mən idim, gəldik, oturub bir az söhbət elədik. Ondan sonra müşavirə keçirdik.

Mənə əvvəlcədən demişdilər ki, Şimali Qafqaz respublikaları Heydər Əliyevi özlərinə ağsaqqal hesab edirlər. Burada da müəyyən həqiqət var. Onların hamısının mənə hörməti var. Çoxları keçmişdən, sovet hakimiyyəti vaxtından işləyən adamlardır. O da olmasa, sadəcə, onların mənə hörməti çox böyükdür. Məsələn, indi Dağıstanda Məhəmmədəlini yenidən seçdilər. O çox istəyirdi ki, mən ayın 25-də onun andiçmə mərasiminə gedim. Ancaq imkanım yoxdur, Rasizadəyə göstəriş verdim, o gedəcəkdi. Dedilər ki, mən onlarla bir az danışmalıyam və onları başa salmalıyam. Bu yerlərdə, elə Dağıstanın özündə də kommunistlər çox güclü idilər. Bunları da elədik.

Mən nəyi deyirəm. Deyəsən, seçkilərin ikinci turu qarşısında idi, birinci turda keçə bilmədilər. Axırda Yeltsin seçildi. Sonra o, andiçmə mərasimi keçirdi. Andiçmə mərasiminə getdik. Bizimlə yarım saat otura bilmədi. Qəribə bir vəziyyət idi, bir də görürdün çox xəstə olurdu, sonra sağalırdı. Bir də görürdün bir-iki ay yaxşı işləyirdi. Amma, hər halda, xəstə idi. Mən güman edirəm ki, bütün bu işləri görmək üçün istəyirdi ki, özünə bir varis tapsın. Onu da tapdı. Özü də Allaha şükür, çox yaxşısını tapdı və hakimiyyəti Putinə verib getdi. İndi Azərbaycanda Putinin variantı söhbəti nədir? Mən hələ nə xəstəyəm, nə özümü zəif hiss edirəm, nə də bu vəzifədən getmək fikrim var. Mən elan etmişəm ki, 2003-cü ildə keçiriləcək seçkilərdə iştirak edəcəyəm.

Düzdür, «Turan» agentliyi Şvimmerə təxribat xarakterli sual vermişdi. Şvimmer də cavab vermişdi ki, gərək burada Konstitusiyaya dəyişiklik olsun. Bizim Konstitusiya Komissiyasının sədri ona lazımi cavabı verdi, qurtardı getdi. «Turan» agentliyi o sualı ona verəndə gərək deyəydi ki, Azərbaycan Konstitusiyasının keçid müddəaları var və bu müddəalara görə iki dəfədən artıq təkrarən seçilməmək yalnız yeni Konstitusiya qəbul olunduqdan sonra seçilən Azərbaycan prezidentinə şamil edilir.

Şvimmer bunu haradan bilir. «Turan» agentliyi sual verəndə gərək bunu izah edəydi. İzah eləmədi, bizim Konstitusiya Məhkəməsi izah etdi, qurtardı getdi. Daha bu məsələ yoxdur. Əgər kimsə kiməsə yenə sual verəcəksə, versin, cavabını verəcəyik. Mən 2003-cü ildə seçkilərdə iştirak edəcəyəm və inanıram ki, xalq mənim indiyə qədər çəkdiyim zəhməti qiymətləndirəcək və mənə səs verəcəkdir. Ona görə Putin variantını kim icad edib, nəyin əsasında, nədən ötrü icad edib, bunu başa düşə birmirəm. Mən bunu tamamilə yersiz hesab edirəm və məsləhət görürəm ki, belə məsələlərə başınızı qarışdırmayın.

Bir məsələni də izah edim. Biz 1995-ci ildə yazdıq ki, – biz Konstitusiya Komissiyasının iclaslarını keçirdik, burada dəfələrlə müzakirə aparmışdıq, elə təsadüfi götürüb yazmamışdıq – əgər prezident istefa versə, yaxud səhhətinə görə vəzifəsini yerinə yetirməyə imkanı olmasa, onu üç aylığa parlamentin sədri əvəz edəcəkdir. Biz o vaxt, 1995-ci ildə belə düşünürdük. Amma indi vəziyyət dəyişilibdir, düşüncə də dəyişilibdir.

Məsələn, mən özüm sizə açıq deyirəm. İqtisadiyyat bizim respublikanın əsasıdır. Prezident yoxdur, kimsə onu üç ay əvəz etməlidir. Əgər bunu əvəz edən adam Baş nazir olsa, demək, o, iqtisadiyyat içindədir, iqtisadiyyat baxımından və başqa məsələlər baxımından prezidentin gördüyü bütün işlərin içindədir. Demək, o, üç ay respublikanı bu sahədə idarə edə bilər və respublika iqtisadiyyatına zərər dəyməz. Dəysə də, az dəyər. Amma parlamentin sədrinin başı parlamentə qarışır, qanunlar qəbul edir. Təbiidir, o, qanunları qəbul edərək iqtisadiyyatı bilir, iqtisadiyyatdan xəbərsiz deyildir. Amma o, icra funksiyasını həyata keçirmir. İcra funksiyaları bizdə prezidentdədir və prezidentdən  sonra onun ən yüksək icra orqanı olan Nazirlər Kabinetindədir. Ona görə bu, tamamilə məntiqə uyğun bir məsələdir və bunu da təklif edirik. İndi bundan nəsə qurtdalayıb çıxarırsan ki, Putin variantı olacaq, kimsə təyin olunacaq və s…

Mən sizə açıq deyirəm. Bəzi yerlərdə deyirlər ki, bunu ona görə edirlər ki, İlham Əliyevi təyin etsinlər. Bəs indiyə qədər, iki ildir söhbət getmirdi ki, Murtuz Ələsgərovun yerinə İlham Əliyev təyin olunur. Bəs niyə təyin olunmadı?! Murtuz Ələsgərovun yerinə İlham Əliyevi təyin etmək elə bir problem deyil. Çünki bizim partiya parlamentdə çoxluq təşkil edir. Murtuz Ələsgərovun özü partiyanın sədr müavinidir. Əgər partiya məsləhət görsə ki, Murtuz Ələsgərov bu vəzifəsini İlham Əliyevə versin, hesab edirəm, Murtuz Ələsgərov da buna etiraz etməz. Amma biz bunu niyə etmədik. Çünki bu fikir yoxdur. Heç vaxt olmayıbdır. Amma indi bəzi adamlar bunu uydurur, çıxarır, yayır, insanları inandırır. Yaxşı, yazıq Murtuz Ələsgərovu çıxardınız, indi deyirsiniz ki, Rasizadəni bu gün, sabah çıxaracaqlar. Belə şey ola bilməz. Ona görə xahiş edirəm, belə məsələlərdə diqqətli olun. Buyurun.

R a u f A r i f o ğ l u(«Yeni Müsavat» qəzetinin Baş redaktoru): Heydər bəy, Dağlıq Qarabağla bağlı əhatəli, bəzi məqamlarda açıq danışdınız. Hətta gözləmədiyimiz halda etdiyiniz gedişlərin altında nələrin gizləndiyini bizim vasitəmizlə cəmiyyətə çatdırdınız. Yəni Siz Mehri ilə Dağlıq Qarabağın dəyişdirilməsi təklifini söyləyərkən bunu, sadəcə, gediş olaraq nəzərdə tutmusunuz. Biz belə başa düşdük. Siz beləmi söylədiniz?

H e y d ə r Ə l i y e v: Dedim də.

R a u f A r i f o ğ l u: Bəli, elə dediniz. Yəni Siz bunu birinci dəfədir deyirsiniz?

H e y d ə r Ə l i y e v: Yox, mən onu o xanıma demişdim.

R a u f A r i f o ğ l u: Siz ona təklif etmişdiniz ki…

H e y d ə r Ə l i y e v: Mən ona təklif etməmişdim. O mənə təklif etmişdi ki, Siz onu dəyişin. Mən də dedim ki, siz ora gedirsiniz, onlara deyin. Əgər onlar dəyişsələr, biz bunu edərik.

R a u f A r i f o ğ l u: Amma gerçəkdən belə bir dəyiş-düyüşə razı deyilsiniz?

H e y d ə r Ə l i y e v: Bu sənin nəyinə lazımdır?

R a u f A r i f o ğ l u: Sual vermək istəyirəm, ona görə.

H e y d ə r Ə l i y e v: Axı gəl sən bugünkü gündən danış. Bugünkü gündən danışaq ki, ermənilər bu təklifi etdilər, ya etmədilər. Mən sənə izah edərəm.

R a u f A r i f o ğ l u: Mən dəqiqləşdirmək istəyirəm. Mənim sualım yarımçıq qaldı.

H e y d ə r Ə l i y e v: Yaxşı, buyur, sualını tamamla.

R a u f A r i f o ğ l u: Siz burada Dağlıq Qarabağla bağlı səhnənin dramatikliyini kifayət qədər açıq göstərdiniz. Yalnız yekunda söylədiniz ki, siz ümidsiz deyilsiniz. Bütün bunlar hakimiyyətdə olduğunuz doqquz illik siyasətinizin nəticəsində ortaya çıxan gerçəklikdir. Bunlarda işim yoxdur, bunlar doqquz il ərzində baş veribdir, hamımız izləmişik, Sizin dediyiniz kimi, biz bu barədə çoxlu-çoxlu məqalələr yazmışıq.

Amma mənim üçün maraqlı odur ki, Dağlıq Qarabağla bağlı Sizin hakimiyyətin hansısa bir planı varmı? Siz söyləyirsiniz ki, ümidsiz deyilsiniz. O planın müəyyən istiqamətləri haqqında da bizə açıqlama verməyiniz mümkündürmü?

Bu, insanlarımızı daha çox maraqlandırır. Xahiş edirəm, Dağlıq Qarabağ probleminin həlli istiqamətində atılan addımların, nəhayət, nə zaman, hansı müddət ərzində Azərbaycan üçün, onun xalqı üçün, qaçqınları üçün konkret nəticələr verə biləcəyi haqqında söyləyəsiniz. Təşəkkür edirəm.

H e y d ə r Ə l i y e v: Mən gərək sizin sualınıza çox geniş cavab verəm. Birincisi, istəyirsiniz biləsiniz, mən deyəndə ki, Mehrini təklif etsələr, biz baxarıq, bu gedişdir, ya nədir. Bilirsiniz, dövlətlərarası danışıqlarda müxtəlif təkliflər olar və onlara baxarlar. Hesab edirəm, bunun heç birinə gediş demək olmaz. Hər təklifə baxarlar. Ona görə istəyirsiniz məndən bu məsələnin ikinci hissəsini öyrənəsiniz ki, əgər onlar desələr, bəli, biz Mehrini veririk, siz nə edəcəksiniz? Mən belə başa düşürəm. Hər şeyin öz vaxtı var. Bu söz deyilibdir. Əgər bu sözə reaksiya olsa, bizim ona uyğun reaksiyamız olacaqdır. Ona görə bu məsələləri əvvəldən açmaq lazım deyil. Ümumiyyətlə, siyasi işdə, təkmil siyasi işdə, yəni təcrübəli siyasi işdə məhz bu yol ilə getmək lazımdır.

İkincisi, deyirsiniz ki, mənim sizə dediyim sözlər sizə məlum olmayan bəzi məsələləri açdı. Bu belədir, həqiqətdir. Mən bu sözləri məhz sizə, hörmətli jurnalistlərə deyirəm ki, bu sözləri düzgün başa düşə biləsiniz və lazım olan yerdə düzgün də izah edə biləsiniz. Amma mənim dediyim sözləri əyməyəsiniz, onları başqa formaya salmayasınız. Mən sizə inanaraq bu sözləri deyirəm.

Üçüncüsü, deyirsiniz, bu cür söhbətdən sonra deyirəm ki, mən ümidsiz deyiləm. Bəli, bu cür sözlərin, bu cür faktların olması heç də əsas vermir ki, ümidsiz olaq. Çünki bizim imkanlarımız hələ çoxdur. Ona görə də ümidsiz deyilik. Siz dediniz ki, mən doqquz ildir prezidentəm, guya bu məsələlərin hamısı elə bu vaxt baş veribdir. Siz burada səhv edirsiniz.

R a u f A r i f o ğ l u: Dəqiqləşdirmək istəyirəm. Siz özünüzün siyasətinizdə və şəxsən dövlət başçısı kimi, bu doqquz illik fəaliyyətinizdə hansısa yanlışlıqlar etdiyinizi, hansı məqamları əldən verdiyinizi görürsünüz? Yəni Sizin bir suçunuz varmı, yoxsa, bütün suçlar yalnız elə müxalifətdə, ATƏT-də, Amerikadadır. Mənim sözümün məntiqi bundan ibarətdir.

H e y d ə r Ə l i y e v: Deyim sizə. Amma bunu deməzdən əvvəl bir-iki kəlmə də demək istəyirəm. Dağlıq Qarabağ problemi 1988-ci ildə yaranıbdır. Bu, yeni problem deyil. Yəni bu, kəskin bir münaqişədir. Amma bu problem XX əsrin əvvəlindən davam edir. Mən bunu bir neçə dəfə demişəm. Keçmiş fəaliyyətimdə, yəni təhlükəsizlik orqanlarında işləyəndə də Dağlıq Qarabağdakı vəziyyət normal deyildi. Sovet dövründə də normal deyildi.

Bilirsiniz ki, mənim katib seçilməyimdən 2–3 ay əvvəl orada böyük bir faciə baş verdi. Bizim üç azərbaycanlını aparan həbsxana maşınını yandırdılar. Orada böyük qarışıqlıq oldu. O vaxt mən bir-iki həftə orada olmuşam, oranı öyrənmişəm, bilirəm. Mən Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin sədri idim, büroda məsələ müzakirə olunurdu. Dağlıq Qarabağda Azərbaycana qarşı edilən cinayətlərə baxmayaraq, o vaxtkı rəhbərlik müzakirəni elə keçirdi ki, elə bil heç nə yoxdur. Heç kim heç bir cəza almadı.

Stenoqram var, götürüb baxmaq olar. Orada – gərək ki, 1967-ci ildə idi – daşnakların, erməni millətçilərinin həm Dağlıq Qarabağda, həm də Ermənistanda apardıqları pozucu işlər haqqında yeganə mən sərt çıxış etdim. Bunu özümü tərifləmək üçün demirəm. İndi söz düşübdür, tarixi xatırlayıram. Ancaq bunlara baxmayaraq, biz Dağlıq Qarabağdakı vəziyyətə nəzarət edirdik, saxlayırdıq. Nəyin bahasına?

Birincisi, əlbəttə ki, sovet sisteminin özü buna imkan verirdi. İkincisi də, mən birinci katib olduğum dövrü deyirəm, Dağlıq Qarabağda onun inkişafına o vaxtlar çox kömək etdim. Eyni zamanda çalışdım ki, orada demoqrafiyanı dəyişim. Dağlıq

Qarabağ məsələni qoyurdu ki, orada bir institut, ali məktəb yaransın. Bizdə hamı buna etiraz edirdi. Mən fikirləşdim, dedim yaradaq. Amma bu şərtlə ki, burda üç sektor – Azərbaycan, rus, bir də erməni sektoru olsun. Yaratdıq. Ətrafda olan azərbaycanlıları biz Bakıya yox, oraya göndərdik. Orada böyük bir ayaqqabı fabriki yaratdıq. Stepanakertin özündə işçi qüvvəsi yox idi. Ətrafda olan azərbaycanlıları oraya gətirdik, Stepanakertdə fabriki işlətməyə başladıq. Eləcə də başqa belə tədbirlərlə mən çalışdım ki, Dağlıq Qarabağı daha çox azərbaycanlılaşdırım. Orada ermənilərin sayını azaldım. Bunu o vaxt Dağlıq Qarabağda işləyən adamlar bilirlər. Hər halda, mənim iradəmə görə, başqa keyfiyyətlərimə görə, oranın rəhbərləri üçün mənim dediklərim qanun idi.

Ancaq təəssüflər olsun ki, mən Azərbaycandan gedəndən sonra get-gedə orada vəziyyət pisləşməyə başladı. Ermənistanın ora təsiri artdı və bizimkilər orada heç nə etmədilər, fürsət əldən verildi. Artıq 1987-ci ildə Dağlıq Qarabağ məsələsi kəskin duranda – mən bunu demişəm, bir də deyirəm, bu həqiqətdir – mənim Siyasi Bürodan, vəzifələrdən çıxmağım yalnız Dağlıq Qarabağ məsələsinin həll olunması üçün lazım idi.

Film çəkiblər. Bilmirəm, Qorboçovla mənim dialoqumu görmüsünüz, yoxsa yox. Vaqif Mustafayev çəkibdir, orada bir az görünür. Bu da həqiqətdir. Təsadüfi deyil ki, mən vəzifədən gedəndən 20 gün sonra Dağlıq Qarabağda böhran başladı. Mən bu işə qarışmağa çalışdım, məni təcrid etdilər. Siyasi Büronun dünənki üzvü, Kremldə oturan adam indi artıq bir adamla əlaqəyə girə bilmirdi, bir adamla danışa bilmirdi. Başa düşürsünüz?!

Mən dövrlərin hamısını yaşamışam. Ondan sonra guya burada vəziyyəti düzəltmək istədilər və Vəzirovu buraya göndərdilər. Bilmirəm, həmin o filmdə görmüsünüz, yoxsa yox. Mən onu gördüm. Orada Vəzirovun çıxışını görmüsünüz, yoxsa yox? Allah Nəcəf Nəcəfova min rəhmət eləsin. Mən orada gördüm ki, Vəzirovun yanında bir adam durubdur. O da deyir ki, bura bax, xuliqanlıq etmə, çəkil, imkan ver sözümü deyim. Bu da çəkilmir. Sonra o qışqırır ki, bax ha, mən deputatam. Bu yenə çəkilmir. Mən bu süjeti keçmişdə görməmişdim. İlk dəfə idi görürdüm. Sonra deyir ki, Azərbaycan xalqı, filan, amma bu çəkilmir. Mən də bunu tanımıram. Evdə yanımda adam var idi. Soruşdum, axı, bu kimdir. Nəcəf Nəcəfovu tanıyırdım, amma televizorda onu tanıya bilmədim. Dedilər ki, Nəcəf Nəcəfovdur.

O, böyük bir qəhrəmanlıq elədi. Bax, o yarım dəqiqəlik süjet göstərdi ki, Azərbaycanda rəhbərlik nə cür idi, hansı vəziyyətdə idi. Yəni Dağlıq Qarabağ məsələsi o vaxtlar başlayıbdır. Nəhayət, 1991-ci ilin fevral ayında mən Naxçıvandan deputat seçilib Bakıya gəldim, sessiyada çıxış edib dedim ki, Dağlıq Qarabağ artıq əldən gedibdir. Bunu bilmək lazımdır və ölçü götürmək lazımdır. Mənə qarşı nə etdilər? Bütün zal məni hoydu-hoyduya basdı və axşam iclasına da rəhmətlik Bayram Bayramovu hazırladılar, o da gəldi çıxış etdi. O Bayram Bayramov idi ki, mənimlə hər görüşünü özü üçün tarixi bir hadisə hesab edirdi. Məni danlamağa, mənə müxtəlif sözlər deməyə başladı. Mən də orda oturmuşdum. Axırda da dedi ki, Dağlıq Qarabağ heç vaxt indiki kimi Azərbaycanın olmayıbdır. Bu sözlərə baxın, «indiki kimi Azərbaycanın olmayıbdır». Heydər Əliyev, əgər sən bunu bilmirsənsə, mən səni vertolyota qoyub aparıb Dağlıq Qarabağı göstərəcəyəm, onda görəcəksən ki, Dağlıq Qarabağ necə bizimdi. Amma o vaxt Dağlıq Qarabağda Azərbaycan hakimiyyəti qətiyyən yox idi. Nəhayət, müharibə başlandı, torpaqlar işğal olundu. Dağlıq Qarabağ hələ Azərbaycan Sovetlər İttifaqının tərkibində olanda, işğal edilibdir. Bir Şuşa qalmışdı, qalan hamısı işğal olunmuşdu. Yəni Dağlıq Qarabağ o vaxt əldən gedibdir. Başa düşürsünüz, yoxsa, yox?! Bunu bilmək lazımdır.

Əgər ondan sorakı dövrdə siyasət düzgün getsəydi, vəziyyəti düzgün qiymətləndirmək mümkün olsaydı, atəşi dayandırmaq və danışıqlar aparmaq mümkün olsaydı, ola bilər ki, başqa torpaqlarımız əldən getməzdi. Amma sonra onlar da getdi. Arifoğlu, indi mən sizin o sualınıza cavab vermək istəyirəm ki, bu doqquz ildə mən özümdə də bir günah hiss edirəmmi, bu məsələ ki, həll olunmayıb, mən səhv buraxmışammı? Mən sizə də, bütün millətimə də deyirəm, bilin.

Mən heç bir səhv buraxmamışam, nə mümkündürsə etmişəm. Çünki – bunu deyərkən üzr istəyirəm – məndə olan həyat təcrübəsi, siyasi təcrübə, bu problemi bilməyim və dünya proseslərini bilməyim, keçmişdə dünyanın bir çox ölkələri ilə tanışlığım, bunların hamısı əlimdə olan böyük imkanlardır. Düşünmürəm ki, bütün bu imkanları olmayan adam bu barədə məndən çox iş görə bilərdi.

Gəlin, Lissabon sammitini götürək. Bilirsiniz, bizim millətimiz, – millətimizin ayrı-ayrı adamlarını deyirəm, – özünü qiymətləndirsəydi, o sammit haqqında bir kitab yazmaq, bir film çəkmək olardı. Niyə? Çünki biz Lissabon sammitindən əvvəl öz nümayəndə heyətimizi Finlandiyaya göndərdik. Bizim məqsədimiz o idi ki, sammitin yekun sənədində, birincisi, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınmasını yazdıraq. İkincisi, işğal olunmuş torpaqlarımızın azad edilməsini və başqa şeyləri yazdıraq. O layihələr durur. O vaxt orada Tofiq Zülfüqarov işləyirdi. Onu oraya göndərdim. Araz Əzimovu Vyanaya göndərdim. Çünki ATƏT-in mərkəzi Vyanada idi. Onlar orada işləyirdilər.

Nəhayət, yekun sənədinin layihəsi hazırlandı. Biz Lissabona gəldik. Layihəni gətirdilər. Yadımdadır, martın 23-ü idi. Yaxşı yazılar vardı, qəbul olunsaydı, bizim üçün çox yaxşı olardı. Mən demirəm ki, torpaqlarımız o saat azad ediləcəkdi. Amma bizim üçün sammit tərəfindən böyük hüquqi sənəd olacaqdır. Nə oldu, ermənilər buna konsensus vermədilər, dedilər ki, biz bunu qəbul etmirik. Orada hər şey konsensusladır.

O vaxt mən çox adamlarla görüşdüm. Orada Rusiya nümayəndə heyətinə Çernomırdin rəhbərlik edirdi, onunla görüşdüm. Amerikadan Qor gəlmişdi, onunla görüşdüm. Almaniyadan, başqa ölkələrdən dövlət başçıları gəlmişdilər, mən onların hamısı ilə görüşdüm. Onlara öz fikirlərimi bildirdim. Dedilər ki, ermənilər qəbul etməyib, bunu çıxarmaq lazımdır və yaxud da dəyişdirmək lazımdır, dedim oldu. Dedim, gəlin gürcülərin maddəsinə baxın. Gürcülərin Abxaziya məddəsində hər şey yazılıbdır ki, abxazlar Abxaziyada etnik təmizləmə aparıblar, zorakılıq ediblər, qanunsuzluqlar ediblər, filan ediblər. Bütün günahlar abxazların üzərindədir. Mən dedim ki, bunu yazmısınız, Gürcüstan bizimlə dost dövlətdir, mən buna çox şadam. Niyə bəs o var, bu yoxdur? Dedilər ki, bunun əleyhinə çıxan yoxdur.

Siz bir şeyi bilməlisiniz, bizim münaqişədə Azərbaycana mane olan bir çox böyük amil var. O da ondan ibarətdir ki, bizim münaqişəmiz daxili münaqişə səviyyəsindən çıxaraq, iki dövlət arasında münaqişəyə çevrilibdir. Ermənilərə, yaxud da ermənipərəstlərə xeyirli olanda, deyirlər ki, bu, Dağlıq Qarabağla Azərbaycanın işidir. Amma sənədlərin qəbul olunmasına gələndə Ermənistan ATƏT-in üzvü kimi Dağlıq Qarabağı müdafiə edir və özünü müdafiə edir, çünki orada Dalğıq Qarabağ görünmür. Amma Gürcüstanla Abxaziya məsələsində bir-iki dövlət, – mən bilirəm, onların adlarını çəkmək istəmirəm, – istədi ki, maddəyə nə isə yazsınlar. Gürcülər möhkəm durdular və onlar heç bir şey edə bilmədilər. Çünki orada ATƏT-in üzvü olan Abxaziya dövləti yoxdur. Bilirsiniz, nə edək? Mən dedim ki, bunun qəbul edə bilmərəm, dəyişdirmək lazımdır. Onlar da dedilər ki, dəyişdirmək olmaz. Ermənistan buna konsensus verməyəcək, biz qəbul etməyəcəyik.

İclasın sonuncu günü idi. 4-5 saatdan sonra iclas qurtarmalı idi. Mən nə etdim, siz bunu bilirsiniz. Dedim ki, mən bütün sənədi sual altında qoyuram. Həmin sənədin qəbul olunmasına lazımi konsensus vermirəm, qurtardıq. Ondan sonra Albert Qor da, Kol da, o biri də, bu biri də mənim yanıma gəlməyə başladılar. Hamısı xahiş etməyə başladı ki, siz öz vetonuzu götürün. Dedim ki, götürməyəcəyəm. Əgər götürməyəcəksənsə, onda, axı, sammit qurtarır. Demək sammit bir sənəd qəbul etməyəcək. Dedim ki, mənim üçün fərqi yoxdur. Əgər mənim işim düzəlmirsə, sammitin sənəd qəbul edib-etməməsinin mənim üçün fərqi yoxdur. Bir neçə saat mənim yanıma gəlirdilər. Kimlər gəldi… Əvvəl mən onların yanına gedirdim, indi mən burada oturmuşam, onlar mənim yanıma gəldilər. Kimlər gəldi, nələr dedilər… Mənim yadımdadır, Albert Qorla söhbət edirdim. Onunla xeyli danışdıq. Dedim ki, o, konsensus vermir. Dedi ki, konsensus verməmək onun hüququdur. Dedim ki, hə? Dedi ki, hə. Dedim ki, konsensus verməmək mənim də hüququmdur. Mən də öz hüququmdan istifadə edərək konsensus vermirəm. Məsələ donub qaldı. Dedim, onun hüququ varsa, başqalarının da hüququ var. O, 23-cü maddəyə konsensus vermirsə, mən də bütün sənədin qəbul olunmasına konsensus vermirəm. Hesab edirəm ki, o, qəbul edilə bilməz. Bundan sonra onlar yığışdılar, həmin o məlum Lissabon Zirvə görüşü sədrinin bəyanatını yazdılar. O maddədə nə ki vardı onu bəyanata yazdılar. Yəni biz onu aldıq.

Amma yekun sənədinin içərisində yox, ayrıca bəyanatda aldıq. Bəyanatı səsə qoyanda ermənilər səs vermədi, amma onun əhəmiyyəti yox idi. Beləliklə, həmin 1996-cı ildə ilk dəfə biz ATƏT-dən belə bir sənəd aldıq ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü tanınır, Ermənistanın ərazi bütövlüyü tanınır, Dağlıq Qarabağa Azərbaycanın tərkibində özünüidarəetmə statusu verilir və Dağlıq Qarabağdakı ermənilərin təhlükəsizliyi təmin olunur. Bu, sənəddir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının qərarları vardır ki, Ermənistan silahlı qüvvələri Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən qeyd-şərtsiz çıxarılsın, əgər o sənədləri kənara qoysaq, bu, yeganə sənəddir ki, biz ATƏT-dən ala bilmişik. Ermənilər onu yerinə yetirmədilər. Burada da müxalifət sağdan və soldan bizi vurmağa başladı ki, guya biz gedib Lissabonda uduzduq. Nəyi uduzduq? Heç nəyi uduzmamışıq.

Beləliklə, hörmətli Arifoğlu, demək istəyirəm ki, o cür cəsarəti hər adam edə bilməzdi ki, ATƏT-in sənədinin qəbul olunmasını sual altına qoysun. 54 dövlətin nümayəndəsi təəccübləndi ki, mən bu qərarı qəbul etməmişəm. Əgər həmin bəyanat qəbul edilməsəydi axıra qədər gedəcəkdim. Çıxıb gedəcəkdim. Onsuz da görürdüm ki, bir şey çıxmır. Nə etməli idim? Qaradan artıq rəng ola bilməz ki.

Mən həmişə vuruşmuşam, həmişə çalışmışam. Heç kəsin qarşısında gözüm kölgəli deyil, əlimdən gələni etmişəm. Siz dediniz ki, mən ATƏT-i günahlandırıram, o birini günahlandırıram, günahkaram – demirəm. Sizə bir də deyirəm, mən onları günahlandırıram. Çünki əgər bu təşkilat özü elan etdiyi prinsiplərin həyata keçirilməsini təmin edə bilmirsə, onu günahlandırmağa mənim haqqım var.

Əgər Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası işğal olunmuş torpaqlardan Ermənistan silahlı qüvvələrinin çıxarılması haqqında qəbul etdiyi qətnamələrin həyata keçirilməsini təmin edə bilmirsə, bəli, mən onu günahlandırmışam. Nyu-Yorkda gedib Təhlükəsizlik Şurası üzvlərinin hamısını çağırıblar, iclas keçiriblər. Mən onların hamısının üzünə demişəm. Sözləri bu olubdur ki, «biz qərarı qəbul edirik, onu icra etmək mexanizmi yoxdur». Bunu vaxtilə Butros Qaliyə demişəm, Kofi Annana demişəm. Eyni cavabları almışam. ATƏT də deyir ki, bizim icra mexanizmimiz yoxdur.

Ona görə də onları günahlandırmağa mənim haqqım var. Onda onlar gəlsinlər, bu prinsiplərdən imtina etsinlər. Bu, başqa məsələdir. Onlar bir tərəfdən bu prinsipləri müdafiə edirlər, bəzən lazım olanda bu pinsiplərdən istifadə edərək ayrı-ayrı dövlətlərə təzyiq göstərirlər. Amma burada bu məsələni həll etmirlər. Məsələ belədir.

Bunları deməklə, sizə bildirmək istəyirəm ki, mən prezident kimi, Azərbaycanın başçısı kimi bütün bu təşkilatlarla öz əməkdaşlığımı davam etdirirəm və davam etdirəcəyəm. Çünki başqa yolumuz yoxdur. Bir yol var – onların hamısının tövsiyələrindən imtina edib müharibə etmək. Bu da bütün bunların hamısının bizə dedikləri, yəni bizimlə danışıqlarında dedikləri sözdür ki, siz bunu etməməlisiniz. Hamısının dediyi budur. Onların heç biri nəinki bizi dəstəkləməyib, hətta hər biri bizə deyib ki, siz bu yolla getməməlisiniz. Əgər bu yolla getsəniz, heç bir ölkə sizi dəstəkləməyəcəkdir. Amma bizim yolumuz var. Biz bunları nəzərə almayaraq müharibə edə bilərik. Mən bu variantı da istisna etmirəm. Ancaq – mən sizinlə açıq danışıram – müharibənin Azərbaycan üçün nə qədər ağır olacağını da dərk etmək lazımdır. Ağır o mənada ki, indi Azərbaycanın iqtisadiyyatı inkişaf edir, yaxşı perspektivləri var və çox mühüm layihələrimiz var. Bunların hamısı pozulmalıdır. Hər şey müharibəyə xidmət etməlidir. Bu var, bu da mümkündür. Bilirsiniz, yəqin gözləmirdiniz ki, mən sizinlə çox söhbət edəcəyəm.

Ə f l a t u n A m a ş o v(«RUH» Azərbaycan Jurnalistləri Müdafiə Komitəsinin sədri): Cənab Prezident, mənim sualım daha çox jurnalistika, jurnalistlərlə hüquq-mühafizə orqanlarının münasibətləri ilə bağlı olacaqdır. Biz jurnalist təşkilatları həmişə bu qurumlarla xoş münasibətlər yaratmağa çalışırıq. Daxili işlər naziri Ramil Usubovla mənim axırıncı görüşümdən sonra xüsusi monitorinq qrupu yaramtışıq. Həmin qrup şəhərdə keçirilən aksiyalar zamanı polis – jurnalist münasibətlərini nəzarətdə saxlayır. Bu da öz bəhrəsini verir. Son aksiyada heç bir qanun pozuntusu olmayıbdır. Bu da müsbət haldır. Bu sahədə müəyyən problemlər də qalmaqdadır. Bu da jurnalistlərlə bağlı cinayət işlərinin açılması ilə əlaqəlidir. Bu vaxta qədər 20 jurnalistə qarşı cinayət işi açılıbdır. Onlar ya tutulmuşlar, ya da ki, tutularaq tezliklə azadlığa buraxılmışlar. Cinayət işləri hələ də qalmaqdadır. Həmin cinayət işlərinin qalması jurnalistlərin azad hərəkət etməsinə mane olur.

Məsələn, «Yeni Müsavat» qəzetinin baş redaktoru Rauf Arifoğlu haqqında cinayət işi açılıbdır, hələ qapanmadığına görə o, xarici ölkələrə gedərkən tez-tez çətinliklərlə rastlaşır.

H e y d ə r Ə l i y e v: Bilirsiniz nə var, Rauf Arifoğlu haqqında cinayət işinin bağlanmaması absurda bənzəyir. Yəni bunun cinayət işi var, ya yoxdur, fərq etməz o, öz işini görür. O biri tərəfdən də bu, onun xeyrinədir. Sabah bir hadisə olanda deyəcək ki, heç nədən mənə cinayət işi açıblar, mənə təzyiq edirlər. Ona görə əgər bizim prokurorlar, polis, başqaları dərindən düşünsələr, yəqin ki, o cinayət işini tezliklə bağlayarlar ki, o, daha bundan sui-istifadə etməsin. Güman edirəm ki, mənim bu sözümdən sonra onlar bunu başa düşəcəklər.

Ə f l a t u n A m a ş o v: Bu da xarici təşkilatlar tərəfindən Azərbaycan haqqında xoşagəlməz bəyanatların verilməsi ilə nəticələnir.

H e y d ə r Ə l i y e v: Kimin haqqında bəyanatdır?

Ə f l a t u n A m a ş o v: Bu cür hallar ölkədə baş verir, jurnalistlər döyülür – son hadisə zananı Səbail Rayon Polis İdarəsinin rəisi Nazim Nağıyev «Turan» İnformasiya Agentliyinin müxbirini döymüşdür. Türkiyənin yığma futbol komandası Seneqal milli komandasına qalib gələn günü Azadlıq meydanında jurnalisti polis idarəsinin rəisi döyübdür. Bu əhvalat hər yerə yayılıb. Beynəlxalq təşkilatlar da Azərbaycan haqqında xoşagəlməz xəbərlər verir. Bildirirlər ki, Azərbaycanda insan hüquqları pozulur. Bütün bunların qarşısını almaq üçün mən istərdim ki, jurnalistlərlə bağlı qanun pozuntusu olduqda, günahkarlar müəyyənləşdirilib cəzalandırılsın.

Sizin Sərəncamınıza, ötən il dekabrın 27-də imzaladığınız Sərəncama əsasən prokurorluğa belə bir tapşırıq verilmişdi ki, əgər jurnalistlərlə bağlı qanun pozuntuları olsa, günahkarlar müəyyən edilsin və cəzalandırılsın. Hələlik bu barədə bizdə heç bir məlumat yoxdur. Mən istərdim ki, bu məsələyə münasibətinizi bildirəsiniz.

H e y d ə r Ə l i y e v: Əli Həsənov, bu faktları qeyd edin. Göstəriş verin, nə lazımdırsa etsinlər.

Ə f l a t u n A m a ş o v: Çox sağ olun.

E l ç i n Ş ı x l ı («Zerkalo» qəzetinin Baş redaktoru): Cənab Prezident, söhbət əsnasında müxalifət haqqında xeyli söz deyildi. Mənim sualım belə olacaqdır: Siz 33 il bundan əvvəl Azərbaycana rəhbər seçilmisiniz. Sovet dövründə, müxalifətin olmadığı bir vaxtda Azərbaycanın rəhbəri olmusunuz. İndi 9 ildən artıqdır ki, müstəqil Azərbaycanın, amma müxalifətli bir ölkənin prezidentisiniz. Sizcə, hansı daha yaxşı idi? İndiki Türkmənistandakı kimi müxalifətsiz ölkəyə rəhbirlik etmək, yoxsa indiki müxalifətli Azərbaycana? Hər halda, müxalifətin rolu barədə Sizin fikrinizi bilmək istərdim.

H e y d ə r Ə l i y e v: Sağ ol. Ancaq mən sənin bu sualına çox dərindən cavab verərdim ki, müxalifətin olub-olmamasının fərqi yoxdur, müstəqil Azərbaycanın prezidenti olmaq, təbiidir ki, vaxtilə Sovetlər İttifaqının tərkibindəki Azərbaycan Respublikasının başçısı olmaqdan heç müqayisə edilməyəcək dərəcədə yüksək bir şeydir. Bilirsiniz ki, ondan sonra mən Moskvada da çox böyük vəzifələrdə də işləmişəm və həyatımın bu ağır 9 ilində müstəqil Azərbaycanın prezidenti olmağımı onların hamısından üstün və şərəfli hesab edirəm. Bu, birincisi. İkincisi, müxalifətli ölkə olmaq yaxşıdır, yoxsa müxalifətsiz? O vaxt da müxalifət vardı, amma o vaxt müxalifət belə azad deyildi.

Amma elə deyildi ki, mən birinci katib idim, respublikanın başçısı idim, nə istəyirdim onu edirdim və burada mənə maneçilik edənlər, yaxud da ki, işləri pozmaq istəyənlər yox idi. Var idi. Sadəcə, bunlar mütəşəkkil deyildilər. Partiyalar yox idi. Müxalifət adı yox idi. O vaxt müəyyən qruplar var idi. Amma təbiidir ki, bugünkü müxalifətlə onları yan-yana qoymaq, müqayisə etmək olmaz. Mən hesab edirəm ki, nə qədər müxalifət olsa da, mənim üçün müstəqil Azərbaycana rəhbərlik etmək böyük şərəfdir. Əgər səmimi fikirlərimi bilmək istəyirsinizsə, mən müxalifətdən qorxan, çəkinən adam deyiləm. Mən bu şeyləri, bu dövrü yaşamışam. Bugünkü müxalifət də o adamlardır ki, mən 1990-cı illərdə buraya gələndə çoxunu tanıyırdım. Bir qismi ilə Naxçıvanda, yaxud da Bakıda şəxsi əlaqələrim də vardı. Onlar yeni adamlar deyillər. Düzdür, o vaxtları mən onlarla və onlar da mənimlə müxalifətdə deyildik. Mən bilirəm ki, onların bəzilərinin mənə böyük rəğbəti də, hörməti də vardı. Artıq hamıya məlumdur ki, rəhmətlik Elçibəyin yaşadığı evin divarında uzun illər iki portret asıbıl – biri Atatürkün portretidir, o biri də Heydər Əliyevin. Mən Naxçıvanda olanda Elçibəylə də bizim telefon əlaqələrimiz vardı. Onda hələ o, hakimiyyətdə deyildi.

Yəni bunlar mənim üçün yeni adamlar deyillər. İkinci məsələ, Azərbaycanda həmin o dövrdə Xalq Cəbhəsi yaranıb, sonra partiyalara bölünüb və sair, yəni o tərkib ki, var, ondan başqa müxalifət yoxdur. Ondan başqa müxalifət kimdir? Həmin adamlardır. Onlar hakimiyyətə gəldilər. Bir ildən sonra hakimiyyətdən getməyə məcbur oldular. İndi də, 9 ildir ki, müxalifətdədirlər. Yəni mən də istəyirəm ki, müxalifətlə iqtidarın arası normal olsun. Elə müxalifət özü onu göstərir ki, müxalifətlə iqtidar dost ola bilməz. Çünki müxalifət iqtidara qarşı müxalifətdir. İqtidarla hakimiyyət uğrunda mübarizə aparır. Bu, müxalifətin prinsipidir. Ancaq bu mübarizəni nə cür aparmalıdır? Hansı yolla aparmalıdır? Bu, başqa məsələdir. Təəssüf ki, bizim Azərbaycanda indiki müxalifət, onun siyasi mübarizə formaları müxtəlifdir. Özü də o adamlar ki, 1989, 1990, 1991, 1992-ci illərdə meydanlarda idilər. Orada qışqırırdılar, burada qışqırırdılar, o əhval-ruhiyyədən hələ ayrılmayıblar.

Zaman keçib, dünya dəyişibdir. Dünya heç vaxt, heç zaman bir yerdə durmur. Hər il dünyada, hər bir cəmiyyətdə yenilik əmələ gəlir. Məsələn, insanlar bu gün bir paltar geyinir, sabah başqasını. İndi Avropanı götürsək, gələn il başqa moda dəb olur, moda, paltar dəyişir. Nə bilim, mebel modası dəyişir, o biri dəyişir, yəni insan cəmiyyəti inkişaf edir, inkişaf etdikcə əvvəlkinə nisbətən daha da yeni-yeni şeylər icad olunur. Siyasətdə də belədir. Bu proses gedir və getməlidir. Amma əgər indi bizim müxalifət 1989-cu ildəki formasını saxlayıbsa və ondan bu gün də istifadə edirsə, – o vaxt küçəyə, meydana, filana çıxırdı, başlayırdı, nə bilim, şüarlar deməyə, – sonra «istefa» deyirdi, həmin üsulu bu gün də istifadə edirsə, axı bu, köhnəlmiş üsuldur. Yəni hesab et ki, bunlar hələ «Mersedes»ə minməyiblər, «Qaz-24»dədirlər. Ümumiyyətlə, «Mersedes»də gəzirlər, mən bunu məcazi mənada deyirəm ki, öz fikrimi izah edim. Ona görə mən istərdim ki, müxalifət müasirləşsin. Müasirləşmək üçün də çox böyük imkanlar var. Çünki dünyada indi demokratiya daha geniş inkişaf edir, yəni dünyanın bir çox ölkələrini əhatə edir, əvvəlki kimi deyildir. İnkişaf etmiş ölkələrdə müxalifətin iş metodları, planları hamısı məlumdur. Əgər onlardan daha çox istifadə etsələr, daha da yaxşı olar.

Müxalifət gərək hakimiyyətə düşmən kimi baxmasın. Mən hardasa eşitdim ki, guya hakimiyyət müxalifətə düşmən kimi baxır. Bu, düzgün deyildir. Mən şəxsən müxalifətə düşmən kimi baxmıram. Ancaq mən görəndə ki, hər gün 24 səhifəlik qəzetdə, hər səhifəsində Heydər Əliyev haqqında müxtəlif yazılar gedir, mən bunlara nə qədər fikir verməsəm də, yenə də düşünürəm, axı, nəyə lazımdır? Özü də axı bunlar artıq keçmiş şeylərdir, keçibdir. İndi nə yazırsan, yaz, sənin 5-6 min, 10 min oxucun var, onların da 15 min tanışı var. Bunu oxudular, kim bilir ki, nə var, yazılanlara inanırlar. Biri var ki, Heydər Əliyev haqqında sənin yazın, biri də var ki, Heydər Əliyev hər gün bu xalqın gözü qarşısındadır. Gözünün qabağındadır. Onda qəribə bir vəziyyət yaranır, mən iki gün televizorda görünməyəndə, dərhal yazırlar ki, Heydər Əliyevin səhhətində dəyişikliklər var, Heydər Əliyev televizorda görünmədi, elə oldu, belə oldu. Ay qardaşlar, axı, mən nə üçün gərək hər gün televiziyada görünüm?

Mənim min dənə işim var. Məsələn, bilirsiniz ki, ayın 21-də axşam saat 11-12 idi, gəldim aeroporta, orada söhbət etdik. Gəldim evə, gecə saat 2-də yatmışam. Səhər durmuşam, dünən işə gəlməmişəm. Getdim Zuğulbaya, orada dənizin kənarında gəzdim, axşam qayıdıb evə gəldim, yatdım. Yaxşı ki, dünən deməyiblər Heydər Əliyev niyə televizorda görünmədi. Axı mənim çox işlərim var, hansılar ki, televiziya ilə əlaqədar deyildir. Məsələn, bu görüş barədə. Mən gedən günü, son dəqiqələrdə Əli Həsənov gəlib dedi ki, belə bir görüş keçirilməlidir. Dedim, ay qardaş, mənim min dənə işim var, proqramım var. Mən gələn kimi bunu etməliyəm, onu etməliyəm. Yox, deyirlər ki, bunlar jurnalistlərdir, Siz gərək bunlarla mütləq görüşəsiniz. Gördüm ki, bunların dediklərində də həqiqət var. Görüşə gəldim. Saat 2-də gəlmişəm. İndi saat neçədir?

Y e r d ə n s ə s l ə r: Beşin yarısıdır.

H e y d ə r Ə l i y e v: Ona görə də istərdim ki, müxalifət tarazlı siyasət – belə bir ifadə var, aparsın. Yəni, tənqid də etsin, tənqidsiz ola bilməz. Səhvlərimizi də tutsun, desin, bunsuz ola bilməz. Məsələn, mən özəl televiziyaların – ANS-in, «Space»in, «LİDER»in verilişlərinə baxıram, onlardan bir sinqal alıram. Ondan sonra gecə saat 11-12-də öz işçimi – şöbə müdrini, filanı axtarıram, tapıram. Deyirəm ki, mən televiziyada bunu gördüm. Bu məsələ yoxlanmalıdır. Sən sabah bununla məşğul ol. Yəni sahaba saxlamıram ki, səhər işə gələndən sonra çox məşğul olduğuma görə bunu unuda bilərəm. Mən gecə televiziyaya baxanda – televiziyaya həmişə baxıram – nə isə görürəmsə, gecə saat 1-də də olsa, Baş naziri, yaxud bizim bəzi şöbə müdirlərini yataqdan qaldırıram, fikrimi onlara çatdırıram.

Müxalifət bunları nəzərə alsın. Mən sizin verdiyiniz suala cavabımı yekunlaşdırıram. Müxalifətli dövlət daha yaxşıdır.

A r i f Ə l i y e v: Cənab Prezident, suallar hələ çoxdur. Vaxt barəsində Sizin işarənizi başa düşdük. Odur ki, bayaq söylədiyim kimi, biz bu görüşümüzün, bir ənənənin başlanğıcı olacagına ümid edirik. Birinci dəfə olduğuna görə Sizi daha yormayacağıq. Təşəkkür edirik ki, bəzi məqamlar barədə vəzifənizin, məsuliyyətinizin imkan verdiyi qədər sərbəst və açıq söhbət etdiniz. Sözsüz ki, mətbuat nümayəndələri bu görüşdən qayıdan kimi Sizi yenə də tənqid edəcək, Siz də yəqin ki, müəyyən məqamda mətbuata narazılığınızı bildirəcəksiniz. Amma anlaşıqlıq yaranır və anlaşıqlı tənqid etmək bir şeydir, anlamadan tənqid etmək tamam başqa mahiyyət daşıyır. Odur ki, bu görüşə görə təşəkkür edirik və icazənizlə müsahibəni burada bitmiş hesab edərdik.

Mən söhbətin əvvəlində Sizdən xahiş etdim ki, sonda, mətbuatdan kənar bir neçə problem haqqında Sizə müraciət edək. Onunla da Sizi çox yormayacağıq. Amma bir-iki söz demək istərdim. Siz sonuncu suala cavab verəndə dediniz ki, ən qiymətli şey müxalifətsiz yox, məhz müxalifətli müstəqil Azərbaycanın prezidenti olmaqdır.

Bizim jurnalistlərin də kiçik bir dövləti var. Bu, qəzetdir və ən qiymətlisi müstəqil qəzetin prezidenti olmaqdır. Bu bizim birinci görüşümüz deyil və Sizi inandırım ki, müstəqil mətbuatın, müstəqil redaktorların, müstəqil qəzetlərin, yəni «dövlətlər»in sayı getdikcə azalır. Bu çox ağır və ağrılı problemdir. Sizin Fərmanınızda bir neçə bəndlər oldu ki, onlar yerinə yetirildi və müstəqil mətbuata müəyyən şərait yaratdı. Amma orada qəzetlərə kredit verilməsi məsələsi də var idi. Mən həmin fərmanı çox yaxşı xatırlayıram. Onun məğzi sadəcə qəzetlərə pul paylamaq və müəyyən müddətə onların bu böhranının qarşısını almaq deyildi. Orada mətbuatın inkişafını təmin etmək üçün kreditlərin ayrılması nəzərdə tutulurdu. Elə paradoksal vəziyyət yaranıb ki, borcların dondurulmasına baxmayaraq qəzetlərin iqtisadi vəziyyəti get-gedə çətinləşir. Qəzetlər məcburən ayrı-ayrı maliyyə dairələrinin əlinə düşmək və yaxud haradansa kənardan vəsait axtarmaq məcburiyyətindədirlər. 6 ay ərzində bu problem hələ də öz yerində qalıb.

Yəni Fərmanın mənası onda idi ki, müstəqil mətbuatın qalması və inkişafı üçün şərait yaradılsın. Mətbutadan bina, mənzil şəklində girov tələb edirdilər. Əgər bunlar olsaydı, bəlkə də mətbuatın kreditlərə ehtiyacı olmazdı. Çox anlaşılmaz, böhranlı bir vəziyyət yaranıbdır. Ya o kreditin şərtlərində bir dəfəlik bildirilsin ki, mətbuat ümidinü üzsün – mən, həqiqətən, ürək ağrısı ilə deyirəm – kim nə bacarırsa, onu etsin, pul tapsın, kimə isə qulluq etsin, ya da qəzet fəaliyyətini dayandıraraq gedib başqa bir işlə məşğul olsun. Yaxud da ki, tələb olunan şərtlərə, – məsələn, 150 minlik girov qoymasan mən sənə 100 min verə bilməyəcəyəm kimi şərtlərə əməl etsin. Deməli, Fərmanın verdiyi bu son imkanı reallaşdırmaq mexanizmi yaradılmalıdır. 1998-ci ildə bu Bakı Mətbuat Klubunun yaradılmasına

50 min dollar xərcləndi. Bunun hamısını kütləvi informasiya vasitələrinin özləri verdilər. Bu gün onlar çətin vəziyyətdədirlər. Mən bunu xüsusi qeyd edirəm ki, hər şey mətbuatın müstəqil olmasından başlayır. O kimlərəsə qulluq edəcəksə, biz bir-

birimizə nə qədər giley etsək də, qarşıdurma güclənəcək və bu, nə xalqa, nə dövlətə, nə də cəmiyyətə lazım olan möhkəm mətbuata çevrilə bilməyəcəkdir. Bu gün bu problem var. Adam gəlib deyə bilmir ki, bu vəziyyət maliyyə ilə bağlıdır, vəsait istəyirik. Bəlkə də bunu söyləmək mənim üçün bir qədər asandır ki, bu gün bu, qəzetlərin, ümumiyyətlə, bütövlükdə bütün mətbuatın ən ağrılı, ən böyük problemidir. Reklam bazarı olsaydı, çıxış yolu mətbuatın özündə olardı. 1998-ci ildən 2001-ci ilədək reklam bazarının gəliri 800-1000 faiz aşağı düşüb. Yəni bu qəzetlərin gəlir mənbəyi yoxdur.

H e y d ə r Ə l i y e v: Niyə aşağı düşübdür? 

A r i f Ə l i y e v: Mən Sizə deyim. Reklamın iki əsas gəlir mənbəyi var. Xarici təşkilatlar və yerli istehsalçılar. Yerli istehsalçılar pul verməyə hazırdırlar ki, təki onun reklamı, adı qəzetdə getməsin. Əgər yerli istehsalçıların reklamı, ünvanı, telefonu qəzetdə verilirsə, onları bilavasitə yoxlayan təşkilatların nümayəndələrinin hər biri qoltuğuna bir papka vuraraq ora üz tutur. Əvvəlcə sanitar müfəttiş, arxasınca yanğınsöndürən gəlir.

H e y d ə r Ə l i y e v: Deməli, o təşkilatlar bilmirlər ki, belə bir firma var. Qəzetlər onu reklam edəndən sonra bu, məlum olur? Hə?

A r i f Ə l i y e v: Bunun pulu varsa, reklam verir. Reklam verir, deməli burada pul var. Ona görə də mətbuat yerli istehsalçılardan əlini üzüb. İri təşkilatlara gəldikdə isə, son vaxtlar müşavirələrdə bu məsələyə toxunuldu ki, onların Azərbaycanı tərk etməsi, yəni oların müəyyən hakimiyyət orqanları ilə problemlərinin yaranması reklama çox zərbə vurdu. Bunu qəzetlərin nümayəndələri daha ətraflı izah edə bilərlər. Bizim müşahidələrimiz göstərir ki, reklam bazarından əldə olunan gəlirlər 8–10 dəfə azalıbdır. Belə bir şəraitdə mətbuat, aydın məsələdir ki, haradansa vəsit tapmalıdır. Gözümüzün qabağında qəzetlər əldən gedir. Ayrı-ayrı dairələrin əlinə düşür. Kiminin seçki ilə bağlı maraqları var, kiminin iqtisadi maraqları var, kiminin isə başqasını vurmaq marağı var. Onlar qəzetdən kimisə nüfuzdan salmaq məqsədi ilə istifadə edirlər.

Bu gün Siz söhbətinizin əvvəlində dediniz ki, burada əyləşənlər adi adamlar deyil, onların qəzetlərinin tarixi, heç olmasa, Azərbaycanın müstəqillik tarixi ilə bərabərdir. Müstəqilliyimiz çətinliklə başa gəldiyi kimi, onlar da qəzetlərini çətinliklə yaradıblar, bugünkü vəziyyətə gətirib çatdırıblar. Elə adam var ki, qayınanasının evini girov qoyubdur. Onun bu gün ikmanı yoxdur ki, nəyi isə girov qoysun, kredit alsın, qəzetini saxlasın. Hər qəzetin ictimai yükünü bu gün qeyd etdiniz. Hansı qəzetin cəmiyyət üçün lazım olduğu, dövlət üçün daha çox iş gördüyü, hansı qəzetin başqa məsələlərlə məşğul olduğu görünür. Bu problemin həlli üzərində bizli, sizli çalışaq. Təbiidir ki, problemin həlli yollarını Sizin tapmaq imkanlarınız bizdən qat-qat çoxdur. Bəlkə bunun həlli yolunu fikirləşib tapaq?

H e y d ə r Ə l i y e v: Əli Həsənov, sən bax o kredit məsələsini bir də müəyyən elə, reklam bərəsində gör nə etmək olar və başqa hansı imkanlar var? Kömək etmək lazımdır. «Azadlıq» qəzetinin yaşı Azərbaycanın müstəqillik yaşından çoxdur. İlk yaranan qəzetdir. Elədirmi?

A r i f Ə l i y e v: Ondan əvvəl də qəzet vardı. «Yeni Müsavat» əvvəl yaranıbdır.

H e y d ə r Ə l i y e v: «Yeni Müsavat» ondan əvvəl yaranıb?

R a u f A r i f o ğ l u: Təxminən eyni vaxtda yaranıbdır. Amma o vaxt biz qeyri-rəsmi olaraq qəzet buraxırdıq.

H e y d ə r Ə l i y e v: Düzü, mən o vaxt «Müsavatı» tanımırdım. Amma «Azadlıq» qəzeti o vaxt çox populyar idi. Onda mən Moskvada yaşayırdım, hələ Azərbaycana gəlməmişdim. O vaxtlar «Azadlıq» qəzeti haqqında eşitmişdim və bəzən o qəzeti mənə göndərirdilər.

A r i f Ə l i y e v: «Azadlıq» qəzeti sabah dayanmaq vəziyyətindədir.

H e y d ə r Ə l i y e v: O qəzetin redaktoru Gündüz Tahirli deyil?

Ə l i H ə s ə n o v: Cənab Prezident, «Azadlıq» qəzetinin redaktoru Rövşən Hacıyevdir.

H e y d ə r Ə l i y e v: Rövşən Hacıyev? «Azadlıq» qəzetinin nəşrini dayanmağa qoymaq olmaz.

Ə l i H ə s ə n o v: «Azadlıq» qəzeti dayanmayıbdır. Qəzetin redaktoru dəyişdi. Bir az da mövqeyini dəyişibdir. Daha da siyasi partiya qəzeti olubdur. Əvvəlki mövqeyinə daha çox yaxınlaşıbdır. Hər halda, bu, «Azadlıq»dır.

H e y d ə r Ə l i y e v: Bu, onun öz işidir. Əlbəttə ki, o vaxt partiya yox idi. «Azadlıq» qəzeti o vaxt, sovet dövründə müəyyən qədər Azərbaycanın ümumi əhval-ruhiyyəsini əks etdirən bir qəzet idi. O qəzeti Nəcəf Nəcəfov başlamışdı. Mən Nəcəf Nəcəfovu oradan tanıyırdım. Moskvada mən eşidəndə ki, Nəcəf Nəcəfov, yadıma düşdü ki, burada o, «Molodyoj Azərbaydjana» qəzetində işləmişdir. 

Yaxşı, sən dediyin məsələləri mən Əli Həsənova tapşırıram, qoy məşğul olsun və mənə desin. Mən də baxacağam, nə mümkündürsə, edəcəyəm. Amma mənim fikrim belədir ki, birincisi, müstəqil qəzetləri dəstəkləmək lazımdır. Çünki müstəqil qəzet həm siyasidir, həm də müstəqildir. 

İkincisi, müxalifət qəzetlərini dəstəkləmək lazımdır. Üçüncüsü də iqtidar qəzetlərini dəstəkləmək lazımdır.

Yaxşı, sağ olun. Güman edirəm yenə də görüşəcəyik. Bu formanı da bir gün dəniz kənarına gəzintiyə çıxanda geyinəcəyəm.