კითხვა: ბატონო ჰეიდარ, როგორ შეაფასებდით ქართველი და აზერბაიჯანელი ხალხის ურთიერთობებს თანამედროვე ეტაპზე?

პასუხი: მე ამის შესახებ გუშინაც და დღესაც ბევრი ვისაუბრე. ამის მიუხედავად, შემიძლია ვთქვა, რომ აზერბაიჯანი-საქართველოს ურთიერთობა ყოველთვის მეგობრული და ძმური იყო, მას ასეული წლების ისტორია აქვს.

მაგრამ, სახელმწიფო დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, ამ ურთიერთობებმა, რაღა თქმა უნდა, ხარისხობრივად სხვა ხასიათი შეიძინა. ახალ პირობებში, როდესაც საქართველოსაც და აზერბაიჯანსაც როგორც დამოუკიდებელ და სუვერენულ სახელმწიფოებს, საკმაოდ რთულად გადასაწყვეტი შიდა და საგარეო პრობლემების მოგვარება უწევთ, მათი ურთიერთობა უფრო გაღრმავდა და გაძლიერდა, რადგან ეს უკვე არა მარტო ხალხებს, არამედ სახელმწიფოებს, სუვერენულ სახელმწიფოებს, ქვეყნებს შორის ურთიერთობაა. ამიტომ აქ სულ უფრო მეტი საკითხები ჩნდება.

ხალხების მეგობრობაზე საუბარისას უნდა აღინიშნოს, რომ იგი ვლინდება მეგობრობაში, ურთიერთდახმარებაში, გულითად მეზობლობაში, ანუ იმის ანალოგიურია, თუ რისი გაკეთება შეუძლია ერთ ადამიანს მეორისათვის. მაგრამ თუ დამოუკიდებელ სახელმწიფოებს შორის ურთიერთობაზეა საუბარი, აქ უკვე ბევრი ამოცანა ჩნდება, რომელიც დამოუკიდებელია თითოეული ქვეყნის მიერ არჩეულ გზაზე, მის მიზნებზე საგარეო პოლიტიკის სფეროში, რეგიონში არსებულ მდგომარეობაზე, მსოფლიოში მიმდინარე პროცესებთან დაკავშირებულ პოზიციაზე და კიდევ ბევრ სხვა რამეზე.

თუ ამ ყველაფერს დავაჯამებთ, დავუმატებთ იმას, რომ ეკონომიკურმა თანამშრომლობამ, თანამშრომლობამ კულტურის, განათლების, მეცნიერების სფეროში განვითარების ახალი იმპულსი მიიღო, მაშინ ჩემი აზრით, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენი ურთიერთობა უმაღლეს დონეზე ავიდა.

კითხვა: ბატონო პრეზიდენტო, საქართველოს და აზერბაიჯანს ერთი მსგავსი პრობლემა აქვთ - მათი ტერიტორიული მთლიანობა დარღვეულია. როგორ ფიქრობთ, ამ პრობლემის გადაჭრა ჩვენ ქვეყნებს თვითონ შეუძლიათ, თუ აუცილებელია მსოფლიო თანამეგობრობის დახმარება?

პასუხი: მთიანი ყარაბაღის გამო სომხეთისა და აზერბაიჯანის კონფლიქტში, ასევე აფხაზეთის კონფლიქტში, გარედან ჩარევა რომ არ ყოფილიყო, მაშინ, ეჭვს არ იწვევს, რომ ჩვენი ქვეყნები, გახდებოდნენ რა დამოუკიდებელნი, მათ თვითონ მოაგვარებდნენ.

ავიღოთ მთიან ყარაბაღთან დაკავშირებული კონფლიქტი. მთიანი ყარაბაღი აზერბაიჯანის ოდინდელი მიწაა, იქ მუდამ, უხსოვარი დროიდან აზერბაიჯანელები ცხოვრობდნენ. სომხები იქ მერე დასახლდნენ. XX საუკუნის დასაწყისში იქ მათი საკმაოდ მცირე რაოდენობა ცხოვრობდა. კონფლიქტის დაწყებამდე ყარაბაღის მოსახლეობა 170 ათასი ადამიანი იყო, რომელთა 30 პროცენტს აზერბაიჯანელები, ხოლო 70 პროცენტს სომხები შეადგენდნენ.

ეს პრობლემა ჩვენი სახელმწიფოების საზღვრებს რომ არ გასცდენობა, მის უკან სომხეთი რომ არ მდგარიყო, რომელიც ამ კონფლიქტში იმთავითვე იყო ჩართული, მაშინ ალბათ, ჩვენ ჩვენს სომეხ თანამემამულეებთან საერთო ენას გამოვძებნიდით, მოვრიგდებოდით. მე უკვე მითქვამს, რომ მათ ავტონომიური ოლქის სტატუსი ჰქონდათ, ჩვენ მათ თვითმართველობის ყველაზე მაღალ სტატუსს ვთავაზობთ. ანუ, სახელად მას რესპუბლიკა ერქმევა, უფლებამოსილება კი გაცილებით მეტი ექნება, ვიდრე ჩვეულებრივ ავტონომიურ რესპუბლიკას ჰქონდა წარსულში.

ვფიქრობ, რომ ჩვენ საერთო ენას მოვნახავდით და მოვრიგდებოდით, აქ პრობლემები არ იქნებოდა. მაგრამ, აქ სომხეთი ჩაერია, თუმცა ეს ჩარევაც კი არ იყო, სინამდვილეში ეს სომხეთისა და აზერბაიჯანს შორის კონფლიქტია. ამის მიუეხედავად, ჩვენ - სომხეთი და აზერბაიჯანი, ამ პრობლემას ყველა შემთხვევაში, უფრო მარტივად და ადვილად გადავწვეტდით, ვიდრე მაშინ, როდესაც თითოეული ქვეყანა თავისი ინტერესებიდან გამომდინარე მოქმედებს. ანუ სხვა ქვეყნის ჩარევას აქვს ადგილი.

ერთის მხრივ, ჩვენ ახლა მხარდაჭერისა და გარედან ჩარევის გარეშე, ზოგიერთი ქვეყნის შუამავლობის გარეშე - აზერბაიჯანისა და სომხეთისათვის ეს ეუთო-ს მინსკის ჯგუფის ქვეყნებია, რომლებსაც ახლა მერიკის შეერთებული შტატები, რუსეთი და საფრანგეთი თაოსნობენ - თითქოს ვერ ვიარსებებთ. მეორეს მხრივ, როდესაც მე და სომხეთის პრეზიდენტმა რობერტ კოჩარიანმა დავიწყეთ უშუალო საუბარი , ჩვენ ვიგრძენით, რომ შეგვიძლია წინ წავიწიოთ.

ვფიქრობ, იგივე ეხება აფხაზურ კონფლიქტსაც. ჩემი აზრით, ამ კონფლიქტში ჩარევა რომ არ ყოფილიყო, ზოგიერთი ქვეყანა ამ კონფლიქტში დაინტერესებული რომ არ ყოფილიყო, საქართველოს სახელმწიფო აფხაზებთან მოლაპარაკების საშუალებას გამონახავდა და კონფლიქტი მოგვარდებოდა. ერთი სიტყვით, ჩვენს კონფლიქტებში სხვა ქვეყნების ჩარევა არსებობს, რასაც დახმარების ნაცვლად ზოგჯერ ზიანი მოაქვს.

კითხვა: შეგიძლიათ დაახასიათოთ ედუარდ შევარდნაძე როგორც პოლიტიკოსი და, უბრალოდ, ადამიანი?

პასუხი: რა თქმა უნდა. მე მის შესახებ გუშინაც და დღესაც ვისაუბრე. მას 1968 წლიდან, ანუ 30 წელიწადზე მეტია, ვიცნობ. ამ ხნის განმავლობაში ჩვენს შორის მუდამ პირადი, მეგობრული ურთიერთობა იყო. ეს ურთიერთობა უბრალოდ ერთ-ერთი ქვეყნის სახელმწიფო მოღვაწესთან ნაცნობობა არ არის. ჩვენს შორის ჩანოყალიბდა პირადი ადამიანური ურთიერთობა. გაცნობისას იგი საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრი იყო, მე კი, აზერბაიჯანის უშიშროების მინისტრი. ჩვენი გაცნობა სამსახურთან დაკავშირებით მოხდა, მაგრამ ეს ნაცნობობა მალე პირად ურთიერთობაში გადაიზარდა.

შემდგომში ჩვენი ბედი ძალიან ჰგავს ერთმანეთს. 1969 წელს მე აზერბაიჯანის კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველ მდივნად ამირჩიეს. 1972 წელს კი, ედუარდ შევარდნაძე აირჩიეს საქართველოს კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის პირველ მდივნად. რა თქმა უნდა, როგორც ჩვენი რესპუბლიკების მეთაურებს, ჩვენ გვიხდებოდა თანამშრომლობა, მაგრამ ერთია თანამშრომლობა საკუთარი ქვეყნის ინტერესების დაცვისას, მეორე კი - წმინდა მეგობრული ურთიერთობა. ანუ საქართველოს და აზერბაიჯანის ურთიერთობის განვითარებაში, ქვეყნის მართვის ფუნქციების განხორციელებისას ადამიანური, ოჯახური, მეგობრული ურთიერთობები დიდ როლს თამაშობდა.

მერე, კვლავ ბედის განგებით, ჩვენ ორივენი მოსკოვში აღმოვჩნდით როგორც პოლიტბიუროს წევრები. მე უფრო ადრე, 1982 წელს მოვხვდი მოსკოვში, ედუარდ ამბროსის ძე კი 1985 წელს გადმოიყვანეს მოსკოვში. თანაც მე მინისტრთა საბჭოს თავჯდომარის პირველი მოადგილე ვიყავი, ის კი საგარეო საქმეთა მინისტრი გახდა. პოლიტბიუროს სხდომაზე ერთად ვისხედით.

შემდეგ ჩვენი ცხოვრება სხვადასხვაგვარად წარიმართა. რიგი მიზეზების გამო, 1987 წელს მე თანამდებობიდან გადავდექი, ედუარდ შევარდნაძე კი აგრძელებდა მუშაობას საგარეო საქმეთა მინისტრად. თქვენთვის ცნობილია, რომ შემდეგ მე მოსკოვის დატოვება მომიწია. 1990 წლის იანვარის მოვლენების გამო, აზერბაიჯანელი ხალხის წინააღმდეგ სამხედრო აგრესიის გამო, მე განვაცხადე კომუნისტური პარტიის რიგების დატოვების შესახებ და მოსკოვი დავტოვე. თუმცა ბაქოში ვერ ვიცხოვრე. ჩემს სამშობლოში, ნახიჭევანში დავსახლდი.

ედუარდ ამბროსის ძე მოსკოვში დარჩა, მაგრამ საქართველოში მდგომარეობა გართულდა, დაიძაბა, ხალხმა მას მიმართა და იგი რესპუბლიკაში დაბრუნდა. ამრიგად, იგი საქართველოში უფრო ადრე ჩაბრძანდა, ვიდრე მე აზერბაიჯანის მეთაური გავხდი, თუმცა დროის სხვაობა აქ მცირეა ‑ ერთ წელიწადზე ოდნავ მეტი.

ესე იგი, ამაშიც მსგავსი ბედი აღმოგვაჩნდა, საქართველოს და აზერბაიჯანს ჩვენ უკვე ახალ პირობებში ვმეთაურობდით. ნახეთ, რა დიდი პერიოდია! ზემოთქმული მე მის შესახებ მკაფიოდ და ნათლად საუბრის საფუძველს მაძლევს. იგი გასაოცარი, უბრალო, გულითადი, თავმდაბალი, უაღრესად უშუალო ადამიანია, მასთან მეგობრობა ძლაიან მარტივია. ვიცი, რომ იგი კარგი მეოჯახეა, ძალიან ერთგულია იმ ადამიანებისა, ვისთანაც მეგობრობს. რა თქმა უნდა, იგი ნამდვილი პოლიტიკური, გამორჩეული სახელმწიფო მოღვაწეა. მიმაჩნია, რომ იგი ქართველი ხალხის XX საუკუნის ყველაზე გამოჩენილ პოლიტიკურ მოღვაწეთა შორის ერთ-ერთი გამოჩენილი პიროვნებაა.

ვფიქრობ, რომ ქართველი ხალხის ძალიან დიდი ბედნიერებაა, რომ მან ასეთი ადამიანი მონახა, წინ წამოსწია ის. ედუარდ ამბროსის ძე შევარდნაძე, უკვე 30 წელიწადზე მეტია, ჩვეულებრივი მოქალაქე კი არ არის, არამედ როგორც სახელმწიფოს ხელმძღვანელი ხალხის ბედთან არის შერწყმული. მას, როგორც გამოცდილ პოლიტიკოსს, დიდი საერთაშორისო გავლენის მქონე ადამიანად მივიჩნევ. საქართველოში მუშაობის დროსაც მას დიდი ავტორიტეტი ჰქონდა, მაგრამ ეს ავტორიტეტი უფრო გაიზარდა მისი მოსკოვში მუშაობის დროს, როცა იგი სკკპ ცენტრალური კომიტეტის პოლიტბიუროს წევრი და საბჭოთაAკავშირის საგარეო საქმეთა მინისტრი იყო. კიდევ ერთხელ გავიმეორებ, რომ ქართველი ხალხისთვის დიდი ბედნიერებაა, რომ ქვეყანას ედუარდ შევარდნაძე ხელმძღვანელობს. მას უნდა გავუფრთხილდეთ. ის საქართველოსაც, კავკასიასაც, ჩვენ ყველას გვჭირდება.

კითხვა: და ბოლო შეკითხვა, ბატონო პრეზიდენტო, რას უსურვებდით ქართველ ხალხს?

პასუხი: დღეს ქართველი ხალხი თავისი ისტორიის მძიმე პერიოდში ცხოვრობს, ისევე როგორც ყველა სხვა ხალხი, რომლებმაც დამოუკიდებლობა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ მოიპოვა. გარდაქმნის პერიოდი სხვადასხვა ქვეყნებში მეტი ან ნაკლები სირთულით ხასიათდება. მაგრამ, მოვლენები ისე განვითარდა, რომ საქართველოსა და აზერბაიჯანში მსგავსი პრობლემებია, ორივე ქვეყანა კონფლიქტის პირობებში ცხოვრობს, არსებითად ერთნაირი პროცესები გვახასიათებს. ქართველ ხალხს ვუსურვებდი, რომ ამ სიძნელეებს, როგორც იტყვიან, მამაცურად გაუძლოს.

ანუ მინდა ვთქვა, რომ მე ამ სიძნელეების, ამ პრობლემების უკან, საქართველოს ლამაზ მომავალს ვხედავ. ამის საფუძველია ქვეყნის დამოუკიდებლობა, ის, რომ ასწლეულების შემდეგ ქართველმა ხალხმა სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობა მოიპოვა. და არის რა საკუთარი ბედის, მიწა-წყლის, საკუთარი სახელმწიფოს პატრონი, ბევრის შემძლეა. მით უმეტეს, რომ ქართველი ხალხი ყველალმხრივ ნიჭიერია. ეს ნიჭი შედეგს გამოიღებს და ქვეყანას ლამაზი მომავალი ექნება. ქართველ ხალხს ვუსურვებ, რომ თავშეკავებით, თავდაჯერებულად, სიბრძნით, გაბედულად იაროს ბედნიერი მომავლისაკენ.

კორესპონდენტი: ბატონო პრეზიდენტო, დიდი მადლობა საუბრისათვის. საუკეთესო სურვილებით გემშვიდობებით.

ჰეიდარ ალიევი: გმადლობთ.

ტექსტი გადათარგმნილია ქართულ ენაზე გაზეთიდან "ბაკინსკი რაბოჩი", 2000 წლის 29 მარტი