მოგესალმებით აზერბაიჯანში. ეს შეხვედრა მიმაჩნია ღირსშესანიშნავ მოვლენად და ამ შემთხვევაში მინდა ხაზი გავუსვა ჟურნალისტების კარგ ინიციატივას, რათა მეტი გაიგონ ერთმანეთის შესახებ, ააგონ რაღაც ხიდები ურთიერთობების შემდგომი განვითარების მიზნით.

აქ საქართველოს და სომხეთის ჟურნალისტები იმყოფებიან. ამიერკავკასია ყოველთვის იმით იყო განთქმული, რომ აქ ხალხები მეგობრობდნენ, მხარს უჭერდნენ ერთმანეთს, თუმცა იყო ისეთი მომენტებიც, როცა ჩნდებოდა კონფლიქტები, უთანხმოებები. კავკასია მთლიანობაში მსოფლიოში ცნობილი რეგიონია თავისი სპეციფიკური თავისებურებებით, ხასიათებით, წეს-ჩვეულებებით, ადათ-წესებით, ტრადიციებით. ესენი გარკვეულად განსხვავდებიან მსოფლიოს სხვა რეგიონებში არსებული ტრადიციებისაგან. ამიტომ ყველა დროში მოგზაურები, ისტორიკოსები დიდ ინტერესს იჩენდნენ კავკასიის მიმართ, განსაკუთრებით კი მისი იმ ნაწილის მიმართ, რომელსაც ამიერკავკასია ეწოდება. ეს არის საქართველო, სომხეთი და აზერბაიჯანი.

ოდესღაც ჩვენს ქვეყნებში სახელმწიფოები არსებობდა. მიმდინარე საუკუნის დასაწყისში ჩვენმა ქვეყნებმა, ჩვენმა ხალხებმა თითქმის ერთდროულად მოიპოვეს თავისუფლება, დამოუკიდებლობა, შემდეგ კი დაკარგეს იგი და ისევ თითქმის ერთსა და იმავე დროს. 1991 წლის ბოლოს საბჭოთა კავშირის დაშლასთან ერთად ამიერკავკასიის რესპუბლიკებმა კვლავ მოიპოვეს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობა, სუვერენიტეტი და თავისუფლება. ნიშანდობლივია, რომ 1918 წელს ოქტომბრის რევოლუციის შემდეგ, მეფის იმპერიის დაშლის შემდეგ საქართველოს, სომხეთის და აზერბაიჯანის წარმომადგენლები ერთად შეიკრიბნენ თბილისში და განიხილეს, პირველ რიგში, ამიერკავკასიის დამოუკიდებლობის საკითხი. დღის წესრიგში იდგა ამიერკავკასიის სეიმის შექმნის საკითხი და ა.შ. მათ ვერ მოილაპარაკეს, დაიშალნენ და თითქმის ერთსა და იმავე დროს საქართველოშიც, სომხეთშიც და აზერბაიჯანშიც გამოცხადდა დამოუკიდებლობა. ეს მოხდა 1918 წლის მაისში. 1920-1921 წლებში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებასთან ერთად ჩვენი ქვეყნების დამოუკიდებლობა წარსულს ჩაბარდა და ჩვენ ყველანი ვცხოვრობდით საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში როგორც მოკავშირე რესპუბლიკები.

რასაკვირველია, წარსულზე შეიძლება ვილაპარაკოთ იმ ჭრილში, რომ წარსულშიც ბევრი კარგი და ბევრი სიკეთე იყო, მაგრამ ბევრი იყო უარყოფითიც. ის, რომ ჩვენ დავკარგეთ დამოუკიდებლობა, რასაკვირველია ჩვენი ხალხებისთვის - ქართველებისთვის, სომხებისთვის და აზერბაიჯანელებისთვის - დიდი უბედურება იყო. და იმას, რომ 70 წლის განმავლობაში ჩვენ ვცხოვრობდით, რასაკვირველია ჩვენი ნების საწინააღმდეგოდ, საბჭოთა კავშირის შემადგენლობაში, უფრო ზუსტად კი საბჭოთა იმპერიაში, ასევე აქვს თავისებურება იმ გაგებით, რომ ამ პერიოდში, როგორც იტყვიან, ჩვენი რესპუბლიკები ძალიან აქტიურად თანამშრომლობდნენ და ყველანაირად ხელს უწყობდნენ ჩვენს ხალხებს შორის მეგობრობის განმტკიცებას.

საბჭოთა კავშირის დაშლა 1991 წლის ბოლოს ისტორიული მოვლენაა. ჩვენმა ქვეყნებმა მაშინვე გამოაცხადეს თავისი დამოუკიდებლობა, ანუ, ნახეთ, რამდენი მსგავსი რამ ხდებოდა ერთსა და იმავე დროს ჩვენი ხალხების ცხოვრებაში XX საუკუნეში. ახლა ჩვენ დამოუკიდებელი სახელმწიფოები ვართ და ჩვენ აზერბაიჯანში ამას ისტორიულ მიღწევად, ისტორიულ მოვლენად მივიჩნევთ. სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობა აზერბაიჯანში ჩვენთვის შეუქცევადი და მარადიული გახდა.

რასაკვირველია, ეს პერიოდი ყველა ჩვენთაგანისთვის მეტად რთულია. ადგილი აქვს ეკონომიკურ და პოლიტიკურ სირთულეებს. მაგრამ განგება გვკარნახობს, რომ ჩვენ უნდა გადავიტანოთ ეს სირთულეები, რათა გადავრჩეთ და სამარადჟამოდ მოვიპოვოთ დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სტატუსი. ჩვენ აზერბაიჯანში ასეთ პოზიციებზე ვდგავართ.

მაგრამ ამისთვის ამიერკავკასიის რეგიონში აქტიური თანამშრომლობაა საჭირო. ამ თვალსაზრისით ჩვენ დიდი შესაძლებლობები, დიდი პოტენციალი გაგვაჩნია, ვინაიდან პოლიტიკური რეფორმების განხორციელების, პოლიტიკური გარდაქმნის ანუ დემოკრატიული, სამართლებრივი სახელმწიფოს მშენებლობისთვის, სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბებისა და განვითარებისთვის ყველა პირობების შექმნის გარდა მეტად მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოადგენს ეკონომიკა. და აქ ჩვენ ყველანი საბაზრო ეკონომიკის, ეკონომიკური რეფორმების განხორციელების გზას დავადექით. ყველაზე დიდი სირთულეები სწორედ ეკონომიკის და სოციალურ სფეროში არსებობენ. და ყველა ჩვენთაგანის, მაგალითად აზერბაიჯანის, ურთიერთობას, თანამშრომლობას მრავალ ქვეყანასთან დიდი მნიშვნელობა აქვს. ჩვენ ვახორციელებთ ასეთ თანამშრომლობას. ასეთ თანამშრომლობას ახორციელებენ აგრეთვე საქართველოც და სომხეთიც.

მნიშვნელოვანია აგრეთვე თანამშრომლობა ამიერკავკასიის ქვეყნებს შორის. საქართველოსა და აზერბაიჯანს შორის არსებობს კეთილი, მეგობრული ურთიერთობა. უნდა ითქვას, რომ საუკუნეების მანძილზე ჩვენი ხალხები ერთმანეთის გვერდით, მეზობლად ცხოვრობენ. მაგალითად, ვერ გავიხსენებთ ვერც ერთ რამდენადმე სერიოზულ კონფლიქტს ქართველებსა და აზერბაიჯანელებს შორის. და სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, მიუხედავად საქართველოშიც და აზერბაიჯანშიც არსებული მრავალი სირთულისა - შიდა ხასიათის სირთულეებისა, კონფლიქტებთან დაკავშირებული სირთულეებისა - საქართველოსა და აზერბაიჯანს შორის თანამშრომლობა წარმატებით მიმდინარეობს. და ამას ურთიერთსარგებელი მოაქვს.

მაგალითად, ვიცი, რომ საქართველოსა და სომხეთს შორის კარგი თანამშრომლობაა. ესეც მნიშვნელოვანი და, ჩემი აზრით, დადებითი ფაქტორია ამიერკავკასიის განვითარებისთვის.

სამწუხაროდ, ჯერ კიდევ 1988 წელს, საბჭოთა კავშირის დროს წამოჭრილმა კონფლიქტმა შეუქმნა აზერბაიჯანსა და სომხეთს არა მარტო სირთულეები, არამედ საფუძველი ჩაუყარა ისეთ ურთიერთობებს, რომელთა მსგავსიც ისტორიულად არასოდეს ყოფილა. თუ ისტორიას გადავხედავთ, კონფლიქტები სომხებსა და აზერბაიჯანელებს შორის სხვადასხვა ხარისხით ჩნდებოდა. ამ კონფლიქტებს მოჰყვებოდა მსხვერპლი, სისხლი, მაგრამ რაღაც დროის შემდეგ ხდებოდა კონფლიქტის ლიკვიდაცია და მშვიდი ცხოვრების აღდგენა. აიღეთ, მაგალითად, 1905 წელი, 1918 წელი, მაგრამ რამდენიმე წლის შემდეგ ხდებოდა ურთიერთობების აღდგენა, ადამიანები მეგობრობდნენ და ის ცუდი დავიწყებას ეძლეოდა. ეს გასაგებიცაა და ბუნებრივიც. ადამიანებს არ უნდათ ცუდი, მათ კარგი უნდათ. ეს ჩანს არა მარტო აზერბაიჯანისა და სომხეთის მაგალითზე. ნახეთ, რამდენი სახელმწიფო იყო ჩათრეული მეორე მსოფლიო ომში, როგორი ომი მიმდინარეობდა რუსეთს, საბჭოთა კავშირსა და გერმანიას შორის. და ნახეთ, როგორი კეთილი ურთიერთობებია ამჟამად. იგივე შეიძლება ითქვას ბევრ ევროპულ სახელმწიფოზეც, რომლებიც ათეული წლების მანძილზე ეომებოდნენ ერთმანეთს. მაგრამ ეს ყველაფერი წარსულს ჩაბარდა, ახლა ისინი მეგობრობენ, ევროპაში შექმნილია ევროპის კავშირი, ყველაფერს ევროპის სახელმწიფოთა გაერთიანებისკენ, დაახლოებისკენ მივყავართ. კონფლიქტი კი, რომელიც წამოიჭრა აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის მთიანი ყარაბაღის გამო, სამწუხაროდ, გრძელდება.

ჩვენ მტკიცედ ვდგავართ კონფლიქტის მშვიდობიანი დარეგულირების პოზიციაზე. 1994 წლის მაისში ჩვენ ხელი მოვაწერეთ შეთანხმებას დროებითი ზავის შესახებ და ჩვენი მხრიდან ყველაფერს ვაკეთებთ, რათა შევინარჩუნოთ იგი კონფლიქტის სამართლიან გადაჭრამდე.

მართალია, ალბათ სომხეთშიც და აზერბაიჯანშიც არიან ძალები, რომლებიც უბიძგებენ სამხედრო ქმედებებისკენ, არ ვიცი, როგორაა სომხეთში, ყოველ შემთხვევაში აზერბაიჯანში გვაბრალებენ, რომ დაზავების უკვე ხუთი წელი გავიდა და თქვენ სხვა ზომებს არ იღებთო. აქაც კი, ჩვენს ოპოზიციაში გაჩნდნენ ძალები, რომლებიც მხოლოდ იმისთვის, რათა განაცხადონ თავისი პოლიტიკური ამბიციები, ცდილობენ ორგანიზება გაუკეთონ მსვლელობას ყარაბაღზე.

გუშინ ვიყავი ყარადაღის რაიონში - ეს ქალაქ ბაქოს რაიონია, შევხვდი ამ რაიონის მოსახლეობას. ეს მენავთობეების, მუშათა რაიონია. აქ სპეციალურად ამ ომის მსხვერპლთა და ინვალიდთა ოჯახებისთვის აშენებულია 50-ბინიანი სახლი. მე იქ სიტყვით გამოვედი. ვთქვი, ნუთუ არ გვეყოფა მსხვერპლი, ის დასახიჩრებული ადამიანები? მათ უხაროდათ, რომ ასეთი სახლი ავუშენეთ, რომ მიიღეს ბინები. მე შევედი მათ ბინებში, დავათვალიერე. განა ეს საკმარისი არ არის? ვიღაცა კვლავ რაღაცისკენ გვიბიძგებს.

გუშინ ძალიან მტკიცედ განვაცხადე, რომ მხარს ვუჭერთ საკითხის მშვიდობიან გადაჭრას. ვფიქრობ, რომ ვიპოვით ამ საკითხის ისეთ გადაჭრას, რომელიც უპასუხებს როგორც აზერბაიჯანის, ასევე სომხეთის ინტერესებს. არ მჯერა, რომ სომხეთი და აზერბაიჯანი მუდმივად კონფლიქტის მდგომარეობაში იქნებიან ერთმანეთთან. არ მჯერა. ვინაიდან წარსული ისტორია დამაჯერებლად მეტყველებს იმაზე, რომ ეს ასე არ შეიძლება იყოს.

ამასთან დაკავშირებით არსებობს ურთიერთნდობის ატმოსფეროს შექმნის აუცილებლობა, ვინაიდან სომხეთშიც და აზერბაიჯანშიც კონფლიქტის 11 წლის განმავლობაში გამწვავდა გრძნობები, ერთმანეთის მიმართ დამოკიდებულება. ეს ბუნებრივიცაა, ომია, დაიღუპნენ ადამიანები, დაიღვარა სისხლი. და თუ ამას დავუმატებთ, რომ აზერბაიჯანის ტერიტორიის 20 პროცენტი ოკუპირებულია სომხეთის შეიარაღებული ფორმირებებით და ამ მიწებიდან გადასახლებულია თითქმის მილიონი აზერბაიჯანელი, რომლებიც ცხოვრობენ კარვებში, მძიმე პირობებში, წარმოგიდგენიათ, როგორ არის გამწვავებული გრძნობები ორივე მხარეს. მაგრამ მსხვერპლი მარტო აზერბაიჯანში არაა, მსხვერპლი სომხეთშიც არის, სომხეთშიც არიან დასახიჩრებული ადამიანები.

ამიტომ, მართლაც მშვიდობისკენ რომ ვიაროთ, მივაღწიოთ კონფლიქტის მშვიდობიან დარეგულირებას, მნიშვნელოვანია ნდობის ატმოსფეროს შექმნა. მართალია, ამის შექმნა მოკლე დროში შეუძლებელია. ნდობის ატმოსფეროს შექმნამდე კიდევ ბევრია გასაკეთებელი. მე, მაგალითად, ასეთ პოზიციაზე ვდგავარ. და ამასთან დაკავშირებით ჟურნალისტების ინიციატივა იმსახურებს მოწონებას და მხარდაჭერას. უფრო მეტიც, მიმაჩნია, რომ ჟურნალისტებს ამასთან დაკავშირებით ბევრის გაკეთება შეუძლიათ.

მე მეუბნევიან, რომ ჟურნალისტების ასეთივე ჯგუფი რამდენიმე ხნის წინათ სომხეთში იმყოფებოდა. ისინი ხალხს ხვდებოდნენ, ეცნობოდნენ იქაურ ცხოვრებას, ამყარებდნენ რაღაც კონტაქტებს. მაგრამ ძნელია იმის წარმოიდგენა, რომ რამდენიმე წლის წინ რომელიმე აზერბაიჯანელი აღმოჩნდებოდა სომხეთის ტერიტორიაზე ან რომელიმე სომეხი აღმოჩნდებოდა აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე. მახსოვს, აგრეთვე გასული წლის 7-8 სექტემბერს ბაქოში ტარდებოდა საერთაშორისო კონფერენცია ტრასეკას პროგრამით აბრეშუმის დიდი გზის აღდგენის თაობაზე, რომელზეც მიწვეული იყო მრავალი ქვეყნის დელეგაციები. ცოტა ადრე დადგა საკითხი - მოეწვიათ აქ სომხეთის დელეგაცია, თუ არა? სიმართლე გითხრათ, ამას ბევრი მოწინააღმდეგე ჰყავდა. ჩვენ ხომ კონფლიქტის მდგომარეობაში ვართ, და როგორ შეიძლება სომხეთის დელეგაციის დაპატიჟება? მაგრამ გაიმარჯვა იმ აზრმა, რომ უნდა დაეპატიჟებინათ. მე ავუხსენი ხალხს, რომ ჯერ ერთი კონფერენცია საერთაშორისოა, იგი ტარდება ბაქოში, და როგორ შეიძლება წავართვათ სომხეთს, რომელიც ასევე მდებარეობს აბრეშუმის დიდ გზაზე ან მონაწილეობას იღებს ტრასეკას პროგრამის განხორციელებაში, ასეთი შესაძლებლობა? ეს არასწორი იქნება. ამბობდნენ, ჩამოვა კოჩარიანი. როგორ მიიღებენ მას? მე ვამბობდი, ნორმალურად. იგი სომხეთის პრეზიდენტია. ჩამოვიდა პრემიერ-მინისტრი დარბინიანი. ყველაფერმა ნორმალურად ჩაიარა.

ტელეფონით პრეზიდენტი რობერტ კოჩარიანი მეუბნებოდა, რომ მათთანაც - ანუ არა მარტო ჩვენთან, არამედ სომხეთშიც - აზრთა დიდი სხვადასხვაობა იყო აზერბაიჯანში სომხეთის მაღალი შემადგენლობის დელეგაციის ჩასვლის საკითხთან დაკავშირებით. ამას პრეზიდენტ კოჩარიანის სიტყვებზე დაყრდნობით გეუბნებით, ანუ ამას ჩვენთანაც და სომხეთშიც ჰქონდა ადგილი. მაგრამ ეს განწყობა იქაც გადალახეს და აზერბაიჯანშიც. კონფერენცია შედგა, სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა მონაწილეობა მიიღო ყველა ღონისძიებაში, ხელი მოაწერა დოკუმენტებს. გადადგმულია ნაბიჯი ურთიერთნდობის, ურთიერთგაგების დამყარების მიმართულებით.

შეიძლება მიღებულ იქნას მრავალი ასეთი ზომა. ამასთან დაკავშირებით ვიმეორებ, ის, რომ ჟურნალისტებმა ხელი მოჰკიდეს ასეთ გაცვლას ემსახურება ჩვენს სტრატეგიულ მიზანს. მე ამას ვიხილავ არა როგორც ჟურნალისტების რაღაც შეხვედრას, არამედ როგორც ერთ რგოლს იმ ზომების ჯაჭვში, რომლებიც უნდა განვახორციელოთ, რათა დავამყაროთ მშვიდობა ამიერკავკასიაში.

მშვიდობა ამიერკავკასიაში ყველას სჭირდება - არა მარტო აზერბაიჯანს, რომელიც იტანჯება იმით, რომ მისი ტერიტორია ოკუპირებულია, არა მარტო საქართველოს, რომელიც იტანჯება აფხაზეთის კონფლიქტის გამო, სომხეთსაც სჭირდება მშვიდობა, აზერბაიჯანსაც სჭირდება მშვიდობა და საქართველოსაც სჭირდება მშვიდობა. ადამიანებს მშვიდობა სჭირდებათ. ახლა ჩვენ XXI საუკუნეში შევდივართ, საჭიროა, რომ აღარ იყოს ომები, კონფლიქტები, რომ ადამიანებმა შეძლონ მშვიდად ცხოვრება და განვითარება. იქ კი, სადაც დამყარებულია მშვიდობიანი ურთიერთობები, დიდ განვითარებას აქვს ადგილი. ვიმეორებ, გაიზიარეთ ევროპის გამოცდილება. რა კოშმარი იყო მეორე მსოფლიო ომის დროს. ევროპა მთლიანად დანგრეული იყო, მათ შორის საბჭოთა კავშირიც და ჩვენც, ამიერკავკასიის რესპუბლიკებიც, დავზარალდით. ახლა კი შეხედეთ, როგორი აქტიური განვითარება დაიწყო მას შემდეგ, რაც ევროპაში მშვიდობა დამყარდა.

ამიტომ მშვიდობისკენ სვლისთვის ჟურნალისტებს ბევრი რამის გაკეთება შეუძლიათ. მე მივესალმები თქვენს ინიციატივას, ამ შეხვედრას იმ იმედით, რომ იგი მშვიდობისკენ თუნდაც პატარა ბილიკს გაიყვანს.

ეკატერინე ახალკაცი (საქართველო): ბატონო ალიევ, თქვენი აზრით რა როლის შესრულება შეუძლია ეკონომიკას ამიერკავკასიაში კონფლიქტების დარეგულირების საქმეში?

ჰეიდარ ალიევი: მეტად მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. ამ სირთულეების გადალახვა რომ შეგვეძლოს. საქართველოსთან პრობლემები არ გვაქვს. ყველაფერი არსებულის გადალახვა და სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის ეკონომიკური თანამშრომლობის განხორციელება რომ შეგვეძლოს... უდიდესი შესაძლებლობები. მე შევხვდი პრეზიდენტ კოჩარიანს ვაშინგტონში და ჩვენ ამაზე ვისაუბრეთ. უდიდესი შესაძლებლობები. ასე რომ, მიმაჩნია, რომ ეკონომიკა ამ საქმეში მეტად სერიოზულ როლს ასრულებს.

გაიანე მოვსესიანი (სომხეთი): ბატონო ალიევ, ხომ არ გეჩვენებათ, რომ შესაძლებელია საერთო ინტერესების ძიება კონფლიქტის პირობებშიც კი, რათა თანდათანობით გადაიჭრას საჭირბოროტო კონფლიქტური პრობლემებიც, დამყარდეს ეკონომიკური თანამშრომლობა? შესაძლებელია თუ არა ასეთ პირობებში რაიმე თანაზიარი ეკონომიკური ინტერესის მოძებნა?

ჰეიდარ ალიევი: იცით, სწორედ ამ თემაზე ვისაუბრეთ პრეზიდენტ კოჩარიანთან. ადრეც გვისაუბრია და განსაკუთრებით კი ვისაუბრეთ ვაშინგტონში. მიმაჩნია, რომ ამიერკავკასიის რესპუბლიკების - საქართველოს, სომხეთის და აზერბაიჯანის - პრეზიდენტების მეტად საინტერესო და სასარგებლო შეხვედრა, რომელიც ჩატარდა შეერთებული შტატების სახელმწიფო მდივნის ქალბატონ ოლბრაიტის და მთელი რიგი ქვეყნების, კერძოდ, საფრანგეთის, ინგლისის, გერმანიის, ნორვეგიის, თურქეთის, საგარეო საქმეთა მინისტრების მონაწილეობით და რომელიც ორგანიზებული იყო ამერიკის შეერთებული შტატების ადმინისტრაციის მიერ, მიმართული იყო სწორედ იმაზე, რომ ვიაროთ ეკონომიკური ურთიერთობების განვითარების გზით, რათა ამის მეშვეობით გავამარტივოთ სხვა საკითხების გადაჭრაც.

არის გაზინიანი  (სომხეთი): ბატონო პრეზიდენტო, მინდა ვიცოდე, როგორ აღიქვამს ოფიციალური ბაქო სომხეთის რესპუბლიკას? აქ გავიგონე და ვნახე, რომ პრაქტიკულად თქვენმა მრჩეველმაც კი, პატივცემულმა გულუზადემ, აღნიშნა, რომ სომეხთა ეროვნული შეგნება ფორმირდება მოსკოვის ზეგავლენით. მინდა ვიცოდე, მიიჩნევს თუ არა ოფიციალური ბაქო სომხეთს რუსეთის მარიონეტად კავკასიაში?

ჰეიდარ ალიევი: იცით, თქვენ ძალიან მკვეთრ გამოთქმებს ხმარობთ. რაც გაიგეთ, ის გაიგეთ. აქ არაფრის თქმა არ შემიძლია, არ მინდა თავს უფლება მივცე. მაგრამ ფაქტი ფაქტად რჩება. სომხეთში იმყოფებიან რუსეთის შეიარაღებული ძალები, არსებობენ რუსეთის სამხედრო ბაზები. სომხეთის სასაზღვრო სამსახურს გადიან ძირითადად რუსეთის მესაზღვრეები, თუმცა, ბუნებრივია, სომხეთის მესაზღვრეების მონაწილეობით. ეს ფაქტი თავისთავად მეტყველებს იმაზე, რომ აქ ქვეყნის სუვერენიტეტი რაღაც ხარისხით შელახულია. რასაკვირველია, ეს ქვეყნის საქმეა - უნდა დაუშვებს ამას, უნდა არა. მაგალითად, მოსკოვშიც ზოგიერთნი ამბობენ, რომ სომხეთი ამიერკავკასიაში მათი ერთადერთი დასაყრდენია და მოკავშირე. ჩვენ, რასაკვირველია, გვწყინს ისიც, რომ, მაგალითად, ხანდახან ვიღაცა ლაპარაკობს, რომ ეს ქრისტიანული ქვეყანაა. იცით, ХХ საუკუნის ბოლოს ქვეყნების დაყოფა სარწმუნოების მიხედვით დანაშაულია. სამწუხაროდ, ჩვენამდე ასეთი ხმები რუსეთიდან მოდის. მერე რა, რომ სომხეთი ქრისტიანული ქვეყანაა. ამას კი მაღალი თანამდებობის პირები აცხადებენ. ხალხი ქრისტიანობას აღიარებს. ეს მართალია. აზერბაიჯანში ხალხი აღიარებს მუსულმანობას. ეს მართალია. მაგრამ ეს ხომ ჩვენ არ შეგვიქმნია. ჩვენმა წინაპრებმა მრავალი საუკუნის წინ მიიღეს ასეთი რელიგია. და ამის გამო უნდა ვეომოთ, უნდობლად მოვეპყროთ ერთმანეთს ან ჩავთვალოთ, რომ მოსკოვი, თურმე, სომხეთს უწოდებს ქრისტიანულ ქვეყანას, ხოლო აზერბაიჯანს - მუსულმანურ ქვეყანას?

ამიტომ, ვფიქრობ, ფაქტი სახეზეა. სომხეთმა თავისი ტერიტორია რუსეთის განკარგულებაში გადასცა С-300 რაკეტებისა და МИГ-29 თვითმფრინავებისთვის. იმ დროს, როცა ჩვენ გვინდა მშვიდობა დავამყაროთ ამიერკავკასიაში, გვინდა ვიაროთ განიარაღებისკენ, მიმდინარეობს სომხეთის შეიარაღება. სხვათა შორის, მე ვკითხე რუსეთის მმართველებს. რაში გჭირდებათ ეს? მე ღიად ვკითხე რუსეთის პრეზიდენტს და სხვა ადამიანებს. რაში გჭირდებათ ეს? თავიდან ცდილობდნენ ამ კითხვაზე პასუხი არ მოეცათ, შემდეგ კი იმის თქმა დაიწყეს, რომ ისინი ნატოს წინააღმდეგნი არიან. მე გავიცინე. ნატო ხომ დასავლეთშია. რა შეიძლება მოიმოქმედო ნატოს წინააღმდეგ სომხეთის ტერიტორიიდან? თუ რუსეთს მიაჩნია, რომ სომხეთი რუსეთის ბაზაა ნატოს წინააღმდეგ, თქვენ თვითონ განსაჯეთ, რა არის ეს. მე კი ამას მეუბნებოდნენ. ამიტომ არ მინდა არავითარი შეფასების გაკეთება, უბრალოდ ვახდენ ფაქტის კონსტატაციას. ყველამ თვითონ უნდა გამოიტანოს დასკვნა.

ჟურნალისტი: მაგრამ თურქეთი ხომ ნატოს წევრი ქვეყანაა. 

ჰეიდარ ალიევი: იცით, არ მინდა განვავითარო საუბარი ამ თემაზე. ესეც სასაცილოა, რომ სომხეთის ტერიტორიიდან რუსეთი თავს დაიცავს ნატოსგან თურქეთის მხრიდან. ეს ძალიან სასაცილოა. რუსეთს დიდი საზღვარი აქვს თურქეთთან შავი ზღვის მხრიდან. და ფლობს რა იარაღის თანამედროვე სახეობებს, რუსეთისთვის არავითარ სირთულეს არ წარმოადგენს თურქეთის როგორც ნატოს წევრი ქვეყნის დაბომბვა. თუ მათი რაკეტები ამერიკის შეერთებულ შტატებს აღწევენ, თურქეთი რაღაა? ამიტომ ეს არალოგიკურია. კვლავ ვიმეორებ, მე მხოლოდ ფაქტის კონსტატაციას ვახდენ და არავითარ შეფასებას არ ვიძლევი.

ვახრამ აგაჯანიანი (სომხეთი): ჰეიდარ ალის ძევ, ჩვენ გვინდა ვიცოდეთ, როგორია აზერბაიჯანის მხარის კომპრომისის ხარისხი "საერთო სახელმწიფოს" იდეის განსაზღვრის შემდეგ? თქვენს გამოსვლებში, აზერბაიჯანის სხვა ოფიციალურ პირთა გამოსვლებში ჩვენ გვესმის ფართო ავტონომიის შესახებ, რომელსაც მიანიჭებენ მთიან ყარაბაღს. მაგრამ ამ სიფართოვის არსი ჩვენ ჯერ ვერ გავიგეთ. კონკრეტულად, ორიოდე სიტყვით ხომ ვერ აგვიხსნიდით, რას წარმოადგენს ფართო ავტონომია? რით განსხვავდება ის, ასე ვთქვათ, ვიწრო ავტონომიისაგან? გმადლობთ.

ჰეიდარ ალიევი: იცით, პირველ რიგში, თქვენ ალბათ შენიშნეთ, რომ მე არ ვიყენებ სიტყვას "ავტონომია", ვინაიდან ლისაბონის სამიტის დოკუმენტში ჩაწერილია "თვითმმართველობის მაღალი ხარისხი", ანუ ეს თავისთავად ყოველგვარ ავტონომიაზე უფრო მეტია.

რაც შეეხება თვითმმართველობის სტატუსს, მე არაერთხელ მითქვამს, რომ იგი შეიძლება უფრო მაღალი იყოს, ვიდრე მსოფლიო პრაქტიკაში არსებობს. მაგრამ ამ საკითხის უფრო დეტალურად განხილვისთვის უნდა მივიღოთ ის აზრი, რომ მთიან ყარაბაღს თვითმმართველობის მაღალი ხარისხი უნდა ჰქონდეს აზერბაიჯანის შემადგენლობაში. მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება დეტალურად განვიხილოთ, თუ რას წარმოადგენს თვითმმართველობის ეს მაღალი ხარისხი. შეიძლება წინ ვიაროთ და ვეძიოთ კომპრომისები. დავუშვათ, სომხეთი რაღაცაზე უარს იტყვის, მას რაღაც არ მოეწონება - შეიძლება დათმობაზე წასვლა. რაღაცაზე აზერბაიჯანი იტყვის უარს, ეს არ ვარგაო - შეიძლება დათმობაზე წასვლა. ყოველ შემთხვევაში, თვითმმართველობის მაღალი ხარისხის არსებობის ფაქტი - ეს დიდი თავისუფლებაა, ეს დამოუკიდებლობის ზღვარზეა.

ალექსეი მანველიანი (სომხეთი): მე ასეთი შეკითხვა მაქვს. თქვენ ლაპარაკობთ იმის შესახებ, თუ რა სტატუსის მინიჭება შეიძლება და სხვა. სომხეთის მხარე კი დაჟინებით ითხოვს, რომ ეს საკითხი განხილულ იქნეს მოლაპარაკების მაგიდასთან, და თანაც ყარაბაღის წარმომადგენლებთან ერთად. ხომ არ შეიძლება როგორმე განზე გადავდოთ რაღაც პრობლემები, მოვიხმოთ ისინი მოლაპარაკებებზე, დავსვათ სადმე და ვუთხრათ ყველაფერი, რასაც თქვენ ლაპარაკობთ და შემდეგ ვნახოთ, რა რეაქცია ექნებათ? თქვენ სომხეთს ელაპარაკებით. იქ კი დაჟინებით ითხოვენ, რომ მათაც გაუწიონ ანგარიში. ერთხელ მაინც გაუწიეთ ანგარიში და ნახეთ, იქნებ ამან რაიმე შედეგი გამოიღოს?

ჰეიდარ ალიევი: იცით, კეთილო ადამიანო, გულწრფელობა გმართებთ. რას ნიშნავს ეს? მთიანი ყარაბაღი დე-ფაქტო უკვე სომხეთის შემადგენლობაშია. ამის მრავალი მტკიცებულება არსებობს. სომხეთის ამჟამინდელი პრეზიდენტი - მთიანი ყარაბაღის ყოფილი ხელმძღვანელია. ერთი მინისტრი მთიანი ყარაბაღიდანაა, მეორე მინისტრი მთიანი ყარაბაღიდანაა. აქ უკვე ყველაფერი გაერთიანდა. და ამავე დროს თქვენ, და არა მხოლოდ თქვენ, ამბობთ, ბევრი გვეუბნება, დაელაპარაკეთ მთიან ყარაბაღს. ჯერ ერთი, მთიანი ყარაბაღი არ არის დამოუკიდებელი, მეორე - მიუხედავად იმისა, რომ წარმოადგენს რა აზერბაიჯანის ნაწილს დე-იურე, მას არაფრით არ უნდა აზერბაიჯანთან კავშირის დამყარება. ამიტომ სომხეთს ამ პროცესში რომ არ მიეღო მონაწილეობა, მას რომ მთიანი ყარაბაღი დე-ფაქტო არ მიეერთებინა, მაშინ, რასაკვირველია, სხვა გზა არ იქნებოდა გარდა პირდაპირ კონტაქტზე წასვლისა. და სხვანაირად არც მოხდებოდა.

აიღეთ აფხაზეთის კონფლიქტი. აფხაზეთის უკან ღიად რომელიმე ქვეყანა არ დგას, თუმცა ვიღაც ეხმარება. ჩვენ ეს ვიცით. ამიტომ აღნიშნულ შემთხვევაში საქართველოს ადმინისტრაცია დიალოგს მართავს აფხაზეთის ხელმძღვანელობასთან. სხვანაირად ვისთან უნდა წარემართა დიალოგი? ჩვენთან თავიდანვე კონფლიქტი იყო არა მხოლოდ ყარაბაღსა და აზერბაიჯანს შორის, ეს იყო კონფლიქტი სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის მთიანი ყარაბაღის გამო.

რასაკვირველია, თუ სომხეთი ახლა ამ საქმეს ჩამოშორდება და იტყვის, მე მთლიანად ვცილდები, მე არ ვერევი მთიანი ყარაბაღის საქმეებში, თუ შეიძლება მათ მოეთათბირეთ, - მაშინ სხვა გზა არ გვექნება, მათთან განვიხილავთ საკითხებს. მაგრამ ვინაიდან ჩვენთვის მთავარი სუბიექტი სომხეთია, გვინდა მას მოველაპარაკოთ. ამასთან ერთად, თუ მივაღწევთ გარკვეულ შეთანხმებას სომხეთთან იმაზე, რომ საქმე უკვე საკითხის გადაიჭრისკენ მიდის, მაშინ უდავოდ მთიანი ყარაბაღი აქტიურ მონაწილეობას მიიღებს ამაში. გაიგეთ და დამეთანხმეთ, რომ ახლა ამას აბსოლუტურად არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს. და როცა გვეუბნებიან, მიდით და მთიან ყარაბაღს მოელაპარაკეთ, ჩვენ ამას აღვიქვამთ, როგორც ამ საკითხიდან ჩვენი დაშორების მცდელობას.

ვუგენ ჩეტერიანი (შვეიცარია): ბატონო პრეზიდენტო, მე ჟენევიდან ვარ, მინდა დაგისვათ შეკითხვა ინგლისურ ენაზე. გაქვთ თუ არა სურვილი გქონდეთ ნატოს ბაზა აზერბაიჯანში? როგორ ფიქრობთ, ეს ბაზები ხელს შეუწყობენ აზერბაიჯანის მომავალ უსაფრთხოებას?

ჰეიდარ ალიევი: თქვენ გინდათ, რომ აზერბაიჯანში იყოს ნატოს ბაზები? 

ჟურნალისტი: სამწუხაროდ, ამ საკითხის თობაზე ჩემი პოზიციის შესახებ ჯერ არ მინდა საუბარი.

ჰეიდარ ალიევი: იცით, აზერბაიჯანი, ალბათ, იმით განსხვავდება, რომ დამოუკიდებლობის მოპოვების დროიდან ამ დამოუკიდებლობას სრული მოცულობით იყენებს. აზერბაიჯანში არ არის უცხო ქვეყნის ჯარი, უცხო ქვეყნის სამხედრო ბაზები. თუმცა იყო მცდელობები რუსეთის მხრიდან. მაგალითად, 2-3 წლის განმავლობაში ამას ცდილობდა რუსეთის სასაზღვრო ჯარების სარდალი - იყო ასეთი გენერალი ნიკოლაევი, რომელიც აქ ჩამოსულა და უთქვამს, მოდით ერთად დავიცვათ საზღვარი ირანთან. მე ვამბობ: რატომ? ის ამბობს: იცით, იქიდან გადმოდიან დამნაშავეები, ჯაშუშები და ა.შ., ჩვენ უნდა დავიცვათ დსთ. მე ვამბობ: დსთ კავშირია, სადაც ყოველი სახელმწიფო იცავს თავის საზღვრებს და ამგვარად ჩვენ ვიცავთ დსთ-ს სივრცესაც. მათ აქვთ ასეთი ტერმინიც "დსთ-ს გარე საზღვრები”. თქვენ, როგორც სამართლისმცოდნეს საქმე გაქვთ სამართალთან. რას ნიშნავს დსთ-ს გარე საზღვრები? მე ვთქვი: ამიხსენით, რას ნიშნავს დსთ-ს გარე საზღვრები? თურმე დსთ-ს გარე საზღვრები ეწოდება სწორედ იმას, რომ სომხეთში თურქეთთან საზღვარს სომეხ მესაზღვრეებთან ერთად იცავენ რუსი მესაზღვრეებიც. მე ვამბობ, მაპატიეთ, ხომ არსებობს ევროპის კავშირი, რომელიც უფრო ვიწროა, ვიდრე დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა. და რა, მათ გარე საზღვარი აქვთ? გერმანია, შესაძლოა, ევროკავშირის მადომინირებელი ქვეყანაა. ამბობს კი იგი, ერთობლივად დავიცვათ ჩეხეთის საზღვარი და იტალიის საზღვარი? არა.

იცით, ეს გაუგებრობაა, ეს ნონსენსია. მაგრამ ასეთი აზრები ფართოდაა გავრცელებული. ამიტომ ის ჩვენთან ჩამოვიდა, გვთავაზობდა დსთ-ს გარე საზღვრების ერთობლივ დაცვას. მე ვუთხარი: იცით, თქვენ ეცადეთ საიმედოდ დაიცვათ თქვენი საზღვარი, ხოლო ჩვენ შეძლებისდაგვარად ჩვენსას დავიცავთ. ან, მაგალითად, მან შემოგვთავაზა: მოდით კასპიის ზღვაზე გავატაროთ საზღვარი და დავიცვათ. მე ვეუბნები: ვისგან? ირანისგან. მე ვამბობ: თქვენ რა, გაქვთ ცნობები, რომ ირანი რაღაცის გაკეთებას აპირებს კასპიის ზღვაზე? არა. სხვათა შორის კასპიის ზღვაზე არსებობს ძველი საზღვარი ირანსა და საბჭოთა კავშირს შორის. თქვენთვის, შესაძლოა, ცნობილი არ არის ეს სახელწოდება - იგი გრელდება პუნქტიდან ასტარა აზერბაიჯანში პუნქტამდე ჰასანკული თურქმნეთში, აი ამ ხაზზე. მე აზერბაიჯანში დიდხანს ვიმუშავე, ეს ყველაფერი კარგად ვიცი. და მთელი ამ წლების, ათწლეულების მანძილზე საბჭოთა კავშირი იცავდა კასპიის ზღვის საზღვაო ნაწილს ირანისგან ასტარა-ჰასანკულის ამ ხაზის გასწვრივ. იყენებდნენ სადარაჯო კატარღებს, თვითმფრინავებს და ა.შ. თუმცა მე ვხედავდი, რომ ირანს მაშინ კასპიის ზღვაზე არც ერთი სამხედრო გემი არ ჰქონდა. არც ერთი სამხედრო გემი! რა, საბჭოთა კავშირის საზღვარი თევზსაჭერი ან რაიმე სხვა გემით უნდა დაერღვია? მაგრამ ამაზე ძალებს ხარჯავდნენ.

შემდეგ მან შემომთავაზა, მოდით ჩვენ ეს საზღვარი დავიცვათ. მე ვკითხე, რისთვის? მე ამ შემთხვევაში იქიდან საშიშროებას ვერ ვხედავ. თქვენ კი აქ რაღცის გაკეთება გინდათ, რათა თქვენი აქ ყოფნა გაამართლოთ? რისთვის? რაში გჭირდებათ?

ახლა რუსეთი ირანთან ისეთ მეგობრობრულ დამოკიდებულებაშია, რომ არ ვიცი, საერთოდ კი სჭირდებათ საზღვრების დაცვა, თუ არა.

აი, კაცმა რომ თქვას, ასეთია ჩემი აზრი თქვენ მიერ დასმულ შეკითხვაზე. ანუ სახელმწიფოს სრული სუვერენიტეტი, დამოუკიდებლობა განსაზღვრავს იმას, რომ სახელმწიფო თავისი ტერიტორიის პატრონი უნდა იყოს.

გალინა პეტრეშვილი (საქართველო): ბატონო პრეზიდენტო, მე მაინტერესებს მდგომარეობა თქვენი ქვეყნის შიგნით. როგორ შეაფასებთ ოპოზიციას და როგორ აგებთ მასთან ურთიერთობას? გმადლობთ.

ჰეიდარ ალიევი: თქვენ ალბათ თვითონ იცით, როგორია აქაური ოპოზიცია. თქვენ აქ ნამყოფი ხართ. ალბათ შეხვდით კიდევაც მას. ოპოზიცია - ნორმალური მოვლენაა დემოკრატიულ საზოგადოებაში. ჩვენ გვყავს ოპოზიცია. მაგრამ რა შემიძლია ვთქვა? სამწუხაროდ, იგი ჯერ არ მომწიფებულა ნამდვილი პოლიტიკური ოპოზიციის დონემდე. მე მინდა, რომ ოპოზიცია ნამდვილად სოლიდური იყოს, როგორც იტყვიან, იფიქროს სოლიდურ საკითხებზე. მაგრამ თუ ყოველი პატარა პარტია ზის და ფიქრობს ძალაუფლების ხელში ჩაგდებაზე, ხელისუფლების დამხობაზე... ჩვენთან რამდენი პარტიაა, არ ვიცი. ალბათ 40 პარტია. ასეთ პატარა ქვეყანაში 40 პარტიაა. არ ვიცი, საქართველოში რამდენია? 

ჟურნალისტი: 127.

ჰეიდარ ალიევი (იცინის): თქვენ რეკორდი დაგიმყარებიათ. არ მინდა თქვენ დაგეწიოთ. ამასთან ერთად მინდა გითხრათ, რომ ყველაფერი, რასაც ვაკეთებთ, ეს ხომ სიახლეა. მე ყოველთვის ვამბობდი და დღეს თქვენს წინაშე ვამბობ, არ შეიძლება მივიჩნიოთ, რომ საბჭოთა კავშირი დაიშალა, ჩვენ დამოუკიდებლობა მოვიპოვეთ, ახლა კი გადავხტით ერთი სისტემიდან მეორეში, თანაც ისეთ სისტემაში, რომელსაც განვითარების მაღალი ხარისხი აქვს. აიღეთ მაგალითად ევროპის ქვეყნები, როგორ მიდიოდნენ ისინი დემოკრატიის გზით, რამდენი წელი, ათწლეული დასჭირდათ, რამდენი დრო დასჭირდათ, რომ იქ დამყარებულიყო ნამდვილად დემოკრატიული ხელისუფლება და გაჩენილიყო ნორმალური, ცივილიზებული ოპოზიცია. მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ, რომ ევროპელი ხალხის მენტალიტეტი ამ მიმართებაში მეტის საშუალებას იძლეოდა და იძლევა კიდეც, ვიდრე ჩვენი ხალხის მენტალიტეტი, ნახეთ რამდენი დრო, რა მანძილის გავლა დაგვჭირდება. ამიტომ ხომ გესმით, როცა დღეს ამბობენ, რომ აზერბაიჯანში არ არის დემოკრატია და ა.შ. აზერბაიჯანში არის დემოკრატია. მაგრამ არ არის ისეთი დემოკრატია, როგორც გერმანიაშია, არც შეიძლება იყოს. გერმანია ასეთი დემოკრატიისკენ მრავალი წელი, ათწლეულები მიდიოდა. მაგრამ ჩვენ ამ დემოკრატიისკენ მივიწევთ. აი, ამიტომ ოპოზიციაც უნდა მომწიფდეს, გაიზარდოს, უფრო სოლიდური გახდეს. ისინი ამ გზაზე არიან. ვუსურვებ მათ განვითარებას.

მარკ გრიგორიანი (სომხეთი): გვითხარით, თუ შეიძლება, არსებობს თუ არა სახელმწიფო პოლიტიკა იმ რამდენიმე ათასი სომეხის მიმართ, რომლებიც ჯერ კიდევ ცხოვრობენ აზერბაიჯანში, და კერძოდ, ბაქოში? საქმე იმაშია, რომ ჩემთვის ცნობილია შემთხვევა, როცა ანჟელა ოღანოვა, რომელიც ცხოვრობს ნიზამის ქუჩაზე, რამდენჯერმე, მრავალგზის უცემიათ მეზობლებს, მის საბუთებს არ იღებენ სასამართლოში, რადგან ის სომეხია, არ იღებენ მის საბუთებს მმაჩის ბიუროში - მას სურს ცოლად გაჰყვეს აზერბაჯანელს - ვინაიდან იგი სომეხია. არსებობს თუ არა სახელმწიფო პოლიტიკა ამ ეროვნული უმცირესობის დასაცავად?

ჰეიდარ ალიევი: არსებობს. მე, აზერბაიჯანის პრეზიდენტს, არაერთხელ საქვეყნოდ განმიცხადებია, რომ განგების ნებით აზერბაიჯანში მცხოვრები სომხები, ანუ ეს შერეული ქორწინებებია, ეს ძირითადად ცოლებია - სომეხი ცოლი, აზერბაიჯანელი ქმარი. ასეა? მე ვამბობ, კი მაგრამ, შვილები? შვილებსაც ხომ როგორც აზერბაიჯანული, ასევე სომხური სისხლი აქვთ. არც ერთი მათგანი დამნაშავე არ არის - არც სომეხი ქალი, იმაში რომ ცოლად გაჰყვა აზერბაიჯანელს, არც აზერბაიჯანელი კაცი, რომელმაც სომეხი ცოლი მოიყვანა. და მით უმეტეს შვილები, რომლებიც გაჩნდნენ ამ შერეული ქორწინების შედეგად.

მე კატეგორიულად გავაფრთხილე. მე არ ვიცი აზერბაიჯანში მცხოვრები სომხების უფლებების შელახვის არც ერთი ფაქტი. მე ვიცნობ მრავალ ხელმძღვანელ თანამშრომელს, რომლებიც წარსულში ჩემთან მუშაობდნენ და დღესაც აქა-იქ მუშაობენ, მათი ცოლები სომხები არიან და არავითარი პრობლემა არ არსებობს. მაგრამ თუ რაღაც შეემთხვა ამ ანჟელას, უბრალოდ უნდა გავერკვიოთ ამ საქმეში. მომწერეთ, ვნახავთ.

ჟურნალისტი: მე ძალიან გთხოვთ.

ჰეიდარ ალიევი: ინებეთ, უნდა გავერკვიოთ. ჩვენ მივიღებთ ზომებს. ისე კი, დარწმუნებული იყავით და სომხეთშიც უთხარით, სრულ გარანტიას ვიძლევით. უფლებების არავითარი შელახვა არ შეიძლება იყოს. ისინი კონფლიქტში დამნაშავენი არ არიან და არ უნდა იტანჯებოდნენ.

ვახრამ აგაჯანიანი: ჰეიდარ ალის ძევ, როგორ აღიქვამთ კარენ სეროფის ძე დემირჩიანის არჩევას ჩვენი პარლამენტის თავმჯდომარედ? ხომ არ უკავშირებთ რაიმე იმედებს ამ პიროვნებას კონფლიქტის დარეგულირების კონტექსტში?

ჰეიდარ ალიევი: იცით, ჩვენ სუვერენული სახელმწიფო ვართ, ჩვენ პატივი უნდა ვცეთ ხალხის არჩევანს. მე ამ პოზიციიდან გამოვდივარ. აღნიშნულ შემთხვევაში მიმაჩნია, რომ სომეხმა ხალხმა დიდი ნდობა გამოუცხადა კარენ სეროფის ძე დემირჩიანს, აირჩია რა იგი სომხეთის პარლამენტის თავმჯდომარედ. იქამდე იგი კენჭს იყრიდა პრეზიდენტის პოსტზე და ბეჭდური ორგანოების მონაცემებით ჩვენ ვიცოდით, რომ მან ბევრი ხმა მიიღო. მე მგონი იგი და რობერტ კოჩარიანი კენჭისყრის მეორე ტურზეც კი დარჩნენ. ხომ სწორია? რაზე მეტყველებს ეს? ეს მეტყველებს მის პოლიტიკურ პოპულარობაზე, მისდამი ხალხის დამოკიდებულებაზე, ნდობაზე. მე ამას ვუერთდები. ხალხის ნება ყველაფერზე მაღლა დგას.

რაც შეეხება კარენ სეროფის ძე დემირჩიანს, მე მას დიდი ხანია ვიცნობ. მე დავიწყე მუშაობა აზერბაიჯანის ცენტრალური კომიტეტის პირველ მდივნად 1969 წელს. სამი წლის შემდეგ, 1972 წელს საქართველოში ცენტრალური კომიტეტის პირველ მდივნად არჩეულ იქნა ედუარდ ამბროსის ძე, ხოლო კიდევ ორი წლის შემდეგ, 1974 წელს სომხეთის ცენტრალური კომიტეტის პირველ მდივნად აირჩიეს კარენ სეროფის ძე. უნდა აღვნიშნო, რომ ჩვენ ძალიან კარგად ვთანამშრომლობდით. ძალიან კარგად. ერთმანეთს ვეხმარებოდით, ურთიერთობა გვქონდა.

მახსოვს ჩემი შეხვედრები სომხეთში. როგორი ენთუზიაზმით, როგორი პატივისცემით მიღებდნენ, და არა მხოლოდ ოფიციალური პირები. მე ვყოფილვარ კოლექტივებში, ქარხნებში, ფაბრიკებში. მახსოვს, ერთხელ ფეხსაცმლის ფაბრიკის ტერიტორიაზე შედგა გრანდიოზული მიტინგი, რომელსაც ვესწრებოდით ედუარდ შევარდნაძეც, კარენ დემირჩიანიც და მეც. ჩვენ გამოვდიოდით სიტყვით, ვსაუბრობდით ამიერკავკასიის ხალხთა მეგობრობაზე. რამდენჯერ ყოფილა კარენ სეროფის ძე აქ, აზერბაიჯანში. ხალხი მას დიდი პატივისცემით ხვდებოდა, ასე რომ ცხოვრების ეს ფურცლები არ უნდა დავივიწყოთ. ჩვენ მაშინ ბევრი რამ გავაკეთეთ. თქვენ, ახალგაზრდებმა უნდა იცოდეთ, ჩვენ მაშინ ბევრი გავაკეთეთ, რათა ჩვენს რესპუბლიკებს შეეძინათ ის სამეცნიერო, ეკონომიკური, კულტურული პოტენციალი, რომელიც მათ ახლა დამოუკიდებლად ცხოვრების საშუალებას აძლევს. ეს კი ხალხის დამსახურებაა, მათ შორის კარენ დემირჩიანისაც სომხეთში. და, ალბათ, ადამიანები ამას არ ივიწყებენ. სხვანაირად როგორ იქნება? ნახეთ, 1988 წელს იგი წავიდა პოლიტიკური არენიდან. 1999 წელს კი მოულოდნელად, თერთმეტი წლის შემდეგ, ხალხმა მას დიდი ნდობა გამოუცხადა. ესე იგი, ამას არ ივიწყებენ. და ეს კანონზომიერია, და ეს სწორია.

გაიანე მოვსესიანი: პატარა შეკითხვა მაქვს. თუ მე მეხსიერება არ მღალატობს, ვაშინგტონში სომხეთის პრეზიდენტთან შეხვედრისას თქვენ მოილაპარაკეთ, რომ შეხვდებოდით ერთმანეთს საზღვარზე. როდის მოხდება ეს?

ჰეიდარ ალიევი: ჩვენ მოვილაპარაკეთ შეხვედრაზე, მაგრამ არა საზღვარზე. ჩვენ მოვილაპარაკეთ, რომ შევხვდებოდით ლუქსემბურგში. მაგრამ თქვენთვის ცნობილი მიზეზით მე იქ ვერ შევძელი წასვლა. ვფიქრობ, უახლოეს დროს ჩვენ ვიპოვით ადგილს, სადაც უნდა შევხვდეთ და შევხვდებით კიდევაც და გავაგრძელებთ იმ დიალოგს, რომელიც ჩვენს შორის ვაშინგტონში შედგა.

გალინა პეტრეშვილი (საქართველო): სულ პატარა შეკითხვა მაქვს. როგორ გრძნობთ თავს?

ჰეიდარ ალიევი: თქვენ როგორ მატყობთ?

გალინა პეტრეშვილი: კარგად.

ხმები ადგილებიდან: კარგად. მშვენივრად.

ჰეიდარ ალიევი: მოგწონვართ?

გალინა პეტრეშვილი: დიახ.

ჰეიდარ ალიევი: სწორედ ეს არის ჩემი პასუხი. გმადლობთ, გისურვებთ წარმატებებს. კარგად ბრძანდებოდეთ.

ქართულ ენაზე ტექსტი გადათარგმნილია რუსული ენიდან გაზეთიდან "ბაკინსკი რაბოჩი", 1999 წლის 3 ივნისი.