Bài phát biểu của Chủ tịch nước Cộng hòa Azerbaijan ông Heydar Aliyev tại buổi lễ kỷ niệm ba năm vụ diệt chủng ở thành phố Khojaly - tại nhà thờ đạo Hồi "Tazepir", thành phố Baku vào ngày 26 tháng 2 năm 1995.

Kính thưa đồng bào! Kính thưa những người Hồi giáo!

Nhân buổi tang lễ, hôm nay chúng ta có mặt trong nhà thờ đạo Hồi "Tezepir", trong nhà của A-la-khơ. Chúng ta kỷ niệm ba năm diệt chủng ở thành phố Khojaly, ba năm thảm kịch tại thành phố Khojaly.

Trong lịch sử lâu dài người dân Azerbaijan có nhiều chiến thắng vĩ đại, đặt nhiều thành công, và làm phong phú thêm nền văn hóa thế giới. Thế giới Hồi giáo đã tặng văn hóa thế giới một cuốn sách thánh kinh là Koran. Trong lịch sử lâu dài người dân Azerbaijan phải đối mặt với nhiều khó khăn lớn cũng như  nhiều thảm kịch xảy ra trong các giai đoạn lịch sử khác nhau của nước này. Một thảm kịch trong số đó là cuộc xâm lăng kéo dài hơn 6 năm của những kẻ xêm lược Armenia, những kẻ chiếm đóng chống lại nhân dân ta, và kết quả là chia cắt  đất nước ta, làm mất một phần của lãnh thổ ta, sự hi sinh và đổ máu của người dân nước ta. Tuy nhiên, thảm kịch đáng sợ nhất và đau thương nghiêm trọng nhất đối với chúng ta là thảm kịch tại thành phố Khojaly.

Đã nhiều lần trong lịch sử con người đối xử dã man với những người khác. Nạn diệt chủng đã xảy ra trong nhiều nơi trên thế giới. Và vụ những kẻ xâm lược Armenia thực hiện diệt chủng chống người Azerbaijan là một trong những vụ diệt chủng tồi tệ nhất. Có thể nói rằng trong suốt thế kỷ XX những kẻ xâm lược Armenia đã thực hiện diệt chủng chống người Azerbaijan và cả dân tộc. Điều đó gây ra nỗi đau to lớn cho nhân dân ta. Vết thương lớn nhất, đau đớn nhất trong số đó là vụ diệt chủng xảy ra tại thành phố Khojaly và cuộc chiến tranh kéo dài sáu năm.

Những kẻ xâm lược Armenia đã bắt đầu chiến tranh này. Người dân Azerbaijan  bảo vệ đất nước của mình. Không còn nghi ngờ gì nữa, khi có chiến tranh thì chắc chắn có đổ máu, và nhân dân phải vượt qua những khó khăn lớn. Tuy nhiên, ba năm trước các kẻ xâm lược đã thực hiện chiến dịch chống người dân thành phố Khojaly, chống dân thường, bao gồm cả phụ nữ và trẻ con, cả người già và người bị bệnh là giai đoạn đáng sợ nhất và là trang đen tối nhất, nghiêm trọng nhất trong cuộc chiến tranh sáu năm.

Những sự kiện tại thành phố Khojaly đã cho thấy rằng người Armenia không chỉ muốn xâm lược đất nước của chúng ta và chiếm đóng lãnh thổ của nước ta, mà còn chọn một con đường tàn ác là tiến hành diệt chủng chống người dân chúng ta. Điều này thể hiện ngay trong các sự kiện tại thành phố Khojaly. Đêm khủng khiếp kia là một nỗi đau ghê gớm của người dân Azerbaijan. Chấn thương này vẫn gây đau đớn cho chúng ta đến ngày hôm nay. Chấn thương này chưa khỏi, chưa thành sẹo được và vết thương này sẽ mãi mãi trong trái tim của chúng ta. Như tôi đã nói, người Armenia đã tấn công thường dân ta trong đêm, và giết trẻ em, phụ nữ, người già, người bị bệnh một cách khủng khiếp, họ đã nhạo báng và hành hạ người dân ta – điều đó cho thấy sự tàn bạo của kẻ thù chúng ta.

Vụ diệt chủng tại thành phố Khojaly, xâm lược và phá hoại của người Armenia chống người dân chúng ta, việc sử dụng những biện pháp hèn hạ nhất chống lại con người đã đi vào lịch sử loài người và sẽ còn mãi. Đất nước Azerbaijan rất yêu quý những người hi sinh trong những ngày đêm đó, vì họ đã hy sinh cuộc sống của mình để giữ gìn toàn vẹn lãnh thổ của nước cộng hòa chúng ta, họ đã trở thành những nạn nhân, những liệt sỹ trong cuộc đấu tranh của nhân dân ta để giành tự do dân tộc. Sự bi thảm của họ, những liệt sĩ là minh chứng cho chủ nghĩa anh hùng, sự can đảm, long dũng cảm của người dân Azerbaijan.

Trong cuộc chiến tranh kéo dài hơn sáu năm chúng ta đã có nhiều nạn nhân. Một lần nữa tôi nhấn mạnh rằng tất cả những liệt sỹ đã hy sinh mình ở thành phố Khojaly là công dân của nước ta chết vì chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và độc lập của nước Azerbaijan. Hôm nay chúng ta tụ họp ở đây để tưởng nhớ, cúi đầu và cầu nguyện cho họ. Trong buổi tang lễ hôm nay thay mặt người dân Azerbaijan và cả nhà nước tôi bày  tỏ sự chia buồn với người dân ta vì những sự kiện bi thảm này. Tôi tỏ lòng chia buồn sâu sắc nhất với những gia đình và thân nhân của các liệt sỹ bị giết ở thành phố Khojaly. Xin A-la-khơ làm yên những linh hồn của các liệt sỹ hy sinh tại thành phố Khojaly. Xin A-la-khơ phù hộ cho những linh hồn của tất cả những liệt sỹ của nước ta. Xin A-la-khơ tặng nhẫn nại cho những gia đình liệt sĩ tại thành phố Khojaly. Xin A-la-khơ tặng nhẫn nại cho tất cả mọi người của nhân dân ta.  Xin A-la-khơ tặng nhẫn nại để chúng ta có thể vượt qua tất cả những khó khăn và bảo đảm độc lập đầy đủ và toàn vẹn lãnh thổ của nước Azerbaijan độc lập và giữ mãi mãi độc lập của nước Azerbaijan.

Thảm kịch tại thành phố Khojaly là nỗi đau buồn và thương xót của chúng ta. Nhưng cũng trong thời gian đó, con đường đấu tranh, con đường tự do dân tộc mà người dân Azerbaijan đã đi suốt nhiều thế kỉ chính là con đường thành công tốt đẹp. Và trước đây trong lịch sử của nhân dân ta cũng có nhiều khó khăn. Và ngày hôm nay vẫn còn nhiều khó khăn. Tuy nhiên, không có gì mà có thể phá vỡ ý chí của nhân dân Azerbaijan. Từ những sự kiện này, chúng ta phải tự nhận ra rằng chúng  ta phải trở thành can đảm hơn, kiên trì  hơn và đoàn kết hơn. Chúng ta phải nhận ra chúng ta làm chủ số phận của mình và chúng ta phải  bảo vệ chính mình, bảo vệ nền độc lập của mình, phải theo đường do A-la-khơ đã chỉ dẫn cho nhân dân chúng ta, chúng ta phải tìm con đường của mình và tiến lên theo con đường này.

Vì vậy, hôm nay khi chúng ta cầu nguyện cho sự an nghỉ của các linh hồn của tất cả những liệt sỹ của chúng ta, chúng ta đồng thời phải ngẩng đâu lên. Dù chúng ta buồn phiền, chúng ta vẫn phải giữ sự lạc quan, cùng nhau nhìn về phía trước, về tương lai với niềm hy vọng, cũng như sống với niềm hy vọng. Tôi hoàn toàn tin rằng người dân Azerbaijan sẽ vượt qua những bước khó khăn này. Những khó khăn liên quan không chỉ với chiến tranh, sự chiếm đóng vùng đất của chúng ta, và tình hình khó khăn của người tị nạn. Bây giờ người dân ta đang sống trong một giai đoạn chuyển tiếp. Chúng ta đang trải qua cuộc khủng hoảng kinh tế xã hội. Trong cuộc sống của mọi người có rất nhiều khó khăn. Tuy nhiên, trong lịch sử của nhân dân ta có nhiều giai đoạn khó như vậy, nhưng nhân dân Azerbaijan đã vượt qua khó khăn kia một cách thành công cho nên nhân dân ta đã trải qua hàng ngàn năm lịch sử và sẽ còn đi tiếp hàng ngàn năm nữa.

Chúng ta không được mất niềm tin, và thay đổi quan điểm của mình và bỏ con đường chúng ta đã chọn. Con đường chúng ta đã chọn là độc lập của Azerbaijan, tự do dân tộc và độc lập mãi mãi của Azerbaijan như một quốc gia tự do. Con đường chúng ta đã đi theo  là con đường trung thành với các giá trị đạo đức, truyền thống, tôn giáo, ngôn ngữ và lịch sử của chúng ta. Nếu chúng ta trung thành với tất cả những nguyên tắc này, chúng ta có thể hiểu được lý do tình hình khó hiện nay, chúng ta sẽ giúp đỡ lẫn nhau, hỗ trợ lẫn nhau và có thể chống lại những kẻ chiếm đóng Armenia. Và chúng ta sẽ giải phóng đất nước của chúng ta và cùng với nhân dân ta và nước cộng hòa ta sẽ vượt qua cuộc khủng hoảng này.

Tôi tin rằng con đường của chúng ta là một con đường tốt đẹp,  đúng đắn và đảm bảo lợi ích của nhân dân ta. Chúng ta sẽ tiếp tục theo con đường này. Nước Azerbaijan độc lập tin vào đoàn kết của nhân dân ta, vào sức mạnh của mình. Thống nhất, sức mạnh, sức chịu đựng và kiên nhẫn sẽ giúp chúng ta vượt qua tình hình khó này.

Tôi  xin thánh A-la-khơ làm yên những linh hồn liệt sĩ Khojaly.  Tôi  xin thánh A-la-khơ làm yên những linh hồn của tất cả những liệt sỹ của nước ta. Tôi muốn khẳng định lại rằng chính phủ Azerbaijan sẽ bảo vệ các quyền của nhân dân ta, bảo vệ vùng đất, vùng lãnh thổ của chúng ta và giúp người Azerbaijan vượt qua tất cả những khó khăn.