Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti Haydar Aliyevning 31-mart - Ozarbayjonlarning qirg`in qilinishlari kuni munosabati bilan ozarbayjon xalqiga murojaati - Boku, 27 mart 2001 yil


Aziz vatandoshlar!

1998 yilning 31-martidan boshlab ozarbayjonlarning qirg`in qilinishlari kuni Ozarbayjon Respublikasida davlat miqyosida nishonlab kelinmoqda.

Ozarbayjonlarga qarshi mudom o`tkazib kelinayotgan razillarcha qirg`in siyosati yuz yilliklar bilan o`lchanadigan uzoq tarixga ega. XIX asrning ibtidosidan boshlab, tarixan ozarbayjonlarga qarashli bo`lgan yerlarga armanilarni ommaviy ravishda izchillik bilan joylashtirishga kirishdilar, Kavkaz mintaqasining janubida arman davlatini barpo etish, ozarbayjonlarni ona tuproqlaridan, tug`ulib-o`sgan uylaridan quvib yuborish, ularni ko`chirish jarayoni maqsadli ravishda amalga oshirila boshlandi. 

Qirg`in hamda ko`chirish jarayoni puxta o`ylangan reja, turli tarixiy sharoitlarda bosqichma-bosqich amalga oshirib kelindi. «Buyuk Armaniston» haqidagi bema`ni g`oyani amalga oshirish uchun soxta mafkuraviy tezislar shakllantirildi, terrorchi tashkilotlar tuzuldi. Armaniston aholisi doimiy ravishda millatchilik, turk hamda ozarbayjon xalqlariga nisbatan shovinizm ruhida tarbiya qilindi. 

1905-1907 yillarda, chor Rossiyasi tomonidan qo`llab-quvvatlab va yo`naltirib turulgan arman millatchilari ozarbayjonliklarga qarshi keng ko`lamli qirg`inlar hamda yovuzliklar sodir etdilar. Yuzlab aholi punktlari vayron qilindi, minglab ozarbayjonlar arman terrorining qurbonlariga aylandilar. 1918 yilning martida, Boku kommunasi rahbarlarining homiyliklarida milliy qirg`in uyushtirildi, Boku muzofotini ozarbayjonlardan tozalash va uni armanilashtirish maqsadini ko`zlovchi manfurona reja amalga oshirila boshlandi. Boku hamda viloyatlarda o`n minglab aholi qirib tashlandi, masjidlar, maktablar, me`morchilik obidalari buzub yuborildi.

Armanilar tomonidan ozarbayjonlarga qarshi olib borilgan qirg'in va deportatsiya siyosati sho`rolar hokimiyati yillarida ko`proq munofiqona hamda xaspo`shlagan shaklda olib borildi. Tarixan ozarbayjon hududlari - Geycha, Zangezur va boshqa tumanlar, o`sha vaqtlardagi sho`rolar hukumati rahbarlarining ko`magida Armanistonga topshirildi, Tog`li Qorabog`dagi armanilar avtonomiyaga ega bo`ldilar, buning natijasida kelajakda ular hududiy da`volar bilan chiqishlari uchun zamin yaratildi. 1948-1953 yillarda SSSR rahbariyati qarori bilan armanilar ozarbayjonlarni ularning tarixiy hududlari bo`lgan g‘arbiy Ozarbayjondan davlat darajasida ommaviy badarg`a qilishga erishdilar.

80-yillarning o`rtalaridan boshlab, SSSR rahbariyatining alohida homiyligida arman ekstremizmi va separatizmi yangicha hamda dahshatliroq shaklda avj ola boshlashi natijasida o`n minglab tinch aholi fojeaviy ravishda yo`q qilindi, yuz minglab vatandoshlarimiz quvg`inlar hamda majburiy qochoqlar holatida, aksil insoniy sharoitlarda yashashga mahkum etildilar. 1990 yilning yanvarida o`sha paytdagi SSSR rahbariyati, arman ayirmachilarining qutqulariga uchib, xalqimizga qarshi qirg`in uyushtirdi. 1992 yilning fevralida arman qurolli tuzulmalari, sovet qo`shinlarining yordami va bevosita ishtirokida Xo`jalini yer yuzidan yo`q qildilar. Hech bir harbiy zaruruiyatsiz minglab tinch aholi vahshiyona yo`q qilindi, qiynoqqa solindi, asirlikka olindi.

Qirg`in ozarbayjon xalqiga katta siyosiy, moddiy va ma`naviy talafot yetkazdi. Umuman, XX asr mobaynida, 2 millionga yaqin ozarbayjonlar deportatsiya hamda genotsid siyosatining og`ir oqibatlarini o`z boshlaridan o`tkazdilar. O`zlarining «Buyuk Armaniston» to`g`risidagi bema`ni g`oyalarini amalga oshirish uchun arman millatchilari va shovinistlari avval boshdanoq hamda uzoq vaqt mobaynida bizning xalqimiz va mamlakatimizga qarshi mohirona tashkil etilgan informatsiyaviy va targ`ibot urushini olib bordilar. Yoppasiga qoralash hamda munofiqona targ`ibot urushi kampaniyasi bugungi kunda ham davom etmoqda. Turli uslublar va vositalardan foydalangan holda arman millatchilari dunyo jamoatchiligi fikrini noto`g`ri shakllantirmoqdalar, Ozarbayjon hamda butun Kavkaz tarixini soxtalashtirmoqdalar, ozarbayjonlarga qarshi shafqatsiz ma`naviy xuruj kampaniyasini amalga oshirmoqdalar, jahon jamoatchiligi taassurotida «xo`rlangan, jafokash arman xalqi» qiyofasini shakllantirmoqdalar. Armani jamoalari, arman lobbisi o`nlab yillar mobaynida mazkur yo`nalishda uzchil ish olib bormoqdalar. Natijada, armanilar tomonidan ozarbayjonlarga qarshi amalga oshirilgan qirg`in hamda hududiy xuruj holatlariga befarq qolayotgan dunoydagi mamlakatlar parlamentlari bugungi kunda noto`g`ri, armanilar da`vo qilayotgandek, go`yoki yuz yil ilgari bo`lib o`tgan voqealar to`g`risida siyosiy konyukturaga moslashtirilgan qarorlar qabul qilmoqdalar hamda, amalda, o`z xatti-harakatlari bilan amalda tajovuzkorni qo`llab-quvvatlamoqdalar. O`zlarining vaqtinchalik hamda yolg`on yutuqlaridan ruhlangan arman siyosatchilari va mafkurachilari, barcha xalqlarga nisbatan nafrat mafkurasining oshkora va pinhona yetakchilari xalqaro huquq meyorlarini nazar-pisand qilmayaptilar, sayoramizda qaror topgan rivojlangan hamjamiyat meyorlarini qo`pol ravishda buzmoqdalar.

Yaqin orada o`z mustaqilligining o`n yilligini nishonlaydigan Ozarbayjon xalqi umum jahon darajasida qabul qilingan qonun-qoidalar asosida, tinchlik va xotirjamlik sharoitida yashashni, yaratuvchilik faoliyati bilan shug`ullanishni xohlaydi.

Bugun davlatimiz va xalqimiz oldida ozarbayjonlarga qarshi asrlar davomida olib borilayotgan genotsid siyosati to`g`risidagi haqiqatni butun dunyoga yoyish, xalqaro jamoatchilik fikrida adolat qaror topishiga erishish, qirg`in siyosatining og`ir oqibatlarini bartaraf qilish va mazkur holatning boshqa qaytarilmasligi uchun jiddiy chora-tadbirlar ko`rish vazifasi turibdi.

Xalqimizga yetkazilgan uqubatlar ko`lami, og`irligi va oqibatlariga ko`ra, insoniyatga qarshi jinoyatlar, deb ham ta`riflanishlari, xalqaro siyosiy-huquqiy baho olishlari, ularning tashkilotchilari hamda mafkurachilari munosib jazo olishlari kerak. Hammaning ishonchi komil bo`lishi kerakki, «Buyuk Armaniston» xom xayolini shior qilib olish, boshqa xalqlarga nisbatan nafrat va yalpi urush mafkurasini targ`ib qilish, qo`shnilariga nisbatan tajovuz siyosatini olib borish yo`li bilan hozirgi dunyoda «quyosh tagidan ko`proq joy egallashga» urinayotganlarga qachonlardir tarix va insoniyat oldida javob berishga to`g`ri keladi.

Ushbu voqealarni, ulardan chiqarilgan xulosalarni unutishga haqqimiz yo`q. Tarixiy parishonxotirlik xalqimizga qimmatga tushushi mumkin. Ozarbayjonlarga nisbatan vaqti-vaqti bilan amalga oshirilib kelingan ushbu og`ir jinoyatlarni unutmaslik, o`sib kelayotgan avlodni yovuz kuchlar hamda ularning makkorona niyatlariga nisbatan hushyorlik ruhida tarbiyalash o`ta muhimdir.

Yan bir marta qirg`in qurbonlarining yorqin xotirasini chuqur qayg`u tuyg`usi bilan yodga olaman, ularning xotiralari qarshisida bosh egaman, xalqimizga sabr va sabot tilayman.

Haydar Aliyev,

Ozarbayjon Respublikasi Prezidenti

«Bakinskiy rabochiy» gazetasi, 28 mart 2001 yil

Умумий тарихий маълумотлар

Xojali fojiasi – insoniyatga qarshi jinoyat

Харита ва графиклар

Armaniston - Ozarbayjon Tog`li Qorabog` ziddiyati‎