RADOVI / ARMENSKO-AZERBEJDŽANSKI NAGORNO-KARABAHSKI SUKOB / Samiti OSCE-a

Govor Predsjednika Republike Azerbejdžan Hajdara Alijeva na Lisabonskom samitu OSCE-a 2. decembra 1996. godine


Poštovani gospodine predsjedniče! 

Dame i gospodo! 

Najiskrenije pozdravljam predsjednike vlada i država, sve učesnike Samita.

Nadam se da će ovaj susret postati važnom etapom s ciljem učvršćivanja sigurnosti i saradnje u Evropi. 

Prošlo je već više od dvadeset godina od potpisivanja Zaključnog akta iz Helsinkija koji je odredio visoke standarde pravnih i ljudskih principa u uzajamnim odnosima među narodima i državama evropskog kontinenta. 

Za to vrijeme u svijetu su se desile temeljite promjene, pojavile su se nezavisne države, ideje slobode i demokratije preovladale su na cijelom evropskom kontinentu, a takođe daleko izvan njegovih granica.

Aktivnost OSCE-a odigrala je veliku ulogu u osiguranju međunarodne sigurnosti, državnog suvereniteta, podržavanja teritorijalne cjelovitosti i neprikosnovenosti granica, mirnog rješavanja sukoba, zaštite prava i osnovnih ljudskih sloboda.

Vrijeme je dokazalo da je OSCE snažna, produktivna organizacija, i mi visoko cijenimo naš put koji smo prošli u organizaciji, njen bogat doprinos procesima koji se dešavaju u svijetu.

Azerbejdžanski narod, koji je uspostavio svoju nezavisnost, odabravši put stvaranja demokratske pravne države, stvaranja tržišne ekonomije, stalno osjeća stvarnu pomoć koju mu pruža OSCE.

Bez obzira na objektivne teškoće prijelaznog perioda, rezultate rata u koji smo mi nasilno uvučeni, mi učvršćujemo državnu nezavisnost, provodimo temeljite političke i ekonomske reforme.

U Azerbejdžanu su uspostavljeni takvi principi demokratije kao pluralizam, višepartijski sistem, sloboda riječi i vjeroispovijesti. Općenarodnim referendumom usvojen je prvi demokratsti Ustav Azerbejdžana, bio je izabran novi parlament Republike zasnovan na višepartijskom sistemu.

Uspješno se provodi u život liberalizacija ekonomije, sveobuhvatna privatizacija državne imovine, reforma u agrarnom sektoru, s tim u vezi i pretvaranje zemlje u privatno vlasništvo s pravom kupoprodaje bez postavljanja bilo kakvih ograničenja. 

Stvorene su široke mogućnosti za ulaganje stranih investicija u ekonomiju Azerbejdžana. Bili su zaključeni ugovori u vrijednosti više milijardi s najkrupnijim naftnim kompanijama u svijetu s ciljem dobijanja energetskih resursa u azerbejdžankom dijelu Kaspijskog mora. 

Uvjereni smo da put priključivanja Azerbejdžana svjetskoj organizaciji nezavisnih demokratskih država kako u političkom tako i u ekonomskom smislu odgovara vitalnim interesima azerbejdžanskog naroda, i mi se nadamo daljnoj podršci OSCE-a, drugih međunarodnih organizacija i ustanova u tom našem strateškom pravcu. 

Dame i gospodo!

Regionalni sukobi, širenje ratnog nacionalizma i separatizma, međunarodni terorizam predstavljaju realnu opasnost za mir, napredak i razvoj u našoj regiji. 

Mnogi narodi, u tom smislu i narodi koji žive u postsovjetskom prostoru, na Kavkazu, bili su uvučeni u krvave sukobe. Ti ratovi se završavaju masovnim pogibijama ljudi, etničkim čišćenjem, pretvaranjem miliona ljudi u izbjeglice, okupacijom teritorija nezavisnih država. Zato OSCE treba da uradi još mnogo na osiguranju opće sigurnosti na evropskom kontinentu. 

Kao što znate, Republika Armenija je izvršila agresiju protiv naše Republike s ciljem otimanja Nagornog Karabaha koji je od davnina azerbejdžanska zemlja.

Kao rezultat te agresije dvadeset procenata teritorije Azerbajdžana bilo je okupirano oružanim snagama Armenske Republike. Više od dvadeset hiljada naših građana je ubijeno, više od sto hiljada njih je ranjeno ili su postali invalidi, šest hiljada ljudi je zarobljeno. Više od miliona Azerbejdžanaca, to jest oko petnaest procenata stanovništva naše zemlje, postali su izbjeglice. Već je četvrta godina otkako moraju provoditi zimu u šatorskim naseljima u neizdržljivim uslovima.

Na okupiranim teritorijama bilo je razrušeno, spaljeno, opljačkano oko 700 gradova i sela, a takođe i hiljade bolnica, škola, kuća, istorijskih i kulturnih spomenika azerbejdžanskog naroda.

U četiri rezolucije, koje je usvojio Savjet sigurnosti OUN-a, i u šest saopćenja njegovog predsjednika zahtijeva se trenutno, potpuno i bezuslovno povlačenje oružanih sila Armenije iz svih okupiranih teritorija Azerbejdžana, povratak izbjeglica i raseljenih u njihova mjesta stalnog boravka. Ti dokumenti potvrđuju suverenitet i teritorijalnu cjelovitost naše republike, pripadnost Nagornog Karabaha teritoriji Republike Azerbejdžan. Uprkos tome Republika Armenija se ne želi povinovati svim tim zahtjevima.

Minska grupa OSCE-a, formirana 1992. godine, uložila je ništa manji napor za mirno rješenje armensko-azerbejdžanskog sukoba. Zahvaljujući njezinoj djelatnosti i usrdnom učešću Ruske Federacije u maju 1994. godine bio je sklopljen dogovor o prekidu vatre.

Dugotrajno pridržavanje prakida vatre  je važno dostignuće koje demonstrira želju za prekidom vatre. Režim prekida vatre je dozvolio da se regulira proces pregovora koji su se nastavili, pretvorio se u pouzdanu osnovu pokazanih napora, i azerbejdžanska strana namjerava da se pridržava tog režima do potpisivanja dogovora o miru.

S ciljem što bržeg prekida vatre i stvaranja multinacionalnih snaga OSCE-a za očuvanje mira mi smo se odredili kao potpuni zagovornici zaključaka tim povodom koji su usvojeni 1994. godine na samitu OSCE-a u Budimpešti.

Poslije budimpeštanskog Samita počelo je intenzivnije vođenje pregovora u okviru Minske grupe. Mi smo takođe stvorili kanal direktnih obostranih pregovora s Armenijom na nivou predstavnika predsjednika, oslobodili smo ratne zarobljenike i taoce na obje strane.

Zajednička izjava predsjednika Armenije i Republike Azerbejdžan aprila te godine u Luksemburgu postalo je važnim korakom na putu okončanja sukoba. Ta izjava, zaista, predstavlja prvi dokument između Armenije i Azerbejdžana koja demonstrira želju strana da okončaju oružani konflikt na osnovu međunarodnih prinicipa i normi.

Za vrijeme mojih ličnih susreta drugog stepena s predsjednicima država-članica OSCE-a vodili smo široke diskusije, tražili najoptimalnije, odgovarajuće načine okončanja armensko-azerbejdžanskog sukoba.

Poštovani predsjednici država i vlada, uoči Lisabonskog samita sam vam poslao pismo u kojem sam predložio način okončanja sukoba na osnovu strogog uvažavanja principa OSCE-a, Statuta OUN-a i opće prihvaćenih međunarodnih normi. U tom prijedlogu su bili uzeti u obzir interesi svih strana.

Taj kompromisni način rješavanja sukoba sastoji se od sljedećih dijelova: osiguranje teritorijalne cjelovitosti Republike Azerbejdžan, garancija sigurnosti cijelog stanovništva Nagornog Karabaha koji ulazi u sastava Republike Azerbejdžan. Taj način nailazi na podršku svih međunarodnih posrednika, on velikim dijelom odgovara prinicpima koje je predložio sadašnji predsjednik OSCE-a za vrijeme njegovog boravka u regiji sukoba 1996. godine.

Ali, na veliku žalost, Republika Armenija odbija prihvatiti bilo kakvo rješenje zasnovano na Statutu OUN, principima OSCE-a i međunarodnom pravu.

Ona odbija priznati teritorijalnu cjelovitost Republike Azerbejdžan, pokušava ozakoniti rezultate agresije, dobiti status nezavisnosti regije Nagornog Karabaha Republike Azerbejdžan i priključenje te regije Armeniji.

Od početka armensko-azerbejdžanskog sukoba povezanog s Nagornim Karabahom u svijetu su se odigrali veoma veliki događaji. U postsovjetskom prostoru su se pojavile nove nezavisne države, među njima i Republika Azerbejdžan. Suverenitet naših država, neprikosnovenost njihovih granica i teritorijalnu cjelovitost potvrdila je cijela Međunarodna zajednica.

Narušavanje tih principa u bilo kojem obliku je prepreka stvaranju mira i stabilnosti, pojačava otpor, oduzima ljudima nadu u mirniju i bolju budućnost.

Nezakonski zahtjevi u vezi s Nagornim Karabahom ne odgovaraju opće prihvaćenim normama međunarodnog prava. Nikada se nećemo složiti s tim zahtjevima, ne možemo dozvoliti stvaranje druge armenske države na teritoriji Azerbejdžana.

I na kraju, armenska strana mora da shvati da je sukob koji je ona počela i koji traje osam godina nanio veliku tragediju i prouzrokovao stradanja ne samo azerbejdžanskog naroda, već je doveo u težak položaj i armenski narod.

Ja sam uvjeren da će rješenje sukoba na osnovu Statuta OUN-a, principa OSCE-a i normi međunarodnog prava dati mogućnost da se zaključi dug, čvrst mir između Armenije i Azerbejdžana, uspostave dobri uzajamni odnosi između armenskog i azerbejdžanskog naroda, stvore najprihvatljiviji uslovi za cijelo stanovništvo Nagornog Karabaha. Reguliranje konflikta osiguraće uspješnu ekonomsku saradnju u Zakavkazju, otvoriće mogućnost za uspješno izvršavanje socijalno-ekonomskih zadataka u našoj Republici, puno izvlačenje koristi iz plodova demokratije i slobode. 

Mi ne želimo rat, mi želimo mir. Obraćajući se predsjedniku Armenije, gospodinu Levonu Ter-Petrosjanu, cijelom armenskom narodu, ja ih pozivam na mir i saradnju.

Obraćajući se predsjednicima država i vlada, koji učestvuju na Lisabonskom samitu OSCE-a, molim ih da učine sve što je moguće za brzo okončanje armensko-azerbejdžanskog sukoba koji predstavlja jedan od najdužih i najrazornijih regionalnih sukoba u Evropi.

Poduzimanje svih mjera u ime mira na našem kontinentu, blagostanja i stabilnosti naroda je naš sveti dug.

Zahvaljujem se za pažnju.