حیدر علی اف: آذربایجان بعنوان دولت مستقل نوپا مشکلات زیادی دارد. حل خیلی از این مشکلات هم، مرتبط با سازمان ملل است. بدیهی است که، سازمان ملل متحد- سازمان تمام کشورهای جهان میباشد. بهمین خاطر هر کشوری روابط و همکاریهایی با این سازمان دارد. ولی نیاز کشورهای نوپای تازه استقلال یافته به همکاری با سازمان ملل متحد، بیشتر است. در بین این کشورها هم که در آن مناقشات، پناهندگان و معضلات عدیده ای وجود دارد، بیشتر نیازمند کمکهای سازمان ملل متحد هستند.

شما بعنوان کمیسر عالی سازمان ملل در امور پناهندگان، از اوضاع موجود در آذربایجان حتماً آگاهی کافی دارید. گمان می کنم که، جنابعالی طی دو روز اخیر اقامت در اینجا، آشنایی بیشتری با این مسایل پیدا می کنید. فلذا اینجانب اهمیت ویژه یی به سفر شما به آذربایجان قایل هستم. سفر شما به قفقاز، مخصوصاً بازدید از آذربایجان برای ما بسیار لازم و پراهمیت است. بفرمایید، به شما گوش می دهم.

ساداکو اوگاتا: جناب آقای رئیس جمهور، بازدید از آذربایجان برای ما مایه خوشحالی و افتخار است. از اینکه ما را بحضور پذیرفتید و همچنین از بابت مهمان نوازی از ما، از شما متشکرم. مایلم بویژه از جنابعالی قدردانی کنم که، شش ماه پیش نمایندگان اینجانب را در اینجا بحضور پذیرفته اید. از بابت این، آنها از شما نهایت تشکر را دارند.

دیروز ما با همراهی معاون نخست وزیر کشورتان از برخی مناطق آذربایجان دیدن کردیم. در منطقه بیله سوار و هورادیز حضور یافتیم.

دفتری که اینجانب مسؤل آن میباشم، در سازمان ملل متحد مشغول امور پناهندگان و آوارگان در داخل کشور است. خیلی متأسفانه، در این قسمت از جهان هم می توان به اینگونه افراد بر خورد. البته، مسأله پناهندگی افراد از مناطق خود در قفقاز، بخصوص در آذربایجان را بسیار خوب درک می کنیم. مایلیم از بابت تلاشهای حکومت در راستای تسهیل مشکلات این افراد، از جنابعالی قدردانی نماییم.

بدیهی است که، تمامی این افراد قربانی های مناقشه هستند و لذا بخاطر ابتکار شخصی جنابعالی برای حل مسأله قره باغ کوهستانی، از شما سپاسگزارم. یک مطلب را می توانم دقیقاًَ بگویم که، پناهندگان و آوارگان واقعاً خواهان بازگشت به زاد و بوم خویش هستند. بنابراین تشکر می کردم تا، ضمن مذاکره کلیه این مسایل، منافع آنها را نیز در حل مسایل سیاسی لحاظ نمایید. در عین حال، ما در راستای حل و تسهیل مشکلات آنان مساعی مشترک با اعضای حکومت شما داریم.

همه افرادی که دیروز من با آنها صحبت کردم، خواهان بازگشت به منازل خود میباشند. از این نگاه، مایلیم نظرات جنابعالی را مبنی بر راههای ممکن برای حل این مسأله جویا شویم. ما هم به نوبه خود، آماده ایم به شما کمک کنیم.

حیدر علی اف: حتماً، شما طی مدت حضور در اینجا و ضمن آشنایی با اوضاع کشور، آگاهی یافتید که، مناقشه ارمنستان- آذربایجان بر سر قره باغ کوهستانی مشکل اصلی و تعیین کننده برای کشورمان، ملتمان و دولتمان است. تجاوز ارمنستان به خاک آذربایجان با قصد ادعای ارضی به کشورمان و مسأله قره باغ کوهستانی که بر اساس آن پیدایش یافته، سپس مناقشه ارمنستان- آذربایجان اکنون ۱۲ سال است که، آذربایجان را دچار وضع بسی دشوار کرده است.

ظرف این دوران مسایل زیادی اتفاق افتاده است، ولی نتیجه عبارت از چیست؟ نتیجه هم از آن عبارت میباشد که، حق حاکمیت مسلم و تمامیت ارضی آذربایجان نقض گردیده، ۲۰ درصد از سرزمینهای آن توسط ارتش ارمنستان اشغال و بالغ بر یک میلیون نفر از خانه و کاشانه خود از این مناطق اشغالی رانده شده اند. در سرزمینهای اشغالی بیش از ۷۰۰ منطقه مسکونی تخریب گردیده، تمامی اموال موجود ویران شده و نهایت آسیب به آذربایجان وارد آمده است.

ارمنستان دست به تجاوز نظامی علیه آذربایجان زده، ولی ارمنستان از طرف جامعه جهانی، از جمله سازمان ملل متحد بعنوان متجاوز شناخته نشده است. همواره سعی داشته اند تا، این مسأله را بمنزله مسأله داخلی آذربایجان قلمداد کنند. طبیعتاً، قره باغ کوهستانی جزوی از آذربایجان است. چنانچه بین قره باغ کوهستانی و آذربایجان مناقشه نظامی اتفاق می افتاد، این، مشکل داخلی آذربایجان میباشد. ولی این مناقشه از روز اول نه با قره باغ کوهستانی، بلکه بین ارمنستان و آذربایجان آغاز شده است. دلیل این مناقشه- تصمیم ارمنستان مبنی بر الحاق منطقه قره باغ کوهستانی جزوی از آذربایجان به خود و انجام عملیتهای نظامی از سوی آن در نتیجه تصمیم مزبور میباشد.

فلذا ما معتقدیم که، مناقشه ارمنستان- آذربایجان بر سر قره باغ کوهستانی به لحاظ آن از تمامی مناقشات در جهان متفاوت است. متأسفانه، از سوی دولتهای بزرگ و سازمان ملل متحد نسبت به این مسأله برخورد عادلانه نیامده و ماهیت این مناقشه درست مشخص نگردیده است. در نتیجه همه اینها، بدلیل عدم جلوگیری از ارتش ارمنستان توسط هیچ طرفی و مسلماً، بخاطر اشتباهات زیاد دولت آذربایجان نیز قسمت بزرگی از اراضی آذربایجان اشغال شده است.

در صورتی که قره باغ کوهستانی در داخل آذربایجان یک خودمختاری بود، موقع آغاز مناقشه با آذربایجان هیچ دولتی بدان کمک نمی کرد و دولتی مانند ارمنستان پشتیبانی از آن نمی کرد، ما مناقشه را خودمان حل و فصل می نمودیم.

هنوز در سال ۱۹۸۸ پاکسازی قومی در قره باغ کوهستانی انجام شده و همه آذربایجانی های مقیم آن منطقه اخراج شدند. این کار را ارمنی ها انجام دادند. در داخل دولت آذربایجان ارمنی ها در یک منطقه خودمختار، آذربایجانی ها را که ملت اصلی کشور محسوب می شوند، از آنجا بیرون راندند. آذربایجان خودش می توانست این مسأله را حل کند و از حقوق خود دفاع نماید. ولی در صورتی که، ارمنستان در این مسأله دخالت نمی کرد. پس از دخالت ارمنستان در این کار،- یعنی تجاز را ارمنستان شروع کرده،- البته، ارمنستان، نیروهای قره باغ کوهستانی و سایر نیروهای پشتیبان و حامی ارمنستان به اتفاق هم، نه تنها قره باغ کوهستانی را، بلکه هفت منطقه حومه آن را نیز به اشغال درآورده و آذربایجانی های اصیل را از زاد و بوم خود بیرون راندند.

مع الأسف، سازمان ملل متحد این مسأله را نادیده گرفته است. درست است، شورای امنیت این سازمان نه بهنگام اشغال قره باغ کوهستانی، بلکه موقع اشغال مناطق لاچین، شوشا، کلبه جر و سپس سایر نواحی آذربایجان، قطعنامه هایی صادر کرده است. طی آن قطعنامه ها خواستار آن شدند تا، سرزمینهای اشغالی از نیروهای اشغالگر آزاد شود. لیکن ارمنستان نه تنها به این عمل نکرده، حتی به این قطعنامه ها اعتنایی هم نداشته است. شورای امنیت سازمان ملل باز هم نسبت به این بی اعتنایی نشان داده است.

بدین طریق، همانطور که اشاره کردم، در آذربایجان در حدود یک میلیون آواره جنگی بوجود آمده است. بهمین خاطر اینجانب به شما می گویم که، مناقشه ارمنستان- آذربایجان و پناهندگانی که در نتیجه آن در آذربایجان پدید آمده اند، البته که، از تمامی مناقشات در نقاط دیگر فرق می کند. این مناقشه، از گذشته برای ما میراث مانده است. اکنون مسؤلیت بعهده ما می افتد که، این مناقشه را حل کنیم، تمامیت ارضی آذربایجان را برقرار سازیم و سرزمینهای اشغالی را آزاد نماییم. همان افرادی را که، شما دیدید- آنان که خواهان بازگشت به مناطق خود بودند،- به خانه و کاشانه شان باز گردانیم.

سیاست آذربایجان در این مورد بسیار صحیح است. یعنی ما بنوبه اول نظر حل مسالمت آمیز مسأله را مطرح کردیم. جنگ را توقیف ساختیم و بیش از پنج سال است که، در شرایط رژیم آتش بس بسر می بریم. علیرغم اینکه، ۷- ۶ سال است پناهندگان در همان اردوگاهها و چادرهایی که، شما دیدید، زندگی می کنند،- از ماه می سال ۱۹۹۴ تاکنون مذاکرات حل صلح آمیز مسأله را انجام می دهیم. در این مدت کارهای زیادی به انجام رسانده ایم و راه بزرگی طی شده است. بخصوص، گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا و رؤسای مشترک آن- روسیه، ایالات متحده آمریکا و فرانسه تلاشهای بسزایی بکار گرفته اند. برای مثال، سند حاصله در نشست سال ۱۹۹۶ لیسبن سازمان امنیت و همکاری اروپا برای حل مناقشه ارمنستان- آذربایجان، ما را به حل صلح آمیز این مسأله خیلی نزدیک ساخت. ولی طرف ارمنستان از سند مصوب در نشست آن سازمان امتناع ورزید و آن شروط را قبول نکرد. فلذا بعد از آن، اوضاع مجدداً متشنج شد. در ماه نوامبر سال گذشته هیأت کاری گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا راهکار جدیدی به ما ارایه نموده است که، جهت حل مسأله بایستی فرمول "دولت عمومی" را پذیرفت. ما اینرا قبول نمی کنیم. پذیرفتن این امر، بمعنی تشکیل دومین دولت ارمنی در خاک آذربایجان میباشد. مسلماً، ما نمی توانیم تن به این بی عدالتی بدهیم. وضع موجود عبارت از این است.

افرادی که شما دیدید، در شرایط بسی ناگوار زندگی می کنند. شما از یک یا دو اردوگاه دیدن کردید. در خاک آذربایجان دهها چنین اردوگاهی وجود دارد. سرکار خانم محترم، می دانم، شما سالیان زیادی است که مشغول این مسایل هستید. طبیعتاً، شما در سایر کشورها نیز آوارگان جنگی را دیده و با شرایط زندگی آنها آشنا شده اید. لیکن فکر نمی کنم که، در دیگر نقاط جهان افرادی همچون پناهندگان آذربایجانی در شرایط وخیم زندگی کرده باشند. هم ما و هم آوارگان و پناهندگانی که دیدید، یک هدف داریم: آزادسازی سرزمینهای اشغالی و بازگشت آنان به مناطق خود.

به من گفتند که، شما در قسمتی از منطقه فضولی که از اشغال آزاد شده است، حضور داشتید. در آنجا با مساعدت سازمان ملل متحد و بانک جهانی بعضی کارهای بازسازی انجام گرفته است که، آنرا هم دیدید. ولی در عین حال منازل تخریبی در آن منطقه را نیز مشاهده کردید، آیا اینطور است؟ شما این موارد را بطور محدود دیدید. تصور کنید که، در ۲۰ درصد از اراضی آذربایجان تمامی منازل، بیمارستانها، مدارس، کتابخانه ها، فرهنگ سراها- همه ویران شده است. ولی متأسفانه، جامعه جهانی، از جمله سازمان ملل متحد توجه کافی به این بربریت و وحشیگری نمی دهد. چرا من تند حرف می زنم؟ زیرا همیشه موقع مذاکرات با ما، وضع ارمنستان و آذربایجان را بطور یکسان ارزیابی می کنند. معتقدند که، مناقشه وجود دارد، مقصر هر دو طرف است، بروید مناقشه را حل کنید. ولی کدام طرف چه خسارتی دیده است- اینرا کسی در نظر نمی گیرد.

این سخنان را که به شما بیان می کنم، احساسات تلخی در دل من وجود دارد. به شما می گویم تا بدانید که، ما چه دوران سختی را سپری می کنیم.

ولی با این همه، ما امید خود را از دست ندادیم و خوشبین هستیم. بر این باوریم که، حل مسأله ممکن است و بهمین منظور سعی می کنیم. تلاش می کنیم تا، این مسأله از راه صلح حل و فصل شود. آذربایجان مخالف جنگ و آغاز مجدد نبرد است و طرفدار این نمی باشد. برغم اینکه، ما دلیل به این داریم، زیرا سرزمینهای ما به اشغال رفته است. ولی ما خواهان حل مسالمت آمیز مسأله هستیم.

فکر می کنم، اگر سازمان ملل، سازمان امنیت و همکاری اروپا، گروه مینسک آن و سایر نیروهای مؤثر در جامعه جهانی نسبت به حل این مناقشه کمک کنند، ما می توانیم اینرا حل نماییم.

لیکن برای یک لحظه در نظر بگیریم که، امروز ما در مورد حل این مناقشه تصمیم گیری کردیم. آیا تصور می کنید که، برای اجرای آن نیاز به چه مدتی هست؟

بعضی ها چنین فکر می کنند که، امروز تصمیم گیری خواهد شد و فردا آوارگان به مناطق خویش باز خواهند گشت. این، فقط، نگرش سطحی به مسأله است. مهمترین مسأله فرا روی ما- حل صلح آمیز این مسأله، آزادسازی سرزمینهای اشغالی، سپس ایجاد امکان برای زندگی در آن مناطق، یعنی بازسازی آن و بعد، بازگشت آنان به این مناطق و زندگی در آن است. مجدداً تکرار می کنم، شما موقع بازدید از منطقه فضولی، این جریان را دیدید. این منطقه، فقط، بخش کوچکی از اراضی آذربایجان میباشد.

بنابراین، مسلماً، ما باید به حل مسأله اصلی دست یابیم. بعد از این- در مرحله دوم نیز بسیار نیازمند کمک خواهیم شد. ولی اکنون- هنوز که هیچ مسأله یی حل نشده است، پس، بایستی به آن افراد کمک کرد. ما تا به حال کمکهای بشردوستانه دریافت کرده ایم. بخاطر این از شما- سازمان ملل متحد تشکر می کنم. ولی افسوس که، گاهاً صداها به گوش می رسد که، کمکهای انسان دوستانه کاهش یابد و یا قطع شود. پس این انسانها چطور زندگی کنند؟

اینجانب معتقدم که، شما ضمن بازدید از آذربایجان، منبعد نیز در امر حل مسالمت آمیز مسأله و همچنین ارایه کمکهای بشردوستانه جهت زندگی این افراد نسبتاً در سطح عادی، به ما کمک خواهید کرد.

ساداکو اوگاتا: جناب آقای رئیس جمهور، خیلی متشکرم که، اطلاعاتی راجع به سابقه این مسأله ارایه کردید و نظرات خود را پیرامون چشم اندازهای آن در میان گذاشتید. من تمامی احساسات شما را کاملاً درک می کنم.

همانطور که مستحضرید، ما کمکهای انسان دوستانه را از سال ۱۹۹۲ به آذربایجان ارایه می کنیم. همزمان با این، ارایه کمک به ارمنستان را نیز آغاز کرده ایم. همچنانکه معلوم است، در ارمنستان هم آوارگانی وجود دارد. تعداد آنها حدوداً ۲۵۰ هزار نفر است. آنها ارمنی هایی هستند که، از آذربایجان به ارمنستان فرار کرده اند. در عین حال، در آذربایجان بالغ بر ۳۰۰ هزار نفر آذربایجانی هست که از ارمنستان رانده شده اند. با استمرار مناقشه، از منطقه قره باغ کوهستانی و اطراف آن ۶۰۰ هزار نفر نیز به آنها اضافه شده اند. همانطور که می بینید، این، ارقام خیلی بالایی است. ما از هیچ اقدامی دریغ نمی کنیم تا، به پناهندگان کمک کنیم و از عهده این کار برآییم.

من کاملاً متوجه هستم که، به تنهایی قادر نیستم از عهده همه این مشکلات برآیم. چرا که، بعلاوه مسأله آوارگان، در اینجا مسأله نظامی و سیاسی نیز موجود است و بطور کلی، این، مسأله فراگیری است. آنچه که ما توانستیم و تابحال انجام داده ایم، تا حدودی کمک به این افراد و سعی به بهبود شرایط آنان است. لیکن همه اینها اقدامات موقت است. در عین حال، ما تؤام با امید زندگی می کنیم تا، کلیه مسایل سیاسی و نظامی از طرف رهبران کشورهای درگیر مناقشه حل و فصل خواهد شد. از این دیدگاه، احترام زیادی به موضع جنابعالی قایل هستم. با وجود اینکه، با همه مشکلات روبرو می شوید، ولی باز هم سعی می کنید که، مسأله را از راه صلح حل نمایید.

البته، من قبلاً هم شنیده بودم که، ویرانی ها خیلی زیاد است. ولی پس از سفر به منطقه فضولی و مشاهده خرابی های در آن به چشم خود، توانستم تصور کنم که مقیاس این ویرانی ها چه قدر وسیع است. اکنون متوجه هستم که، بازسازی و ترمیم اینها زحمات فراوان و شدیدی ایجاب خواهد کرد. لیکن باید عرض کنم که، چنانچه مشکلات سیاسی برطرف شود و جهت بازگشت افراد به زاد و بوم خویش ضمانت ایمنی داده شود، ما مجدداً برای ارایه کمکها اعلام آمادگی خواهیم کرد. بنظرم، ما فرصت دیدار مجدد را جهت بررسی راه حلهای کلیه این مسایل و شیوه های استفاده از آن، خواهیم داشت.

آیا نظر شما در مورد تأمین امنیت منطقه پس از حل همه مشکلات سیاسی و دستیابی به توافق، چیست؟ تا زمان حل این مسایل، ما به فعالیت خود در آذربایجان و ارایه کمکها ادامه خواهیم داد. و آنچه که مربوط به کمکهای بشر دوستانه ما به آوارگان جنگی و پناهندگان در داخل کشور میباشد، با نهایت بی صبری منتظر پایان مذاکرات هستیم. تاکنون ما برای ارایه کمکها به آوارگان و پناهندگان جنگی در آذربایجان مبلغ ۴۱ میلیون دلار تخصیص داده ایم. ۱۰ میلیون دلار نیز بابت تأمین سرپناه برای آنها، پرداخت شده است. متوجه هستم که، شاید هم این رقم رضایت بخش نیست و برای حل تمامی مشکلات آنان کفایت نمی کند. ولی در هر حال ما این کار را انجام دادیم. همچنین سعی کردیم تا، فرصتهای شغلی برای گذران آنها ایجاد نماییم. در این زمینه مایلم بویژه از جناب حسن اف معاون نخست وزیر کشورتان تشکر کنم که، وی هم در این راستا تلاش دارد.

باید عرض کنم که، این وضع نمی تواند برای همیشه ادامه یابد. ما نمی توانیم مشکلات پناهندگان را کاملاً حل کنیم. بنابراین، از ابتکار و تلاشهای جنابعالی در زمینه حل این مسأله از نظر سیاسی، مخصوصاً تجلیل می کنیم و در این راه برای شما توفیقات روزافزون آرزومندیم.

حیدر علی اف: از بابت سخنان و توصیه های شما و بخصوص، بخاطر کمکهایتان برای بهبود نسبی زندگی آوارگان و پناهندگان جنگی در آذربایجان متشکرم. طبعاً، این کمکها خیلی کم است. ولی چه باید کرد، بیشتر از این نمی توانید ارایه دهید. ما آرزو می کنیم تا، میزان آن بیشتر شود.

ما در برابر همه این مشکلات تحمل کرده و خواهیم کرد. ولی بار دیگر به شما مراجعه می کنم که، به آذربایجان بیشتر توجه کنید. اگر ممکن است، به کمکهای خود هر چه بیشتر بیفزایید. حل مناقشه نیز، متوجه هستم که، عمدتاً بعهده ماست. ولی در هر صورت، منبعد کارهای انجام شدنی بین شما و ما زیاد است. بر این باورم که، ما از این پس همکاریهای هر چه مفیدتری خواهیم داشت.

روزنامه "آذربایجان" مورخه ۱۰ سپتامبر سال ۱۹۹۹

© aliyev-heritage.org