سؤال: آیا بنظر شما، آذربایجان پس از اقدام به صدور منابع نفتی خود چه قدر غنی خواهد بود؟ می گویند که آذربایجان مثل کویت خواهد شد.

پاسخ: من شکی ندارم که اگر آذربایجان از تمامی منابع نفتی خود بطور ثمربخش اسفاده نماید و بتواند صادرات آنرا خوب سازماندهی دهد، غنی خواهد بود. کویت کویت است، و آذربایجان هم آذربایجان است. آخر، چرا همه باید خود را به کویت تشبیه دهند؟ شاید در آینده شرایطی فراهم شود که سایر کشورها سعی خواهند داشت خود را به آذربایجان شباهت دهند.

سؤال: موافقت دارم که، چنانچه آذربایجان از منابع نفتی خود بطور ثمربخش استفاده کند و صادر نماید، واقعاً به یک دولت غنی تبدیل خواهد گردید. ولی آیا، چرا این امر تاکنون تحقق نیافته است؟

پاسخ: ببینید، آذربایجان تاکنون نیز بمیزان هنگفت نفت استخراج کرده است. آذربایجان اولین کشور جهان است که از طریق صنعتی اقدام به استخراج و تولید نفت کرده است. شما گفتید که پیگیر امور نفتی هستید. بنظرم، برای شما جالب خواهد بود که، نخستین فواره نفتی در آذربایجان در سال ۱۸۴۸ زده است. در آن زمان در هیچ جای دنیا نفت استخراج نمی شد. در ایالت Pensilvania آمریکا اولین بار در سال ۱۸۵۸ نفت فواره زده است. در نیمه دوم قرن ۱۹ میزان استخراج نفت در کشورمان به حدی زیاد برای آن زمان بود که، شرکتهای عظیم جهانی به آذربایجان آمده و اقدام به فعالیت در اینجا نموده اند. برادران نوبل طی سالهای ۱۸۷۰ فعالیتهای خود را در آذربایجان آغاز کرده اند. ساختمانهایی که آنها در آن زمان ساخته و برخی تأسیساتی که ایجاد کرده اند، تابحال باقی است.

در اوایل قرن ۲۰ آذربایجان میزان استخراج نفت را هر چه بیشتر افزایش داده است. ولی پس از اینکه حکومت شوروی برقرار شد و جمهوری آذربایجان جزو اتحاد شوروی قرار گرفت، مسلماً، کل صنایع نفتی آذربایجان به اقتصاد اتحاد شوروی و صنعت آن خدمت کرده است. حتماً این مورد نیز برای شما جالب خواهد بود که در جنگ جهانی دوم، جنگ اتحاد شوروی با آلمان و موقع حمله آلمان فاشیست به اتحاد جماهیر شوروی و در جریان بعدی جنگ (این جنگ نیز جنگ موتورها- تانکها و هواپیماها بود) ۷۰- ۸۰ درصد نیاز اتحاد شوروی به نفت و فراورده های نفتی توسط آذربایجان تأمین می گردید.

خیلی ها بر این باورند که، در صورت فقدان نفت آذربایجان، شاید هم در جنگ جهانی دوم اتحاد شوروی نمی توانست آلمان فاشیست را شکست دهد. استخراج نفت از بستر دریا نیز نخستین بار در آذربایجان عملی شده است. در سال ۱۹۴۹ در دریای خزر اولین فواره نفتی زده است. در آن زمان هیچ کدام از برجهای چاههای نفتی که هم اکنون در اطراف بریتانیای کبیر از دریا استخراج می شود، موجود نبود. شرکت "Statoil" نروژ نیز که اکنون از دریا به این حجم زیاد نفت بدست می آورد، این فعالیتها نیز در آن موقع نبود. ولی موضوع سر این است که آذربایجان در زمان تابعیت شوروی این نفت مخصوص کل شوروی بود. در آن دوران آذربایجان دولت مستقلی نبود. برای همین، نفت حاصله در کشورمان به تأمین نیازهای اتحاد شوروی تخصیص می یافت.

اکنون جمهوری آذربایجان دولت مستقلی است. خودش صاحب منابع خود میباشد. آذربایجان براساس یک سیستم اقتصادی جدید، به اتفاق شرکتهای نفتی در میادین نفتی خود فعالیتهای مشترکی انجام می دهد و مصمم به افزایش میزان استخراج نفت میباشد.

سؤال: جناب آقای رئیس جمهور، برای اینکه شرکتهای نفتی غربی در آذربایجان نفت تولید کنند، مسایل و مشکلات فنی از لحاظ محیط زیستی وجود ندارد. لیکن شرکتهای غربی یک نگرانی دارند. این نگرانی هم مربوط به ریسک سیاسی است. منظور من از ریسک سیاسی، علاقه بعضی از دولتها نسبت به منطقه شما و نفت آذربایجان میباشد. آیا شما به این نگرانی شرکتهای نفتی غربی چگونه پاسخ می دادید؟

پاسخ: ببینید، هر شرکتی که علاقه مند به سرمایه گذاری در کشور دیگر است، تا حدودی ریسک می کند. ولی اهمیت اصلی در حجم این ریسک است. هیچ کسی از این ریسک سیاسی مصون نیست. گاهاً یک حادثه طبیعی نیز می تواند همه چیز را از بین ببرد. درست است، این امر با مسئله ریسک ارتباطی ندارد. ولی حین اقدام به فعالیتهایی در همه جا بایستی خود این مورد نیز لحاظ گردد. و آنچه که مربوط به ریسک سیاسی ناشی از فعالیتهای شرکتهای خارجی نفتی در آذربایجان میباشد، این ریسک در حداقل میزان است.

اولاً، ریسک سیاسی بستگی به اوضاع سیاسی- اجتماعی داخلی هر کشوری دارد. می توانم بگویم که، همانطور که در کنفرانس انستیتوی آدام اسمیت نیز بیان داشتم، هم اکنون در آذربایجان اوضاع سیاسی- اجتماعی ثابت است. این شرایط ثابت طی قانون اساسی که برای نخستین بار در تاریخ ۱۲ نوامبر به تصویب رسانده ایم، و نیز بوسیله قوانین، موازین حقوق و اصول دموکراسی حفظ می شود. این ثبات سیاسی- اجتماعی در عین حال بوسیله قدرت و اختیارات حکومت حفظ می گردد. اینجانب هنگام سخنرانی در کنفرانس، بعنوان یک رئیس جمهور به همه ضمانت داده ام که، می توان به آذربایجان آمد و بطور راحت فعالیت نمود. ما بدین منظور کلیه شرایط مقتضی را فراهم می سازیم.

بدون شک، مورد دیگر باعث نگرانی عبارت از آن است که هفت سال است که بین ارمنستان و آذربایجان مناقشه وجود دارد. ما خواهان حل صلح آمیز این مناقشه نظامی هستیم. بنظرم، اکنون جامعه جهانی اعتقاد دارد که ما می توانیم این مناقشه را بطور مسالمت آمیز حل و فصل نماییم. زیرا، ما در این مناقشه هفت ساله، یک سال و نیم قبل، در تاریخ ۱۲ ماه می سال ۱۹۹۴ موافقت نامه ای در مورد آتش بس و برقراری صلح موقت امضا کرده ایم که این هم شامل توافقنامه منعقده بین ارمنستان و آذربایجان است. در انعقاد این موافقت نامه هیچ نیرویی میانجیگری نکرده است. اکنون ۱۹ ماه است که نبرد و آتش متوقف شده، خونریزی نمی شود و انسانها راحت زندگی می کنند. این امر دلیل بر آن است که ما منبعد نیز بر تلاشهای خود در راستای حل مسالمت آمیز مسئله بیفزاییم.

بنابراین، بخاطر همین عامل ریسک سیاسی در حداقل میزان است. در آذربایجان دولت به تمامی بخشهای کشور نظارت بسیار معتبری دارد. این هم، بنظرم، تضمین بزرگی برای هر شرکت علاقه مند به سرمایه گذاری در آذربایجان میباشد.

سؤال: جناب آقای رئیس جمهور، آنچه که باعث نگرانی شرکتهای خارجی در آذربایجان است، مسئله ثبات داخلی نیست. آنها به وجود این ثبات اطمینان دارند. بیشتر، مناسبات جمهوری آذربایجان با کشورهای خارجی مایه نگرانی شرکتهای خارجی میباشد. به اصطلاح دیگر، خیلی از شرکتهای غربی می خواهند بدانند که در راه توسعه آذربایجان اهداف روسیه عبارت از چیست، آیا روسیه به اجرای این قراردادها اجازه خواهد داد؟ بعضی ها می گویند که روسیه برای جلوگیری و ممانعت از این امکان تلاش می کند و به تحقق این قراردادهای نفتی مانع تراشی می نماید. برخی دیگر نیز معتقدند که روسیه خواستار پیشرفت این قراردادها است و در این کار آذربایجان را تشویق می نماید. آیا جنابعالی می توانید این موضوع را تفسیر کنید؟

پاسخ: ببینید، این نظرات درهم و برهم است. بعضی از اینها مستدل و برخی ها نیز بی اساس است. ولی وضع دقیق عبارت از این است. مسلماً، هم اکنون بین کشورها رقابت وجود دارد. کشورهایی که از نظر اقتصادی بزرگ و قدرتمند هستند، مایلند تا سایر کشورها را در حیطه اقتصادی، گاهاً هم تحت تأثیر سیاسی خود قرار دهند. این امر فقط مربوط به روسیه نیست. لیکن در پاسخ به سؤال شما بطور مشخص مایلم بگیوم که، اولاً، روسیه در این قرارداد نفتی ما شرکت می کند. یعنی حین امضای قرارداد نفتی در ماه سپتامبر سال گذشته معاون وزیر نیرو روسیه نیز این قرارداد را امضا کرده است. ۱۰ درصد از سهم الشرکه که در آن قرارداد منظور شده است، متعلق به شرکت "لوک اؤیل" روسیه میباشد.

روز ۱۰ نوامبر ما در آذربایجان قرارداد جدیدی را به امضا رساندیم و یک کنسرسیوم تازه ای تأسیس کردیم. شرکت "لوک اؤیل" روسیه نیز وارد این کنسرسیوم شده است. همچنین، شرکت "PennsOil" آمریکا و "َAceep" ایتالیا و شرکت دولتی نفت آذربایجان جزو این کنسرسیوم هستند. سهم روسیه در این قرارداد خیلی بیشتر است. آقای یوری شافرانیک وزیر سوخت و نیرو روسیه در امضای قرارداد حضور یافته و آنرا امضا نموده است.

سرانجام، ما در ماه اکتبر سال جاری در مورد ساخت دو خط لوله نفتی بمنظور صدور نفت اولیه جهت اجرای برنامه قرارداد نفتی بزرگ اتخاذ تصمیم کرده ایم. یکی از این دو خط لوله نفتی قرار است در جهت شمال، از طریق روسیه به دریای سیاه وصل شود. خط لوله دوم نیز در جهت غرب، از خاک گرجستان تا دریای سیاه راه خواهد یافت.

قرار است، در آینده نزدیکی راجع به احداث خط لوله نفتی از طریق روسیه اسناد و قراردادهای لازم در مسکو امضا شود.

بدینوسیله، همانطور که می بینید، روسیه عضو قراردادهای ما است و در اجرای آنها مشارکت می نماید. ما با روسیه همکاری می کنیم. فلذا، فکر نمی کنم که، روسیه به اجرای این کارها مانع تراشی کند.

هیچ دلیلی برای نگرانی شرکتهای غربی از بابت این و قلمداد کردن روسیه بعنوان خطر، ندارد. بهمین منظور، در اینجا ریسک سیاسی اصلاً وجود ندارد.

سؤال: آنهایی که تحولات جاری در مسکو را بدقت پیگیری می کنند، می توانند علناً شاهد این باشند که هم اکنون در سیاست روسیه دو عنصر اصلی وجود دارد.

یکی از این دو گرایش، گروه طرفدار شرکت نفتی "لوک اؤیل" روسیه است. اعضای این گروه معتقدند که، روسیه میبایستی در اجرا و توسعه قراردادهای نفتی منعقده توسط آذربایجان شرکت کند و به این کار کمک کند. چرا که در این قراردادها شرکت "لوک اؤیل" نیز سهم دارد. گروه سیاسی دیگری نیز به جهان سیاست خارجی روسیه تعلق دارند. نمایندگان این گروه عمدتاً ضمن اتخاذ موضع ملیگرایی، خواستار بهره برداری مشترک از منابع نفتی آذربایجان نیستند و برای مانع تراشی به این کار سعی می کنند. آیا بنظر شما، علاقه روسیه به منطقه را گروه اول، به تعبیر دیگر، لابی انرژی روسیه مشخص می نماید و یا اینکه گروه دوم؟

پاسخ: اولاً، به عقیده من، تحلیل جنابعالی، بطور کلی، مستدل است. ثانیاً، واقعاً، در آنجا دو گروه، دسته فعال است. مجدداً تکرار می کنم که تحلیل و استنباط شما اساسی است. ولی اینجانب بر این باورم که، عقل سلیم بر همه چیز برتری خواهد یافت. منافع اقتصادی روسیه فایق خواهد آمد. به اعتقاد من، نیروهای ملتگرای خواهان امپراتوری نمی توانند به این کار مانع ایجاد کنند. درست است، آنها می توانند تا حدودی آسیب برسانند. کلاً، کارهای ما از طریق رفع چالشها پیش می رود. این کارهای ما راه هموار و یا کاملاً جاده آسفالت را نپیموده است.

راه ما پرمشقت است. آن است که، آن

بر سر راه ما پیچ و خم زیادی وجود دارد. ولی ما این موانع را از سر راه خود برمی داریم. فکر می کنم که، موانع موجود در این مسئله را نیز برطرف خواهیم نمود.

خبرنگار: جناب آقای رئیس جمهور، اگر اعتراضی ندارید، مایلم در رابطه با مسئله صدور نفت اولیه سؤالات دقیقتری بپرسم. زیرا این مسأله باعث علاقه زیادی برای هر کسی که مشغول صنایع نفت است، میباشد.

حیدر علی اف: بفرمایید، من به شما گوش می دهم.

سؤال: مباحث زیادی در مورد دو خط لوله صدور نفت اولیه وجود دارد. بعضی ها چنین ادعایی مطرح می سازند که عبور خط لوله از خاک گرجستان، به استقلال این کشور از روسیه کمک می کند. نیروهای دیگر هم بر این باورند که خط لوله یی که از طریق گرجستان می گذرد، نیز تحت کنترل روسیه میباشد. آیا جنابعالی به کدام یک از این نظرات برتری می دهید؟

پاسخ: ببینید، عموماً، این پژوهشگران، اقتصاددانان و خبرنگاران ملاحظات گوناگونی مطرح می کنند و این ملاحظات هم بعداً در افکار عمومی تأثیرگذار می شود، نظرات و مذاکرات مختلفی پیرامون این مسئله انجام می گردد. مایل نیستم پیرامون این ملاحظات به تبادل نظر بپردازم. مسلماً، هر گام اقتصادی به چیزی فایده دارد، این امر با چیزی ارتباط دارد و با مسایلی مرتبط میباشد. اینجانب بطور مختصر می توانم پاسخ دهم که ما احداث دو خط لوله نفتی را بطور سنجیده عملی کرده ایم. اولاً، این پروژه با اصول و مبانی اقتصادی مطابق است. دوماً، برخی مسایل سیاسی را نیز حل می کند.

سؤال: بنظر شما، خط لوله نفتی اصلی از کجا عبور خواهد نمود؟ به اصطلاح دیگر، آیا نظری مبنی بر اینکه چند سال بعد این خط لوله که بایستی در مورد آن تصمیم گیری کرد، از کجا عبور خواهد نمود؟

پاسخ: نظراتی چند وجود دارد. حتی محافل اقتصادی بین المللی طرحهای خود در این زمینه را نیز تهیه و تنظیم کرده اند. این طرحها هم از برتری و هم از نواقصی برخوردار است. ما این مسئله را خواهیم سنجید و ضمن لحاظ کلیه اصول موجود، تصمیم گیری خواهیم نمود. هنوز وقت داریم، باید فکر کنیم. ببینیم چه می شود.

سؤال: ترکیه ادعایی در رابطه با صدور نفت اولیه دارد. ترکیه بیان می دارد که چنانچه بمیزان هنگفت نفت از طریق دریای سیاه صادر شود، در آن صورت بدلیل مشکلات زیست محیطی ممکن است در تنگه بوسفور خطر ایجاد گردد. دیدگاه جنابعالی نسبت به این نظرات چگونه است؟

پاسخ: اگر ترکیه چنین می گوید، پس درست می گوید. آنها صاحب این تنگه هستند. اینجانب با نظر آنها موافقم.

سؤال: قبلاً ما می گفتیم که آذربایجان دارای پتانسیل و منابع غنی میباشد. به نظر شما، آذربایجان با استفاده از این منابع غنی چه موقع می تواند غنی باشد؟ تا پنج سال، ده سال، پانزده سال، یا اینکه این روند بطول خواهد انجامید؟

پاسخ: ببینید، یکی اینکه خواست و آرزو و یکی هم هست امکانات موجود. من می خواهم که از سال آینده آذربایجان غنی باشد. ولی اگر نسبت به این مسئله دیدگاه واقعگرایانه داشته باشیم، ما چند سال لازم داریم تا این اصلاحات اقتصادی و خصوصی سازی را بعمل بیاوریم و سرازیر شدن سرمایه گذاریهای خارجی به آذربایجان را تقویت دهیم. همه اینها موجب ارتقای اقتصاد آذربایجان خواهد بود که این هم بخودی خود شرایط زندگی انسانها را بهبود خواهد بخشید و آذربایجان را از نظر اقتصادی غنی خواهد ساخت.

در بخش انرژی نیز، این قرارداد ما برنامه مشخصی، یعنی زمانبندی مشخص دارد. برای مثال، نفت اولیه باید در پایان سال ۱۹۹۶ بدست آید. لیکن بمنظور ارتقای میزان نفت اولیه تا پنج میلیون تن، دو سال نیز لازم خواهد بود. ما نفت هنگفت را تقریباً پس از سال ۲۰۰۰ در مقایس وسیعی بدست خواهیم آورد. برای صدور نفت هنگفت میبایستی خط لوله نفتی بزرگی احداث گردد. در جریان تحقق این کارها نیز شرایط اقتصادی در آذربایجان بتدریج بهبود خواهد یافت. ولی بعد از دستیابی به نتایج عملی، مسلماً، همان مرحله غنای آذربایجان که شما بدان اشاره نمودید، خواهد رسید. اینجانب معتقدم که ما رفاه و غنای آذربایجان را قبل از آنکه در نظر گرفته ایم، نیز خواهیم دید.

خبرنگار: جناب آقای رئیس جمهور، وقت شما را خیلی گرفتم. متشکرم.

این گفتگو از طرف دانیئل لیتوین انجام گرفته است.

© aliyev-heritage.org