آثار / سیاست خارجی / آذربایجان- سازمانهای بین المللی

گفتگوی حیدر علی اف رئیس جمهوری آذربایجان با هیأت نمایندگی به سرپرستی برونیسلاو گِرِمِک رئیس سازمان امنیت و همکاری اروپا - ۲۵ نوامبر سال ۱۹۹۸


حیدر علی اف: جناب وزیر محترم، جناب رئیس محترم سازمان.

میهمانان ارجمند.

اینجانب مقدم شما را در آذربایجان گرامی میدارم. به آذربایجان خوش آمدید.

سفر هیأت نمایندگی سازمان امنیت و همکاری اروپا به سرپرستی جناب گرمک رئیس فعلی این سازمان به آذربایجان، رویداد مهمی در حیات کشورمان میباشد. آذربایجان بعنوان کشور مستقلی که همیشه اهمیت فوق العاده ای نسبت به فعالیتهای سازمان امنیت و همکاری اروپا قایل است، از عضویت در این سازمان بسیار خشنود میباشد. ما مصمم به این هستیم که، منبعد ضمن همکاری با این سازمان، سازماندهی نظام دولتی آذربایجان در این زمینه ها و حیات سیاسی- اجتماعی در کشورمان را به سطح شرایط سازمان امنیت و همکاری اروپا ارتقا دهیم.

جناب گرمک وزیر امور خارجه لهستان است و بین لهستان و آذربایجان روابط دوستی و همکاری برقرار شده و توسعه یافته است. بمنظور توسعه این روابط، در ماه اوت سال ۱۹۹۷ موقع سفر رسمی من- رئیس جمهوری آذربایجان به لهستان کارهای خیلی ثمربخشی را انجام داده ایم و اسناد بسیار مهمی میان لهستان و آذربایجان به امضا رسیده است. از جمله، جناب کواسنوسکی رئیس جمهور لهستان و رئیس جمهوری آذربایجان بیانیه مشترکی در خصوص توسعه روابط لهستان- آذربایجان به امضا رسانده اند.

من از جناب کواسنوسکی رئیس جمهور محترم این کشور برای سفر رسمی به آذربایجان دعوت بعمل آورده ام و ما در سال ۱۹۹۹ بی صبرانه منتظر سفر ایشان به آذربایجان هستیم. آرزو می کنم که، جناب گرمک وزیر محترم بهمراه جناب کواسنوسکی رئیس جمهور محترم مجدداً به آذربایجان سفر کند. امروز در جریان دیدار خصوصی من با وزیر محترم، ما پیرامون روابط لهستان و آذربایجان به تبادل نظر مفصلی پرداختیم. اینجانب اطلاعات زیادی در اختیار وی قرار دادم. نظر عمومی ما این بود که، روابط لهستان و آذربایجان در سطح خوبی است، بطور موفقیت آمیز توسعه می یابد و آینده درخشانی دارد. بویژه، امکانات بزرگی برای توسعه روابط اقتصادی وجود دارد. از جمله، در مورد صدور نفت و گاز آذربایجان می توان در آینده روابط بسیار مؤثری را بین لهستان و آذربایجان ایجاد ساخت. اینجانب امروز بار دیگر بیان می دارم که، آذربایجان بر پایه مذاکراتی که در ماه اوت سال ۱۹۹۷ در ورشو انجام داده ایم، فعالیتهای خود را در این راستا ادامه خواهد داد.

بخش زیادی از گفتگوهای ما با جناب گرمک رئیس کنونی سازمان امنیت و همکاری اروپا مربوط به مسایل حل مناقشه ارمنستان- آذربایجان در چارچوب این سازمان بود. ما اهمیت بسزایی نسبت به فعالیتهای سازمان امنیت و همکاری اروپا در این زمینه قایل هستیم و از عملکرد آن تحسین می کنیم.

شش سال قبل، در سال ۱۹۹۲ سازمان امنیت و همکاری اروپا بمنظور حل صلح آمیز مناقشه قره باغ کوهستانی، گروه مینسک را در ترکیب خود تأسیس کرده است. طی سالهای گذشته ما همکاریهای بسیار مفیدی با گروه مینسک داشته ایم. سازمان امنیت و همکاری اروپا هم در قالب گروه مینسک و هم در نشستهای سازمان امنیت و همکاری اروپا و در جریان نشستهای وزیران امور خارجه تلاشهای زیادی را جهت حل مسالمت آمیز مناقشه ارمنستان- آذربایجان بکار گرفته است.

ما تصمیم اتخاذ شده در نشست بوداپست سازمان امنیت و همکاری اروپا در دسامبر سال ۱۹۹۴ را بمنزله گام ارزشمندی به سوی جلو در راستای حل این مناقشه ارزیابی کرده ایم. در نشست لیسبن سازمان امنیت و همکاری اروپا در دسامبر سال ۱۹۹۶ اصولی جهت حل صلح آمیز مناقشه ارمنستان- آذربایجان مشخص گردیده است. ما این اصول را بعنوان اصل قرار داده ایم. معتقدیم که، رؤسای مشترک گروه مینسک بر اساس این اصول می توانند به تهیه و تدوین پیمان صلح فراگیر موفق شوند.

متأسفانه، پس از نشست لیسبن سازمان امنیت و همکاری اروپا، رئیسان مشترک گروه مینسک- روسیه، ایالات متحده آمریکا و فرانسه فعالیت چندان چشمگیری نداشته اند و کارها در حد توقع ما پیش نرفته است. ولی در عین حال، رؤسای مشترک گروه مینسک در ژوئن ۱۹۹۷ پیشنهادهایی را برای حل مناقشه ارمنستان و آذربایجان ارایه داشته اند و ما اصولاً این پیشنهادات را پذیرفته ایم. از آنجا که ارمنستان این پیشنهادات را نپذیرفته است، رئیسان مشترک گروه مینسک در سپتامبر ۱۹۹۷ پیشنهاد جدیدی ارایه داده بودند. این پیشنهادات، حل دو مرحله ای مسأله را در نظر می گرفت. ما آن پیشنهادها را نیز اصولاً پذیرفته ایم. در ماههای سپتامبر- اکتبر اخباری از سوی ارمنستان رسید که، آنها هم اصولاً این پیشنهاد را قبول می کنند. ولی بعداً اجرای این پیشنهادات غیر ممکن شد. بدلیل حوادث اتفاق افتاده در رهبری ارمنستان و بدلایل دیگری، فعالیت رؤسای مشترک گروه مینسک تا حدودی فاصله یافت.

لیکن ما همیشه در رابطه با اجرای پیشنهادات به رؤسای مشترک گروه مینسک مراجعه و درخواست نموده ایم. آنها هم به ما قول داده اند تا، پیشنهاداتی را تهیه کرده و ارایه خواهند داد.

امسال، روز ۹ نوامبر سال ۱۹۹۸ رؤسای مشترک گروه مینسک- نمایندگان روسیه، ایالات متحده آمریکا و فرانسه به آذربایجان سفر کرده و پیشنهادهای جدیدی را برای حل مسأله ارایه داده اند. ما آن پیشنهادات را بسیار دقیق و با نهایت توجه بررسی نموده و با مسئولیت فراوانی مورد مطالعه قرار داده ایم. ولی عصر روز ۹ نوامبر، غیر قابل قبول بودن این پیشنهادها برای طرف آذربایجانی را به رئیسان مشترک گروه مینسک ابلاغ داشته ایم.

ما به رؤسای مشترک گروه مینسک توضیح دادیم که، به چه دلیلی نمی توانیم پیشنهادات جدید آنها را بپذیریم. یعنی، ما آن اصل جدید را نمی توانیم قبول کنیم. آنها نیز به ما قول دادند که، نظرات ما را ملاحظه خواهند کرد. سپس رؤسای مشترک گروه مینسک به ارمنستان سفر کرده اند. از گزارشات واصله چنین متوجه شدیم که، طرف ارمنستانی اصولاً آن پیشنهادات را پذیرفته است. ما بعلاوه اینکه در تاریخ ۹ نوامبر شفاهاً پاسخ داده ایم، روز ۱۹ نوامبر نظرات خود را در مورد این پیشنهادها رسماً و کتباً اعلام کرده ایم.

در جریان گفتگوی خصوصی با جناب گرمک وزیر محترم تبادل نظر مفصلی در این باره انجام دادیم. اینجانب اطلاعات جامعی به رئیس محترم سازمان و وزیر ارایه دادم که، به چه دلیل آذربایجان نمی تواند این پیشنهادات را بپذیرد.

امروز در اینجا هیأت نمایندگی وسیعی و خیلی از نمایندگان رسانه ای حضور دارند. برای همین مایلم دلایل قبول نکردن همان پیشنهادات از سوی ما را تشریح کنم.

بدیهی است که، در نشست لیسبن سازمان امنیت و همکاری اروپا اصولی جهت حل مناقشه مشخص گردیده است. یکی از آن اصول هم، اعطای حق و وضعیت خودمختاری عالی برای قره باغ کوهستانی در قلمروی دولت آذربایجان میباشد. ما رضایت خود را با این اصول اعلام داشته ایم، یعنی حکومت و دولت و رئیس جمهوری آذربایجان با این موافقت کرده است. ولی در جامعه همه نظر یکسان ندارد. در جامعه آذربایجان خیلی ها معتقدند که، نمیبایستی با این مسأله موافقت می شد و لذا مخالف این نظر ما هستند.

ولی با وجود این، ما بخاطر رهایی از وضعیت موجود و برقراری صلح در منطقه و آزادسازی قسمت اشغالی از سرزمینهایمان- ۲۰ درصد از سرزمینهای آذربایجان تحت اشغال ارتش ارمنستان میباشد،- بازگشت بیش از یک میلیون شهروند آذربایجانی که بزور از مناطق اشغالی اخراج شده اند به زاد و بوم خویش، ضمن تن دادن به مصالحات، با این اصول موافقت نموده ایم. ما راجع به این موضوع بارها با رؤسای مشترک گروه مینسک و مقامات ارمنستان گفتگو کرده ایم. اینجانب امروز نیز اعلام می کنم که، اگر ما با اعطای خودمختاری به قره باغ کوهستانی موافقت می کنیم، می توانیم به اعطای بالاترین وضعیت حقوقی موجود در جهان و موازین حقوق بین الملل به قره باغ کوهستانی رضایت دهیم. با توجه به اینکه، در قلمروی دولت آذربایجان خواهد بود.

ولی محور اصلی پیشنهادات جدید کنونی، اصل "دولت عمومی" میباشد. این کلمه به زبان روسی بهتر واضح می شود- "اُبشِیه قوسودارستو" که، نه در تجربه بین المللی وجود دارد و نه در موازین حقوق بین الملل. این مدل، یک نوع دولتی تازه ایجاد شده است. نمی خواهم آنرا برای این منفی جلوه دهم که، این مدل تازه ایجاد شده و تابحال در هیچ جا نبوده است. بحث سر مضمون آن است. از خود مضمونش هم ماهیت آن روشن است: "دولت عمومی". از پیشنهادات ارایه شده چنین معلوم می شود که، در آنجا همینطور نوشته شده است،- "جمهوری قره باغ کوهستانی" به اتفاق آذربایجان "دولت عمومی" تأسیس می کند.

بدیهی است که، دولت آذربایجان موجود میباشد. جمهوری آذربایجان از سال ۱۹۹۱ استقلال خود را بدست آورده و بعنوان دولت مستقل در همه سازمانهای بین المللی برسمیت شناخته شده است، از جمله در سازمان امنیت و همکاری اروپا حضور دارد. اما از این پیشنهاد چنین معنی بدست می آید که، گویا آذربایجان باید "قره باغ کوهستانی" را که، هنوز موجودیت ندارد، عملاً در آنجا یک چیزهایی هست، لیکن بعنوان یک جمهوری آنرا هیچ کسی، از جمله ما هم برسمیت نشناخته ایم، برسمیت بشناسیم و ما بهمراه آن "دولت عمومی" تأسیس نماییم.

در این مسأله نیز موارد زیاد مورد انتقاد وجود دارد، ولی اعتراض اصلی ما به این است. ما نمی توانیم رضایت به این دهیم که، در شرایطی که آذربایجان در جهان دولت مستقلی میباشد، منطقه قره باغ کوهستانی در قلمرو و اراضی دولت آذربایجان که بدلایلی و بر اثر تجاوز نظامی ارمنستان به آذربایجان و سیاست اشغالگرانه نسبت به آذربایجان تا حدودی آزادی بدست آورده است، بهمراه آذربایجان یک دولت تأسیس کند. این پیشنهاد مغایر با منافع ملی دولت و ملت آذربایجان است. من خیلی تعجب می کنم که، رؤسای مشترک گروه مینسک ضمن همکاری چندین ساله با ما، اکنون ناگهان چنین پیشنهادی که به هیچ وجه برای آذربایجان قابل قبول نمی باشد، را ارایه داده اند. چنین تصوری ایجاد می شود که، کسی بدلایلی و به بهای هر چیزی، گویا در صدد حل این مسأله است. آنان که، خسارات وارده به آذربایجان طی ده سال اخیر، از زمان تجاوز ارمنستان به خاک آذربایجان تاکنون و حوادث اتفاق افتاده در حیات کشورمان را دیده و شاهد محرومیتهای بزرگ آذربایجان بوده اند، نباید اکنون مرتکب چنین اقدامی نسبت به آذربایجان شوند.

درست است، از روی بعضی دلایل، ارتش ارمنستان ۲۰ درصد از سرزمینهای آذربایجان را اشغال نموده است. در نتیجه، هم در سرزمینهای اشغالی اموال و دارایی آذربایجان ویران گشته و هم اینکه، بیش از یک میلیون انسان رانده شده از سرزمینهای اشغالی شش سال است که، در شرایط اسفباری در چادرها بسر می برند. قره باغ کوهستانی بعنوان جزوی از جمهوری آذربایجان از سوی ارمنستان اشغال شده و عملاً به ارمنستان الحاق گردیده است. این هم واقعیت امروز است. ولی اینها همه در اثر تجاوز ارمنستان اتفاق افتاده است. این امر، در نتیجه ضربه های قوی بر ضعیف رخ داده و معلوم است که، در نتیجه کمکهای خیلی نزدیک و حمایتهای کشورهای زیادی از ارمنستان روی داده است.

بله، آذربایجان چنین آسیبهایی گرفته است. ولی آذربایجان هرگز نمی تواند بخشی از سرزمینهای خود را به کشور دیگری واگذار نماید. تمامیت ارضی آذربایجان بر اساس موازین حقوق بین الملل، از جمله اصول سازمان امنیت و همکاری اروپا حفظ می شود و بایستی حفظ گردد. تمامیت ارضی نه از جنبی رسمی، بلکه باید از جنبه عملی و حاکمیتی برخوردار شود. نقض تمامیت ارضی آذربایجان و اشغال ۲۰ درصد از سرزمینهای آن و قرار گرفتن در دست ارتش اشغالگر بایستی نه تنها موجب نگرانی آذربایجان، بلکه کل جامعه جهانی، از جمله تمامی اعضای سازمان امنیت و همکاری اروپا باشد. بخصوص، اعضای گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا و رؤسای مشترک گروه مینسک باید رویکرد بسیار مسئولانه یی نسبت به این مسایل داشته باشند.

بنابراین، ما نمی توانیم این پیشنهادات را بپذیریم. درست است، ما خواهان پایان یافتن جنگ و برقراری صلح هستیم. در سال ۱۹۹۹ ما پیمان آتش بس امضا کرده ایم. چهار سال و نیم است که، به رژیم آتش بس رعایت کرده ایم و امروز هم اعلام می دارم که، ما شرایط آتش بس را حفظ خواهیم نمود. معتقدیم که، همه اینها موقتی است. شکی نداریم که، سرزمینهای اشغالی آذربایجان آزاد خواهد شد، شهروندان آذربایجانی به خانه و کاشانه خویش باز خواهند گردید، تمامیت ارضی آذربایجان احیا خواهد گشت و منطقه قره باغ کوهستانی نیز ضمن کسب وضعیت خودمختاری عالی در قلمروی دولت آذربایجان، زندگی عادی خواهد داشت. ما به این اطمینان داریم. لیکن ما نمی توانیم این راههای پیشنهادی جهت حل این مسأله را پبذیریم.

بعضی ها اظهار نظر می کنند که، گویا در مورد این پیشنهاد ابتدا با طرف آذربایجانی توافق حاصل شده است. این گزارش ناصحیحی است. دیروز جناب ایوانوف وزیر امور خارجه روسیه به من تلفن کرده بود. وی به من گفت که، رؤسای مشترک گروه مینسک ضمن گزارش راجع به این پیشنهاد به او چنین توضیح داده اند که، گویا طرف آذربایجان با این موافق است و می تواند بپذیرد. من به او گفتم که، همه این نظرات اشتباه است. در مورد این پیشنهادها هرگز با طرف آذربایجان موافقت حاصل نگردیده است. ما این پیشنهادات را روز ۹ نوامبر دریافت نموده و بلا فاصله موضع خود را اعلام کرده و پاسخمان را داده ایم.

اینجانب اطلاعات مفصلی در باره این مسایل به جناب گرمک رئیس سازمان امنیت و همکاری اروپا و وزیر امور خارجه ارایه داده ام. شاید هم این موارد را برای ایشان تکرار می کنم. ولی ناگزیر به تکرار این سخنان هستم. جناب گرمک، من از شما خواهش کردم و مجدداً درخواست می کنم تا، با نهایت دقت و توجه این مسأله آذربایجان را مد نظر قرار دهید. ما نمی توانیم آن پیشنهادات را قبول کنیم، تابحال پیشنهادهای زیادی ارایه شده است،- آنهایی که ما نپذیرفته ایم، ولی ارمنستان پذیرفته یا ارمنستان قبول نکرده، ما قبول کرده ایم. گروه مینسک هم بعداً به کار خود ادامه داده است. ولی اکنون، در آستانه نشست وزیران امور خارجه سازمان امنیت و همکاری اروپا که قرار است در ۲ دسامبر در اسلو برگزار شود، قرار دادن ما در تنگنا با اینچنین پیشنهادی، ناعادلانه است. من امیدوارم که، اعضای گروه مینسک، اعضای سازمان امنیت و همکاری اروپا، بویژه جناب گرمک رئیس سازمان امنیت و همکاری اروپا این نظرات ما را با دقت و توجه لازم مد نظر قرار خواهند داد. متشکرم.

برونیسلاو گرمک: جناب آقای رئیس جمهور، از بابت دیدار قبلی و موضع شما در این دیدار از جنابعالی سپاسگزارم. هیأتی از سازمان امنیت و همکاری اروپا که در دوره ریاست من به آذربایجان سفر کرده است، قبل از هر چیزی، برای اعلام پایداری خود به صلح و ثبات در این کشور آمده است. هیأت سازمان امنیت و همکاری اروپا به اینجا آمده است تا بیان کند که، متوجه وضعیت مردم آذربایجان و رنج و عذابهایی که می کشد، است. ما این مشکل را واقعاً درک و احساس می کنیم. درک این مشکلات جهت حل این مسأله واقعاً ضروری است.

جناب آقای رئیس جمهور، من به این نتیجه رسیدم که، برای کشور شما صلح لازم است. این، باید چنان صلحی باشد که، منافع هر دو طرف لحاظ گردد. خودآگاهی ارامنه مقیم قره باغ کوهستانی ملاحظه شود، در عین حال مناطق اشغالی آذربایجان باز گردانده شود، شرایطی برای بازگشت آوارگان و پناهندگان آذربایجانی به مناطق مسکونی خود فراهم گردد. اینجانب اطمینان کامل دارم که، سازمان امنیت و همکاری اروپا از امکانات و نیروهای خود در حل این مسأله دریغ نخواهد کرد و حمایتهای خود را از برقراری صلح، ثبات و عدالت بعمل خواهد آورد.

جناب آقای رئیس جمهور، قدری پیش جنابعالی نظرات خود را در مورد پیشنهادات اخیر رؤسای مشترک گروه مینسک اظهار داشتید. من بعنوان رئیس فعلی سازمان امنیت و همکاری اروپا تمام مطالبی را که بیان فرمودید، در نظر خواهم گرفت. اینجانب با خوشحالی فراوان از سخنان جنابعالی شنیدم که، فعالیتهای خود را در راستای صلح استمرار خواهید بخشید، از تلاشهای گروه مینسک حمایت می کنید و شرایط آتش بس ادامه خواهد یافت. متوجه هستم که، شما بین طرفهای جذب شده به این مناقشه در چهره گروه مینسک طرح مذاکرات آتی را می بینید. جناب آقای رئیس جمهور، فکر می کنم که، ما همگان در راستای ایجاد شرایطی برای برقراری مجدد مذاکرات صلح فعالیتهای خود را ادامه خواهیم داد.

بعنوان وزیر امور خارجه لهستان نیز مایلم بیان دارم که، سفر رسمی جنابعالی به لهستان نتایج بسیار خوبی را بهمراه داشته است. امیدوارم که، سفر آقای کواسنوسکی رئیس جمهور لهستان به آذربایجان بعنوان ادامه گفتگوی ایجاد شده خواهد بود و روابط برقرار شده- روابط فرهنگی، سیاسی و اقتصادی را به سطح جدیدی ارتقا خواهد داد.

جناب آقای رئیس جمهور، با اجازه شما من می خواهم به چند مسأله خاصی اشاره کنم. لیکن معتقدم که، حضور نمایندگان رسانه ها در اینجا جو خوبی را برای مذاکره همین مسایل ایجاد نمی کند.

روزنامه آذربایجان مورخ ۲۸ نوامبر سال ۱۹۹۸