حیدر علی اف: دوستان و سفیران محترم، مهمانان گرانقدر، من از دیدن شما خوشحالم. سفرتان به آذربایجان را نیز با کمال خوشوقتی می پذیرم. خیلی وقت است که، به اینجا نمی آیید. خوب شد که، وقت پیدا کردید و آمدید.

دوست من سلیمان دمیرال در مورد این موضوع به من اطلاع داده و گفته بود که، چنین ابتکاری هست، مایلند ملاقات کنند. من هم اظهار داشتم که، هر موقع آماده ام. اکنون شما را می شنوم.

اوزدم سانبرک (مشاور قبلی وزارت امور خارجه ترکیه و سفیر این کشور در لندن و مدیر عامل بنیاد پژوهشهای اقتصادی و اجتماعی ترکیه): جناب رئیس جمهور، قبل از هر چیزی، مایلم مراتب احترام و ارادت جناب سلیمان دمیرال رئیس جمهور محترم را خدمتتان برسانم.

مایلم همچنین به استحضار برسانم که، هیأت نمایندگی ما، هیأتی رسمی نیست. جناب مایکل اِمِرسون و جناب سرگیو چلاک وزیر امور خارجه پیشین رومانی، رؤسای مشترک مرکز مطالعات وابسته به اتحادیه اروپا در بروکسل میباشند. ولی این مرکز تابع اتحادیه اروپا نیست. آقای نیهاد گوکییگیت کارفرما، رئیس هیأت مدیره شرکت "تکفن هولدینگ" و عضو شورای کاری سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه است. بنیادی که اینجانب ریاست آنرا بعهده دارم نیز، وابسته به حکومت ما نیست. تصمیمات را حکومتها اتخاذ می کنند و ما هم با نظرات خود در راستای کمک به آنها عمل می کنیم.

قفقاز به لحاظ امنیت ترکیه، منطقه بسیار مهمی است. و آذربایجان نیز برای ترکیه کشور برادر میباشد. چرا در قفقاز ناآرامی حکمفرماست؟ بعلت اینکه، در اینجا موازین حقوق بین الملل نقض شده است. ارمنستان با نقض شدید مقررات حقوق بین الملل، قسمتی از سرزمین آذربایجان را اشغال کرده و یک میلیون آذربایجانی از خانه و کاشانه خود طرد شده اند. جهان هم اینرا و هم پایمال شدن حقوق بین الملل را فراموش کرده است. آیا چنانچه این مسایل را ما مطرح نکنیم، پس چه کسی مطرح کند؟ اشغال خاک آذربایجان توسط ارمنستان، همانند اشغال کویت توسط عراق می ماند.

ما خواستار رعایت جدی موازین حقوق بین الملل هستیم. اکنون می بینیم که، جهت برقراری ثبات در قفقاز شرایط مناسبی شکل می گیرد. در ماه دسامبر سال ۱۹۹۹ در هلزینکی امکان عضویت کامل در اتحادیه اروپا به ترکیه داده شد. البته، این، رویداد بسیار مهمی است، زیرا در صورت عضویت کامل الحقوق ترکیه در اتحادیه اروپا، همسایگان آن- قفقاز، از جمله آذربایجان نوعی هم مرز با اتحادیه اروپا خواهند بود.

در تاریخ ۱۵ ژانویه سال ۲۰۰۰ جناب دمیرال ابتکار "پیمان ثبات در قفقاز" را مطرح ساخت. پیش از این هم جناب حیدر علی اف رئیس جمهور محترم آذربایجان سخنان بسیار مهمی طی نشست استانبول سازمان امنیت و همکاری اروپا ایراد نمود. و سپس رهبران قدرتهای بزرگ، منجمله روسیه، آمریکا و کشورهای اروپایی نیز نظرات خود را مبنی بر آرامش در قفقاز اظهار داشتند.

مرکز مطالعات سیاسی اروپا با الهام گرفتن از همه این بیانیه ها، پیشنهاداتی تدوین کرده است. ما بعنوان ترکیه، برخی از این پیشنهادات را می پذیریم، ولی موافق بعضی از آنها نیستیم. فقط می توان از این نوع پیشنهادها جهت بررسی و تحقیق استفاده نمود. در اینجا بویژه لازم بذکر است که، این ابتکار نمی تواند جایگزین گروه مینسک شود. ترکیه هرگونه گزینه حل مناقشه غیرقابل قبول آذربایجان را نخواهد پذیرفت.

ترکیه با شرایط فعلی پدید آمده در مناقشه، یعنی با وضع موجود موافق نیست. وضع کنونی نمی تواند به این شکل ادامه یابد. ولی اگر هیچ کاری نکنیم، پس این وضع بشکل موجود خواهد ماند. جناب رئیس جمهور محترم، فلذا از شما تقاضا داریم تا، نظرات ما را صرفاً از این دیدگاه مورد ارزیابی قرار دهید. هم جناب دمیرال و هم مرکز مطالعات سیاسی اروپا پیشنهاداتی در این چارچوب دارند. اینها می تواند مکمل هم دیگر واقع شود. ولی بخاطر تداوم این پژوهشها توسط ما، جناب آقای رئیس جمهور، آرزو داریم تا ما را راهنمایی و رهنمود فرمایید. صرفاً با این هدف نیز به اینجا آمده ایم. جناب رئیس جمهور محترم، آرزوی دیگر ما هم این است که، این قبیل سازمانهای غیر دولتی فعال در آذربایجان و همچنین کارکنان وزارت امور خارجه و نمایندگان جوامع علمی با ما ارتباط برقرار کنند. به ترکیه و بروکسل سفر کنند و همکاری مشترک داشته باشیم.

اینک جناب آقای نیهاد گوکییگیت نظرات خود را اظهار می کند.

نیهاد گوکییگیت: جناب آقای رئیس جمهور محترم، من نماینده بخش بازرگانی هستم، ولی، بقول معروف، از حد خودم عدول کرده به این مسایل سیاسی دخالت نمودم. و هدف هم این است که، این مسایل را مردم بهتر درک کند. اگر مردم متوجه این ابتکارات شود و از آن حمایت کند، در آن صورت کار سیاستمداران نیز بهتر پیش خواهد رفت.

دنیای تجارت، وجود ثبات ایجاب می کند. با وجود تمام مشکلات، تجارت کار خود را ادامه می دهد. ولی ثبات، شرط اصلی گسترش امور میباشد. تجارت و ثبات، عوامل مکمل یک دیگر هستند.

سرمایه گذاری برای کریدور انرژی در قفقاز جنوبی تداوم خواهد یافت. ولی گرچه بخش انرژی مهمتر است، خیلی از پروژه های دیگر هم- بنادر هوایی و دریایی، راهها و غیره در دستور کار قرار دارد. اتحادیه اروپا نیز اهمیت فراوانی به این کریدور می دهد. فلذا من، همانطور که خاطرنشان کردم، با عدول از حد خود، وارد این موضوعات شدم. دنیای تجارت، هیجان و تحرک منحصر بخود را دارد.

دیروز ما در تفلیس با جناب شواردنادزه رئیس جمهور گرجستان ملاقات کردیم، امروز هم در باکو- در حضور جناب علی اف هستیم. ما هم بعنوان کارفرما، مایلیم تحفه خود را به دنیای سیاست ادا نماییم.

مایکل اِمِرسون (رئیس مشترک مرکز مطالعات سیاسی اروپا): جناب آقای رئیس جمهور، اسناد ما به زبان ترکی هم شرح دارد، آنها را تقدیم شما می کنیم. در کتاب من هم راجع به آن به زبان روسی اطلاعاتی وجود دارد. شش ماده نخست این اسناد، ماهیت پیشنهادات مان را تشریح می سازد.

سخنرانی جنابعالی را که، در ماه نوامبر سال گذشته در حاشیه نشست سازمان امنیت و همکاری اروپا ایراد فرمودید، بدقت بررسی کردیم. همچنین سایر سخنرانی ها، بویژه سخنرانی جناب دمیرال، جناب شواردنادزه و آقای کوچاریان رئیسان جمهور را مطالعه کردیم. سپس تحرک قوی نسبت به کار ما، از سازمان امنیت و همکاری اروپا آمد. سازمان امنیت و همکاری اروپا از ما خواستار تهیه و تدوین جدول کار مفصلتر و ایجاد برنامه فعالیت در زمینه اجرای نظرات مطرح شده در این سخنرانی، شد.

ما ضمن جمع بندی نتایجی که، در سایه مطالعات خود بدان رسیدیم، به سه مسأله اصلی توجه می نماییم. این سه مسأله اصلی، مستقیماً مرتبط با قفقاز جنوبی میباشد. سه مسأله بعدی نیز ایجاب می کند تا، کشورهای همجوار قفقاز جنوبی نیز به این کار ملحق شوند. سه مسأله اول دارای اهمیت ویژه برای قفقاز جنوبی، بشرح زیر است: حل مناقشات، همکاری بین کشورهای منطقه و سپس تبدیل آن به همگرایی، زمینه سازی تضمینهای امنیتی در قفقاز جنوبی.

ما همچنین سعی کردیم، تا اندازه ای چگونگی رده بندی این مسایلی که هر کدام بخودی خود دارای اهمیت قابل توجه میباشد، و نیز وجود ارتباط بین شان را تشریح سازیم. بر این باور هستیم که، مهمترین بین این اهداف، حل و فصل مناقشات و مخصوصاً، مناقشه قره باغ کوهستانی است. بدین ترتیب، ما ضمن تهیه همه این پیشنهادات، بدان احتمالات استناد کردیم که، چنانچه مناقشه قره باغ کوهستانی در آینده نزدیکی به حل خود نرسد هم، در حل این مناقشه بین ارمنستان و آذربایجان در آینده یی نه چندان دور پیشرفتی حاصل خواهد گردید.

ما نظرات خود مبنی بر نحوه شرایط دوران پس از مناقشه را اظهار نموده و در عین حال، کارهای مورد نظر در این زمینه را نیز مشخص کرده ایم.

در چارچوب برنامه پیشنهادی، در وهله اول گسترش همکاری در سطح دولتها و حکومتها را در نظر می گیریم. در مراحل بعدی نیز تشخیص اشکال همگرایی و همکاری با نهادهای اروپایی پیش بینی می شود. مسلماً، در ضمن، مسأله پذیرش ترکیه به اتحادیه اروپا را هم فراموش نکرده، اهمیت اینرا نیز مد نظر قرار می دهیم.

در مورد تضمینهای امنیتی برای کشورهای منطقه هم، مایلم بیان کنم که، ما در این باره می اندیشیم. با اینکه، در مرحله اول ناتو تعهداتی در مورد امنیت ندارد، فکر می کنیم تا، تضمینهای امنیتی ویژه یی از سازمان امنیت و همکاری اروپا برای کشورهای منطقه اخذ نماییم و اینها را بشکل سند کتبی درآوریم.

در قسمت دوم برنامه خود نیز توصیه می کنیم تا، مسایل همکاری بین روسیه، قفقاز شمالی و اتحادیه اروپا نیز تهیه و تدوین گردد.

ما در مراحل بعدی با عدول از چارچوب سازمان همکاریهای اقتصادی دریای سیاه نیز که، هم اکنون آذربایجان هم در آن عضویت دارد، توصیه های ایجاد مجمع همکاری بین کشورهای منطقه دریای سیاه- قفقاز- دریای خزر را مطرح می سازیم.

سرانجام، پیشنهاداتی دائر بر استفاده سریعتر و مفید از ذخایر نفت و گاز منطقه داریم. من قصد ندارم روی این موضوع بایستم، زیرا در این زمینه شما تجربه بزرگی دارید.

جناب آقای رئیس جمهور، مایلم بیان کنم که، کارهای ما روی برنامه مختص به پیمان ثبات در قفقاز جنوبی و گفتگوهای با رهبران کشورهای غربی نشان می دهد که، عموماً در سطح مقامات کشورهای غربی نیز حمایت بزرگی از این مسأله وجود دارد. اجرای این طرح در سایه رهبری جنابعالی امکانپذیر است. کمکهای فنی مورد نظر برای آن نیز ممکن است. لیکن ما بایستی ماهیت گامهای بعدی را مشخص سازیم. معتقدیم که، قبل از تشخیص اینها، مسلماً، لازم است با پیشنهادها و پروژه های مشخص رهبران کشورها همچون شما آشنا شویم و جمع بندی نماییم. یعنی ما به اتفاق هم به کشورهای غربی اطمینان دهیم که، اجرای چنین طرحی امکانپذیر میباشد و این امر، برای منطقه سودآور خواهد شد.

جناب آقای رئیس جمهور، دیروز موقع دیدار با جناب شواردنادزه رئیس جمهور محترم، وی با ارایه ابتکار گفت که، مصمم است گروه کاری مرکب از نمایندگان و کارشناسان ارگانهای حکومتی، دستگاههای دولتی و سازمانهای غیر دولتی تشکیل دهد تا، پیشنهادات تقدیمی ما را بررسی نماید و از نزدیک با ما همکاری کند. وی، همچنین این مسأله را هم مطرح کرد که، چنانچه رئیسان جمهور آذربایجان و ارمنستان نیز این قبیل اقدامات را انجام و گروه کاری مربوطه را تشکیل دهند، ما باهم ضمن همکاری با ساختارهای اروپا، می توانیم در مورد مسایل بسیار پیچیده به اتفاق نظر کلی برسیم.

سِرگیو چلاک: جناب رئیس جمهور، می توان گفت، حرفی برای گفتن من نماند. در ۱۴ ژوئن من و مایکل اِمِرسون با پیشنهاد سازمان امنیت و همکاری اروپا این پروژه را تقدیم سفیران آن در وین نمودیم.

این طرح با ابتکار سه گانه سازمان امنیت و همکاری اروپا- رؤسای پیشین، فعلی و آتی آن اجرا می شود. آنها نمایندگی نروژ، اتریش و رومانی را بعهده دارند.

در اثر مطالعاتی که انجام داده ایم، رئیس فعلی سازمان امنیت و همکاری اروپا به دفاتر موجود این سازمان در منطقه چنین دستور داده است که، با حکومتهای محلی مذاکرات اضافی انجام داده و نظرشان نسبت به این پیشنهاد و پیشنهاد مضاعف آنها را بررسی نمایند، بدینوسیله، بطور جدی مشغول راههای پیشبرد هر چه بیشتر این طرح گردند.

معتقدیم که، بعنوان گام اولیه، ما بایستی در ماه سپتامبر سال جاری سمیناری برگزار نماییم. موقع همان سمینار مایکل اِمرسون و من معارفه این طرح را انجام خواهیم داد. سازمان امنیت و همکاری اروپا سازماندهی و تأمین مالی این سمینار را بعهده خواهد داشت.

ما متوجه هستیم که، سازمان امنیت و همکاری اروپا تشکل ضعیفی است. ولی گاهاً در خود ضعف هم جهات زیادی پیدا می شود. گاهاً ضعف، انسان را مجبور می کند تا، بیشتر دیپلوماتیک باشد، یعنی نه به استعمال زور، بلکه به بکارگیری عقل وادار می کند. ما بمنزله دانشمندان مستقل به این طرح پیوسته ایم. سایر افرادی هم که، روی پیمان ثبات در قفقاز جنوبی کار می کنند، عبارت از دانشمندان مستقلی همچون ما هستند.

جناب رئیس جمهور، از طرف تری آدامس دوست شما که، این دوستی را همواره با افتخار ذکر و یاد می نماید نیز، حمایت بزرگی نسبت به این کار ما دریافت کردیم.

تمام اشارات مورد دریافت ما دلیل بر این است که، زمان حل این قبیل مسایل جدی هم از راه میرسد. بمنظور انجام فعالیت جدیتری نیاز به یک تحرک برای گروه مینسک هست. هم برای اجرای پیمان ثبات و هم رفع مناقشات بعنوان عمده شروط این امر، نیاز به تحرک و حمایت افزون از طرف دولتهای منطقه و رهبران آن وجود دارد.

ما پیمان ثبات را جایگزین حل مناقشه نمی دانیم. فقط، ما در این مسأله اتفاق نظر داریم که، پس از حل این مناقشات و همزمان با آن سرنوشت آینده منطقه چطور خواهد بود و چه اقداماتی انجام خواهد گرفت. لازم است در این باره فکر کرد و پیمان ثبات نیز در راستای آن اهداف عمل خواهد کرد. من با جناب سانبرک همکار و دوست خود کاملاً موافق هستم که، مسایلی خواهد بود که، ما در مورد آن به توافق خواهیم رسید، ولی در برخی مسایل اختلاف نظر خواهیم داشت. مایکل امرسون و من نمایندگی کشورهای مختلف را بعهده نداریم. حتی نمایندگی از کشورهایی که اتباع آن هستیم، را نیز عهده دار نمی باشیم. ما فقط، در راستای تشریک مساعی و ارایه یک سند کلی و انجام تبادل نظر در مورد آن سعی کرده ایم. بدون شک، تصمیم نهایی را فقط و فقط جنابعالی خواهید گرفت.

حیدر علی اف: اینجانب خیلی خوشوقتم که، همه شما سرگرم مسأله فوق العاده مهمی برای قفقاز، بویژه قفقاز جنوبی هستید. ۱۲ سال اخیر است که، آرامش در قفقاز جنوبی نقض شده است. این امر، بنوبه اول مرتبط با جنگ آغاز شده در اثر ادعای ارضی ارمنستان در سال ۱۹۸۸ نسبت به آذربایجان و از سوی دیگر، پیدایش مناقشات آبخازی و اوستیا در گرجستان میباشد. و ثانیاً، بعلت اوضاع موجود در قفقاز شمالی، جمهوری چچن و جنگ جاری در آن منطقه است.

تمامی اینها آرامش در قفقاز را از بین برده است. طبعاً، ساکنان قفقاز و کشورهای همجوار ما خواهان برقراری ثبات در این منطقه هستند. زیرا این، برای تمام بخشهای زندگی مان لازم است. از این لحاظ بسیار تحسین برانگیز است که، شما بعنوان یک سازمان غیر دولتی و مرکز مطالعات علمی مشغول این امر میباشید.

طی سخنرانی خود در حاشیه نشست ماه نوامبر سال گذشته استانبول سازمان امنیت و همکاری اروپا که شما مستحضرید، پیشنهادی در مورد تهیه پیمان امنیت و ثبات مطرح ساختم و همه کشورهای علاقه مند در رفع این مسأله را به حل آن دعوت کردم.

جناب سلیمان دمیرال رئیس جمهور محترم ترکیه در آن زمان پیشنهاد جامعتری مطرح ساخت. از آنجا که می دانم، دو- سه ماه پیش وی، به سران ۱۴ کشور جهان مرتبط با قفقاز پیامی در خصوص استقرار صلح، امنیت و ثبات در منطقه قفقاز ارسال و نظرات خود را تبیین نموده است. من هم چنین پیامی دریافت کرده ام. اینجانب در ارتباط با این مسأله چند بار با جناب سلیمان دمیرال گفتگوی تلفنی داشتم. ایشان به من گفت که، تمام سران کشورها نسبت به این پیام وی نظر مساعد اعلام داشته اند.

بدینوسیله، روشن است که، همه کشورها- یعنی کشورهای علاقه مند در این منطقه، خواهان برقراری صلح، امنیت و آرامش در منطقه قفقاز، از جمله قفقاز جنوبی هستند و آماده اند تلاشهای خود را در این زمینه افزایش دهند. بنابراین من از فعالیت و ابتکار شما در این زمینه حمایت می کنم.

شما هم اظهار داشتید، من هم مایلم بیان کنم که، این امر، چندان مسأله آسانی نیست، ولی در عین حال، آسان است. زیرا برای اجرای این برنامه و پیشنهادات مورد نظر یک شرط هست. این هم بنوبه اول، عبارت از پایان دادن به مناقشات در قفقاز جنوبی میباشد.

همانطور که می دانید، در اثر مناقشه ۱۲ ساله بین ارمنستان و آذربایجان، ارتش ارمنستان ۲۰ درصد از سرزمینهای آذربایجان را به اشغال درآورده است. بیش از یک میلیون آذربایجانی از سرزمینهای اشغالی بزور اخراج گردیده و اکنون ۷- ۸ سال است که، در شرایط وخیمی در چادرها بسر می برند.

جنگ اتفاق افتاده و خونریزی هایی شده است. ولی ما در ماه مه سال ۱۹۹۴، یعنی شش سال قبل جنگ را توقیف نموده ایم. میان ارمنستان و آذربایجان پیمان آتش بس امضا شده است. بیش از شش سال است که، جنگ جریان ندارد، خونریزی نمی شود و رژیم آتش بس ادامه دارد. ولی در عین حال، مناقشه مرتفع نگردیده است. یعنی شرایط موقع آتش بس از تاریخ ۱۲ ماه می سال ۱۹۹۴ تاکنون استمرار دارد.

بار دیگر به استحضار می رسانم که، تمامیت ارضی آذربایجان نقض شده و ۲۰ درصد از سرزمینهای ما تحت اشغال ارتش ارمنستان میباشد. یک میلیون آذربایجانی ساکن این مناطق اشغالی، اکنون در حالت آوارگی و پناهندگی بسر می برند.

بیش از شش سال است که، ما مصمم به دستیابی به صلح بوسیله گروه میانجی مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا و رؤسای مشترک آن- روسیه، ایالات متحده آمریکا، فرانسه و سایر کشورها و سازمانهای بین المللی هستیم. بمنظور دستیابی به صلح بایستی ارتش ارمنستان سرزمینهای اشغالی آذربایجان را ترک کند، تمامیت ارضی کشورمان برقرار شود و متجاوز از یک میلیون نفر از هم میهنان مان به زاد و بوم خویش باز گردند. ولی ما نمی توانیم موفق به این شویم. زیرا ارمنستان موضع غیر سازنده یی اتخاذ می کند. ارمنستان با استفاده از اشغال این سرزمینها، در صدد است برای قره باغ کوهستانی متعلق به آذربایجان استقلال بدست آورد. در این شرایط، منطقه قره باغ کوهستانی بعنوان بخشی از اراضی آذربایجان ضمن کسب استقلال، از قلمرو کشورمان خارج می شود، یعنی آذربایجان قسمتی از سرزمینهای خود را از دست می دهد. ارمنستان اعلام می کند که، در این صورت، آماده است مناطق اشغالی در اطراف قره باغ کوهستانی را آزاد کند. ولی ما نمی توانیم با این شروط موافقت نماییم. چرا که موازین حقوق بین الملل و اصول سازمان امنیت و همکاری اروپا وجود دارد. هیچ کشوری اجازه به نقض تمامیت ارضی و مرزهای خود نمی دهد. بهمین خاطر مناقشه تابحال حل نگردیده است.

در گرجستان نیز مناقشات آبخازی و اوستیا حل و فصل نشده است. افراد گرجی تبار بزور از آبخازی اخراج شده اند. لیکن مناقشه در گرجستان جنبه داخلی دارد و در داخل کشور اتفاق افتاده است. اما مناقشه در آذربایجان، مناقشه بین دو کشور مستقل میباشد. این مناقشه- جنگ و مناقشه ای است بین ارمنستان و آذربایجان، یعنی دو کشور مستقل عضو سازمان ملل متحد.

فلذا بمنظور اجرای تمامی این برنامه ها و پیشنهاد جناب سلیمان دمیرال و پیشنهاد من در نشست استانبول سران سازمان امنیت و همکاری اروپا و نیز آرزو و خواست شما، بایستی ارمنستان سرزمینهای آذربایجان را آزاد کند، بیش از یک میلیون نفر از هم میهنان ما به خانه و کاشانه خود باز گردند، به قره باغ کوهستانی نیز،- همانطور که بارها اعلام کردیم و در جریان نشست لیسبن سران سازمان امنیت و همکاری اروپا منعکس شده بود،- اعطای خودمختاری عالی در قلمروی دولت آذربایجان امکانپذیر است.

اگر ما نتوانیم به این اهداف نایل شویم، بحثی از هرگونه ثبات در قفقاز جنوبی نخواهد رفت. بین روبرت کوچاریان رئیس جمهور ارمنستان و من در سال گذشته چند دوره ملاقات مستقیم انجام شده بود. موقع این ملاقاتها ما سعی داشتیم تا، قدری پیش برویم و مسأله را حل کنیم. هر دوی ما، یعنی رییسان جمهور آذربایجان و ارمنستان چنین نظری مطرح ساخته بودیم که، بخاطر حل مسأله هر دو طرف بایستی تن به مصاله دهد. من آمادگی خود را برای مصالحه اعلام داشتم. رئیس جمهور ارمنستان نیز چنین مطلبی را اعلام داشت. ولی متأسفانه، پس از حادثه تروریستی ۲۷ اکتبر در ارمنستان، این مذاکرات ما قطع شد.

می دانید که، در آن زمان رئیس پارلمان ارمنستان، نخست وزیر و چند تن از نمایندگان مجلس این کشور از طرف تروریستها بقتل رسیدند.

رئیس فعلی سازمان امنیت و همکاری اروپا، وزیر امور خارجه اتریش دیروز و امروز در ارمنستان بسر می برد و شامگاه امروز وارد آذربایجان خواهد شد. سفر وی، بعنوان رئیس سازمان امنیت و همکاری اروپا هدف سنجش نظرات ارمنستان و آذربایجان و حل این مسأله را بدنبال دارد. وی، در جریان سفر اخیر من به اتریش، نظرات خود را در این مورد به من اظهار داشت. من نمی دانم که، او با چه اطلاعاتی از اینجا مراجعت خواهد نمود. در هر حال، ما حاضریم به مصالحات تن دهیم. ولی باید ارمنستان هم تن به مصالحات دهد و این مصالحات چارچوب معینی داشته باشد. چنانچه این مسأله حل نشود، هیچ یک از این برنامه ها عملی نیست.

در قفقاز جنوبی میان آذربایجان و گرجستان در همه زمینه ها، از جمله در زمینه اقتصادی همکاری های بسیار خوبی وجود دارد. بین گرجستان و ارمنستان هم در تمام زمینه ها همکاریهای خوبی هست. ولی همکاری متقابل سه کشور قفقاز جنوبی در شرایط فعلی، امکانپذیر نمیباشد. من نمی توانم موافق نظرات دوست من جناب نیهاد گوکییگیت در این باره، شوم. این، نظر جدیدی نیست. خیلی از کشورها این قبیل پیشنهادی را به ما ارایه داده و ارمنستان نیز به ما پیشنهاد می کند که، بیایید روابط اقتصادی را ادامه دهیم، تجارت کنیم، در آن صورت می تواند اعتماد متقابل ایجاد گردد و ما هر چه نزدیکتر می توانیم موفق به صلح شویم.

ارمنستان چنین پیشنهاداتی به ما ارایه داشته است. سایر کشورها نیز این قبیل پیشنهادهایی دارند. می بینم که، در برنامه شما هم از این پیشنهادها جای گرفته است. جناب نیهاد گوکییگیت معتقد است که، این کارها بایستی همزمان پیش رود. من با این نظر موافقت ندارم. ما هرگز نمی توانیم موافق این باشیم. چرا؟ زیرا در حالی که، ۲۰ درصد سرزمینهای آذربایجان تحت اشغال قرار دارد، بیش از یک میلیون نفر از هم میهنان مان در چادرها بسر می برند و بین آذربایجان و ارمنستان صلح وجود ندارد، ما نمی توانیم هرگونه همکاری را با ارمنستان داشته باشیم.

من می دانم که، وضع اقتصاد ارمنستان وخیم است و نیازی به این همکاری دارد. ما اعتراضی نداریم. ولی بایستی ایجاد صلح کرد. پس از ایجاد صلح، این همکاری خودبخود برقرار خواهد شد. در شرایط عدم ایجاد صلح، هر دو کشور مورد مناقشه با یک دیگر چه همکاری می توانند داشته باشند؟ اگر ما هم بخواهیم، ولی ملت ما به این اجازه نخواهد داد. ولی مهم این است که، من هم بهیچ وجه طرفدار این نیستم.

همانطور که مستحضرید، مرزهای بین ترکیه و ارمنستان بسته است، هیچگونه روابط دیپلوماتیک و تجاری ندارند. ارمنستان کوشش دارد تا، همکاریهای اقتصادی با ترکیه برقرار سازد. دوست من جناب گوکییگیت نیز برخی ابتکاراتی در این مورد داشته است. زمانی من مراتب اعتراض خود را به وی اعلام کرده ام.

ولی سیاست جمهوری ترکیه چنین است که، تا زمانی که مناقشه ارمنستان و آذربایجان حل نشود، ارتش ارمنستان سرزمینهای اشغالی آذربایجان را تخلیه نکند، بیش از یک میلیون تن از هم میهنان ما به زاد و بوم خویش باز نگردند، ترکیه مرزهای خود را با ارمنستان باز نخواهد کرد، هیچ گونه تجارت با این کشور نخواهد داشت و هیچگونه راهی را باز نخواهد نمود. مقامات دولت و حکومت ترکیه این مطلب را بارها اعلام کرده اند.

جناب سلیمان دمیرال نهمین رئیس جمهور ترکیه بارها این نظر خود را بیان داشته است. جناب احمد نجدت سزر رئیس جمهور محترم جدید ترکیه اخیراً موقع سفر رسمی خود به آذربایجان بار دیگر چنین بیانیه یی صادر کرده است. در نواحی مرزی ترکیه، برای مثال، شهردار منطقه قارس و دیگران با عدم فهم این سیاست، اینگونه اظهار نظر می کنند که، "درها را باز کنید تا، ما تجارت کنیم". لیکن دوست من سلیمان دمیرال اخیراً در جریان بازدید از منطقه قارس به آنها جواب خوبی داده و گفته است که: "بخاطر چند پشیزی و تجارت خرد ما نمی توانیم موضع برادران آذربایجانی مان را قربانی دهیم".

شما هم بایستی در اینجا موضع ما را صریحاً بدانید. بمحض حل مناقشه ارمنستان- آذربایجان و برقراری صلح و آزادسازی سرزمینهای اشغالی آذربایجان، زمینه سازی پیمان صلح، امنیت و ثبات کاملاً عملی خواهد شد. بدون این- تخیل است.

ایالات متحده آمریکا پنج- شش ماه قبل چنین پیشنهادی مطرح ساخته است که، مجمع اقتصادی قفقاز جنوبی تشکیل گردد. آیا این، به چه معنی است؟ بدینوسیله، گرجستان، آذربایجان و ارمنستان یک مجمع اقتصادی تشکیل می دهند و در آنجا همکاری اقتصادی می کنند. ما به این پیشنهاد هم اعتراض نموده و با این موافقت نکردیم.

کاری که شما آغاز کردید، قابل ستایش است. شما باید بدانید که، کدام مسأله واقعی است و کدام نیست. من تشکر می کنم که، شما اعضای سازمان غیر دولتی هستید، دانشمندان و افراد بسیار با تجربه ای میباشید. بعنوان مثال، اینجانب می دانم که، آقای اوزدم سانبرک یک سیاستمدار و دیپلومات خیلی با سابقه ای است. جناب اِمِرسون نیز چنین است. جناب سرگیو چلاک وزیر امور خارجه پیشین رومانی هم یک فرد با تجربه میباشد. جناب نیهاد گوکییگیت بیان می کند که، من بازرگان هستم و به سیاست دخالت نمی کنم. لیکن وی، فرد بسیار مجربی است و دوست نزدیک من هم است.

این تجربه و اقدامات شما برای ما خیلی لازم است. مجدداً اعلام می کنم که، اینجانب از همه این ابتکارات شما حمایت می کنم. ولی نظرات خود را هم به شما بیان می دارم. از شما تشکر می کنم.

نیهاد گوکییگیت: جناب آقای رئیس جمهور، مایلم نظر خود را در این باره برای شما بیان نمایم. ما با ارمنستان روابطی برقرار نکرده، همکاری نمی کنیم و نخواهیم کرد.

حیدر علی اف: خیلی خوب کردید که، روابطی برقرار نساخته اید.

نیهاد گوکییگیت: ما مشکلات فراروی آذربایجان و ارمنستان را مطالعه می کنیم. ما بارها به ارمنی ها اعلام کردیم که، می بینید، کارفرمایان خارجی روابط تنگاتنگی با آذربایجان برقرار می نمایند و کارهای بزرگی در آنجا انجام می دهند.

حیدر علی اف: بله. می بینید که، ما خط لوله نفتی باکو- سوپسا را راه اندازی کردیم.

نیهاد گوکییگیت: من بار دیگر بیان می کنم که، ما همکاریهای خود را در تمام زمینه ها با آذربایجان تداوم خواهیم بخشید.

حیدر علی اف: ادامه دهید.

نیهاد گوکییگیت: ترکیه سیاست خارجی صحیحی در مورد برقراری روابط با ارمنستان دارد. ما تابع سیاست دولتمان هستیم- هر چه بگوید، باید آن را بعمل آوریم.

حیدر علی اف: بله. شما از سیاست خارجی ترکیه تبعیت نمایید.

نیهاد گوکییگیت: بله، ما تابع این سیاست هستیم، هرگز از این سیاست عدول نخواهیم کرد. مطالبی که می خواستم عرض کنم، همینهاست. ما فعالیت خود را در این زمینه استمرار خواهیم بخشید.

حیدر علی اف: بسیار عالی. متشکرم.

روزنامه "آذربایجان"،

۱۸ژویه سال ۲۰۰۰

© aliyev-heritage.org