روزنامه نگار: قبل از طرح سؤال اول به استحضارتان می رسانم که، من در سال ۱۹۹۱ در آذربایجان بودم و این سفر خاطرات خوبی در من برجای گذاشت. جناب رئیس جمهور، به حق می گویند که، ذخایر نفتی در منطقه قفقاز بیشتر از ذخایر موجود در خلیج فارس میباشد، آیا چنین است؟

حیدر علی اف: مایل نیستم چنین نظر قطعی ارایه دهم. با وجود این، نظر کلی چنین است که، در حوزه خزر ذخایر هنگفت نفت و گاز وجود دارد. مستحضرید که، دانشمندان، زمین شناسان و متخصصین نفت آذربایجان طی سالهای مدیدی سرگرم اکتشاف منابع نفت و گاز در دریای خزر بوده اند. اکنون حوزه خزر در جهان بیشتر جلب توجه می نماید، مقالات و مصاحبه های زیادی پیرامون این موضوع انجام می شود. وجود همه این منابع، صرفاً توسط آذربایجان به مراکز اقتصادی جهان و جامعه بین المللی اعلام گردیده است.

حال اینکه، سه سال پیش چنین علاقه ای نسبت به دریای خزر نبود. لیکن ظرف سه سال اخیر علاقه به دریای خزر از لحاظ نفت و گاز بطور شدید افزایش یافته است که، "مقصر" این کار باز هم آذربایجان است. سه سال قبل ما قرارداد فراگیری را به امضا رساندیم و سپس آنرا "قرارداد قرن" نامیدند. در آن زمان کنسرسیومی مرکب از ۱۱ شرکت نفتی وابسته به ۶ کشور تشکیل شد. ما نخستین قرارداد بهره برداری مشترک از میادین "آذری"، "چراغ" و "گونشلی" دارای نمودارهای اقتصادی بسیار عالی واقع در قسمت متعلق به آذربایجان دریای خزر را منعقد ساختیم. صرفاً پس از این امر علاقه به حوزه خزر نیز بیشتر شد. اولاً، طی این سه سال ما خودمان ضمن پیمودن خیلی سریع راه بزرگی، ۹ قرارداد مشابه را امضا نموده و دیروز دهمین قرارداد را زمینه سازی کردیم. قراردادی بین شرکت نفتی آذربایجان و شرکت "اِنی آجیپ" در خصوص بهره برداری مشترک از یکی از میادین بزرگ نفت و گاز موسوم به "کورداشی" منعقد گردیده است. نظر من این است که، ظرف دو- سه ماه آینده کنسرسیومی تشکیل داده خواهد شد، چرا که در بهره برداری از این میدان نفتی شرکتهای نفتی دیگری نیز بغیر از شرکت "اِنی آجیپ" مشارکت خواهند داشت و قراردادهای متعددی به امضا خواهد رسید.

اینها کارهایی است که طی سه سال اخیر به انجام رسانده ایم. ولی اخیراً ترکمنستان میدان واقع در قسمت متعلق به خود در دریای خزر را به مناقصه گذاشته است. قزاقستان بهره برداری از میادین نفتی خود را در دریای خزر شروع کرده است.

در ماه سپتامبر سال ۱۹۹۴ موقع امضای اولین قرارداد، وزارت امور خارجه روسیه بیانیه صادر کرده است که، آنها این قرارداد را برسمیت نمی شناسند، در حالی که شرکت "لوک اؤیل" روسیه نیز در کنسرسیومی که این قرارداد را منعقد کرده است، مشارکت دارد. بقول معروف، دست راست از دست چپ خبر ندارد. در آن زمان برخی طرفهای این قرارداد به تشویش افتادند و در ارتباط با این بیانیه به من مراجعه کردند. من به آنها گفتم: نگران نباشید، شما کار خود را انجام دادید و برسمیت شناخته نشدن این قرارداد توسط کسی، کار شخصی آن است. این ربطی به ما ندارد.

بدینوسیله، اختلافاتی بر سر رژیم دریای خزر آغاز شد. نظام حقوقی چگونه خواهد بود- تقسیم خزر به قسمتها، خط مشاع و یا چیزی دیگر. ما از همان اول بیان کردیم که، دریای خزر از سال ۱۹۷۰ تقسیم به بخشها شده و این قسمتها مخصوص کشورهای ساحلی خزر میباشد.

ما بر این باوریم که، تجربه شکل یافته درست درآمد و نیازی به یافتن راه دیگری نیست. اکنون با اینکه، بعضی از کشورهای ساحلی خزر موافق تقسیم خزر به قسمتها نمی باشند، برای میادین نفتی خود مناقصه برگزار می کنند. شرایط عجیبی پیش می آید. از طرفی، آنها بیان می دارند که، مخالف تقسیم دریای خزر به قسمتها هستند، از دیگر طرف هم برای میادین واقع در قسمت خود مناقصه برگزار می کنند. عیبی ندارد، برگزار کنند، این نظر ما را تامین می کند.

سؤال: جناب رئیس جمهور، در ارتباط با اظهارات شما، نامیدن آذربایجان بعنوان کویت جدید و دریای خزر را هم بعنوان خلیج فارس آینده، حتماً مبالغه نیست؟

حیدر علی اف: من موافق این نظر نیستم، آذربایجان، آذربایجان است و دریای خزر هم دریای خزر و من موافق نیستم نامهای دیگری به آنها داده شود. درست است، چنین رویه یی در اتحاد شوروی سابق بوده است. موقع کشف میادین نفتی تازه یی در روسیه، برای مثال در تاتارستان، باشقیردستان، اورنبورگ و تومن، همان میادین را باکوی دوم، سوم و چهارم می نامیدند. لیکن در آن زمان ما جزو یک دولت بودیم. بهمین خاطر این پدیده، ما را نگران نمی ساخت، بلکه بر عکس، حتی خوشحال بودیم که، میادین جدید به اسم باکو است. آذربایجان کهنترین سرزمین نفت خیز است. برای اولین بار در جهان نفت در سال ۱۸۴۸ صرفاً در آذربایجان فواره زده است. فلذا ما بهیچ وجه نمی توانیم اجازه دهیم تا، آذربایجان را " کویت دوم" بنامند. چرا که کویت فقط ۳۰ سال قبل استخراج نفت را آغاز کرده است.

سؤال: آیا فروپاشی اتحاد شوروی چه تأثیری در توسعه اقتصاد آذربایجان گذاشت؟

حیدر علی اف: فروپاشی اتحاد شوروی، سیستم اقتصادی واحدی را که در اینجا موجود بود، از بین برد. طبعاً، این پدیده به اقتصاد تمام جمهوری هایی که، جزو اتحاد شوروی بوده و پس از متلاشی شدن آن به استقلال خود دست یافتند، تاثیر منفی کرد. این امر شامل آذربایجان هم می شود. خود روسیه نیز تابحال از این رنج می برد، حال اینکه بیشتر دارایی های باقی مانده از زمان اتحاد شوروی در اختیار آن مانده است. اینها موارد طبیعی است. بخاطر دستیابی به چیزی خوب بایستی تن به تلفات داد. بله، روابط اقتصادی قطع شد، زیرا سیستم برنامه ریزی شده اداری اقتصاد اتحاد شوروی از بین رفته بود. ولی اکنون در آذربایجان سیستم اقتصادی جدیدی متکی بر اصول اقتصاد بازار تشکیل می گردد. البته، این دوره گذر نمی تواند آسان و بی ضایعه باشد.

سؤال: جناب رئیس جمهور، در سابق، در زمان شوروی شما سیاستمدار بسیار برجسته ای به شما می رفتید. جنابعالی معاون اول رئیس شورای وزیران و طی سالهای مدیدی عضو دفتر سیاسی بودید. صرفاً از طرف قورباچوف در دوران مشخصی از کار برکنار شدید، چرا که شما موافق خط مشی و سیاست نوسازی وی نبودید. بهمین خاطر وی، شما را از سمتهای مهم دور ساخت و مدتی در محافل کاری سراغ شما را نداشتیم. لیکن سپس شما به عنوان رئیس جمهوری آذربایجان مستقل به عالیترین مراحل ارتقاء یافتید و اکنون در مورد شما بعنوان سیاستمدار حیرت انگیز مستحل، سیاستمدار زمانهای قدیم- سیاستمداری که، در شرایط جدید تجدید زندگی یافته است، سخن می گویند. آیا این نگرش نسبت به شما و این ارزیابی جامعه بین المللی در مورد تان را چگونه تشریح می کردید؟

حیدر علی اف: اولاً، جامعه بین المللی با استناد به واقعیت، چنین ارزیابی می نماید. ثانیاً، دلیل استعفای من در زمان حکومت قورباچوف را بایستی قدری تصحیح کنم. ببینید، مخالفت من با نوسازی، مرتبط با قورباچوف نبود، نظرات در مورد نوسازی خیلی قبل از وقتی که، وی دبیر کل کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحاد شوروی باشد، بوجود آمده بود. واقعیت این است که، نوسازی را که، به آرزوی انجام اصلاحات در اقتصاد و نظام سیاسی اجتماعی اتحاد شوروی آغاز شده بود، بعداً قورباچوف منحرف کرد.

ولی کناره گیری من بخاطر مخالفت اینجانب عمدتاً بر سر مسایل سیاست ملی با قورباچوف بود. وی قربانی اشتباهات خود شد، مرتکب اشتباهات جدی در امور سیاست ملی گردید. من تنها عضو غیر روس دفتر سیاسی بودم. بدون شک، نمی توانم بگویم که، خیلی می دانستم، ولی، بهر حال، بهتر از دیگری به مسایل ملی اشراف داشتم. بر این عقیده بودم که، نباید منافع جمهوریهای ملی را نادیده گرفت و اجازه به شوینیسم داد. چرا که در اتحاد شوروی ساختار دولتی فدراتیف متشکل از اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی برقرار بود. ولی قورباچوف حقوق جمهوریها را پایمال و به ارزشهای ملی اهانت کرد و این موارد را نادیده گرفت که، این هم منجر به مناقشه شد. آ

بر اثر اشتباه فاحش وی، در ماه دسامبر سال ۱۹۸۶ در قزاقستان- آلماتی خونریزی شد. شما بخاطر دارید، موقع برکناری آقای کونایف که، ملیت وی قزاق بود و ۲۰ سال رهبری قزاقستان را برعهده داشت، قورباچوف دوست خود را که، هرگز در آنجا زندگی و کار نکرده بود، بعلاوه فردی غیر قزاق، بلکه روس را برای رهبری به این جمهوری فرستاد. جوانان قزاقستان بر علیه این انتصاب قیام کردند، ولی موقعی که حکومت اقدام به سرکوب قیام نمود، در میدان خونریزی اتفاق افتاد.

این، تنها موردی نبود. قورباچوف مرتکب اشتباهات زیادی می شد، گرچه اینها بدون مناقشه هم می گذشت، من می دانستم که، موجبات مناقشه را فراهم خواهد آورد. من به او هشدار دادم، در این مورد با وی صحبت کردم و بهمین خاطر فرد نامطلوبی قلمداد شدم. من باید از سمت خود برکنار می شدم، زیرا لازم بود مناقشه قره باغ آغاز شود. در ماه فوریه سال ۱۹۸۸ مناقشه قره باغ از روی تقصیر قورباچوف شروع شد. و یا در ژانویه سال ۱۹۹۰، زمانی که، بعلت مناقشه ارمنستان و آذربایجان بر سر قره باغ کوهستانی مردم در آذربایجان بر علیه رژیم کمونیستی، بی عدالتی مسکو و سیاست قورباچوف برخواست، قورباچوف یگانهای ارتش را به باکو گسیل داد. در خیابانهای شهر تانکها حرکت می کرد، در یک شب افراد زیادی کشته شدند. من در آن موقع نیز بر علیه قورباچوف برخواستم. درست است، من دیگر عضویت دفتر سیاسی را نداشتم، بلکه یک شهروند معمولی بودم، ولی در مسکو زندگی می کردم و با این تجاوز نظامی که، قورباچوف بر علیه ملت آذربایجان به اجرا درآورد، مخالفت کردم. کمی بعد موقعی که، با درخواست کتبی خود از حزب کمونیست هم خارج شدم، دلیل آن را توضیح دادم. مقامات کمونیست اتحاد شوروی هم در آغاز مناقشه قره باغ کوهستانی، هم در تجاوز ژانویه سال ۱۹۹۰ بر علیه ملت آذربایجان و هم در خیلی از موارد دیگر مقصر میباشند. به خاطر اینها نیز من نتوانستم با قورباچوف باهم کار کنم.

تاریخ قضاوت کرد، حق با کیست. پارسال در انتخابات ریاست جمهوری روسیه قورباچوف یک درصد هم رأی نیاورد. ولی در سال ۱۹۹۳ موقع آغاز جنگ داخلی، خود ملت آذربایجان از من دعوت به باکو کرد و بعنوان رئیس جمهور آذربایجان انتخاب نمود. همین است جریان دگرگونی سیاسی در شرح حال من.

سؤال: موضوع را عوض کنیم. جناب رئیس جمهور، آیا شما از سفر خود به ایتالیا راضی هستید؟

حیدر علی اف: بله. این، نخستین سفر رسمی رئیس جمهوری آذربایجان به ایتالیا میباشد و بخودی خود رویداد مهمی است. اینجانب با رئیس جمهور آقای اسکالفارو و نخست وزیر جناب پرودی مذاکرات بسیار مثمر ثمر، حسنه و مفیدی داشتم، ما بین ایتالیا و آذربایجان اسناد اولیه خیلی مهمی، از آن جمله دو بیانیه را امضا کردیم. یکی از آنها در مورد مسایل سیاسی، دیگری هم مربوط به مسایل اقتصادی است. این بیانیه ها را من و جناب پرودی به امضا رساندیم. قرارداد و اسناد دیگری هم امضا گردیده است که، بنظرم، مبانی قانونی حقوقی خوبی برای توسعه هر چه بیشتر دوستی و همکاریهای بین کشورهایمانایجاد می کند.بعلاوه این،همانطور که گفتم، ما قراردادی با دورنمای بزرگ بین شرکت دولتی نفت آذربایجان و شرکت "اِنی آجیپ" را نیز منعقد ساختیم.

در عین حال من به واتیکان سفر کردم، امروز با پاپ رم ملاقات کردم. گفتگوی بسیار خوبی داشتیم. ما در مورد توسعه بیش از پیش مناسبات بین دولتی میان واتیکان و آذربایجان به توافق رسیدیم. همه اینها نشانگر موفقیت آمیز بودن این سفر میباشد و من برای رضایت از سفر کاملاً حق دارم. اکنون با نمایندگان مطبوعات گفتگو می کنم و اینرا هم برای شما و هم خودم مفید می دانم.

سؤال: متشکرم. آیا جنابعالی شش ماه قبل افتتاح سفارت ایتالیا در باکو را چگونه ارزیابی می نمایید؟

حیدر علی اف: من با نهایت احساس رضایت از این استقبال می کنم. ما خواهان این هستیم، از مدتها پیش برای فعالتر شدن روابط مان با ایتالیا احساس نیاز می کنیم. از این لحاظ گشایش سفارت ایتالیا در آذربایجان، وسیله بسیار مهمی است. ما هم مایلیم سفارت خود را در ایتالیا افتتاح. پوست کنده بگویم، امکانات مالی مان این امکان را به ما نمی دهد. ولی فکر می کنم، ما این کار را تحقق خواهیم بخشید. معتقدم که، امکانات بزرگی بین کشورهای ما در زمینه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و انسانی وجود دارد.

سؤال: ایتالیا که، ریاست گروه مینسک را بر عهده داشته است، تلاشهای فراوانی برای یافتن راه حل مسالمت آمیز مناقشه قره باغ کوهستانی بکار گرفته است. وضعیت فعلی این مناقشه بین ارمنستان و آذربایجان در چه مرحله است؟

حیدر علی اف: بله، کوششهای ایتالیا به عنوان رئیس گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا، مخصوصاً تلاشهای جناب رافائلّی را به خاطر دارم. وی، زود زود به منطقه ما سفر نموده و از آذربایجان دیدن می کرد. در سال ۱۹۹۳ پس از انتخاب من بمقام ریاست جمهوری آذربایجان ملاقاتهای زیادی با وی داشتم. اکنون گروه مینسک سه رئیس مشترک دارد. اینها روسیه، ایالات متحده آمریکا و فرانسه است. ما در ماه می سال ۱۹۹۴ پیمان آتش بس را امضا کردیم، اکنون عملیاتهای نظامی در جریان نمی باشد، نبرد نیست، ولی با وجود این، ۲۰ درصد سرزمینهای آذربایجان اشغال گردیده، بیش از یک میلیون نفر از ساکنان کشورمان از این مناطق بیرون رانده شده و آنها در شرایط سخت و دشوار در چادرها به سر می برند.

مایه امیدواری است که، در ماه دسامبر سال گذشته در نشست لیسبن سازمان امنیت و همکاری اروپا اصول حل مسالمت آمیز مناقشه قره باغ کوهستانی پذیرفته شده و اکنون رؤسای مشترک گروه مینسک برای اجرای این اصول تلاش می کنند. مسئله بر سر برسمیت شناخته شدن تمامیت ارضی آذربایجان، اخراج واحدهای نظامی ارمنی از همه سرزمینهای اشغالی آذربایجان، بازگشت ساکنان این مناطق اشغالی به محل سکونت خود و اعطای بالاترین حق خودمختاری به قره باغ کوهستانی در قلمرو جمهوری آذربایجان است. رؤسای مشترک گروه مینسک پیشنهاد حل این مساله در دو مرحله را مطرح می کنند: در مرحله اولیه شش منطقه ای که در این نقشه به رنگ سبز علامت گذاری شده است و در مرحله دوم- نواحی لاچین و شوشا بایستی از نیروهای اشغالگر آزاد گردد و همپای این، نظام قره باغ کوهستانی که برنگ قرمز علامت گذاری شده است، باید مشخص شود.

ما کلاً موافق این هستیم. ولی ارمنستان هنوز موضعگیری مخربی اتخاذ کرده است. با اصول مصوب در لیسبن موافقت نکرده است. در نشست لیسبن ۵۳ کشور از ۵۴ عضو سازمان امنیت و همکاری اروپا به تصویب این اصول رأی داده، تنها ارمنستان به مخالفت با این اصول برخواسته است. این کشور تاکنون در راستای دریافت نظام کشور مستقل برای قره باغ کوهستانی تلاش می کند. قطعاً، ما بهیچ وجه نمی توانیم به این کار رضایت دهیم. هیچ کشوری موافق این نخواهد بود، چرا که این اقدام، ناقض منشور سازمان ملل متحد، اصول عمده سازمان امنیت و همکاری اروپا و موازین حقوق بین الملل میباشد. ضمناً لازم بذکر می دانم که، در جریان نشست لیسبن ایتالیا به تصویب اصول مزبور رأی داده است. رئیس جمهور و نخست وزیر ایتالیا دیروز هم اعلام داشتند که، آنها طرفدار قطعی اجرای این اصول هستند.

وضع موجود پیرامون این مناقشه چنین است.

سؤال: آذربایجان چه اقداماتی در راستای پیوستن به عضویت اتحادیه اروپا انجام می دهد و روابط متقابل بین آذربایجان و ترکیه چگونه است؟

حیدر علی اف: ما بخشی از اروپا هستیم و مایلیم در تمام ساختارهای اروپا حضور داشته باشیم. ما به عنوان مهمان مدعو به شورای اروپا پذیرفته شده ایم و خواهان دریافت عضویت تام الحقوق میباشیم. در ماه آوریل سال ۱۹۹۶ در لوکزامبورگ موافقت نامه همکاری با اتحادیه اروپا امضا کردیم و مصمم به ورود به همه نهادهای آن هستیم. تمامی اقدامات مقتضی را برای دریافت چنین حقی بعمل می آوریم. ما هم بوسیله سیاست خارجی و هم سیاستهای داخلی خود، هم با اجرای روند دموکراسی سازی و هم تحقق اصول اقتصاد بازار خواستار داشتن امکان شناخته شدن در اروپا هستیم.

آنچه که مربوط به مناسبات مان با ترکیه است، ترکیه برای ما کشوری دوست میباشد. روابط فی ما بین در تمامی زمینه ها- اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را با این کشور توسعه و تقویت می دهیم. از این لحاظ موضع ما تغییرناپذیر است.

خبرنگار: خیلی متشکرم، جناب رئیس جمهور. ملاقات با شما مایه بسی خوشوقتی بود. امیدوارم که، افتخار سفر در آینده نزدیک به باکو و دیدار مجدد با شما، نصیب من خواهد شد.

حیدر علی اف: من از شما دعوت می کنم. زیرا در مقایسه با سال ۱۹۹۲ که شما در باکو بودید، تحولات عمده ای اتفاق افتاده است. اولاً، هرج و مرج موجود در سال ۱۹۹۲ را نخواهید دید. اکنون در کشور ثبات سیاسی اجتماعی و شرایط بسیار آرام حکمفرماست. آزادسازی اقتصاد، توسعه تجارت خصوصی و خصوصی سازی، جو کاملاً دیگری در حیات اقتصادی اجتماعی آذربایجان بوجود آورده است. از شما دعوت می کنم، تشریف بیاورید.

خبرنگار: از بابتدعوت تشکر می کنم. امید دارم، بزودی به آذربایجان سفر خواهم کرد. اطمینان دارم که، باکو زیباتر خواهد بود. خیلی ممنون.

"حیدر علی اف: استقلال ما ابدی است" (سخنرانی ها، نطقها، بیانیه ها، مصاحبه ها، پیامها، مراجعه ها، فرامین)- آذرنشر، باکو- ۲۰۰۴، جلد ۱۲، ص. ۲۲۰

© aliyev-heritage.org