آثار / مناقشه ارمنستان و آذربایجان بر سر قره باغ کوهستانی / نشستهای باکو

سخنان حیدر علی اف رئیس جمهوری آذربایجان در دیدار با ژیرایر لیباریدیان مشاور پیشین رئیس جمهوری سابق ارمنستان - ۱۳ مارس سال ۱۹۹۹


حیدر علی اف: جناب آقای لیباریدیان، ما طی سالهای گذشته در راستای حل مسالمت آمیز مناقشه ارمنستان و آذربایجان با شما همکاری نموده ایم. متأسفانه، در حل این مسأله ناکام مانده ایم. مسلماً، همکاریهای ما برای دستیابی به پیشرفت در حل مسأله به ما کمک نمی کند.

شخص من آخرین بار با شما در آلمان ملاقات کرده بودم. ما در آنجا گفتگوی بسیار مفصلی با شما داشتیم. بدین معنی که، ما مناقشه ارمنستان و آذربایجان را هر چه قدر زود حل و فصل کنیم، مناقشه برطرف شود، هم برای ارمنستان و هم آذربایجان بهمان اندازه مفید واقع خواهد گردید. بسیار متأسفم که، ما موفق به این نشدیم. ولی امروز هم موضع قبلی را داریم و به حل صلح آمیز مناقشه برتری می دهیم. به اعتقاد من، چنانچه بتوانیم مانع تراشیهای عمدی را مرتفع سازیم، ما میتوانیم به هدف خود در این باره، در این زمینه، در این جهت برسیم. بیش از مدت ۱۰ سال از آغاز مناقشه گذشته، در ماه فوریه یازدهمین سال آن تمام شد. بنظر من، از لحاظ تاریخی، مدت بسی طولانی است،- هم طرف ارمنستان و هم آذربایجان بتوانند درک نمایند که، چنین وضعیتی نمی تواند بطور دایم ادامه یابد.

امروز هم ما طرفدار حل سریع، ولی عادلانه این مناقشه میباشیم. تمامیت ارضی آذربایجان بایستی برقرار شود، سرزمینهای اشغالی آذربایجان توسط ارتش ارمنستان باید آزاد شود، شهروندان آذربایجانی که، بزور از خانه و کاشانه خود رانده شده اند، به زاد و بوم خویش باز گردند و نظام خودمختاری عالی به منطقه قره باغ کوهستانی در قلمروی آذربایجان اعطا گردد. امید دارم که، ما منبعد بایستی بر تلاشهای خود بیفزاییم تا، به این اهداف برسیم.

می دانم که، شما مدتی قبل از سمت خود در ارمنستان استعفا داده و اکنون در ایالات متحده آمریکا اقامت دائم دارید. پس از اینکه، تا حدودی به کنار رفته اید، امکان تحلیل واقع بینتر مسایل را دارید. فلذا شاید هم شما اکنون می توانید توصیه های ثمربخشتری ارایه دهید. به همین مناسبت من از ابتکار سفر شما به آذربایجان نیز تحسین می کنم. به من چنین گفتند که، شما اولین بار است که به آذربایجان سفر می کنید. پس، برای شما اهمیت بیشتری دارد که، کشوری را که، تابحال ندیده، ولی با آن همکاری کرده اید، در حال حاضر به چشم خود می بینید.

من این ابتکار شما را می پسندم. معتقدم که، طی مدت حضورتان در آذربایجان می توانید گفتگوهای خود را با آقای وفا قلی زاده همتای شما ادامه دهید و می توان تبادل نظر انجام داد.

ژیرایر لیباریدیان: خیلی متشکرم، جناب آقای رئیس جمهور. برای من حضور در اینجا، سرافرازی است و اینکه، مرا بحضور پذیرفتید، مایه بسی خوشحالی است. شما بسیار درست می فرمایید، من از سمت خود مدت یک و نیم سال است که، کناره گیری کرده ام. من برای مدت فعالیت شش ماهه به ارمنستان آمده بودم. سپس همان شش ماه تبدیل به هفت سال شد. آقای تر- پتروسیان رئیس قبلی من گفت که، تو تاریخدان خوبی هستی، ولی ریاضی دان خوبی نیستی، من به تو خواهم گفت که، شش ماه چه وقت تمام می شود. سپس من ناگزیر شدم وی را متقاعد سازم که، هفت سال واقعاً مدت بیشتر از شش ماه است و بایستی پیش خانواده خود بازگردم. اگر من موفق شدم هفت سال کار کنم، طی مدت فعالیت خود خانواده ام نیز از من حمایت کرد، این بدان معنی است که، ما همگان به امر حل مسالمت آمیز مناقشه پایبندیم.

اینجانب در حال حاضر فرد آزادی هستم، بعنوان نماینده دانشکده شرق- غرب و همچنین دانشکده آرِکس واشنگتن در اینجا حضور دارم. در حال حاضر کتاب می نویسم. این کتاب را امسال تمام خواهم کرد. کتاب در مورد این مناقشه خواهد بود. اینجانب مایلم این کتاب را طوری بنویسم که، در آنجا کلیه مواضع بطور عادلانه نشان داده شود. می خواهم در کتاب من تشریح گردد که، این مناقشه کوچک چگونه سپس تبدیل به مناقشه دو فرد، دو مردم، دو ملت و سپس مناقشه منطقه ای و نظامی شد.

من در کتاب خود همچنین مایلم دیدگاههای مختلف را هم منعکس سازم. تمایل دارم در این کتاب خود به استفاده از روشهای مختلفی در مسأله حل مناقشه جای دهم. در کتاب خود خواهم نوشت که، چگونه کشورهای مختلف در مسأله میانجیگری به مشارکت پرداخته و در این میانجیگری آنها چه نقشی را ایفا میکنند.

بنظر من، این، فرصت خوبی است که، امکان فکر کردن و نوشتن را بدست آوردم. فکر می کنم که، هم جنابعالی و هم دوست من آقای وفا قلی زاده نیز خیلی خوب متوجه این مطلب هستیدد. در حال حاضر من امکان فعالیت آزاد را بدست آورده ام.

بودن شخص آزاد، چندان به این معنی نیست که، علاقه من نسبت به منطقه کاهش یافته و دیگر، مناقشه را پیگیری نمی کنم. من بمحض فرصت، در مورد این منطقه و این مناقشه مطالعه می کنم. در صورت امکان، آماده ام با همه و همچنین با شما ملاقات نمایم تا، تصور روشنتری پیرامون این مسأله داشته باشم و مسایل اصلی این مناقشه را هر چه عمیقتر تحلیل کنم.

جناب آقای رئیس جمهور، شما خیلی درست می فرمایید که، در صورتی که پای میز مذاکرات نمی نشینی، امکان بیشتری جهت اندیشیدن هست. بنظرم، نوشته های من، برای آنان که مصمم به درک بهتر این مناقشه و حل آن میباشند، کمک خواهد کرد.

اصلاً شکی ندارم که، طرفهای درگیر مناقشه خواهان حل این مسأله هستند. بنظر من، تمام شهروندان درگیر این مناقشه و همچنین همه شهروندان مقیم این منطقه و کل شهروندان جهان حق دارند تا، در شرایط صلح و مغرور زندگی کنند. اکنون برای انجام این نیاز به اراده سیاسی هست. متأسفانه، طی هفت سال فعالیت من این اراده سیاسی تجلی نمی یافت. فکر می کنم که، ما بایستی اکنون در خودمان قدرت پیدا کنیم و به اراده سیاسی عمومی برسیم.

همچنین روشن است که، این حل باید بر مصالحات متکی شود. به اعتقاد من، مسایل اصلی- این مسأله چگونه باید حل گردد،- سؤالاتی است که در کنار می ماند. همچنین برای من واضح است که،- فکر می کنم، این امر، برای خیلی ها روشن است، ولی متأسفانه، برای همه روشن نیست،- ما کلاً، بایستی طوری به مسأله بنگریم تا، مردم ارمنستان با همسایگان خود همواره در شرایط خصومت نباشد. بهمین خاطر معتقدم که، با اعمال زور حل مسأله امکانپذیر نیست، بلکه حل آن بایستی از راه مذاکرات حاصل شود که، نتیجتاً، ملتهای همسایه دشمن هم نخواهند بود. استقلالی که، این کشورها بدان دست یافتند، برای آنها امکان می دهد تا، در شرایط صلح همکاری منطقه ای و دوستی زندگی کنند. در عین حال، برای مردمان این کشورها اجازه می دهد که، بار دیگر مرتکب اقداماتی که، سابقاً منجر به فاجعه می شد، نگردند.

اینجانب احترام فراوانی نسبت به همکاری ام با آقای وفا قلی زاده همتای قبلی خود، ولی دوست همیشگی ام داشته ام. ملاقاتمان با شما در ماه ژویه سال ۱۹۹۶ در شهر بن را هم بسیار خوب بخاطر دارم. به یاد دارم، خیلی دیر بود. نظرات، مشاهدات و شروط شما کمک زیادی برای ادامه مذاکرات بعدی مان کرد و من احترام زیادی به این قایلم.

در حال حاضر پس از اینکه فرد آزاد هستم، به همه همکاران قبلی خود از کلیه کشورها می گویم که، علاقه و نگرانی من نسبت به حل این مسأله بهیچ وجه کم نشده است. البته، مایل نیستم سخنی را بگویم که، خللی در این روند ایجاد کند و یا، بگونه ای در آن دخالت داشته باشد. لیکن معتقدم که، اگر کاری بکنم و یا حرفی را بزنم، برای همه مفید واقع خواهد گردید.

در ماه نوامبر سال گذشته از من و همچنین از نویسندگان آذربایجانی درخواست شده بود تا، مقاله یی در مورد دیدگاههای خود نسبت به این مسأله نوشته به سازمان امنیت و همکاری اروپا ارسال کنند. من این کار را ادامه می دهم. امیدوارم که، در مذاکرات به سخنان پرطمطراق و رودررویی استناد نخواهد شد و در جو حسنه برگزار خواهد گردید. بنظرم، درک موضع و نظرات دیگران در راستای حل مسأله بسیار ضروری است و من هم بعنوان فرد آزاد مایلم این کار را انجام دهم.

اینجانب فکر نمی کنم که، طرفها و ملتهای درگیر مناقشه در ادامه آن علاقه مند باشند و زمان به نفع کسی کار کند. همه طرفهای درگیر مناقشه بنوعی از آن رنج می برند. مناقشات و جنگها به درک واقعیت و حقیقت توسط انسانها خلل می آورد. می خواهم که، هر بچه مقیم این منطقه همانند دختر من امکانات مناسب، شرایط زندگی و آموزش خوب را داشته باشد. بطور کلی، در نظر من کودکان همیشه مقدم و نقطه پایانی بوده اند، چرا که کودکان آینده زندگی هستند. ما اغلب خشمگین می شویم. لیکن ما دیگر، افراد بالغ هستیم و تغییر ما سخت است. ولی می توان برای بچه ها زندگی خوبی را فراهم آورد. ما بایستی برای همه کودکان شرایط مناسب را در زندگی ایجاد کنیم. بگذار، آنها با احساسات تنفر نسبت به هم دیگر و بشریت پرورش نیابند.

از بابت این امکان ملاقات مجدداً از شما تشکر می کنم. بنظرم، تلاشهای شما و همچنین کوششهای دیگران و دیدگاه واقعگرایانه کلی چنان راهکاری است که، موجبات حل مناقشه را فراهم خواهد آورد.

حیدر علی اف: خوشحالم که، اکنون هم شما و هم ما نسبت به این مسأله اتفاق نظر داریم. این هم عبارت از آن میباشد که، ادامه مناقشه برای کسی سود نمی آورد و نخواهد آورد. ما باید سعی داشته باشیم تا، مناقشه را هر چه زودتر حل و فصل نماییم و در این منطقه صلح و آرامش برقرار سازیم.

من این نظر را چند بار تکرار کرده ام که، آذربایجان چندان تمایل به زندگی دائم در شرایط خصومت با ارمنستان نمی باشد. فکر می کنم که، ارمنستان نیز چنین می اندیشد. زیرا ما ناخودآگاه، به خاطر سرنوشت مان در این منطقه زندگی می کنیم و همسایه یک دیگر هستیم. هیچ کسی- نه ارمنستان و نه آذربایجان همسایگی را ترک نخواهد کرد. بنابراین، همانطوری که تاکنون مانند همسایه زندگی کرده، از این پس نیز طول قرنها همسایه هم خواهیم بود. بهمین خاطر بایستی مناسبات برقرار شود.

مسلماً، این هم منوط به حل و فصل مناقشه میباشد. مطمئنم که، چنانچه ما موفق به این شویم، مناسبات ارمنستان و آذربایجان ممکن است طی مدت کمی عادی شود و دو کشور مستقل می توانند همکاری بسیار مفیدی با هم دیگر داشته باشند و اوضاع منطقه ما هم کاملاً عادی می شود. بیایید، هم شما و هم ما در این راه تلاش کنیم.

روزنامه آذربایجان مورخ ۱۴ مارس سال ۱۹۹۹