Arama

ÇALIŞMALARI / PETROL STRATEJİSİ / Petrol stratejisi kapsamında yapılan görüşmeler

Ed Smith: Sayın Cumhurbaşkanı, her halde hatılıyorsunuzdur, eski ABD Dışişleri Bakanı Sayın Schultz ile Azerbaycan`ı ziyaret ettiğimizde sizinle bir araya geldik ve yaptığımız görüşmede ben Cleveland`in doğduğum kent olduğunu söyledim. Sizinle bu defa orada görüşeceğimi, böylece gidip ailemi ziyaret etmeme için bir bahane olacağını umuyordum.

Haydar Aliyev: Ben orada kısa bir süre kaldım, fırsat olmadı. Cleveland`de otele bile gitmedim. Kliniğe gittim, beni orada muayene ettiler, sonra hava alanına döndüm, uçakla buraya geldim. Fakat geçen sefer Cleveland`de daha uzun süre kaldım. Bu kez doktorlar kalmama gerek yok dediler.

Siz burada mı oturuyorsunuz?

Ed Smith: Evet, burada oturuyorum. Bizim şirketin genel merkezi "Dorchester" oteli yakınlığında bulunuyor. Bizim "PSC İnternational" Şirketi dünyadaki tüm boru hatları ile ilgili çalışmaları yürüttüğü için biz kendi genel ofisimizi dünyanın merkezi olarak bilinen Londra`da açtık. Fakat şimdi biz başlıca olarak Hazar havzasına odaklanmış bulunuyoruz, bunu da söylemem gerekir.

Sayın Cumhurbaşkanı, bugün sizinle görüşme fırsatı elde edeceğimi ve Trans Hazar doğal gaz boru hattı ile ilgili yapılan çalışmalar konusunda Sizi bilgilendirmeyi umuyordum.

Haydar Aliyev: Ben de merak ediyorum, zira son dönemlerde bazı tatsız haberler alıyorum. Ben de gerçeğin ne olduğunu öğrenmek için sizinle görüşmek istiyordum.

Biliyorsunuz, Sayın Schultz ile birlikte Bakü`yü ziyaretiniz sırasında sizinle yaptığımız görüşmede ben devletimizin bu konuyla ilgili tutumunu, bizzat kendi tutumumu - bizim bunu desetklediğimizi açıkça ifade ettim. Yani bizim açımızdan her hangi bir sorun yok. Fakat nedense, son dönemlerde işlerin iyi gitmediğini söylüyorlar. Durum nasıl söyler misiniz?

Ed Smith: Doğru buyurdunuz, işler istenildiği gibi pek iyi gitmiyor.

Hem biz, hem "Shell" şirketi şunu şimdi anlıyoruz ki, Türkmenistan`ın kendi gazını Türkiye`ye ihraç etmesi için Türkiye ile anlaşmasının olmasına rağmen, "Şahdeniz" yatağında bulunan büyük doğalgaz rezervleri Azerbaycan`ın Hazar bölgesinde gaz ihraç eden başlıca ülkelerden birine dönüşmesine neden olacaktır.

Biz Cumhurbaşkanı Niyazov`a Trans Hazar doğalgaz boru hattı inşa edildiğinde sadece Türkmenistan`ın değil, hem de Azerbaycan gazının Türkiye`ye taşınması, ihraç edilmesi için uygun koşulları sağlamamız gerektiğini söyledik. Biz Türkmenistan Cumhurbaşkanı`na Türkmenistan`dan ilk boru hattını bizim inşa edeceğimizi bildirdik, biz onu yıllık 16 milyar metreküp Türkmenistan gazını Türkiye`ye ihraç etme, ileride ise bununla birlikte 8 milyar metreküp Azerbaycan gazını ihraç etme olanağını sağlayacak kapasitede yapacağız.

Doğalgaz boru hatlarının kendine özgü özellikleri bulunmaktadır. Bu da şudur ki, doğal gaz boru hattı döşendikten sonra ya ona paralel biçimde ek bir boru hattı inşa edilerek, yahut kompresör ünitesi aracılığıyla aynı boru hattından daha fazla miktarda gazın - gerek Türkmenistan gazının, gerekse de Azerbaycan gazının - sevkiyatı için gerekli koşulları sağlamak mümkündür.

Bildiğiniz üzere, hem "PSC İnternational", hem "Shell" şirketleri Trans Hazar doğalgaz boru hattını inşa etmek için halihazırda oluşturulmş konsorsiyumda iştirak ediyorlar. Fakat biz bu konsorsiyumu genişleterek orada Azerbaycan`ın, Gürcistan`ın ve Türkiye`nin çıkarlarını sağlayalım istiyoruz. Kalabalık bir konsorsiyum bu boru hattı için ulaştırma hizmetlerini sunarak, sadece Türkmenistan`ın, yahut Gürcistan`ın çıkarlarını değil, genel olarak bölgedeki tüm ülkelerin çıkarlarını sağlar. Onların bu konsorsiyuma katılması, pay alması boru hattının faaliyetini çok olumlu yönde etkiler.

Ne yazık ki, bugün biz Türkmenistan Cumhurbaşkanı Sayın Niyazov`un şöyle bir açıklaması ile karşılaştık: Azerbaycan`da henüz doğalgaz yoktur ve biz Azerbaycan`da büyük oranda gaz rezervlerinin keşf edilmesinden dolayı endişe duymamalıyız. Biz şunu da biliyoruz ki, Türkmenistan Cumhurbaşkanı yılda 50 milyar metreküp Türkmenistan gazının Rusya üzerinden ihraç edilmesi için, yani bu gazın Rusya`ya satılması için Rusya`nın "Gazprom" şirketi ile görüşmelere başlamıştır.

Her iki versiyonun, yani hem Türkmenistan tarafının böyle bir düşünceye kapılması ve kendi tutumunu açıklaması, bunun yanı sıra bu alanda adım atması Trans Hazar doğal gaz boru hattının gerçekleşmesine engel oluşturduğunu, onun işini zora soktuğunu düşünüyoruz.

Trans Hazar gaz boru hattının başarısızlığa uğraması ilk önce Türkmenistan`ın çıkarlarına zarar veriyorsa, bu, nitekim, Azerbaycan`ın da, Gürcistan`ın da çıkarlarına hizmet etmiyor diye düşünüyoruz. Pek açıktır ki, bu, bölgenin çıkarlarına aykırıdır.

Sayın Cumhurbaşkanı, izninizle bu boru hattının Azerbaycan`a ne gibi yararlar sağlayacağı ile ilgili birkaç kelime söylemek istiyorum. Boru hatları inşa edildiğinde onun kapasitesi ne kadar büyük olursa, o zaman aynı boru hattı aracılığıyla ihraç edilecek - gerek gaz, gerekse petrol- gazın ve petrolün her bölümü için daha az harcama yapılmış olacaktır. Bu yüzden de biz düşünüyoruz ki, eğer Türkmenistan`dan uzanacak Trans Hazar boru hattı ile Azerbaycan gazı ihraç edilecek olursa, o zaman doğal gazın taşınması için Azerbaycan`ın üstleneceği masraflar daha az olacaktır.

Ben Sayın Aleskerov ile yaptığım görüşmeler sırasında Azerbaycan`a kendi doğal gazını Trans Hazar boru hattı aracılığıyla nakli, ihracı için rekabet avantajı sağlayacak ve çok uygun fiyatlar önermeye hazırız veyahut Azerbaycan`ın kendisini de bu projede katılım payına sahip bir ülke olarak yer almasını sağlamaya hazırız.

Geçen Cuma Aşkabat`ta yapılan görüşmeler sırasında Türkiye Büyükelçisi Sayın Balkan Cumhurbaşkanı Niyazov`a şunu açıkça söyledi: eğer Türkmenistan gazı Türkiye pazarına ihraç edilecekse, o yalnız Trans Hazar doğalgaz boru hattı aracılığıyla ihraç edilecektir ve Türkmen gazının Türkiye bazarlarına Rusya üzerinden sevkiyatı kabul edilemez. Düşünüyoruz ki, Türkiye hükümeti kendi resmi tutumunu açıkça ortaya koyarak Türkmenistan gazının Türkiye bazarlarına ihracının yalnız Trans Hazar gaz boru hattıyla mümkün olacağını ve Azerbaycan`ın da kendi gaz rezervlerini, gaz potansiyelini bu boru hattı aracılığıyla gerçekleştirebileceğini ifade ediyor. Cuma akşamı Sayın Aleskerov`da bu konuda bilgi verdim, onu durumla ilgili bilgilendirdim ve Azerbaycan gazının bu boru hattı aracılığıyla ihracından yana olduğumuzu belirttim. Biz ortak çabalarla bu projeyi gerçekleştirmek için Azerbaycan`ın da Trans Hazar doğal gaz boru hattını desteklemesini istiyoruz.

Sizin Amerika Birleşik Devletleri`ne şu son ziyaretiniz sırasında hem Başkan Clinton, hem de Enerji Bakanı Richarson ile yaptığınız görüşmelerde Trans Hazar doğal gaz boru hattına verdiğiniz desteği biz Azerbaycan tarafının üstlenmiş olduğu bir yükümlülük olarak değerlendiriyoruz ve bu yükümlülüğün yerine getirilmesini hızlandırmak için ben gelecek hafta Azerbaycan`ı ziyaret edeceğim. Biz Aleskerov ile bu Trans Hazar doğalgaz boru hattının kısa sürede yapılması ve bölgesel çıkarların sağlanması için neler yapmamız gerektiği konusunda görüşmelerimizi sürdüreceğiz.

Ben böylesine uzun konuştuğum için Sizden özür diliyorum. Trans Hazar doğal gaz boru hattına verdiğiniz emekler için Size teşekkür ederim, umarım biz ortak çabalarla o projenin gerçekleşmesini sağlayacağız.

Haydar Aliyev: Teşekkür ederim. Konuşmanız pek uzun olmadı. Benim bu konuyla ilgili, şimdiki durum hakkında tam bir bilgi edinmem gerekiyordu. Nitekim sizinle bizim aramızda çözüme bağlanmamış her hangi bir sorun olmadığı birkez daha anlaşıldı. Bizim heyet, ardından Türkiye heyeti, Gürcistan heyeti, Aşkabat`ı ziyaret ettiğinde - ki 18 Ocak`ta- Türkmenistan Cumhrubaşkanı Niyazov bunların hiçbirini söylemedi ve görüşmeyi de çok önemli olarak değerlendirdi.

Fakat onun neden düşüncesini değiştirdiğini anlamış değilim. Bir şekilde buna bir anlam vermek mümkün. Fakat her şeyi önceden düşünüp taşınmak gerekir. Yoksa bir gün bir sözleşme imzalayacaksın, iki-üç ay sonra başka bir sözleşme imzalayacaksın - bunu pek ciddiye almazlar.

İlham Aliyev, sen petrol şirketinin birinci başkan yardımcısı olarak bu konuda birşey söyleyebilir misin?

İlham Aliyev  (Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi Birinci Başkan Yardımcısı): Bizim bu konudaki tutumumuz ta başından beri hep aynı olmuştur ve bu tutum değişmez bir biçimde sürdürülüyor. Başından beri biz çeşitli düzeylerde Trans Hazar doğal gaz boru hattını desteklediğimizi açıkladık ve Türkiye ile, sizin şirketinizle bu konu üzerine pekçok görüşmeler yaptık. Başlıca koşulumuz ileride Azerbaycan`da elde edilecek gazın bu boru hattı aracılığıyla dünya piyasalarına nakletmektir ve ben sizin bizim bu tutumumuzu desteklediğinizi de biliyorum.

Böylece, "PSC" ile Azerbaycan`ın tutumları arasında herhangi bir çelişki, yahut anlaşılmazlık bulunmamaktadır ve farklı dönemlerde dolaşan söylentiler - "Azerbaycan kendisi büyük bir doğalgaz ülkesi olacaktır ve onun için de bu Trans Hazar doğal gaz projesine engel olmak istiyor" yönünde söylentiler, tabii ki, asılsızdır. Zira bizim attığımız fiili adımlar Azerbaycan`ın önceden de bu projeyi desteklediğini ve bu projenin kısa sürede gerçeğe dönüşmesi için elinden geleni yaptığını ve yapacağını ortaya koyuyor.

Biz bu alanda rekabet değil, işbirliği yapmalıyız diye düşünüyorum. Zira ileride Azerbaycan`ın çok zengin gaz rezervleri dünya piyasalarına ulaştırılmalıdır ve belki bir gün Türkiye piyasası bizim için yeterli olmayabilir. Onun için biz bu doğal gaz stratejimizi çok uzun vadeli bir proje olarak gerçekleştirmek istiyoruz. Artık biz Azerbaycan doğal gazının Avrupa ülkelerine nakli için bir takım araştırmalar yapıyoruz ve bu konuda sizin şirketinizle ileride işbirliği yapabiliriz diye düşünüyorum.

Haydar Aliyev: Benim söylemek istediğim şudur ki, Azerbaycan Cumhurbaşkanı`nin tutumu değişmezdir. Biz bu konulara yüzeysel yaklaşmıyoruz, düşünüp taşınıyoruz ve bizim devlet petrol şirketinde, onun birinci Başkan Yardımcısı İlham Aliyev`in söylediği üzere, bu konuyla ilgili bugün de, ilerisi için de çok net görüşler bulunmaktadır.

Daha sizin şirket yokken Cumhurbaşkanı Niyazov başka bir şirtketle işbirliği yapıyordu. Onlar da gelip benimle görüştüklerinde - ki "Enron" şirketi geldiydi - biz karşı olmadığımızı söyledik. Bunun ardından İsrail şirketi geldi, biz itirazımız olmadığını söyledik. Daha sonra siz bu çalışmaya başladınız, biz size de itiraz etmediğimizi söyledik.

Yani prensip olarak biz ülkemizde doğal gazın bulunduğunu ve ülkemizde büyük oranda doğal gaz üretileceğini biliyorduk. Fakat buna rağmen Türkmenistan doğalgazının Türkiye`ye Hazar Denizi`nden ve Azerbaycan üzerinden sevkedilmesi gerektiğini düşünüyorduk. Zira bu, birincisi, bizim ortak stratejimizdir; ikincisi, biz Türkmenistan`a engel olmak istemiyoruz; üçüncüsü onların gazı Batıya taşınsın istiyoruz; dördüncüsü de bunun asla bizim doğalgazın ihracına engel olmayacağını biliyorduk. Bu nedenle de siz bize güvenebilirsiniz. Bizim tutumumuz değişmeyecektir.

İstanbul`da imzaladığımız bu belgenin, bu sözleşmenin altındaki imzaya ben çok önem veriyorum ve bu belgeyi bugün imzalayıp iki ay sonra onu değiştiremem. Bu anlaşmanın altında Cumhurbaşkanı Bill Clinton`un da imzası var, Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel`in de, Cumhurbaşkanı Şevardnadze`nin de imzası var. Ve Cumhurbaşkanı Niyazov imzalarken orada bu konu üzerine çok güzel bir konuşma yaptı. Bu yüzden de biz bu çalışmalarda çok ciddiyiz.

Evet, bugün şunu söyleyebiliriz: bizim yakın dönemlerde büyük miktarlarda gaz ihraç etme olanağına sahip olduğumuz artık biliniyor. Fakat bu, İlham Aliyev`in söylediği üzere, bizde rekabet duygusu uyandırmıyor. Tam tersi, işbirliği duygusu uyandırıyor. Biz bu konuda sizinle işbirliği yapacağız. Fakat imzalanmış olan temel projenin yaşama geçirilmesi gerekir. Tabii ki, sizin söylediğiniz üzere, biz onları değerlendireceğiz. Hatta siz ileride o boru hattının kapasitesini artırma imkanı olduğunu, yahut ona paralel daha bir hattın yapılmasının mümkün olduğunu söylediniz, ben buna sevindim. Düşünüyorum ki, bizim buna ihtiyacımız olacaktır. Bu yüzden de tüm bunlar bir bütün içinde bizi memnun ediyor.

Siz Türkmenistan ile çalışmalarınızı ciddiye alın ve sorunları onlarla çözün. Azerbaycan`a ne zaman isterseniz gelin. Devlet Petrol Şirketi`nde temaslarda bulunun, sizi her zaman kabul edecekler, bana bilgi verecekler. Gerekirse, ben de sizinle görüşürüm. Biz size yeşil ışık yakıyoruz.

Ed Smith: Sayın Cumhurbaşkanı, çok teşekkür ederim.Umarız, bizim Azerbaycan ile ilişkilerimiz, işbirliğimiz yalnız İstanbul Bildirisi ile kısıtlı kalmayacak, tam tersi daha da yaygınlaşacaktır.

Haydar Aliyev: Evet, hiç kuşkusuz.

Ed Smith: Sizin Devlet Petrol Şirketi ile ve ülkenizde faaliyette bulunan diğer büyük batılı şirketlerle ortak çalışma yapmak için iyi olanaklarınız bulunmaktadır ve bunun sonucunda biz sadece Türkmenistan`ın değil, Azerbaycan`ın da taşıma sorunlarının çözümüne, boru hatlarınıninşası ile ilgili çalışmaya yakından katılabiliriz diye düşünüyoruz. Sizin Devlet Petrol Şirketi ile biz çok yakın ilişkiler geliştireceğiz. Sayın İlham Aliyev`den bir ricada bulunacağız, Sayın Aleskerov`a ara sıra bize daha iyi davranmasını söylesin.

Haydar Aliyev: O, bunu yapar.

Ed Smith: Doğru, görüşmeler yapmak her zaman takdir edilen bir durumdur, fakat bir gelişme sağlamamız gerekir.

Haydar Aliyev: Tamam yaparlar, bu konuda endişe duymayın.

© aliyev-heritage.org