‎"Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev'in Hazar'a kıyıdaş ülkelerin devlet ‎başkanlarının zirve toplantısında konuşması" (24 Nisan 2002 yılı, Aşkabat) - belgesine ilişkin ‎tarihi vesika


23-24 Nisan 2002'de Türkmenistan'ın başkenti Aşkabat'ta Hazar'ın hukuki statüsünün belirlenmesi amacıyla Hazar'a kıyıdaş ülkelerin devlet başkanlarının zirve toplantısı yapıldı. Cumhurbaşkanları Haydar Aliyev (Azerbaycan Cumhuriyeti), Saparmurat Niyazov (Türkmenistan Cumhuriyeti), Muhammed Hatemi (İran İslam Cumhuriyeti), Nursultan Nazarbayev (Kazakistan Cumhuriyeti) ve Vladimir Putin'in (Rusya Federasyonu) katılımıyla Aşkabat'ın muhteşem "Ruhiyyet" sarayında düzenlenen toplantı Hazar'a kıyıdaş ülkelerin cumhurbaşkanlarının ilk toplantısıydı. SSCB'nin çökmesinden sonra Hazar'ın sahibi konumuna gelen bu devletlerin tutumları arasındaki çelişkili noktalar uzun süre böyle bir toplantının yapılmasına engel olmuştur. Bu süre içinde Hazar'a kıyıdaş devletler arasındaki Hazar'la ilgili tüm konular (deniz trafiği, balık yetiştiriciliği, hidrokarbon kaynaklarının işlenmesi) düzenleyen tek hukuki kaynak 1921 ve 1940 senelerinde SSCBile İran arasında imzalanan anlaşmalar olmuştur.

Toplantının gündemi Hazar'ın hukuki statüsü, uluslararası ve bölgesel konular, Hazar havzasının farklı sorunlarının masaya yatırılmasını içeriyordu. Toplantıda konuşma yapan Türkmenistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Saparmurat Niyazov bölgesel işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla Hazar havzası beş devletin kurulunun oluşturulması önerisini yaptı. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ise konuşmasında düzenli olarak Hazar'la ilgili denetimlerin yapılması amacıyla beşli hükümetlerarası merkezin kurulması önerisinde bulundu. İki gün boyunca yapılan görüşmelerde tarafların tutumları arasında bir takım fikir uyuşmazlıkları gözlemlendi. Bu nedenle taraflar arasında nihai deklarasyon imzalanmadı. Belgenin Hazar'ın statüsünün belirlenmesi için temel ilke ve yöntemleri yansıtacacağı öngörülmekteydi. Şunu da belirtelim, kıyıdaş devletler Hazar'ın bölünmesi konusunda farklı yaklaşımlara sahiplerdi. Azerbaycan Hazar Denizi'nin kıyıdaş devletler arasında sektörlere bölünmesinin orta hat ilkesi göz önünde bulundurularak, bu denizde oluşmuş birikim, uluslararası hukukun meşru ilkeleri doğrultusunda ve kıyıdaş devletlerin Hazar Denizi'nde egemenlik haklarının sağlanması zemininde yaşama geçirilmesinden yanadır. Bu konuda Rusya Federasyonu ve Kazakistan Cumhuriyeti Azerbaycan tarafı ile aynı yaklaşım içindeler.

Cumhurbaşkanları zirve sonrası düzenlenen basın toplantısında yaptıkları açıklamalarda toplantının öncelikli olarak her devletin konu ile ilgili tutumunun açıklığa kavuşması açısından uygun bir ortamı sağladığını beyan ettiler.

11-12 Kasım 1996 yılında Hazar'a kıyıdaş devletlerin dışişleri bakanlarının Aşkabat toplantısında Hazar Denizi'nin hukuki statüsüne ilişkin sözleşmenin düzenlenmesi amacıyla bu ülkelerin dışişleri bakanları yardımcıları düzeyinde özel çalışma grubu oluşturuldu. Şimdiye kadar bu grubun 12 toplantısı yapılmıştır. Son toplantı 26-27 Ekim 2004 yılında Moskova'da düzenlenmiştir.

Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev 24 Nisan'da yapılan zirve toplantısında bir konuşma yaparak Hazar Denizi'nin hukuki statüsü sorununun kıyıdaş devletler arasında onların "egemenlik haklarına saygı, karşılıklı yarara dayalı ortaklık ruhu içinde, sivil yöntemlerle" çözüme kavuşması gerektiğini belirtmiştir.

Tarihi vesika 6 ocak 2005 yılında düzenlenmiştir