Axtarış

ƏSƏRLƏRİ / MÜSAHİBƏLƏR

Andrey Karaulov: Zati-aliləri, bu gün məhz TVS kanalını şərəfyab etdiyinizə görə Sizə təşəkkürümü bildirirəm. Heydər Əliyeviç, biz bir-birimizi çoxdan və yaxşı tanıyırıq, ona görə də, yəqin, xalqlarımızı nəyin yaxınlaşdırdığını və birləşdirdiyini deməyə ehtiyac yoxdur. Bəs bu gün Rusiya ilə Azərbaycanı ayıran nədir? Nə kimi problemlər həll edilməyibdir?

Heydər Əliyev: Əvvəla, mən sizinlə görüşməyimə şadam. Bəli, biz bir-birimizi çoxdan, 10 ildən artıqdır tanıyırıq. Mən Moskvanı düz 10 il əvvəl iyun ayında tərk etdim. Bir həftədən, bəlkə də on gündən sonra siz mənim dalımca Naxçıvana gəlib çıxdınız, mən orada üç il sürgün vəziyyətində yaşadım. Bu gün sizinlə görüşə gələrkən mən rəhmətlik bacımın həmin kiçik evində, sizinlə həyətdə oturub söhbət etməyimizi xatırladım.

Andrey Karaulov: Naxçıvanda gecələr yaxşı idi. Mənə elə gəlir ki, o dövr vahid ölkəmizin respublikaları arasında münasibətlər üçün daha səmimi vaxt idi.

Heydər Əliyev: Bilirsinizmi, məsələ nədədir, axı, biz bir dövlətdə, bir ölkədə yaşayırdıq.

Sual: Bu gün isə Azərbaycan NATO-ya daha yaxındır, nəinki Moskvaya?

Cavab: Səhv edirsiniz. Bunu açıqlamaq lazımdır. 90-cı ili yadınıza salın. O il bizim üçün necə ağır il idi. 1990-cı ilin yanvarı, yanvarın 19-dan 20-nə keçən gecə. Mən yanvarın 20-də axşam sizə zəng vurdum. Biz sizinlə yanvarın 21-də gündüz saat 12-də Azərbaycanın Moskvadakı Daimi Nümayəndəliyinin yanında görüşdük. Yadınızdadır, necə ağır vaxt idi, qoşun yeridilməsi, adamların gülləbaran edilməsi ilə əlaqədar insanlar necə fəryad qoparır, necə ağlayırdılar.

Sual: Siz o vaxtdan bəri Qorbaçovla görüşməmisiniz?

Cavab: Xeyr, görüşməmişik, görüşmək arzum da yoxdur. Görünür, kimsə ona nəsə çatdırmışdı. Bunun həqiqətə nə dərəcədə uyğun olub-olmadığını bilmirəm. O ki qaldı onun təəssüflənməsinə, bunun artıq heç bir əhəmiyyəti yox idi.

Sual: Heydər Əliyeviç, doğrudanmı Azərbaycan bizim hərbçiləri, o zaman Qorbaçovun və Yazovun əmrini yerinə yetirənləri heç vaxt bağışlamayacaq?

Cavab: Bilirsinizmi, bağışlamaq geniş anlayışdır. Əgər adamlar cinayət törədibsə, mühakimə olunubsa və cəzalarının müəyyən hissəsini çəkirsə, mən onları bağışlayıram və ya amnistiya elan edirəm, bu amnistiyaya əsasən onlar azadlığa buraxılırlar. Yəni, əslində onları bağışlayırlar və ya bağışlamırlar, bir sözlə, əfv edirlər. Bu isə elə bir cinayətdir ki, onu heç vaxt bağışlamaq olmaz. Bu, vəhşicəsinə törədilmiş cinayətdir. Bu iş üzrə istintaq indiyədək qurtarmayıb və ya ümumiyyətlə, çoxdan dayandırılmışdır. Buna görə də bu cinayətdə kimlərin təqsirkar olduğu hüquqi cəhətdən müəyyənləşdirilməyib, siyasi, mənəvi günahkar isə məlumdur. Ona görə də söhbət məhz bu kateqoriyadan gedir.

Sual: Heydər Əliyeviç, o vaxtlar səslər eşidilirdi ki, Rusiya, Moskva Azərbaycanı özündən həmişəlik uzaqlaşdırmışdır. Bu gün biz həmin siyasətin acısını çəkmirikmi?

Cavab: Bilirsiniz, ümumiyyətlə, biz çox şeyin, bütövlükdə Qorbaçovun siyasətinin acısını, özü də təkcə Azərbaycana münasibətdə deyil, ümumən o düşünülməmiş siyasətin acısını çəkirik. Əlbəttə, onun özü və çoxları hesab edir ki, o, Sovetlər İttifaqını demokratikləşdirməyə, islahat keçirməyə çalışırdı. Əslində isə, mən onunla birlikdə Siyasi Büronun üzvü idim, o, nə etdiyini özü də bilmirdi. Gəmi yerindən tərpənib istiqamət götürəndə hara getdiyini, hansı koordinatla getdiyini və haraya çatacağını bilir. Bəzən də elə olur ki, gəmi dənizdə üzür, kompası da yoxdur, heç bir koordinatı da, külək haraya aparsa, oraya da gedib çıxacaqdır. O, təxminən belə vəziyyətdə idi. Ona görə də ziyan vurdu. Azərbaycana gəldikdə isə, şübhəsiz ki, Azərbaycanın 20 Yanvar yarası çox ağırdır.

Sual: Heydər Əliyeviç, bu, həqiqətən, dəhşətli günahdır, o vaxtlar müdafiə naziri Yazovun, DTK-nın ordu generalı Babkovun və o vaxtkı daxili işlər naziri Bakatinin və əlbəttə, Qorbaçovun əmrini yerinə yetirməyə məcbur olan zabitlərimizin dəhşətli günahı idi. Digər tərəfdən, hər halda zaman irəli gedir və mənim sevimli şəhərim olan Bakıda Birləşmiş Ştatların nüfuzunun necə gücləndiyini müşahidə etmək bizə çox ağır gəlir. Bu gün Amerikanın Bakıdakı səfirliyində nə qədər adam var. 200 nəfərdən çoxdur?

Cavab: Əvvəla, sizin ifadənizi bir qədər dəqiqləşdirmək istəyirəm. Əsgərlərin günahı. Şübhəsiz, onlar öz əsgəri vəzifələrini yerinə yetirirdilər. Əlbəttə, vəhşilik göstərmişlər. Amma başlıca təqsirkarlar onlar deyillər. Başlıca təqsirkarlar bunu burada, Moskvada planlaşdıranlardır. Mən Sovet İttifaqı Kommunist Partiyasının rəhbərlərini nəzərdə tuturam. Başlıca təqsirkarlar bunu onlarla birlikdə planlaşdırıb həyata keçirən Azərbaycanın rəhbərləridir. İstəmirəm ki, on il keçəndən sonra birtərəfli qiymət verilsin. Onlar da təqsirkardır, Azərbaycanın o vaxtkı rəhbərləri də. Onlar da, bunlar da. O ki qaldı Amerika Birləşmiş Ştatlarının Azərbaycandakı səfirliyindəki əməkdaşların sayına, deyin, görək, Moskvadakı səfirlikdə nə qədərdir?

Andrey Karaulov: Az deyildir. Amma bizim Azərbaycandakı Nümayəndəliyimizin əməkdaşları xeyli azdır. Bakıda bizim diplomatlarımız Amerika diplomatlarından qat-qat azdır.

Heydər Əliyev: Bəs onların daha çox olmasını kim qadağan edir? Axı heç kəs məhdudiyyət qoymur.

Andrey Karaulov: Biz istəyirik ki, ölkələrimiz arasında ticarət genişlənsin. Azərbaycan sərhəddəki gömrük rüsumlarının götürülməsi təklifini irəli sürür və bir növ, azad zona yaratmaq istəyir. Amma bu, bizə, Rusiyaya sərfəli deyildir.

Heydər Əliyev: Andrey, əvvəla, mən bir daha təkrar edirəm, səfirlik əməkdaşlarının sayı hələ heç nəyi müəyyənləşdirmir. Məsələn, biz müstəqil dövlətik. İstəyirik ki, bir çox ölkələrdə səfirliyimiz olsun. Ona görə yox ki, onlar başqalarına nisbətən bizə yaxındır, məhz ona görə ki, biz, sadəcə, dünyada daha böyük əlaqələrə malik olmaq istəyirik. Məsələ bundadır ki, haqqında qərar qəbul etdiyimiz səfirlikləri açmağa maliyyə imkanlarımız yoxdur. Biz bu qərarı həyata keçirə bilmirik. Bu, maliyyə imkanları ilə bağlıdır. Siz də bilin, bütün ictimaiyyət də bilsin ki, heç kim heç nəyi əsla məhdudlaşdırmır, ümumiyyətlə, heç bir kvota yoxdur. Rusiya səfirliyi istəyir günü bu gün 100 əməkdaşa, diplomata malik olsun, hökumətimizdə heç kəs deməyəcəkdir ki, nə üçün? Demək istəyirəm ki, biz hətta orada nə qədər əməkdaş olduğunu bilmirik, bununla maraqlanmırıq, bunun bizə dəxli yoxdur. Bu, Rusiyanın öz işidir. Bu, birincisi.

İkincisi isə, siz azad ticarət zonasından danışdınız. Yeri gəlmişkən, həmin məsələ bu gün sammitdə müzakirə edilmiş əsas məsələlərdən biri idi. Bu məsələ hələ 1994-cü ildə gündəlikdə dururdu. Onu əsasən qəbul etmişdik, amma tamamilə yox. Məsələn, biz onu həm qəbul, həm də ratifikasiya etmişik. Lakin indi az qala ondan imtina etmək prosesi gedir. Rusiya prezidenti bu gün bəyan etdi ki, söhbət həmin qanunda hansısa istisnalardan gedir. Bəli, bəzi məsələlər Rusiya üçün, bir sıra digər məsələlər isə, ola bilsin, başqaları üçün sərfəli deyildir. Biz Azərbaycan olaraq bunda təkid etmədik. Amma elə ölkələr var ki, onların buna çox ehtiyacları var. Məsələn, Ukrayna, Qazaxıstan və bəzi başqaları. Ona görə də bu məsələ, misal üçün, bizim Rusiya ilə qarşılıqlı münasibətlərimizə təsir göstərən bir məsələ deyildir.

Sual: Ukrayna neftin haqqını tam ödəyirmi?

Cavab: Ukrayna neftin haqqını bizə tam ödəyir.

Sual: Bəs nə üçün Ukrayna Rusiyaya qazın haqqını tam yox, heç ona yaxın olan həcmdə də ödəmir?

Cavab: Siz bunu Ukraynadan soruşun. Bunu məndən niyə soruşursunuz?

Sual: Mən bu sualı Leonid Kuçmaya hökmən verəcəyəm. Qəribə vəziyyət alınır. MDB ölkələri arasında münasibətlər, həqiqətən, tərəfdaşlıq münasibətləridir. Söhbət Rusiyadan, böyük qardaşdan getdikdə, haqqı ödəməmək, pulu verməmək, təxirə salmaq, restrukturlaşdırmaq və ya nə isə başqa bir şey düşünüb tapmaq olar. Bununla da Rusiya pul itirir. Heydər Əliyeviç, nə üçün belədir? Siz təcrübəli adamsınız, izah edin.

Cavab: Andrey, mən Rusiyanın daxili işlərinə qarışmaq istəmirəm.

Andrey Karaulov: Bu, bizim yox, MDB-nin işləridir.

Heydər Əliyev: Bilirsinizmi, MDB-də hər bir ölkə öz mənafelərini qoruyur. MDB SSRİ deyil, o, ittifaq yox, birlikdir. Odur ki, hər bir ölkə öz mənafelərini müdafiə edir. Yeri gəlmişkən, Andrey, mən sənə deməliyəm ki, Rusiya Təhlükəsizlik Şurasının katibi Sergey İvanov bu yaxınlarda bizdə, Bakıda olmuşdur. O, mətbuat nümayəndələrinin yanında bəyan etdi ki, Azərbaycan MDB-də yeganə ölkədir ki, onun Rusiyaya borcu yoxdur.

Sual: Biz hamımız bilirik ki, digər MDB ölkəsinin, yeri gəlmişkən, Sizin qonşunuz olan ölkənin prezidenti ilə müqayisədə prezident Əliyevlə dialoq aparmaq qat-qat asandır. Amma, buna baxmayaraq, Siz də təkid etdiniz ki, Azərbaycan ərazisində bizim hərbçilər olmasın. Heydər Əliyeviç, bu, məgər pisdir?

Cavab: Əvvəla, necə yəni təkid edirdik - Rusiyanın yox, Sovetlər İttifaqının, hərbçilərinin çıxmasını təkid edirdik. Azərbaycan öz müstəqilliyini bəyan etdikdən az sonra Sovetlər İttifaqının hərbi qulluqçuları Azərbaycanı tərk etdilər. Yəni, bizim qarşımızda belə bir məsələ durmurdu.

Sual: Bəs sərhədlər?

Cavab: Sərhədlər də. Sərhədçilər də tərk etdilər.

Sual: Bəs niyə, Heydər Əliyeviç?

Cavab: Necə niyə, tərk edib, getdilər. Onda Sovetlər İttifaqı idi. Siz müxtəlif şeyləri dolaşdırırsınız. Biri var Sovetlər İttifaqı, biri də var Rusiya. Bunlar heç də eyni şey deyildir. Sizsə onları eyniləşdirmək istəyirsiniz. Bəli, Sovetlər İttifaqı dövründə biz bir dövlətdə idik. Ona görə də hər şey vahid idi. Sovet İttifaqı dağılandan sonra isə hamı bir-birindən ayrıldı. Sərhədçilər haradasa qaldılar. Məsələn, hazırda Ermənistanın Türkiyə, İran ilə sərhədini Rusiya sərhədçiləri qoruyurlar. Rusiya Federal Sərhəd Qoşunları Xidmətinin direktoru cənab Totski bu yaxınlarda Bakıda oldu. Mən ondan soruşdum ki, siz, məsələn, Ermənistanda nə qədər sərhədçi saxlayırsınız. Dedi ki, üç min nəfər. Bu, sizin işinizdir, Rusiya dövlətinin işidir. Siz niyə orada sərhədçilər saxlayırsınız? Sizin özünüzün qayğılarınız kifayət edir. Belə isə siz nə üçün başqa ölkədə sərhədçilər saxlayırsınız? Amma bu, hər halda Ermənistanın işidir, Rusiyanın işidir.

Andrey Karaulov: Heydər Əliyeviç, icazə verin, Sizə etirazımı bildirim. Bu günlərdə Bakı-Moskva qatarından 40 nəfər hindlini düşürmüşlər - Sizə bu barədə bəlkə də məlumat verməyiblər. Hərbi qədd-qamətli olan bu hindlilər guya Peterburqa getmək istəyirdilər. Sərhədçilərimiz yoxlayıb görüblər ki, Peterburqda belə xidmət, belə firma yoxdur. Demə, onlar Çeçenistana gedirlərmiş. Türkiyədən keçib Azərbaycana və oradan da Rusiyaya gəlirdilər.

Heydər Əliyev: Tamamilə yalan məlumatdır. General Totski Azərbaycanda mətbuat nümayəndələrinin yanında tam qətiyyətlə bəyan etdi ki, Rusiya sərhəd xidmətlərinin Azərbaycana qarşı heç bir problemi, heç bir iddiası, heç bir məsələsi yoxdur. Bütün bunlar uydurmadır. Bütün faciə bundadır ki, kütləvi informasiya vasitələrində, - Andrey, görürəm ki, sən də belə olmusan, mən səni əvvəllər belə bilmirdim, - Azərbaycana qarşı yönəldilmiş olduqca çox yalan məlumat var. Heç yerdə heç bir hindlini, heç bir ərəbi, tutub saxlamayıblar.

Onu da nəzərə alın ki, axı Rusiya ilə sərhədimiz iki tərəfdən qorunur: Azərbaycan tərəfdən Azərbaycan sərhədçiləri, digər tərəfdən isə Rusiya sərhədçiləri qoruyurlar. Bir sözlə, ikiqat sərhəd var. Əgər Azərbaycan sərhədçiləri nəyisə, kimisə buraxırlarsa, Rusiya sərhədçiləri onları buraxmamalıdır. Nəhayət, bizim sərhəddən Çeçenistanadək arada Dağıstan da var, yeri gəlmişkən, orada Rusiyanın çox böyük miqdarda müxtəlif növ qoşunları yerləşir. Onlar oradan buraxmamalıdırlar. Televiziya ilə, müxtəlif qəzetlərdə isə bəyan edirlər ki, "Azərbaycan ərazisi vasitəsilə Çeçenistana yaraqlılar keçirlər". Mən hiss edirəm ki, bu, ağ yalandır, böhtandır və uydurma məlumatdır. Ona görə ki, Rusiyanın heç bir xidməti - sərhəd və ya digər xidməti bizə bir dənə belə fakt təqdim etməyibdir.

Sual: Cənab prezident, xahiş edirəm deyəsiniz, son vaxtlar Sizin sərhədçilər Türkiyə ilə Azərbaycan arasında sərhəddə nə qədər narkotik maddə aşkara çıxarmışlar?

Cavab: Andrey, bilirsən, mənə elə gəlir ki, sən bütün bu məsələləri hər halda tamamilə düzgün təsəvvür etmirsən. Artıq bu gün mən sənə deyə bilərəm ki, MDB-nin iclasında Tacikistan prezidenti belə bir məsələni həyəcanla qaldırdı ki, Əfqanıstandan Tacikistan ərazisi vasitəsilə tonlarla narkotik maddələr gəlir. Ona görə də kömək göstərmək, tədbirlər görməyi çox xahiş etdi, çünki özləri heç nə edə bilmirlər. Əlbəttə, onların sərhəd xidməti gəncdir. Əslinə baxsan, orada bütün sərhədi Rusiya Sərhəd Qoşunları qoruyurlar. Rusiya mətbuatına yaxşı məlumdur ki, indi Avropa narkotik maddələrlə əvvəlkinə nisbətən daha çox təchiz edilir və bu maddələrin 90 faizindən çoxu Avropaya Əfqanıstandan - Tacikistan, Rusiya vasitəsilə göndərilir. Əfqanıstanda artıq narkobiznesi yaratmışlar. Onlar bunun hesabına yaşayırlar. Bir tərəfdən, onlar bunun hesabına çox böyük məbləğdə pul qazanırlar, digər tərəfdən isə, görünür, onların digər məqsədləri - başqa ölkələrin xalqlarına ziyan vurmaq məqsədləri də var. Ona görə də siz ünvanı dəyişik salırsınız.

Andrey Karaulov: Heydər Əliyeviç, mən bütün bu sualları Sizə heç də təsadüfən ünvanlamıram. Siz və bəlkə, bir də Mintimer Şaymiyev müsəlman dünyasında, gördüyümüz sərhədlərdə ən nüfuzlu şəxslərsiniz desəm, səhv etmərəm. Biz çox istərdik ki, dostlarımızın, bütün ömürləri boyu Sovet İttifaqına, eləcə də Rusiyaya həqiqətən xidmət etmiş olan adamların səsi Çeçenistan hadisələrində var güclə səslənsin. Başa düşürəm ki, hətta Siz də Çeçenistan kampaniyasını dayandırmağa qadir deyilsiniz. Başa düşürəm ki, Rusiyada biz Sizə nə kömək üçün, nə məsləhətlər üçün müraciət etməmişik, Sizə, məsələn, Mərakeş məliki kimi vasitəçi olmağı təklif etməmişik. Amma bilirəm ki, xalq diplomatiyası, qeyri-rəsmi əlaqələr, qeyri-rəsmi görüşlər nə deməkdir. Rusiyada biz Nobel Sülh Mükafatına məhz sizin namizədliyinizin irəli sürülməsinin mümkünlüyü barədə xəbəri böyük məmnunluqla qarşıladıq. Heydər Əliyeviç, öz müsəlmanlarımızla münasibətləri qaydaya salmaqda bizə kömək edin. Çünki bu gün vəhhabilik...

Heydər Əliyev: Andrey, əzizim, mən görürəm ki, sən Azərbaycandan çoxdan uzaqlaşmısan və heç də dəqiq məlumata malik deyilsən. Mən çox təəssüflənirəm, ona görə ki, məncə, sən bizim - şəxsən mənim, xalqımızın böyük dostusan. Azərbaycanda səni çox gözəl tanıyır və qiymətləndirirlər, ona görə ki, sən Azərbaycan üçün ağır bir zamanda, 1990-cı ilin yanvar hadisələrində yeganə jurnalist idin ki, öz kameranla Azərbaycanın Daimi Nümayəndəliyinə gəlmişdin və sair. Bunu çox yaxşı xatırlayır və qiymətləndirirlər. Amma, görünür, sənin məlumatın çox da dəqiq deyil, Çeçenistan hadisələri barədə o qədər də dəqiq məlumatın yoxdur. Azərbaycan bu barədə öz rəyini dəfələrlə bəyan etmişdir. Bu, nədən ibarətdir? Biz, ümumiyyətlə, separatizmin, xüsusən də təcavüzkar separatizmin əleyhinəyik. Siz gözəl bilirsiniz ki, keçmiş Sovetlər İttifaqının xalqları və keçmiş Sovetlər İttifaqının respublikaları arasında hamıdan çox əziyyət çəkən Azərbaycan, Azərbaycan xalqı olub - 12 ildir ki, erməni separatizmindən əzab-əziyyət çəkir.

Bilirsiniz ki, separatizmin müxtəlif rəngi yoxdur, separatizm separatizm olaraq qalır. Azərbaycan xalqı üçün ağır faciəyə gətirib çıxaran Dağlıq Qarabağ, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi deyilən münaqişənin səbəbi məhz erməni separatizmi olmuşdur. Azərbaycan ərazisinin 20 faizi Ermənistan silahlı birləşmələri tərəfindən işğal olunmuşdur, bir milyondan çox azərbaycanlı öz yaşayış yerlərindən didərgin salınmışdır və onlar artıq 7-8 ildir çadırlarda yaşayırlar və biz bu münaqişəni indiyədək həll edə bilmirik. Bu, nəyin nəticəsində olmuşdur? Separatizm nəticəsində. Dağlıq Qarabağ Azərbaycanın tərkibində muxtar vilayət idi. Bu muxtar vilayət 1923-cü ildən mövcud idi. Dağlıq Qarabağ əhalisi ermənilər və azərbaycanlılar orada əsrlərdən bəri yaşayırlar. Hətta XIX əsrdən bəri. Doğrudur, ermənilər oraya köçürülüb gətirilmişlər. Yeri gəlmişkən, sizin bilməyiniz üçün deyim ki, ermənilər oranın aborigen, yerli sakinləri deyillər. Ermənilər oraya Rusiyanın İrandakı səfiri Qriboyedov tərəfindən təxminən 170-180 il əvvəl köçürülmüşlər. Çünki təqribən 1980-ci illərdə ermənilərin özləri Dağlıq Qarabağda İrandan bu torpaqlara köçüb gəlmələrinin 150 illiyini qeyd etmiş, hətta bu münasibətlə abidə də ucaltmışdılar. Yəni onlar bu yerlərin əzəli sakinləri deyillər. Buna baxmayaraq, çar imperiyası dövründə bu imperiya insanları istədiyi kimi məskunlaşdırdı. Belə olmuşdur. Amma insanlar normal yaşayırdılar. Doğrudur, münaqişələr baş verirdi, amma sonra onlar sakitləşirdi.

1988-ci ildə bu münaqişə meydana çıxdı. Bu, Dağlıq Qarabağ ermənilərinin separatizmi, lakin o vaxtlar Azərbaycan kimi, hələ Sovetlər İttifaqının müttəfiq respublikası olan Ermənistan tərəfindən idarə edilən və həm də Sovetlər İttifaqının rəhbərliyi, xüsusən Qorbaçov tərəfindən dəstəklənən separatizmdir. Biz bu separatizmdən əzab-əziyyət çəkirik. Məgər biz separatizmi dəstəkləyə bilərikmi? Biz dəfələrlə təkid etmişik ki, MDB sənədlərində yazılsın: separatizm əleyhinə mövqe. Amma Ermənistan çıxarır. Çıxarmasa da yazır ki, sənədi qeyd-şərtlə imzalayır. Ermənistan bu ifadə ilə razı deyildir.

Bir sözlə, Çeçenistanda bu cür separatizm var, yəni insanlar Rusiya Federasiyasının bir hissəsini ondan ayırmaq və müstəqilliyə nail olmaq istəyirlər. Dağlıq Qarabağda ermənilər də belə edir, müstəqillik istəyirlər. Hərçənd, müqayisə etsək görərik ki, burada fərq var. Çeçenlər də Rusiyanın yerli sakinləridir, amma onların öz müstəqil ölkəsi yoxdur. Ermənilərin isə öz ölkəsi var. Yəni, hər bir ölkənin sərhədlərinin pozulmazlığını nəzərdə tutan 1975-ci il Helsinki aktına nəzər salsaq, görərik ki, orada xalqın öz müqəddəratını təyin etmək amili də var. Ancaq erməni xalqı öz müqəddəratını çoxdan müəyyən etmişdir, çünki erməni xalqı Ermənistan Respublikasının simasında öz dövlətinə malikdir. Çeçen xalqının isə öz dövləti yoxdur, çeçen xalqı Rusiya Federasiyasının subyekti kimi Rusiyanın tərkibində yaşayır. Lakin mən bununla onlara haqq qazandırmıram. Sadəcə olaraq, separatizmin fərqini - oradakı və burada olan separatizm arasındakı fərqi sizə bir balaca aydınlaşdırmaq istəyirəm. Bununla belə, orada da separatizm var, burada da. Biz separatizmin əleyhinəyik, biz terrorizmin əleyhinəyik, biz ekstremizmin əleyhinəyik, biz təməlçiliyin əleyhinəyik, biz vəhhabiliyin əleyhinəyik. Siz bunların nə olduğunu bilmirsiniz, ona görə də mənə belə suallar verirsiniz.

Sual: Yox, əsla yox, Heydər Əliyeviç, mən başqa bir məsələni nəzərdə tuturam. Axı, Sizə sirr deyil, elə bizə də sirr deyildir ki, Dağlıq Qarabağda münaqişə meydana çıxdıqda Amerikadakı, bütün dünyadakı erməni icmalarının pulları haraya axmağa başladı. O vaxtlar onlar qondarma "Dağlıq Qarabağ Respublikası"nın "prezidentinə", erməni diasporuna kömək edirdilər. Bu gün Çeçenistana axan pullar haradan gəlir? Ən əvvəl islam dünyasından - Pakistandan, Səudiyyə Ərəbistanından, Türkiyədən. Mən isə bilirəm ki, Heydər Əliyeviç Əliyevin Türkiyənin o vaxtkı prezidenti Dəmirəl ilə, Səudiyyə Ərəbistanının məliki ilə, Pakistanla və başqaları ilə gözəl şəxsi münasibətləri var. Sözümün canı bunda deyildir. Əgər Siz liderlər, müsəlman dünyasının real liderləri - Əliyev, Dəmirəl və başqaları normal bir şəraitdə oturub vəhhabizmə "yox" desəydiniz, onda belə beynəlxalq dəstək olmazdı. Heydər Əliyeviç, mən haqlı deyiləm?

Cavab: Andrey, sən haqlı deyilsən! Vəhhabilik çox qorxulu təriqətdir və dünyanın müxtəlif regionlarına nüfuz edir. Əlbəttə, o, əsasən, Səudiyyə Ərəbistanından başlayır. Bəs vəhhabilik Şimali Qafqaza necə keçmişdir? İndi bunu demək mənə çətindir. Mən, sadəcə, bu məsələ ilə məşğul olmamışam. Vəhhabilikdən biz də qorxuruq. Amma indi vəhhabilik Əfqanıstanda başlıca qüvvədir. Əgər siz müsəlman dünyasının liderlərindən danışmaq istəyirsinizsə, bilməlisiniz ki, müsəlman dünyasının liderlərinin çoxu Mərkəzi Asiyadadır. Çünki vəhhabiliyin vətəni ora - Əfqanıstandır. Orada isə artıq 20 ildir müharibə, daxili müharibə gedir. Lakin orada təkcə vəhhabilik deyil, bir çox ölkələr, həm də Qərb ölkələri tərəfindən dəstəklənən bir çox başqa şeyləri də var.

Sovetlər İttifaqının mövcud olduğu və sovet rəhbərliyi Əfqanıstanda şahı devirməyi və orada sosialist dövləti qurmağı qərara aldığı dövrdə müharibə başlandı. Onda kimlərin arasında qarşıdurma baş verdi? Sovet İttifaqı ilə Babrak və sonra isə Nəcibulla quruluşuna müxalif liderləri dəstəkləyən Amerika Birləşmiş Ştatlarının simasında Qərb dünyası arasında. O vaxtlar həmin liderlərin arxasında Amerika Birləşmiş Ştatları, digər Qərb ölkələri və əlbəttə, Pakistan dururdu. İndi nə Sovetlər İttifaqı var, nə də Əfqanıstanda sosializm qurmaq istəyən qüvvələr. Onlar öz aralarında vuruşurlar. Ona görə də vəhhabilik əsasən orada kök salmışdır. Yeri gəlmişkən, təsəvvür edirsinizmi, əgər keçmiş Sovetlər İttifaqı məkanındakı ölkələri götürsək, görərik ki, vəhhabilik Mərkəzi Asiyada yayılmışdır. O, oraya daxil olmuşdur. Özü də qəribədir. Tutalım, Dağıstanda da vəhhabiliyin izləri var. Amma vəhhabilik orada özünə, hər halda, Çeçenistandakı qədər yer tapmamışdır.

Ona görə də sənin mülahizələrin səhvdir ki, Əliyev müsəlman dünyasının lideridir. Əsla belə deyildir. Əliyev Azərbaycanın lideridir. Əgər mənim, məsələn, Türkiyənin sabiq prezidenti Dəmirəl ilə yaxşı münasibətlərim varsa, bu, o demək deyil ki, mən həmin məsələni həll edə bilərəm. Yeri gəlmişkən, Dəmirəl ilə söhbət zamanı onlar da vəhhabiliyin əleyhinə çıxdılar. Siz Türkiyəni nəzərdə tutursunuz, amma bilmək lazımdır ki, indi Türkiyə Avropa ölkəsidir. Türkiyə bütün Avropa strukturlarının üzvüdür. Türkiyə NATO-nun üzvüdür. İndi Türkiyə Avropa Birliyinə qəbul olunmağa çalışır. Türkiyə özünü bundan tamamilə təmizləmək istəyir.

Sual: Heydər Əliyeviç, Azərbaycan NATO-ya qəbul olunmağa çalışır?

Heydər Əliyev: Sən, ümumiyyətlə, nə üçün belə sual verirsən? Belə sual üçün əsas varmı?

Andrey Karaulov: Çünki bizim qəzetlərdə, təəssüflər olsun, çox şəkk-şübhə var ki, - doğru olub-olmadığını bilmirəm, - Azərbaycan yaxın beş ildə NATO-nun üzvü ola bilər, bu isə münasibətlərimizi yaxşılaşdırmaz.

Heydər Əliyev: Andrey, mən yenə də çox təəssüflənirəm ki, sən Azərbaycandan uzaqlaşmısan.

Andrey Karaulov: Mən yox, mənim həmkarlarım.

Heydər Əliyev: Bu böhtançı, yalan xəbərlərə inanırsan, inanırsan. Bilirsən, mən lap təngə gəlmişəm, Rusiya qəzetlərini daha oxumuram, çünki orada, demək olar, hər gün Azərbaycan haqqında belə məqalələr verilir. Mən bu barədə öz fikrimi Rusiyanın keçmiş rəhbərliyinə də, indiki rəhbərliyinə də bildirmişəm. Onlar mənimlə razıdırlar ki, bu, Rusiyanın mövqeyi deyildir. Yeri gəlmişkən, bunu mənə bu gün sən də xatırlatdın, mən bizim bu məhdud çərçivəli iclasımızda susdum. Amma bir çox dövlət başçıları Rusiyanın kütləvi informasiya vasitələrindən - qəzetlərdən, televiziyadan gileyləndilər, demək olar, hamı gileyləndi.

Andrey Karaulov: Onların hamısının səsini birdəfəlik kəsmək lazımdır.

Heydər Əliyev: Prezident Putin dedi ki, bu, Rusiya dövlətinin mövqeyi deyildir. Yeri gəlmişkən, qısa mətbuat konfransı olanda, - yəqin onu göstərəcəklər, - məncə, o, hətta bu məsələyə toxundu. Yəni o dedi ki, kütləvi informasiya vasitələri vəziyyəti daha obyektiv işıqlandırmalıdır. Odur ki, sənin suallarının mahiyyətcə əsası yoxdur.

Sual: Heydər Əliyeviç, şadam ki, Siz bunların hamısına aydınlıq gətirdiniz, buna görə çox sağ olun. Mən sual verdikdə, o demək deyildir ki, bütün bu cəfəngiyyata inanıram. Amma istəyirəm ki, qonşumuzun səsi həqiqətən eşidilsin və çox yaxşıdır ki, bütün suallara məhz prezident cavab verir. Əgər olarsa, daha iki-üç sual verim.

Ayrı-ayrı generallarımızın Ermənistana pulla silah satdıqları məlum olduqda, bunu Rusiyada bir çoxumuz hiddətlə qarşıladıq. Bu, narazılıq doğurdu. Digər tərəfdən, bizim Rusiyanı Xəzər neftinin müqəddəratı narahat edir. Bilirəm ki, indi Rusiyanın Azərbaycana neft sarıdan iddiaları yoxdur. Amma, Heydər Əliyeviç, mən əmin deyiləm ki, illər keçdikdən sonra Rusiyada bu iddialar meydana gəlməyəcəkdir. Mən haqlıyam?

Cavab: Yaxşı sualdır. Bax. İndi sən yaxşı sual verdin. Birinci sual Rusiya generalları, təkcə ayrı-ayrı generallar barəsində deyil, Rusiyanın Müdafiə Nazirliyi barəsindədir. Yeri gəlmişkən, 1997-ci ildə bu fakt Rusiyanın dövlət orqanlarının özləri tərəfindən, əvvəla, Prezident Aparatında, Nəzarət İdarəsində aşkara çıxarıldı, sonra isə, məncə, Dövlət Dumasının Müdafiə Komitəsində sənədlər əsasında açıqlandı. Deyilirdi ki, əvvəlki üç ildə, yəni Ermənistanla Azərbaycan arasında müharibə gedən illərdə Rusiyanın Müdafiə Nazirliyi qeyri-qanuni, qeyri-leqal və pulsuz olaraq Ermənistana bir milyard dollarlıq silah, hərbi texnika və döyüş sursatı vermişdir.

Andrey Karaulov: Görünür, rüşvət vermişdilər.

Heydər Əliyev: Yəqin, rüşvətə görə vermişdilər. Bir halda ki, pulsuzdur, deməli, rüşvət almışdılar. Əlbəttə, bundan sonra biz öz işimizə başladıq. Bizim bütün bunlar barəsində indiyədək sənədlərimiz var və bu sənədləri Moskvada olan sənədlərə əlavə olaraq təqdim etdik. Bunun müqəssirləri var və onlar orada, Ermənistanda böyük məbləğdə rüşvət almışlar. Biz bu məsələni prezident Boris Yeltsinin qarşısında qaldırdıq. Mən onun yanında oldum. Xatirimdədir, mən Parisdə idim, orada Rostropoviçin 70 illiyini qeyd edirdik, ertəsi gün isə burada dövlət başçılarının iclası oldu. Mən axşam Yelisey sarayında idim, gecə ikən oradan yola düşdüm ki, səhər saat 10-da Kremldə olum. Bundan sonra mən bu məsələni dövlət başçılarının iclasında qaldırdım. Sonra prezident Yeltsinlə görüşümüz oldu. O dedi ki, bəli, düzdür, mən bundan hiddətlənmişəm, bunu araşdırmaq və lazımi tədbirlər görmək barədə göstəriş vermişəm.

Biz çox sevindik. Bizdən də əlavə materiallar istədilər. Biz bu materialları buraya göndərdik, prokurorluqda təhqiqata başladılar. Sonra isə 1997-ci ilin yayında mən prezident kimi Rusiyaya rəsmi səfərə gəldim. Bu, 1997-ci il iyulun 3-də oldu. Mən həmin məsələni qaldırdım. Amma Boris Nikolayeviç, başqa cür danışır. Gördüm ki, deyir, bəli, biz baxırıq və sair. Dedim, yox, bu işə aydınlıq gətirmək lazımdır. Belə olduqda o dedi, bilirsiniz, axı deyirlər ki, Sovet İttifaqı dağılarkən Azərbaycanda Ermənistana nisbətən daha çox silahlar qalmışdır. Mən dedim, hörmətli Boris Nikolayeviç, bunun digərinə nə dəxli var? Əvvəla, siz bütün bunları haradan deyirsiniz? İkincisi isə, siz mənə düzünü deyin, mən hesab edirəm ki, bu, düzgün məlumat deyildir. Siz hətta mənə bu məlumatın düzgün olmadığı barədə sübutlar da təqdim etsəniz, məgər bu, daha Sovetlər İttifaqının silahından deyil, Sovetlər İttifaqının süqutundan sonra Rusiyada qalmış silahdan bir milyard dollar məbləğində Ermənistana qeyri-leqal, qeyri-qanuni, pulsuz silah verməyə əsas verirmi? Belə çıxır ki, 1992-ci ildə bölgü zamanı nə isə ədalətsizliyə yol verilmişdi. Siz bunun hesabına Ermənistanın silah cəbbəxanasını bu yolla qeyri-leqal surətdə doldurmaq istəyirsiniz? Axı, bunda əsla məntiq yoxdur. Bizim çox kəskin söhbətimiz oldu və onda o, təklif verməyə məcbur oldu: gəlin, bu məsələni araşdırmaq üçün üçtərəfli komissiya yaradaq.

Mən isə deyirəm, yenə də başa düşmürəm - yarım il əvvəl siz bütün bu işi etiraf etdiniz və onun araşdırılması barədə göstəriş verdiniz. Baş prokurorluq bu təhqiqatla məşğuldur. Demək olar, hər şey sübuta yetirilmiş, təqsirkarlar müəyyənləşdirilmişdir - bu, Zaqafqaziyadakı qoşunların komandanıdır. O, Tbilisidə otururdu, bundan əvvəl isə Yerevanda idi, bütün bunlar müəyyən edilibdir. İndi isə deyirsiniz, gəlin, komissiya yaradaq. Deyirəm, nədən ötrü? Yox, gəlin, komissiya yaradaq. Deyirəm, bilirsiniz ki, məni 1995-96-97-ci illərdə baş vermiş hadisələr maraqlandırır, sizi isə 92-ci ildə olmuş hadisələr. Gəlin, əvvəlcə bir, sonra isə digər məsələni araşdıraq. Yox, o, dediyinin üstündə durdu. Üçtərəfli komissiya yaratdıq, biz Rusiya hökuməti sədrinin birinci müavini Serovu dəvət etdik, lakin Ermənistan bu komissiyada iştirak etməkdən boyun qaçırdı. Bu komissiya iki-üç dəfə toplaşdı, amma heç nə etmədi. Bununla belə, 92-ci ildə keçmiş Sovetlər İttifaqı silahlarının müttəfiq respublikalar arasında bölüşdürülməsinin Ermənistana qeyri-leqal, qeyri-qanuni silah verilməsinə hər halda heç bir dəxli yoxdur.

Yeri gəlmişkən, 1992-ci il haqqında. 1992-ci ildə, Sovetlər İttifaqı artıq dağıldıqdan sonra Daşkənddə MDB dövlətləri başçılarının görüşü keçirilirdi. Orada kvotalar müəyyənləşdirilirdi ki, kim nə qədər silaha, xüsusən tanka və sairəyə malik ola bilər. O vaxtlar Azərbaycanda daxili mübarizə getməsi, çevrilişlə əlaqədar, - bu, 1992-ci ilin mayında olmuşdur, - oraya hansısa ikinci dərəcəli adam və Rusiyanın sabiq müdafiə naziri Qraçovla sövdələşmiş, həmçinin prezident olmağa can atan başqa bir adam da getmişdi. Bizə məlumdur ki, o vaxt Qraçov ona demişdi ki, siz bu bölgü ilə razılaşın, - yeri gəlmişkən, belə bir bölgü Avropada Adi silahlar haqqında müqaviləyə uyğun olan kvotaya görə Azərbaycanın ziyanına idi, - biz sizə prezident olmağa kömək edərik. O da həmin sənədi imzalamışdır.

Odur ki, sualınız mənə tarixin çox ciddi səhifələrini açmağa imkan verir. Buna görə də həmin məsələ indiyədək həll edilməyib, adamlar cəzalandırılmayıb, heç bir iş görülməyibdir. Bu isə bizə Rusiyanın Müdafiə Nazirliyinə və bütövlükdə Rusiyaya qarşı iddialar irəli sürməyə əsas verir. Bir sözlə, bu, birinci sual barədə.

Sual: Bəs prezident Putin bu iddialardan xəbərdardırmı?

Cavab: Xəbərdardır.

İkinci sual Xəzər nefti barədədir. Bilmirəm, bu suala hansı tərəfdən yanaşım. Burada Rusiya ilə Azərbaycan arasında fikir ayrılıqları yoxdur. 1994-cü ildə biz xarici sərmayələri cəlb etməyə başladıq. İlk böyük müqavilə Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı neft yataqlarının işlənilməsi üçün bağlandı.

Azərbaycan sektoru nə deməkdir? 1970-ci ildə Xəzər dənizində neft hasilatı artmağa başladıqda, Sovetlər İttifaqının Nazirlər Soveti Xəzərin sektorlara bölünməsi haqqında qərar qəbul etdi. Prinsipcə, hətta bundan sonra da bu məsələ ilə Azərbaycanın neft sənayesi təşkilatları məşğul olurdu. Ona görə ki, bildiyiniz kimi, 50 il bundan əvvəl, yeri gəlmişkən, dünya praktikasında ilk dəfə olaraq, Azərbaycan neftçiləri Xəzərin dibindən neft çıxarmağa başladılar - orada Neft Daşları adlanan dəniz şəhəri var,sahildən təxminən 100 kilometr məsafədə yerləşir. O ili unutmaq olmaz. Lakin sonra Xəzər dənizində neft hasilatı artırıldı, bundan sonra isə dünya praktikası çox sürətlə irəlilədi, dənizlərdə neft çıxarılmağa başlandı. Məsələn, Böyük Britaniya və ya Norveç Şimal dənizində cəmi 30 ildir neft çıxarırlar. Özü də böyük dərinlikdən. Nə qədər çıxarırlar? Təkcə Norveç 150 milyon ton neft hasil edir.

O vaxtlar mən burada, Moskvada işləyirdim və bilirdim ki, bunun da səbəbləri var, çünki Tümendə olduqca çox neft vardı və bu neftin hasilatı daha ucuz başa gəlirdi. Sovetlər İttifaqında neft hasilatının illik artımı təxminən 20 milyon təşkil edirdi. Sovetlər İttifaqı bütövlükdə ildə 600 milyon tondan çox neft çıxarırdı və yeri gəlmişkən bu, Sovetlər İttifaqının sabit valyuta əldə etməsi üçün əsas ixrac məhsulu idi. Ona görə də Sovet hökuməti Xəzər dənizindəki yataqlarla daha ciddi məşğul olmağa vəsait ayırmırdı.

Azərbaycan müstəqil dövlət olduqda isə qarşıya belə bir məsələ çıxdı: nə etməli? Biz bilirik ki, orada zəngin neft və qaz yataqları var. Bizim özümüzün vəsaitimiz yoxdur. Hətta vəsaitimiz olsa belə, hazırda dünya praktikasının, yəni dünyanın iri neft şirkətlərinin malik olduqları texnologiyalar, texnika Azərbaycanda yoxdur. Bəs nə etməli? Deməli, xarici sərmayədarları və suyun çox dərinliklərindən neft çıxarmaq təcrübəsinə, müasir texnikaya və texnologiyalara malik iri xarici şirkətləri cəlb etmək lazımdır.

Biz 1994-cü ilin sentyabrında ilk müqaviləni bağladıq. Yeri gəlmişkən, bu müqavilədən sonra Azərbaycanda böyük siyasi hadisələr baş verdi. Çünki müxtəlif qüvvələr bunu istəmirdilər. Bundan bir gün sonra bizdə DTK-nın daxili həbsxanasından iri dövləti cinayətkarlar qaçırıldı. Yeri gəlmişkən, sonra onların hamısı, Rusiyaya getdi və burada gizləndilər. 10 gündən sonra Azərbaycanda terror aktları törədildi, - parlament sədrinin müavini və prezidentin yanında Xüsusi İdarənin rəisi öldürüldü. O vaxt mən Amerika Birləşmiş Ştatlarında idim. Bundan 3-4 gün sonra sizin tanıdığınız polkovnik Surət Hüseynov tərəfindən dövlət çevrilişi cəhdi oldu. Bütün bunlar həmin müqavilə imzalandıqdan sonra baş verdi.

O vaxtlar biz bunun çox ağır nəticələrinə məruz qaldıq. Həmin vaxtdan bəri öz sektorumuzda işləyirik. Amma elə onda Xəzər dənizinin hüquqi statusunu müəyyənləşdirmək məsələsi dururdu. Çünki artıq onda xarici sərmayədarlar Azərbaycana gəlmişdilər, - söz düşmüşkən, onlar bundan sonra Qazaxıstan sahillərinə, Türkmənistan sahillərinə də gəldilər, - hər bir Xəzəryanı ölkənin harada neft çıxara biləcəyini yəqinləşdirməsi üçün Xəzər dənizinin hüquqi statusunu müəyyənləşdirmək məsələsi qarşıya çıxdı. Amma bu məsələ indiyədək həll edilməyibdir.

Yeri gəlmişkən, biz birinci müqaviləni imzalayarkən Rusiyanın iri neft şirkəti olan "Lukoyl" şirkətini cəlb etmişdik. Yəni biz Rusiyasız heç nə etməmişdik. Orada təxminən 10 şirkət var, onlar müxtəlif miqdarda paya malikdirlər. "Lukoyl" şirkətinin bu müqavilədə 10 faiz payı var. "Lukoyl" sonrakı müqavilələrdə də hökmən paya və hətta bir yatağa malikdir. Yeri gəlmişkən, 1997-ci ilin iyununda mən burada, Kremldə olarkən "Lukoyl" ilə Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti arasında müqavilə imzalandı, bu müqavilədə biz Xəzər dənizinin Rusiya sektoruna bitişik olan öz sektorumuzun şimal hissəsindəki bir yatağın işlənilməsi üçün bütün operatorluğu "Lukoyl" a verdik. Ortaya məsələlər çıxmadı, problemlər yoxdur, heç bir sual yoxdur.

Sual: Heydər Əliyeviç, bu o deməkdirmi ki, ümumiyyətlə, Rusiya ilə Azərbaycan arasında heç bir problem yoxdur?

Cavab: Yox, problemlər var.

Sual: Ən başlıca problem?

Cavab: Bilirsinizmi, bizim üçün ən başlıca problem Ermənistanla Azərbaycan arasında münaqişənin sülh yolu ilə həll olunmasından, Azərbaycanın işğal altındakı ərazilərinin Ermənistan silahlı qüvvələrindən azad edilməsindən, qaçqınların, - insanlar öz dövlətində, öz ölkəsində qaçqın olmuşlar, çadırlarda yaşayırlar, - öz yaşayış yerlərinə qayıtmasından ibarətdir. Yeri gəlmişkən, həmin ərazilərdə hər şey yerli-dibli dağıdılmış və qarət edilmişdir. Bu adamların əvvəlki yaşayış yerlərinə qayıtmasından sonra orada normal həyatın bərpa edilməsinə azı 10-15 il lazımdır, özü də buna vəsait olarsa. Çünki buna olduqca böyük məbləğdə vəsait lazımdır.

Sual: Rusiya isə yalnız vasitəçi rolunu oynayır, mən düzmü başa düşdüm?

Cavab: Rusiya ATƏT-in Minsk qrupunun digər həmsədrləri Birləşmiş Ştatlar və Fransa ilə birlikdə vasitəçi rolu oynayır. Lakin Rusiya bu məsələdə Birləşmiş Ştatlara, Fransaya və digər ölkələrə nisbətən həmişə daha fəal rol oynamışdır. Rusiya bu münaqişənin həlli üçün böyük imkanlara malikdir. Yeri gəlmişkən, dünən biz Kremldə bu mövzuda söhbət etdik. Mən əvvəlcə Ermənistan Prezidenti Robert Koçaryanla təkbətək görüşdüm. Sonra biz - prezident Vladimir Putin, prezidentlər Koçaryan və Əliyev üçlükdə görüşdük. Biz məhz bu məsələni müzakirə etdik.

Sual: Hansı qərarı qəbul etdiniz?

Cavab: Hələlik qərar yoxdur. Biz, sadəcə olaraq, müxtəlif variantları müzakirə edirik.

Sual: Amma ermənilər bu variantları müzakirə edirmi, yəni dialoqa getməyə hazırdırlar?

Cavab: Bizdə dialoq çoxdan gedir. Xüsusən də Azərbaycan və Ermənistan prezidentləri arasında dialoq 1999-cu ilin təxminən əvvəllərindən gedir.

Sual: Necə bilirsiniz, bu münaqişə nə vaxt həll ediləcəkdir?

Cavab: Ermənilər konstruktiv mövqe tutanda. Çünki ermənilərin, Ermənistanın tələb etdikləri beynəlxalq hüquqa tamamilə ziddir. Ermənilər Dağlıq Qarabağ üçün dövlət müstəqilliyi statusu tələb edirlər. Bundan ötrü onlar Dağlıq Qarabağdan əlavə, Dağlıq Qarabağ vasitəsilə Ermənistana dəhliz də tələb edirlər - bu, iri Laçın rayonudur. Onlar bunun müqabilində Dağlıq Qarabağa daxil olmayan, Dağlıq Qarabağ ətrafında yerləşən işğal edilmiş Azərbaycan rayonlarını tərk etməyə razıdırlar. Necə deyərlər, əngəl də bax, bundadır. Axı, bu qanunsuzdur. Bu, beynəlxalq hüquqa ziddir. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü pozulmuşdur, Azərbaycan sərhədlərinin toxunulmazlığı pozulmuşdur. Lakin bu, de-faktodur. De-yure isə biz bununla razılaşa bilmərik. Ermənilər bunu tələb edirlər. Biz bəzi kompromislər təklif edirik. Onların da bu barədə hansısa təklifləri var. Lakin biz razılığa gəlməkdən hələlik uzağıq.

Andrey Karaulov: Heydər Əliyeviç, mənim yoldaşım, çox sevilən insan - Artyom Borovik həlak olduqda Siz başsağlığı teleqramı göndərdiniz. Teleqramı qəzetlərimiz dərc etdi. Digər həmkarlarınızdan fərqli olaraq, Siz yeganə prezident idiniz ki, həmin gün susmağı lazım bilmədiniz, onun valideynlərinə, həyat yoldaşına təsəlliverici sözlər deməyi lazım bildiniz. Belə anlarda, nədənsə, çox aydın şəkildə anlayırsan ki, həqiqətən, ölkələrimiz arasında belə münasibətlər, heç zaman qırılmayacaq belə tellər mövcuddur. Adam istəyir ki, sammitdə məsələlər ildən-ilə çoxalmasın, əksinə, azalsın. Bu baxımdan Sizin rolunuz böyükdür.

Heydər Əliyev: Bilirsinizmi, tellər olduqca çoxdur. Sizin xatırlatdığınız fakt bir çox faktlardan biridir. Mən Artyom Boroviki çox təcrübəli, çox fəal, çox cəsarətli jurnalist kimi tanıyırdım. Yeri gəlmişkən, bir jurnalist kimi o da, başçılıq etdiyi jurnalist təşkilatları da Rusiyanın demokratikləşdirilməsində çox böyük rol oynamışlar. Mən ona buna görə hörmət edirdim. O, Azərbaycanda bir neçə dəfə olmuşdu, mən onunla görüşüb söhbət etmişdim. Bu, mənim üçün hər cəhətdən maraqlı idi. Ona görə də mən onun həlak olmasını, əlbəttə, urək ağrısı ilə qarşıladım. Odur ki, teleqram göndərərək öz münasibətimi bildirdim.

Tellər olduqca çoxdur, lap çoxdur. Amma gərək bu tellərə hər iki tərəfdən hörmətlə, xeyirxahlıqla yanaşılsın. İlk növbədə Rusiya tərəfindən. Rusiya böyük ölkədir. Böyük xalqı böyük xalqdır. Azərbaycan isə kiçik ölkədir və xalqı da sayca çox deyildir. Gördüyünüz kimi, vəziyyətimiz necə müxtəlifdir. Azərbaycanda belə bir məsəl var: bizə tərəf bir addım atsalar, əvəzində biz iki addım atarıq. Amma biz irəliyə doğru deyil, əksinə, geriyə addım atıldığını gördükdə, əlbəttə, geriyə addım atmırıq, sadəcə olaraq yerimizdə dururuq.

Andrey Karaulov: Çox sağ olun, Heydər Əliyeviç.

"Azərbaycan" qəzeti, 22 iyun 2000-ci il.

© aliyev-heritage.org