Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin Böyük Britaniyanın "Kaspian" jurnalının baş redaktoru ilə müsahibəsi - 6 fevral 2001-ci il


Ceyms Miller: Cənab prezident, Siz öz fərmanınız ilə "Azərbaycan yeni minillikdə" adlı kitaba dövlət kitabı statusu vermisiniz. İndi biz həmin kitabın nəşr olunması üçün hazırlıq işləri aparırıq. Jurnalımızın redaksiya heyəti belə qərara alıbdır ki, Sizin yeni minillikdə Azərbaycan xalqına etdiyiniz müraciəti, çıxışınızı kitab şəklində çap etsin. Bundan əlavə, hesab edirik ki, bizim auditoriyamız, oxucularımız üçün Sizdən müsahibə almaq maraqlı və mühüm olardı. Oxucularımız indi Sizə ünvanlayacağımız suallara cavabınızla tanış olmaqla, Azərbaycanın inkişafına mane olan bir sıra köklü problemləri daha yaxından dərk etmək imkanı qazanacaqlar. Düşünürük ki, Azərbaycanın dövlət kitabını çap etməkdən və Sizinlə müsahibəni həmin kitabda dərc etməkdən əlavə, gələcəkdə bu kitabı bir sıra beynəlxalq informasiya agentliklərinə təqdim edək və o, bir sıra başqa beynəlxalq nəşrlərdə də çap olunsun. Ümidvarıq ki, biz gələcəkdə CNN televiziya kanalı vasitəsilə bu kitab barədə müəyyən verilişin hazırlanmasına nail ola biləcəyik. Əminik ki, belə bir müsahibənin və kitabın nəşr olunması beynəlxalq aləmdə Azərbaycanın səsinin daha gur eşidilməsinə və Azərbaycan reallıqlarının, həqiqətlərinin dünyaya çatdırılmasında rol oynaya bilər.

Heydər Əliyev (Prezidentin İcra Aparatının şöbə müdiri Fatma Abdullazadəyə müraciətlə): Azərbaycanın dövlət kitabını siz yazmırsınız?

Fatma Abdullazadə: Cənab prezident, onu biz hazırlayırıq. Amma o, nəşrin əlaqələndiricisi kimi, Azərbaycanda çalışan şirkətlərlə görüş keçirir, onların fəaliyyətini kitab vasitəsilə işıqlandıracaqlar. Həmin kitab Sizin Azərbaycan xalqına müraciətinizlə açılacaqdır. Eyni zamanda indiki müsahibənin mətnini də kitaba daxil etmək istəyirlər. Onlar bu müsahibəni müxtəlif jurnallar vasitəsilə də yaymaq və SNN televiziya kanalında isə həm dövlət kitabı ilə bağlı, həm də bu müsahibə ilə bağlı veriliş hazırlamaq istəyirlər.

Heydər Əliyev: Mən bunları başa düşdüm. Bu, "Kaspian" jurnalında olacaq, yoxsa, ayrıca kitab olacaqdır?

Fatma Abdullazadə: Cənab prezident, bu, ayrıca kitab olacaqdır və burada bir neçə istiqamətdə iş gedir. Bu istiqamətlərin birinə - Azərbaycan iqtisadiyyatı ilə bağlı istiqamətə məhz Ceyms başçılıq edir.

Ceyms Miller: Zati-aliləri, bu gün Sizinlə görüşməyi özümə böyük Şərəf hesab edirəm. Çox gərgin iş cədvəlinizdən mənim üçün vaxt ayırdığınıza görə Sizə təşəkkürümü bildirirəm.

Mən nəşr etdiyimiz və Xəzər regionuna həsr olunmuş "Kaspian" jurnalının nüsxələrini Sizə gətirmişəm. İstəyirəm, bunları təqdim edim ki, Siz tanış olasınız.

Bizim ən yeni nəşrlərimizdən biri də "Böyük İpək yolu - dünya" jurnalıdır. Nəşriyyatımızın buraxdığı digər bir qrup nəşrlər də Azərbaycan mədəniyyətinin təbliğ olunması ilə əlaqədardır. Biz bunları Azərbaycanın Londondakı mədəniyyət mərkəzində nümayiş etdiririk və Azərbaycan mədəniyyətinin dünyaya çatdırılmasına yardımçı oluruq.

Bu nəşrdə isə zati-alinizin Londona etdiyi rəsmi səfər öz əksini tapıbdır.

(Ceyms Miller "Kaspian" jurnalını və digər nəşrləri prezident Heydər Əliyevə təqdim etdi).

Heydər Əliyev: Bunu mənə göstərməyiblər.

Ceyms Miller: Çox məmnunam ki, mən bunu özümlə gətirmişəm.

Heydər Əliyev: Bu, yəqin ki, yeni deyildir.

Ceyms Miller: Cənab prezident, doğru deyirsiniz, bu, yeni jurnal deyildir. Bu, Sizin 1998-ci ildə Böyük Britaniyaya rəsmi səfəriniz, orada bu ölkənin kraliçasından tutmuş, dövlət, hökumət rəhbərləri ilə apardığınız danışıqları özündə əks etdirən fotoşəkillərdən və Sizin orada apardığınız işlərə həsr olunmuş materiallardan ibarətdir. Biz bu jurnalı Azərbaycanın Böyük Britaniyadakı, Londondakı mədəniyyət mərkəzində pulsuz yayırıq. Bu mədəniyyət mərkəzi Azərbaycan hökumətinin, Hava Yolları Dövlət Konserninin, bizim şirkətimizin köməyi ilə yaradılmış mərkəz olduğu üçün qəlbən mənə də çox yaxındır. İstəyirik ki, bu mərkəz vasitəsilə Azərbaycan mədəniyyətinə aid olan nailiyyətləri dünyaya nümayiş etdirək, bir də Sizin bu işlər üçün göstərdiyiniz fəaliyyəti işıqlandırmaq imkanı əldə edək.

Heydər Əliyev: Çox gözəl. Amma mən bunu indiyə qədər görməmişəm.

Ceyms Miller: Cənab prezident, dövlət kitabında Sizin müsahibənizi dərc etməyə imkan yaratdığınıza görə Sizə bir daha təşəkkürümü bildirirəm.

Sual: Cənab prezident, XX əsrin sonunda Azərbaycan xalqının arzuları çin oldu. Azərbaycan yeni əsrə müstəqil dövlət kimi qədəm qoydu. Siz ölkənizin rəhbərliyinə çox ağır bir dövrdə gəldiniz. O zaman Azərbaycan dərin siyasi və iqtisadi böhran içində idi. Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzü genişlənməkdə idi. Bilmək istərdim ki, o anlarda, günlərdə Siz hansı hissləri yaşadınız? Azərbaycanda hərc-mərcliyi aradan qaldırmaq və daxili vəziyyəti sabitləşdirmək üçün atdığınız ilkin addımlar nədən ibarət oldu? Bir də ki, Azərbaycanın müstəqilliyinə qarşı olan təhlükələrin aradan qaldırılması vəzifəsinin öhdəsindən necə gələ bildiniz?

Heydər Əliyev: Mən əgər bu suallara cavab versəm, gərək biz üç saat burada oturaq. Çünki sizin suallarınıza baxmışam.

Bəli, XX əsrin sonu Azərbaycan xalqı üçün həm ağır dövr olubdur, həm də çox şərəfli bir dövr olubdur. Bütün bu ağırlıqlara, çətinliklərə, Azərbaycanın ağır dövrlər keçirməsinə baxmayaraq, Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin əldə edilməsi həm tarixi hadisə olmuşdur, həm də hər bir Azərbaycan vətəndaşı üçün, onun gələcəyi üçün böyük xoşbəxtlik təmin etmişdir. Ancaq çox təəssüflər ki, bu zaman, yəni Azərbaycan xalqı uzun illər həsrətində olduğu arzusuna çatdığı bir zaman, dövlət müstəqilliyini, milli azadlığı əldə etdiyi zaman Azərbaycanın həm daxilində vəziyyət mürəkkəb idi, həm də Ermənistan-Azərbaycan müharibəsi gedirdi.

Ümumiyyətlə, müharibə dövründə hər bir ölkədə xalq, millət, vətəndaşlar birləşib ümumi təhlükənin qarşısını almağa çalışırlar. Çox dəhşətlisi bundan ibarət idi ki, belə bir dövrdə birləşmək əvəzinə, birləşib Azərbaycan torpaqlarını qorumaq əvəzinə, milli birliyi təmin etmək əvəzinə, Azərbaycanda, bir tərəfdən, Ermənistan işğalı, ikinci tərəfdən isə, daxili hakimiyyət uğrunda çəkişmələr, daxili gərginlik, müxtəlif qrupların mübarizəsi mövcud olmuşdur. Bu iki amil daha da çox mənfi təsir göstərmişdir. Yəni Azərbaycan Ermənistanın təcavüzünün qarşısını aldığı zaman cəhdlərini toplaya bilməmişdir. Məhz ona görə ki, Azərbaycan hökuməti, dövləti xalqı öz vətənini, torpağını qorumaq üçün birləşdirə bilməmişdir. Azərbaycanda daxili birliyin, sabitliyin olmaması Ermənistan silahlı qüvvələrinin çox asanlıqla Azərbaycan torpaqlarını işğal etməsinə imkan yaratmışdır. Torpaqları, vətəni layiqincə müdafiə edə bilməyənlər isə bu fürsətdən, yəni müharibə fürsətindən istifadə edərək, ölkənin içərisində hakimiyyət mübarizəsi aparmışlar. Nəticə nə olmuşdur? Ermənistan Azərbaycan torpaqlarının 20 faizini işğal etmiş, işğal olunmuş torpaqlardan bir milyondan artıq azərbaycanlı zorla çıxarılmışdır. Onlar uzun illərdir çadırlarda ağır vəziyyətdə yaşayırlar.

Azərbaycanda gedən hakimiyyət mübarizəsi isə daxili sabitliyi pozmuş və nəhayət, Azərbaycanı vətəndaş müharibəsinə gətirib çıxarmışdır. Bütün bunların nəticəsində Azərbaycan kimi bir dövlət tamamilə dağılmaq təhlükəsi qarşısında qalmışdı. Bax, o çətin, çox mürəkkəb bir dövrdə Azərbaycan xalqı məni Bakıya dəvət etmiş və mənə ölkəyə rəhbərlik etmək etimadı göstərmişdir.

Mən hansı hissləri keçirirdim? Təbiidir ki, vəziyyət çox gərgin və mürəkkəb idi. Belə bir məsuliyyətli, belə bir ağır dövrdə rəhbərliyi üzərimə götürmək çox çətin idi və mən bunu istəmirdim. Əgər onu da nəzərə alsaq ki, mən ondan əvvəlki illər böyük siyasətdən ayrılmışdım, yenidən böyük siyasətə qayıdıb ağır bir yükü öz üzərimə götürmək bir insan kimi mənim üçün çox çətin idi. Ancaq doğma xalqımın dərdi, o vaxtkı fəlakətli vəziyyəti məni məcbur etdi ki, nə qədər ağır olsa da, nə qədər təhlükəli olsa da, bu məsuliyyəti üzərimə götürüm. İlk vaxtlar düşünürdüm ki, bəlkə də bu vəziyyətdən çıxmaq mümkün olmayacaqdır. Ancaq eyni zamanda bilirdim və bir neçə müddət işləyəndən sonra gördüm ki, xalqın potensialı böyükdür. Xalqı birləşdirib onu bir istiqmətə yönəldəndə, xalq doğrudan da ən ağır vəziyyətdən çıxa bilir. Mən də buna nail oldum.

Doğrudur, çox ağır, çətin illər yaşadım. Bu gün də çox rahat yaşamıram. Çünki hələ həll olunmamış məsələlər çoxdur. Xüsusən, Azərbaycanın işğal olunmuş torpaqları azad edilməyibdir. Bu torpaqlardan didərgin düşmüş insanlar öz yerlərinə, yurdlarına qayıtmayıblar. Bir neçə iqtisadi problemlər da həll olunmayıbdır. Amma o vaxtlarla indini müqayisə edəndə, fərq ondan ibarətdir ki, 1995-96-cı illərdə biz Azərbaycanda daxili ictimai-siyasi vəziyyəti sabitləşdirə bildik, o hərc-mərcliyə, hakimiyyətsizliyə son qoyduq. Ağır problemlərimizə baxmayaraq, indi Azərbaycanda insanlar rahat yaşayırlar. Sabitliyi pozmağa cəhd göstərən adamlar bilirlər ki, bunun qarşısı alınacaqdır. Ona görə də mənim 1993-cü ildə keçirdiyim hissiyyatlarla indi keçirdiyim hissiyyatlar arasında böyük fərq var. O vaxt mən inanırdım ki, nəsə edə biləcəyik. Amma indi isə tam əminəm ki, nə lazımdır,edəcəyik.

Sual: Cənab prezident, XX əsrin sonu Azərbaycanla Ermənistan arasında sərt ziddiyyətlərin meydana çıxması ilə də müşahidə olundu. Siz bu münaqişənin dinc vasitələrlə həll olunması üçün təşəbbüs göstərmiş bir şəxssiniz. Ermənistan prezidenti Koçaryan ilə keçirdiyiniz birbaşa görüşlər, o cümlədən bu yaxınlarda Əliyev-Koçaryan -Şirak üçtərəfli görüşü Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc yollarla, danışıqlar vasitəsilə həll olunmasını arzu edənlərə belə bir ümid verir ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında daha dərin dialoq genişlənə bilər və bu münaqişəsinin dnc yollarla həlli mümkün ola bilər. Sizin fikrinizcə, Dağlıq Qarabağ münaqişəinin aradan qaldırılması, tənzimlənməsi üçün hansı addımlar atıla bilər və ümumiyyətlə, bu məsələnin dinc yolla həll edilməsinə baxışınız necədir?

Cavab: Sizin sualınıza bir balaca düzəliş vermək istəyirəm. Siz XX əsrin sonunda Ermənistanla Azərbaycan arasında ziddiyyətlər dediniz, amma bu, düzgün ifadə deyildir. Ermənistan Azərbaycana qarşı torpaq iddiası ilə çıxış edib və buna nail olmaq üçün Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzə başlayıbdır. Bunun nəticəsində müharibə başlanıbdır. Bizim ən böyük dərdimiz ondan ibarətdir ki, bu münaqişənin yaranma səbəbləri indiyə qədər dünya ictimaiyyətinin çox dairələrində düzgün qiymətləndirilmir.

Azərbaycan Ermənistana qarşı heç bir iddia etməyibdir. Baxmayaraq ki, tarixi nöqteyi-nəzərdən buna əsas var. Amma Ermənistan torpaq iddiası edibdir və buna nail olmaq üçün də müharibəyə başlayıbdır. Mən müharibənin nəticələri haqqında artıq sizə dedim. Ancaq mən həqiqətən, 1994-cü ildə belə fikrə gəldim ki, məsələni yalnız sülh yolu ilə həll etmək lazımdır. Ona görə də 1994-cü ilin may ayında Ermənistanla Azərbaycan arasında atəşin dayandırılması haqqında saziş imzalandı.

O vaxtdan indiyə qədər məsələnin sülh yolu ilə həll olunması üçün müxtəlif istiqamətlərdə iş aparılır. Burada Birləşmiş Millətlər Təşkilatı da, onun Təhlükəsizlik Şurası da var, ATƏT də, ATƏT-in Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsini həll etmək üçün xüsusi yaratdığı Minsk qrupu da var, nəhayət, ATƏT-in zirvə görüşlərində - 1994-cü ildə Budapeştdə, 1996-cı ildə Lissabonda məsələlərin müzakirə edilməsi də vardır. Görürsünüz, biz müxtəlif yollardan nə qədər istifadə etmişik ki, məsələni sülh yolu ilə həll edək.

1997-ci ilin əvvəlində, ATƏT-in Lissabon zirvə görüşündən sonra Minsk qrupuna üç böyük dövlətin - Rusiya, Amerika Birləşmiş Ştatları və Fransanın həmsədrlik etməsi haqqında qərar qəbul olunanda bizdə çox böyük ümidlər yarandı. O vaxta qədər bu məsələ ilə Rusiya, Finlandiya, İsveçrə məşğul olmuşdu. Ancaq ən böyük dövlət həmsədr olduqda, biz belə düşündük ki, onlar dünyadakı imkanlarından istifadə edib məsələnin sülh yolu ilə həllini təmin edəcəklər. Ancaq təəssüf ki, biz istənilən nəticəni almamışıq. Ona görə də Minsk qrupu həmsədrlərinin işi ilə paralel olaraq, Ermənistan-Azərbaycan prezidentlərinin də bilvasitə birbaşa görüşlərini keçirmək zərurəti meydana çıxmışdır. Biz bir neçə görüşlər keçirmişik və müxtəlif variantları müzakirə etmişik. Bunların hamısının əsasında duran prinsip ondan ibarətdir ki, hər iki tərəf müəyyən kompromislərə getməlidir. Ancaq təəssüflər olsun, hələ ki, bu kompromisləri müəyyən etmək mümkün olmur.

Yanvarın 26-da Parisdə Fransa prezidenti Jak Şirakla bizim bu barədə üçtərəfli görüşümüz oldu. Biz buna bir neçə saat vaxt sərf etdik. Doğrudur, biz konkret bir nəticəyə gələ bilmədik. Amma hesab edirəm və Ermənistan prezidenti də hesab edir ki, biz bu danışıqlar vasitəsilə, çox az da olsa, irəliyə gedirik. Güman edirəm ki, bu cür danışıqlardan istifadə edərək, eyni zamanda, Minsk qrupu həmsədrlərinin daha da fəallaşmasını təmin edərək məsələnin sülh yolu ilə həllinə nail olacağıq.

Sual: Cənab prezident, Sizin şəxsi enerjiniz və siyasi duyumunuz son illər Azərbaycanın xarici siyasətdə əldə etdiyi tərəqqiyə istiqamət verən amillər olubdur. Hər bir dövlətin tarixində dönüş nöqtəsi olur. Azərbaycan üçün belə bir dönüş nöqtəsi ATƏT-in Lissabon sammiti oldu. Sizin fikrinizcə, Azərbaycan diplomatiyasının Lissabonda belə şəksiz uğur qazanmasının, səbəbləri nə idi?

Cavab: Həqiqətən, ATƏT 1992-ci ildən Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ilə məşğul olur və bunun üçün Minsk qrupu yaradıbdır. 1992-ci ldən Lissabon sammitinə qədər bütün görüşlərdə, danışıqlarda heç bir nəticə əldə olunmamışdır. Lissabon sammiti ərəfəsində biz çox səmərəli iş gördük. O vaxt Minsk qrupunun həmsədrləri Rusiya və Finlandiya idi. Ermənistan və Azərbaycan nümayəndələri, həmsədrlər Finlandiyada görüşdülər və məsələnin həll olunmasına yol açan bir layihə hazırlanmışdı. Bu layihə Lissabon sammitinin yekun sənədinin layihəsində öz yerini tutmuşdu və əgər bu layihə qəbul olunsaydı, onda məsələnin sülh yolu ilə həll edilməsi üçün yol açılırdı.

Biz Lissabona gələn kimi, mən orada bir çox dövlət başçıları ilə görüşlər keçirdim, səmərəli danışıqlarımız oldu. Onlar bizim ədalətli təklifimizi, yəni layihədə öz əksini tapmış təklifimizi dəstəkləyirdilər. Amma Ermənistan tamamilə bunun əleyhinə çıxdı. Bir çox ölkələr Ermənistana anlatmağa çalışdılar ki, bunun əleyhinə çıxmaq lazım deyil, bunu qəbul etmək lazımdır. Bilirsiniz ki, adətən ATƏT-in sammiti üç ildən bir olur. Belə bir fürsətdən, ATƏT-ə üzv olan dövlətlərin dövlət başçılarının iştirak etdiyi bir zirvə görüşündəki fürsətdən istifadə etməmək bizim üçün bağışlanılmaz olardı. Ona görə mən bir çox dövlət başçıları ilə danışıqlar apardım ki, onlar Ermənistanı anlada bilsinlər. Ancaq onlar bunu edə bilmədilər. Onda mənim bir yolum var idi. Bu, çox cəsarətli bir yol idi, bəlkə də təhlükəli yol idi. Ancaq bu yola getdim.

ATƏT-in sənədləri adətən konsensus əsasında qəbul olunur. Ermənistan bizim münaqişəyə aid olan maddəyə razılıq verməmişdi. Çox düşündüm, ölçdüm-biçdim və dedim ki, mən bütün yekun sənədə razılıq vermirəm. Beləliklə, sammitin yekun sənədini qəbul etmək mümkün olmadı. Ondan sonra bir çox dövlət başçıları yanıma gəlib məni inandırmaq istədilər ki, guya mən ATƏT-in zirvə görüşünü pozuram və zirvə görüşü heç bir sənəd qəbul etmədən dağılacaqdır. Mən bunu anlayırdım, onlara dedim ki, bunu anlayıram. Ancaq mənim çıxış yolum yox idi. Əgər mən 54 dövlətin iştirak etdiyi, toplaşdığı zirvə görüşündə ədaləti anlada bilmirəmsə, sübut edə bilmirəmsə, mənim başqa yolum yoxdur. Bu, mənim haqqımdır.

Böyük dövlətlərdən birinin başçısı mənə izah etməyə başladı ki, Ermənistanın razılıq verməməyə haqqı var. Ona görə siz bu yoldan çəkinin ki, sənəd qəbul olunsun. Mən dedim ki, burada hər bir dövlətin haqqı eynidir. Sizinki də, mənimki də, Ermənistanın da. Mənim razılıq verməməyə haqqım var. Mən də bütün sənədə razılıq vermirəm. Beləliklə, sənədin qəbul olunmasına imkan vermədim.

Belə bir mürəkkəb vəziyyətdə ATƏT-in dövlət başçıları məsləhətləşdilər və çıxış yolunu onda tapdılar ki, bizim tələblərin ödənilməsi üçün xüsusi bir bəyanat verildi. Bu bəyanatda bizim üçün çox vacib olan məsələ - Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması əks olundu.

Dağlıq Qarabağa Azərbaycanın tərkibində yüksək dərəcəli özünüidarəetmə hüququ verilməsi əks olundu. Dağlıq Qarabağın həm erməni, həm də azərbaycanlı əhalisinin təhlükəsizliyinin təmin olunması prinsipi əks olundu. 54 dövlətdən 53-ü bu bəyanata səs verdi. Bircə Ermənistan etiraz etdi. Ona görə də indi Ermənistanda Lissabon sammiti barədə eşidəndə çox hiddətlənirlər. Bu, onlar üçün böyük bir yaradır.

Təəssüflər olsun ki, Azərbaycan cəmiyyətində də bunu başa düşmək istəməyən bəzi qüvvələr vardır. Amma bizim xalqımız bunu bəyəndi. Əgər o vaxt, ondan sonrakı dövrdə aparılan iş 1997-ci ildə Ermənistan tərəfindən pozulmasaydı, biz məsələnin sülh yolu ilə həllinə nail ola bilərdik. 1997-ci ilin sonunda Ermənistanın o vaxtkı prezidenti Levon Ter-Petrosyan, nəhayət, bu prinsiplərlə razı oldu. Amma ətrafdakılar onun əleyhinə çıxdılar və 1998-ci ilin yanvar ayında o, istefaya getməyə məcbur oldu.

Sual: Sizin ölkəniz bu yaxınlarda Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edildi. Bu, özlüyündə nailiyyətdir. Eyni zamanda Avropa Şurasına üzvlük həm daxili siyasətdə, həm də xarici siyasətdə Azərbaycanın üzərinə bu mötəbər qurumun norma və prinsiplərinə əməl etmək kimi böyük vəzifələr qoyur.

Cənab prezident, Siz Azərbaycan üçün yaranmış yeni imkanları necə qiymətləndirirsiniz və Azərbaycanda demokratik təsisatların inkişaf etdirilməsi üçün hansı addımları atmağı nəzərdə tutursunuz?

Cavab: Birincisi, hesab edirəm ki, Azərbaycanın Avropa Şurasına daxil olması müstəqil Azərbaycan dövləti üçün və Azərbaycan xalqı üçün tarixi bir hadisədir. Son illərdə Azərbaycanda demokratiyanın inkişaf etdirilməsi üçün, müxtəlif sahələrdə islahatlar aparılması üçün, insan haqlarının qorunmasında bir çox qanunların qəbul olunması, onların həyata keçirilməsi üçün çox iş görülübdür.

Azərbaycanın Avropa Şurasına daxil olması bizim göründüyümüz işlərə, Azərbaycanın demokratiya yolu ilə getməsinə verilən yüksək qiymətdir. Amma məlumdur və bunu biz də bilirik ki, Avropa Şurasına daxil olmaq üçün bir çox şərtləri həyata keçirmək lazımdır və biz onları həyata keçirdik. Ancaq Avropa Şurasının üzvü kimi, hər bir başqa ölkənin, o cümlədən Azərbaycanın üzərinə daha başqa vəzifələr və böyük məsuliyyət düşür. Biz bu məsuliyyəti daşımağa hazırıq və Avropa Şurasının üzvü kimi qarşımızda duran vəzifələrin yerinə yetirilməsinə qadirik.

Sual: Son illər dünyada türkdilli ölkələrin xalqlarının öz milli şüurunu dərk etməsi, türkdilli dövlətlərin sıx birləşməsi artıq reallığa çevrilmişdir. Azərbaycan da bu prosesin fəal iştirakçılarından biridir. Sizin fikrinizcə, inkişaf etməkdə olan Azərbaycan kimi ölkələrə belə birliyin gücləndirilməsi nə vəd edə bilər?

Cavab: Bilirsiniz, dünyada son onilliklərin tarixi bunu göstərir ki, təkcə türkdilli dövlətlər yox, dünyanın bir çox dövlətləri, xalqları müstəmləkəçilikdən azad olaraq, müstəqillik qazanaraq özlərinin milli şüurunu dərk etmək yolunu seçiblər.

1945-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı yarananda cəmi 50-yə yaxın üzvü var idi. İndi isə, onun 200-ə qədər üzvü vardır. Demək, ötən bu illərdə imperiyalar dağılıb, xalqlar müstəmləkəçilikdən azad olub, müstəqillik əldə ediblər. Bunların hamısı da milli şüurun inkişaf etməsinin həm nəticəsidir, həm də onun üçün daha da çox böyük imkanlar yaradır. Ona görə də bu, təkcə türkdilli dövlətlərə aid deyildir.

Türkdilli dövlətlərin yaratdığı birliyin əsası ondan ibarətdir ki, bu dövlətlər, xalqlar tarixən bir kökə malikdirlər. Ancaq dünyanın imperiyalara bölünməsi və xüsusən, Sovet İttifaqının yaranması, bir çox türkdilli dövlətlərin bir-birindən təcrid olunması təbiidir ki, milli-mənəvi dəyərləri anlamaq, milli şüuru inkişaf etdirmək sahəsindəki imkanlardan onların istifadə etməsinə yol verməyibdir.

Bu xalqlar bir dilə mənsubdurlar, onların mənəvi dəyərləri, adət-ənənələri bir-birinə oxşardır. Həmin xalqlar uzun keçmişdə bir-biri ilə çox sıx əlaqədə olublar. Onların müştərək tarixi abidələri vardır. Məsələn, keçən il biz Azərbaycanın ən qədim tarixi abidəsi olan "Kitabi-Dədə Qorqud"un 1300 illik yubileyini qeyd etdik. Amma "Kitabi-Dədə Qorqud" Azərbaycana necə məxsusdursa, eləcə də Türkiyəyə, Türkmənistana, Qazaxıstana məxsusdur. Hamı ona "Kitabi-Dədə Qorqud" deyir. Bax, bizim birliymizin kökü budur.

Təbiidir ki, iqtisadi əlaqələri genişləndirmək və bu gün üçün yararlı olan qədim milli-mənəvi dəyərləri inkişaf etdirmək, onlardan daha da səmərəli istifadə etmək, mədəniyyət sahəsində əməkdaşlığı möhkəmləndirmək qarşıda duran ən mühüm vəzifələrdir. Çünki bu ölkələrin, xalqların bir-birinə çox bənzər mədəniyyəti, tarixi vardır. Bu da bütün ölkələrin, xalqların xeyrinədir.

Sual: Cənab prezident, son illər Siz Qafqazda sülhün və sabitliyin bərqərar olunması üçün yeni təkliflər irəli sürmüsünüz. Bilmək istərdik ki, təklif etdiyiniz Qafqazda təhlükəsizlik və əməkdaşlıq paktının, regional təhlükəsizlik konsepsiyasının hansı prinsiplərə söykənməsini istəyrsiniz?

Cavab: Bilirsiniz, Qafqaz, xüsusən Cənubi Qafqaz çox mühüm bir regiondur. Məsələn, mən bu yaxınlarda Azərbaycanın Avropa Şurasına üzv qəbul olunması münasibətilə Strasburqda keçirilən mərasimdə çıxış edərkən dedim ki, Cənubi Qafqaza bütövlük və bitərəflik statusu vermək lazımdır.

Mən 1999-cu ilin noyabrında ATƏT-in İstanbul zrvə görüşündə Qafqazda təhlükəsizlik və əməkdaşlıq paktının yaranması haqqında təklif irəli sürmüşəm. Bu, bütün ölkələr, o cümlədən Qafqaz üçün vacibdir. Güman edirəm ki, bu, yaxın gələcəkdə mümkün olacaqdır. Amma bunun əsasını indidən qoymaq lazımdır. Mən bunu deyəndə onu nəzərə alıram ki, Cənubi Qafqazda bütün münaqişələr aradan qaldırılmalıdır. Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi ləğv olunmalı və Ermənistan ilə Azərbaycan arasında sülh yaranmalıdır. Gürcüstanda olan münaqişəyə son qoyulmalıdır. Bunların hamısı mən dediyim kimi həmin hədəflərə gəlib çatmağa imkan yaradacaqdır.

Sual: Cənab prezident, əvvəllər GUAM adlanan dövlətlərarası bir təşkilat formalaşdırıldı. Bilirik ki, bu da Sizin təşəbbüsünüzlə meydana gələn bir təşkilat oldu. Bu təşkilat sonrakı fəaliyyət dövründə həyat qabiliyyətinə malik və inkişaf etməkdə olan bir struktur kimi özünü göstərərək siyasi sərhədlərini sürətlə genişləndirməyə başladı. Sonradan buraya Özbəkistan da daxil oldu və bu təşkilat GUÖAM adlandırıldı. Bilmək istərdik ki, bu birliyin əsas məqsədləri, prinsipləri və istiqamətləri nədən ibarətdir?

Cavab: Birincisi, bu, təkcə mənim təşəbbüsümlə yaranan bir təşkilat deyildir. Bu, GUAM təşkilatını yaradan bütün ölkələrin prezidentlərinin hamısının birgə təşəbbüsü nəticəsində mümkün olmuşdur.

Bu təşkilatın yaranmasının əsasını təşkil edən odur ki, biz qədim İpək yolunun bərpası, TRACEKA proqramının həyata keçirilməsi ilə məşğul oluruq. Ona görə də Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycan və Moldova bu barədə eyni prinsiplərdən çıxış edirlər. Sonra da bu təşkilata qoşulmuş Özbəkistan da qədim İpək yolu üzərində olan bir ölkədir.

Bu ölkələrin hamısı coğrafi nöqteyi-nəzərdən bir regionu təşkil edir. Ona görə də biz bu ölkələrin bir-birilə daha da sıx əməkdaşlıq etməsi üçün bu təşkilatı yaratmışıq. Mən deyə bilmərəm ki, biz bu sahədə böyük nailiyyətlər əldə etmişik. Ancaq bu təşkilat get-gedə daha da yaxşı formalaşır və ölkələrimizin əməkdaşlığı üçün bir çox yeni imkanlar açır.

Sual: Sovetlər İttifaqı dağıldıqdan sonra Xəzər dənizi artıq iki dövlətin dənizi olmaq statusunu itirməyə başladı. Xəzər dənizi hövzəsində yaranmış yeni coğrafi-siyasi vəziyyət Xəzəryanı dövlətlərin hamısının - Azərbaycanın, Qzaxıstanın, Rusiyanın, Türkmənistanın, İranın nöqteyi-nəzərlərinin və maraqlarının birləşdirilməsi, nəzərə alınması üçün tamamilə yeni normativ aktların qəbul olunmasını tələb etdi. Biz görürük ki, ilk dəfə Azərbaycan tərəfindən irəli sürülmüş Xəzər dənizinin sektorlara bölünməsi prinsipi indi qələbə çalmaqdadır. Bilmək istərdik ki, Siz Xəzər dənizinin statusu ilə əlaqədar yaranmış bugünkü vəziyyəti necə qiymətləndirirsiniz?

Cavab: Bəli, mən çox məmnunam ki, Azərbaycanın neft strategiyası ilə əlaqədar bizim 1994-cü ildə tutduğumuz yol, yəni Xəzər dənizindən istifadə etmək nöqteyi-nəzərindən mövqeyimiz Xəzəryanı başqa ölkələr tərəfindən tanınır.

Sovet hakimiyyəti vaxtında Xəzər dənizi əsasən SSRİ-yə məxsus idi. İran Xəzər dənizinin cənubunda kiçik bir hissənin sahibi olubdur. Əgər keçmişə nəzər salsaq, İran bundan o qədər də istifadə etməyibdir. Onlar bu kiçik ərazidə yalnız balıqçılıqla məşğul olublar. Amma SSRİ isə hələ 50 il bundan əvvəl Xəzər dənizində suyun dərinliyindən neft çıxarılması ilə məşğul olurdu. Bunu da Azərbaycan edirdi.

Ondan sonrakı illərdə Azərbaycan alimləri, geoloqları Xəzər dənizinin müxtəlif sahələrində neft və qaz yataqlarını kəşf ediblər. Xəzər dənizinin mineral ehtiyatlarından istifadə etmək üçün Sovetlər İttifaqı zamanı Xəzər dənizi sektorlara bölünübdür. Bu da nisbi xarakter daşıyıbdır. Çünki Xəzər dənizində neft hasilatı ilə əsasən Azərbaycan məşğul olurdu. Rusiya bununla qəti məşğul olmurdu. Qazaxıstan da bununla məşğul olmurdu. Türkmənistan da çox az bir sahədə, sahildə neft hasilatı ilə məşğul idi.

Biz bu təcrübəyə və prinsipə əsaslanaraq, Xəzər dənizinin sektorlara bölünməsi prinsipini əsas götürüb Azərbaycana aid olan sektorda öz işimizi başladıq. Yəni bu, bizim üçün yeni bir şey deyildir. Biz Azərbaycan sektorunda - Neft Daşlarında 50 il bundan öncə neft hasil edirdik. Yaxud, başqa yerlərdə də, sahildən təxminən 100 kilometr uzaqda olan nöqtələrdə biz qaz və neft hasilatı ilə məşğul olmuşuq. Biz bu işimizi davam etdiririk. Ancaq fərq ondan ibarətdir ki, 1994-cü ildə biz bu işə dünyanın böyük neft şirkətlərini - həm Avropanın, həm də Amerika Birləşmiş Ştatlarının şirkətlərini çəlb etdik.

Ancaq o vaxtlar bizim gördüyümüz bu işlər bəzilərində etiraz doğurdu və Xəzərin statusunun müəyyən olunması məsələsi ortaya atıldı. Müxtəlif variantlar irəli sürülürdü. Biz isə yalnız və yalnız sektor prinsipini məqbul hesab edirdik. Nəhayət, bu prinsip Azərbaycan ilə yanaşı başqa ölkələr - Rusiya, Qazaxıstan tərəfindən də tanınıbdır.

Guman edirəm ki, Türkmənistan da bu prinsipi tanıyacaqdır. İranın bu barədə iddiaları vardır. Biz belə qərara gəlmişik, Xəzəryanı ölkələrin dövlət başçıları mart ayında Aşqabadda görüşəcəklər. Yəqin ki, bu məsələnin müzakirəsinə başlayacağıq. Deməli, bizim tutduğumuz yol düz imiş.

Sual: Rusiyanın prezidenti Bladimir Putin bu yaxınlarda Azərbaycana rəsmi səfər etmişdir. Kütləvi informasiya vasitələri bu səfərin nəticələrini çox yüksək qiymətləndirirlər. Sizcə Azərbaycan-Rusiya münasibətlərində mövcud olan bir sıra problemlərin həll edilməsi bu səfərdən sonra mümkündürmü? Bir də Azərbaycanın xarici siyasətinin üstün istiqamətlərində yeni təshihlər ediləcəkdirmi?

Cavab: Bilirsinizmi, Rusiya Azərbaycanın böyük qonşusudur. Rusiya ilə Azərbaycan təxminən 200 ildir ki, bir-biri ilə əlaqə qurubdur. Rusiyada çoxlu azərbaycanlı yaşayır. Keçmişdə Azərbaycanın iqtisadiyyatı, xüsusən sənayesi Rusiya ilə çox bağlı olubdur. Respublikamızda istehsal olunan kənd təsərrüfatı məhsullarının da əsas bazarını Rusiya təşkil edibdir. Ona görə də Azərbaycan müstəqil bir dövlət kimi belə bir böyük qonşusu ilə gərək yaxşı münasibətdə olsun. Amma müxtəlif səbəblərə görə belə bir münasibət yaranmamışdır. Prezident Putinin Azərbaycana rəsmi səfəri belə münasibətlərin yaranması üçün çox yaxşı əsasdır.

Biz kiminləsə düşmənçilik edib, kiminləsə hərbi ittifaq yaratmaq istəmirik. Hətta müharibə vəziyyətində olduğumuz Ermənistanla da sülh yaratmaq istəyirik. Prezident Putinin Azərbaycana səfəri həm Rusiya, həm Azərbaycan üçün çox xeyirlidir.

Sual: Cənab prezident, Siz ilk dəfə Azərbaycanın rəhbərliyinə 30 il bundan öncə gəlmisiniz. O vaxtlar Siz keçmiş Sovet İttifaqı ölkələri, respublikaları arasında da Azərbaycanı öncül sıraya çıxarmısınız. Bu nailiyyətlərin əldə olunmasında sizə nə kömək etdi?

Sizin dövrdə gördüyünüz işlər barədə daha çox məlumat almaq bizim oxucularımız üçün maraqlıdır.

Cavab: Kömək edən o oldu ki, mən sadəcə çalışırdım ki, öz doğma xalqıma, Azərbaycan xalqına, respublikamıza sədaqətlə xidmət edim.

Azərbaycanın böyük intellektual və iqtisadi potensialı vardı. Amma bunlardan lazımi qədər istifadə olunmurdu. Ona görə də Azərbaycan SSRİ-yə daxil olan 15 müttəfiq respublika içərisində o illər ən axırıncı yerlərdə idi. Mən sadəcə olaraq Azərbaycanın bu böyük potensialını hərəkətə gətirdim. Azərbaycanda qanun pozuntularına, korrupsiyaya, vəzifəli şəxslərin öz vəzifələrindən sui-istifadə etmə hallarına qarşı ciddi mübarizə apardım. Daha çox vəzifəli şəxslərin yox, adi vətəndaşların vəziyyətinin yaxşılaşması və onların hüquqlarının qorunması üçün çalışdım. Bu da bir neçə ildən sonra öz nəticəsini verdi, Azərbaycan 15 müttəfiq respublika içərisində birinci yerlərə çıxdı. Bu, o deməkdir ki, insanlar daha da yaxşı yaşamağa başladılar. Onların həyat səviyyəsi yüksəldi. Azərbaycanda iqtisadiyyat inkişaf etdi. Respublikamızın hörməti qalxdı.

Sual: Bəs Siz Azərbaycanın bugünkü potensialını necə qiymətləndirirsiniz? Azərbaycan sənayesinin və kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi imkanlarına necə baxırsınız?

Cavab: Azərbaycanın həm intellektual, həm iqtisadi potensialı bu gün də böyükdür. Zəngin təbii sərvətləri, çox münbit torpaqları vardır. Ona görə də hesab edirəm ki, Azərbaycanın iqtisadi cəhətdən çox yaxşı gələcəyi vardır. İndi biz keçid dövrünü yaşayırıq. Yəni, vaxtilə mənim qurub-yaratdığım böyük sənaye müəssisələri, zavodlar indi istənilən səviyyədə işləmir. Nə üçün? Çünki onların çoxu SSRİ-nin başqa respublikaları ilə sıx inteqrasiyada idilər. İndi bu əlaqələr qırılıbdır. Məsələn, bizim kimya kompleksimiz var, orada məhsul istehsal etmək üçün Murmanskdan apatit alıb gətirdik. Amma mən heç bilmirdim ki, apatitin alınmasına və buraya gətirilməsinə nə qədər xərc çəkilir və məhsulun maya dəyərinə bunun nə qədər təsiri olacaqdır.

Sovet ölkəsi, sosialist iqtisadiyyatı bir-biri ilə çox bağlı idi. Məsələn, indi Murmanskdan gətirmək mümkün deyil, çünki çox bahadır. Ona görə bu sahə işləmir. Belə faktlar çox gətirə bilərəm. Yaxud da Azərbaycanda neft avadanlığı istehsal edən zavodlar çox güclü idi. SSRİ-nin bütün regionlarında bu məhsula olan tələbatı ödəyirdi. Biz onları burada istehsal edir, Tümenə, Tatarıstana, Başqırdıstana göndərirdik. Amma indi onlar özləri belə zavodlar yaradıblar. Bizim məhsula ehtiyacları yoxdur. Biz bu məhsulu istehsal etmək üçün metal alırdıq və digər şeyləri də başqa respublikalardan alırdıq. Bu əlaqələr də kəsilibdir. İndi bizim neft maşınqayırması zavodları yeni bazarlar aparırlar, tapırlar. Vaxt keçəcək, bunlar daha da yaxşı işləyəcəklər. Siz yaxşı bilirsiniz, bazar iqtisadiyyatı ilə sosialist iqtisadiyyatı arasında nə qədər böyük fərq var.

Biz indi özəlləşdirmə aparırıq. Özəl sektor və bir çox istehsal sahələri yaranır. Məsələn, indi kənd təsərrüfatında istehsal çox yüksəkdir. Çünki biz torpağı kəndliyə vermişik. Kəndli də torpaqdan daha səmərəli istifadə edir. Məsələn, keçən il kənd təsərrüfatı istehsalı 12 faiz artıbdır. Amma istehsal olunan məhsulun da böyük bir hissəsi gərək, başqa ölkələrdə satılsın. Azərbaycanın daxili bazarı təmin olunur. Amma ixrac üçün xarici bazar da tapmaq lazımdır. Bu barədə bizim üçün ən əlverişli ölkə Rusiyadır. Bu əlaqələri yaratmalıyıq.

Bizim neft sektorunda iqtisadiyyatımızı inkişaf etdirmək üçün böyük imkanlar var. Ona görə Azərbaycanın indi müstəqil dövlət kimi, bazar iqtisadiyyatı yolu ilə gedən dövlət kimi çox yaxşı perspektivi vardır.

Sual: Azərbaycan qarşısına bazar iqtisadiyyatı yolu ilə inkişaf etməyi məqsəd qoyaraq, eyni zamanda beynəlxalq iqtisadiyyata inteqrasiya olunmaq sahəsində fəal səylər göstərməkdədir. Bu baxımdan, Sizin ölkənizin aparıcı sənaye sahəsi olan, iqtisadiyyatın aparıcı hissəsini təşkil edən neft sənayesi Azərbaycanın beynəlxalq sistemlərə inteqrasiyasında, sanki, bələdçi rolunda çıxış edir. Azərbaycanın "Əsrin müqaviləsi" ilə başlanan neft strategiyası uğurla həyata keçirilməkdədir. Neft sənayesi gələcəkdə də Azərbaycanın iqtisadiyyatının inkişafı üçün mühərrik rolunu, əsas aparıcı qüvvə rolunu oynamaqda davam edəcəkmi?

Cavab: Bəli, mütləq edəcəkdir. Çünki bizim imkanlarımız böyükdür və əgər imzaladığımız müqavilələri həyata keçirsək, hələ yüz il də, bəlkə iki yüz il də Azərbaycanda böyük neft və qaz hasilatı təmin olunacaqdır. Təbiidir ki, bu da Azərbaycanın iqtisadiyyatının inkişaf etməsi üçün çox mühüm rol oynayacaqdır.

Sual: Cənab Əliyev, Siz təzə olan hər bir şeyə çox böyük maraq göstərən insansınız. Yeni ideyalara, mütərəqqi fikirli ideyalara çox böyük enerji sərf edərək və yeni təşəbbüslər göstərərək Azərbaycanın beynəlxalq layihələrdə fəal iştirakını təmin edirsiniz. Bu baxımdan şübhə yoxdur ki, böyük İpək yolunun bərpa olunması XXI əsrin ən yaddaqalan və ən cəlbedici layihələrindən biridir. Bu, bütün Avrasiya regionunda yerləşən dövlətlər üçün inanılmaz imkanlara yaradır. Siz böyük İpək yolu ilə əlaqədar məsələlərə toxundunuz. Lakin bilmək istərdik ki, bu layihənin gerçəkləşdirilməsində Azərbaycanın rolu və İpək yolu üzərində yerləşən ölkələrdən biri kimi Sizin təşəbbüsləriniz barədə bizə daha nələri demək istərdiniz?

Cavab: Tarixi Böyük İpək yolunun bərpası və onun istifadə edilməsi İpək yolu üzərində yerləşən ölkələr üçün, Asiya və Avropa üçün çox böyük əhəmiyyətə malik olan bir layihədir. Mən istəməzdim deyəm ki, biz burada təşəbbüskar rolu oynayırıq. Amma corafi vəziyyətimizə görə İpək yolunda biz mühüm rol oynayırıq. Bir çox başqa ölkələrlə müqayisədə, bu işlə, bəlkə də, daha ciddi məşğul olmuşuq və daha tez məşğul olmağa başlamışıq.

Böyük İpək yolunun bərpası ilə əlaqədar biz təşəbbüslər göstərdik və bunu TRASEKA proqramının həyata keçirilməsi ilə əlaqələndirərək, 1998-ci ilin sentyabr ayında Azərbaycanda ilk beynəlxalq konfrans təşkil etdik. Konfransa 32 dövlətin nümayəndə heyəti gəlmişdi, onlardan 9-na prezidentlər başçılıq edirdi. 15 beynəlxalq təşkilatdan nümayəndələr də iştirak edirdi. Hesab edirəm ki, Bakı konfransı İpək yolunun bərpa olunması üçün çox ciddi bir addım oldu. Biz bu barədə birgə sənəd imzaladıq və Avropa Birliyi ilə birlikdə İpək yolunun bərpası layihəsini yerinə yetirmək üçün Bakıda daimi katiblik yarandı. Ona görə də biz bu məsələnin həll olunmasında çox aparıcı yer tuturuq.

Sual: Azərbaycan öz qapılarını xarici investisiyalar üçün açıbdır. Sizcə, Azərbaycanda yerli sahibkarların hüquqları, mənafeləri necə qorunur?

Cavab: Bilirsiniz, qorunur, ancaq istərdim ki, bundan da yaxşı qorunsun. Birincisi, məni sevindirən odur ki, son illər Bakıda özəl sektorda yeni istehsal yaranıbdır. Bunların bəziləri bizim yerli sahibkarlara xarici şirkətlərin birgə fəaliyyəti nəticəsində yaranıbdır. Bəziləri xarici investorlar tərəfindən yaranıbdır, bəziləri də yerli sahibkarlarla tərəfindən yaranıbdır. Bunlar hamısı bizdə daxili istehsalı artırır.

2000-ci ilin yekunlarını götürsəniz, idxala nisbətən ixrac çoxalıbdır. Ancaq təbiidir ki, istərdim sahibkarların hüququ daha da yaxşı qorunsun. Onlara bütün imkanlar yaransın. Hüquq-mühafizə orqanları onların işlərinə qarışmasınlar, dövlət orqanları bu işdə onlara qayğı göstərsinlər. Dəfələrlə demişəm ki, sahibkarların, firmaların işi ilə ancaq Vergilər Nazirliyi məşğul olmalıdır. Qoy iş görsünlər, qazansınlar, vergini versinlər. Bazar iqtisadiyyatı bizdə yenidir. Hələ insanların hamısı buna alışmayıbdır. Amma biz bu prinsiplərlə irəliyə gedəcəyik.

Sual: Cənab prezident, Sizin fikrinizcə, Azərbaycanın beynəlxalq iqtisadiyyata baxışları necədir? Başqa sözlə desək, XXI əsrdə Azərbaycan qloballaşmadan xeyir götürəcək, yoxsa ona ziyan gələcəkdir?

Cavab: Siz bunu daha yaxşı bilərsiniz.

Ceyms Miller: Cənab prezident, mənim üçün vaxt ayırdığınıza görə Sizə bir daha təşəkkürümü bildirirəm. Sizdən müsahibə götürməkdən, azərbaycanlılar ilə birgə çalışmaqdan zövq almışam və gələcəkdə yenidən Azərbaycana dönmək fikrindəyəm.

Heydər Əliyev: Sağ olun. İki saat vaxt keçdi. Görək, siz nə cür kitab çıxardacaqsınız?

Ceyms Miller: Cənab prezident, ümidvaram ki, o kitabı mən özüm Sizə təqdim edəcəyəm.

"Azərbaycan" qəzeti, 7 fevral 2001-ci il.

Tarixi arayış